Kino-ditari 2009!

[korçar]

"Gururi no koto", (aka "All Around Us") nga Ryosuke Hashiguchi.

Film i parë qe i shoh ketij regjizori Japonez (...me sa kujtoj). Filmi ne fjale rrëfen historine e nje çifti ne nje kohe qe zgjat 9 vjet. Ishte vertet nje film per t'u parë (madje tejet i mire), i stilit "romanesk" (sa per t'a quajtur, se s'di mire ç'eshte stili romanesk). Ka shume per te thene, filmi eshte tejet i pasur, aq me shume qe duke treguar historine e nje çifti... ne 9 vjet... mundohet te tregoje dhe historine e Japonise ne keto 9 vjet (1992 - 2001). Nuk po marr mundin, apo guximin te analizoj gjithçka, vetem po cek dy tre gjera te vogla keshtu shkarazi : theksimin qe regjizori u ben detajeve, ne pjese e mire e filmit nuk eshte veçse pune objektesh, detajesh, pjesa tjeter duke qene mundi i personazheve vetë per te zberthyer nderlikimet e tyre te brendshme dhe te ndermjetshme. Duke kaluar nga ngjyrat me te ndryshme te trajtimit kinematografik (me rampo llaf : ka momente nga me te ndryshmet, me qesh e me qa, me u merzit e me u habit, gjithashtu ne montazh, per shembull, ka momente krejt te shkurtra, me te cilat tregohet shpejt e shpjet ne sere personazhesh apo nje kohe e tere - duke qene se filmi avancon nga viti ne vit -, si dhe plan-sekuenca te stergjata). Diçka me la tejet pershtypje, pasi e pertypa disi pra pasi dola nga kinemaja, sepse eshte diçka qe e shoh per here te pare : filmi kalon nga viti ne vit, me ane te "intertitrave" (ndertitujt?), dhe pas nje ndodhie te filmit (nuk po tregoj se çfarë) kalojne disa vite ku regjizori nuk e tregon fare çiftin ne bashkejetese, me marrjet e dheniet tyre, por tregon jetet e tyre njeri ne nje ane e tjetra ne tjeter ane, paçka se jetojne bashke. Pra gjithe keto vite qe kalojne... sikur te mos kishte ndodhur ndonje gje interesante (fjale qe nuk me pelqen hiç po s'kam tjeter) ndermjet tyre, paçka se jetonin bashke, e perseris. Hera e pare qe shoh nje gje te tille e cila per me shume eshte e vertete... kujt nuk i ka ndodhur te jetoje sa e sa kohe me nje person, dhe kur i vjen koha per te kujtuar diçka, ka periudha ku nuk mund te kujtoje asgje me personin me te afert, ku kujtimet e çojne gjetke. Arsyeja pse me la pershtypje, nder te tjera, eshte dhe aftesia e regjizorit per ta bere kete ne nje menyre krejt natyrale, e cila nuk te bie ne sy ne momentin qe e shikon. Per te mos folur per mendimet e filmit ne lidhje me ligjin dhe me objektet e ligjit, me shfaqesimet etj.
Hashiguchi me duket nje nga trashegimtaret me te drejte-per-drejte te Mizoguchit.

[korçar]

"Dogtooth", Giorgos Lanthimos.

Film nga "gërqia" ky... S'para ka filma greke nga këto anë te globit, ndonjë tek e tuk, si dhe filmat e Theo Angelopoulos (me nderkombetari i regjizoreve greke). Zakonisht filmat greke jane po aq bloze sa ata shqiptare, ne mos qofshin filma greke me shqiptare, me histori "allvanikosh". Edhe Greqia si vendet e tjera evropiane duhet te kete milet qe merzitet me te zakonshmen e perditshme. Nejse, si percaktim fillestar me duhet te them se filmi ne fjale eshte tip filmi si ata te Hanneke, krejt. I njejti stil! Po ç'eshte ky stil i Hanneke? Stil teorik, me dialektike teorike, me personazhe teorike te cilet jane njerezore aq sa imazhi u lejon te jene njerezore (nje shembull i vogel : nje peisazh, pa njerez ne te, eshte me njerezor se nje plan me njerez qe bejne çoç, ne kesi lloj filmash). Me pak fjale : filma teoreme. Dhe nuk i quaj kot filma teoreme sepse nje nga ata qe e stisen kete stil duhet te kete qene Pasolini me filmin e tij "Teoreme". Nuk ka krahasim midis Pasolinit dhe Hanneke, jane si dita me naten. Por dhe Pasolini ka pasur "shkarjet", apo mekatet, e tij artistike megjithese kur e kam pare "Teoremen" per here te pare me pat lene pershtypje te forta, dhe sidoqofte eshte film qe merr ngjyra te tjera kur e nderlidh me filmat e tjere te Pasolinit. Kurse Hanneke... ç'te thuash per Hanneke? C'te them me teper se "teorike"...? Personazhet nuk jane veçse mish teoremash, paçka se Hanneke, si djalke i zgjuar qe eshte, kritikon dhe kete pikeveshtrim. Dogtooth me pelqeu mbase me shume se filmat e Hanneke, fale thjeshtesise (apo paaftesise?) se tij. Atje ku Hanneke, si djalke i zgjuar qe eshte, gerryen gropa e tunele (jo dhe aq te pa-verteta fundja, te mos ja ulim meritat jashtemase) per te humbur gjurmet e ujkut apo gjoja per t'i "humanizuar" teorite e teoremat e tij, gropat e tunelet pra, Dogtooth ne te kunderten nuk i shqepet teorise se tij fillestare : ka nje grope (toksorisht dhe simbolikisht) te vetme ne Dogtooth dhe personazhet perpeliten atje per gjate gjithe kohes. Ta kam llafin Dogtooth nuk perpiqet, apo nuk di (kjo ngelet pikepyetje), te braktise idene fillestare... gje kjo qe ne vend qe ta dobesoje filmin, i sherben per t'i dhene akoma me shume dobishmeri dramatike e kinematografike, me shume "thellesi" (behet fjale per gropa fundja).

