KINO-DITARI : Filma të rinj në 2008

[autori]

Historia e nje emigranteje shqiptare e cila me ane te nje martese te "bardhe" (martese fallso, me interes), me nje te droguar belg, mundohet te fitoje kombesine belge....

Film qe flet per "vetmine" e nje gruaje, do thosha une, por eshte me shume se kaq.

Korçaro,
perpara se te shkruaj dy mendime te mijat per filmin, do doja te me thoje nje mendim tendin, per nje pyetje qe kam nga thjesht nga ana skenaristike e filmit (ne kuptimin me te ngushte te fjales skenar) :

Titulli i filmit eshte "Heshtja e Lornes", qe do te thote se vellezerit belgë kane dashur te filmojne heshtjen e Lornes. Ok deri ketu.

Pyetja ime eshte: per ç'fare heshtjeje e kane pasur fjalen regjizorët ?? (gjithmone pyetja eshte thjeshte ne sensin e skenarit). Per heshtjen e saj (kete pjese, ata qe nuk e kane pare filmin, NUK DUHET TA LEXOJNE!!), pra per heshtjen e saj lidhur me vrasjen qe Fabio do ti beje burrit te saj, pra Claudy-t ??

Nese eshe kjo (ose, kryesisht, kjo-- gjithmone flas nga ana skenaristike), personalisht, nuk e pashe (ndjeva, perjetova) nje heshtje te tille. As gjate filmit, por as ne fund te tij (fundi, jo i rastesishem, besoj se eshte i tille pikerisht qe une te ndjeja ate qe nuk ndjeva). Dhe mund te them me shume, por do doja se pari nje mendim tendin (meqe e ke pare filmin) ne lidhje me pyetjen time.

Flm

[korçar]

Pyetje e mire o autor!
Sidoqofte nuk e di mire se si e ndan ti anen skenaristike nga ajo qe pe, perderisa bere pyetjen "thjesht nga ana skenaristike"... Nuk e kuptoj mire ku e ke fjalen.
Eshte e vertete qe nuk ja bera pyetjen vetes : "Per cilen heshtje behet fjale?" Meqe "lindi" pyetja keshtu kalimthi mendoj se behet fjale per heshtjen konkrete dhe te dyfishte te saj ndaj Claudy-t dhe me pas ndaj policise per shembull... Eshte e vertete qe me pak fjale ajo do te mund te kishte treguar se ç'do te ndodhte dhe se ç'ndodhi. Pyetje me e sakte do te ishte : "Ne gjithe kete karkan marredheniesh dhe qendisjesh morale, ç'ndodh me fjalen heshtje te titullit, a duhet lexuar thjesht apo duhet nenkuptuar si shfaqje e diçkaje pak me shume filozofike apo metafizike (po e quaj keshtu)?" Pa dashur te bluaj kashte, me vjen ndermend dhe fundi i filmit i cili i lihet hapur spektatorit, madje shume i hapur sepse mund ti behen interpretime te shumellojshme. Njera : a eshte me barre? Po, jo? Tjetra : apo mos kaloi nga ana tjeter e pasqyres, pra sekuenca e fundit, ne pyll, mos valle eshte metafore e vdekjes se saj, pra vdiq po a jo? C'donjeri ben interpretimin e vet... Sidoqofte mua po me vjen ne mendje dhe femija qe ajo kujton se mbart (po, jo?), pra heshtja e saj e brendshme. Neqofte se behet fjale per kete, dhe duke njohur pak a shume moralin e krishtere ndaj grave, do thoja se e perkufizon femren vetem si bartese, vetem si nene, dhe si asgje tjeter. Nuk do habitesha po te ishte ky "koncepti". Por ne fakt nuk e di...

[autori]

Sidoqofte nuk e di mire se si e ndan ti anen skenaristike nga ajo qe pe, perderisa bere pyetjen "thjesht nga ana skenaristike"... Nuk e kuptoj mire ku e ke fjalen.

E kisha fjalen per ate qe me ke shpjeguar edhe ti me poshte: pra per historine e filmit, ne kuptimin më te ngushte te fjales, thjeshte historia, si intrigë.

Eshte e vertete qe nuk ja bera pyetjen vetes