[kino]

te falenderoj qe po e mban gjalle kinoditarin ne keto dite te nxehta.
te lexoj me kenaqesi. ndonjehere s'te ndjek dot, por gjithsesi perpiqem.

[korçar]

"Independencia", Raya Martin.

Shume zhurme behet per Raya Martin. Nga kush? Nga kritiket e festivaleve te ndryshme. Pak a shume mundohen, kam pershtypjen, te krijojne nje "mit" (eh! shfaqesimet biografike...), nder te tjera per arsye te moshes se re te regjizorit i cili filmin e pare e pat stisur ne moshen 22 vjeçare me sa thuhet. Kete te fundit ne moshen 25 vjeçare.
"Independencia" eshte filmi i pare qe i shoh ketij regjizori nga Filipinet (vjen nga larg miku). Ka vertet diçka te re, qe vezullon ne imazhet e ketij filmi, por me shume se kinematografi e re, mua me duket energji e re. Nuk di ta percaktoj mire, ka diçka tek ky film qe frymezohet nga nje fare estetike e filmave memece (apo pa zë?) te fillimeve te kinematografise, per me shume nuk e kuptova si e arrin nje "efekt" te tille, efekt i tipit "me pak se 24 imazhe ne sekonde", duhet te kete ndonje marifet vocerrak prapa imazheve, asgje intriguese apo shtriguese fundja por eshte efekt qe te pushton kollaj dhe me qejf. Krahas kesaj teknika rrefyese ka diçka qe lidh telefilmin me diçka tjeter qe mund te quhet tip teknike rrefyese post-moderne, eliptike (tip telefilm, e perseris) apo eksperimentale, qe nga librat vizatimore (bande dessinée - e panjohur per shqip folesit) deri tek pornografia. C'dua te them me kete? Ka diçka ne kete film qe duket e papercaktueshme, qe nuk ka ndonje linje te qarte "trashegimie" kinematografike dhe qe mundohet te pushtoje pak nga shume stile, apo linja, kinematografike te njohura deri me sot. Dhe mbase kjo eshte e reja e filmit, papercaktueshmeria e tij. Por perveç papercaktueshmerise nuk di ç'te them me shume... Filmi ne fakt flet, ne fillim, per nje nene e bir qe terhiqen, fshihen, ne pyll pasi lufta u vjen ne prag te deres... Me pas djali behet gjahtar, gjen nje vajze ne pyll, e ema e djalit semuret dhe vdes, djali me vajzen qe gjeti kane nje femije, femija rritet, bie shi, babe e bir sorollaten ne pyll, amerikanet vijne, gjejne femijen pa babain e tij, mundohen ta marrin me vete, femija arratiset, amerikanet e qellojne... Mes gjithe ketyre peripecive, pemet e shkurrat bejne dashuri me eren (po i fut nje fjali tip surealiste), pergjate gjithe kohes gati. Lexova, sepse filmi s'ma tha, qe ngjarja zhvillohet ne fillim te shekullit te 20, kur amerikanet pushtojne Filipinet : lufte pra. E ç'tu them une, shkoni shifeni.

[autori]

"Independencia", Raya Martin.

E ç'tu them une, shkoni shifeni.

Nuk kam hiç ku te shkoj ta shoh se ketu, filmi nuk dihet se kur do te dale, dhe, edhe nese del, zor se do mberrije deri ne "qytezen" time (vjet ne korrik, me kujtohet se kish dale ne Paris filmi i tij i pare "A Short Film about the Indio Nacional", ja pata sugjeruar peoples-it ta shihte... nuk di ç'pat bere...).

Une do doja shume te shija nje film nga Raya Martin. S'kam piken e shpreses se "Independencia" do te mund te shfaqet ketu tek une; nese jo, do ndermarr ndonje ekspedicion special per Paris.

Me sa kuptoj une, tek ty eshte shfaqur nje cikel filmash te festivalit te Kanes 2009, ardhur nga kategoria "Un certain regard" ("Nje far shikimi") : filmi rumun, filipinas, dhe grek kane qene konkurues ne kete kategori.

Ndersa nga kategoria "Quinzaine de réalisateurs" (Nje pesembedhjeteshe regjizoresh), ke pare filmin e Pedro Costes.

Une nga kjo kategori pashe javen qe shkoi "le Roi de l'évasion" ("Mbreti i arratisjes"), ne premiere, ne prezence te vete regjizorit Alain Guiraudie. Do te rrefehem se shpejti...

[korçar]

Po po diçka e tille, disa filma te perzgjedhur nder te tjera ne te fundit festival te Kanës.
E pashe dhe "Mbreti-n e arratisjes", sikur nuk mu dha te flisja per te... ec e fol njehere zoterote, jam kurioz, me pas mbase shtoj dhe une diçka.

[autori]

Bash ne prezence te regjizorit, pashe filmin e tij te ri "Mbreti i arratisë" ("Le Roi de l'évasion"). I kisha pare me pare edhe 3 filmat e tjere te Alain Guiraudie-se. Nuk isha ne terren te panjohur.

Megjithate, siç e shpjegoi dhe ai vete, "Mbreti i arratise" eshte jo pak i ndryshem nga 3 te meparshmit (te realizuar ne nje shtrirje kohore gati 10 vjeçare). I ndryshem, qofte dhe per faktin e vetem se, kesaj rradhe, nuk behet fjale per nje vend gjeografik anonim (si zakonisht ne filmat e Guiraudie-se nuk thuhet kurre se ku dhe kur ndodh ngjarja qe rrefehet). Kesaj rradhe, PO. Plus qe ka dhe pak muzike ne film (e pa-imagjinueshme, ne filmat e tij te meparshem... !).

"Doja te beja diçka tjeter" - tha regjizori. "Te çlirohesha nga disa "fiksime" qe me dukej se i vija vetes, qofte dhe "padashur".

E prap se prap, "Mbreti i arratise" eshte film puro Guiraudian, dhe per mendimin tim, e çon ne nje stad superior krijimtarine e ketij regjizori tek te dyzetat).

Une pashe nje film te menduar (shume te menduar ! - per mendimin tim), mbi sensin qe ka (duhet te kete ??) liria seksuale, krejt anasjelltas nga ç'na e propozon per shembull Pedro Almodovar-i, i cili merret me se shumti me gay-pride, me clube,... etj etj. Guraudie-se i intereson e anasjellta, dmth i intereson seksualiteti klandestin. Ne nje fare menyre, kemi gati-gati nje kthim ne arkaizmin e zakoneve, nje kthim "prapa" ( ne thonjeza, ok ?!). Duket sikur filmi eshte gati-gati konservator, edhe pse ne te vertete nuk eshte ashtu. Nje "arkaizem i ri" propozohet ne vend te gjoja lirive alla-almodovariane.

Keto gjera me pelqyen shume ! Tonaliteti i filmit (qe sinqerisht, eshte i nje guximi gati-gati prej budallai !), pra tonaliteti i filmit eshte i nje subtiliteti te pa-matë. Më i holle nuk behet nje film, gjithe duke na shfaqur para syve nje trup kaq te "trashe" (te beshem) : personazhi kryesor peshon mbi 100kg dhe shfaqet jo rralle gjysem lakuriq ne film!

Dhe nje gje tjeter : filmit i heq kapelen per mungesen TOTALE te ç'faredo qofte teorie "te fshehte" (double-fond). Gjithshka ç'ka dashur te thote regjizori, shikohet me sy e degjohet me veshe (pune tjeter kush ka sy e kush ka veshe !), pa u kamufluar pas cilesdo qofte teorie apo pseudo-teorie.

[autori]

ah, harrova dy fjale per biseden qe u zhvillua pas shfaqjes se filmit, me regjizorin. E qe ishte mediokre. Sigurisht, jo per faj te tij, se sa per nivelin e ulet kinematografik te spektatoreve (e them pa nençmim). Edhekete, sepse filmi u shfaq ne te vetmen kinema te qytetit tim qe respekton veten ne perzgjdhjet filmike qe ben dhe, edhe pse ishte paralajmeruar nje shfaqje-premiere ne prezence te regjizorit, pyetjet sikur vinin nga ndonje publik (20-30 veta...) qe thua se sapo kishte pare ndonje filmi mizerabel, ne mbremje, ne ekranin e televizorit te TF1 (ose ne RAIUNO). Kuptohet, kjo lidhet pazgjidhshmerisht me renien gjithe e me drastike te nivelit artistik te spektatorit kudo qofte, ne cilindo vend te botes aktuale ku jetojme (por nuk po i futem ketij debati...).

Dikush e pyeti regjizorin (ta them ty korçar, meqe e ke pare filmin), pse ishte aq e gjate skena kur personazhi kryesor ecen me biçiklete dhe mos ndofta kish harruar ta priste e ta bente me te shkurter ate skene... C'te thoshte i gjori, u pergjigj se perkundrazi, e kish shume per zemer ate skene filmike, por nuk di sa e kuptuan... (nuk besoj se e kuptuan, duke degjuar pyetjet qe ndoqen te mesipermen... e qe ishin te te njejtes natyre).

Mu krijua pershtypja se jo pak spektatore donin ta pranonin filmin vetem si "pune parodie" (deuxième degré), nderkohe qe i gjori Guiraudie ua tha qarte e thjesht qe jo, ky nuk ishte aspak qellimi i tij. Perkundrazi !
Nejse, edhe kjo lidhet me ate nivel ku e ka katandisur shijen e publikut aktual bombardimi me filma hollywoodiane apo pseudo-indipendente (po i bie shkurt), qofte dhe ate publik qe e mban veten per disi te kulturuar (me duket se ai eshte dhe me i keqi, ne fakt !).

I bera nje pyetje te vetme, duke deshiruar te dija se cilet regjiroze ka patur si "model" ne krijimtarine e tij, ose qofte dhe per "Mbreti i arratisë". Më tha se kish vetem nje, gjermanin e ndjere Fassbinder. Biles citoi dhe filmin qe do te mund ta konsideronte si frymezues per filmin e tij : "Ali: Fear eats the soul" ("Angst essen Seele auf" - aka "Tous les autres s'appellent Ali").
E kuptueshme : nga njera ane, nje e vé gjermane tek te 60-at qe bie ne dashuri me nje emigrant maroken tek te 30-at; nga ana tjeter, nje "ish"-homoseksual tek te 40-at qe bie ne dashuri me nje adolenshete.
Nje tjeter shembull qe konfirmon se ne filmat e mire, historite njerezore mbeten pergjithesisht te njejtat; ndryshoje (evoluojne) qellimet artistike te atyre regjizoreve qe kane per te thene diçka (dhe si e thone).

[peoples]

Jane te rralle ata regjizore sot qe bejne film duke mos e perfillur fare publikun. Them publikun se eshte e veshtire t'i gjesh nje publik ketij filmi qe argeton (si gjithe filmat e tjere), qe enderron (si pak filma), dhe qe shkakton ja pak ngaterresa per ta thene me troç, keqkuptime.
Filmi trajton, tregon, dhe pershtat jeten e disa burrave ne nje fshat ne jug te Frances. Ben vape, trupi eshte pothuajse lakuriq.
Armand, nje trupmadh qe shet traktore me nurin e tij prej homoseksuali, i shkon mendja per nje femer, ndoshta nga lodhja, nga mosbindja e ndjenjave te tij, ndoshta ngaqe kerkon te iki (te arratiset) nga realiteti. Dhe nuk e ka keq.
Pothuajse pergjate gjithe filmit ai iken, i iken çdo lloj peshe. Kerkon te jete i lire dhe ta leme te lire, nga meshkujt, nga femrat, nga ligjet, nga rregullat, nga kapslleku intelektual i zones.
Nuk e njihja me pare kinemane e Guiradie, perveç te qenurit te tij tek CDC si kritik.
Film i realizum me ndjesi te mire.

[autori]

Jane te rralle ata regjizore sot qe bejne nje film duke mos e perfillur fare publikun. Them publikun se eshte e veshtire t'i gjesh nje publik ketij filmi qe argeton (si gjithe filmat e tjere), qe enderron (si pak filma), dhe qe shkakton ja pak ngaterresa per ta thene me troç, keqkuptime.

Ne fakt, hiç mos thuaj - publiku- sepse nuk eshte publiku qe ata shperfillin (perkundrazi !!), por bataku ne te cilin kane rene gjithe e me teper shijet artistike te ketij publiku (per 1001 arsye... ).
Ose thene më shkoqur, Guiraudie e ndonje tjeter, i bejne rezistence ketij bataku (dhe sigurisht, jo publikut !!) : ata nuk akomodohen me kete batak duke dhene kontributin e tyre (me aq sa mundin e me aq sa ja arrijne, dmth me aq talent sa kane) ne ndalimin e rënies gjithe e më te madhe ne kete batak.

In fine, kete lufte, Guraudie me shoke e bejne pikerisht per publikun, per emancipimin e tij.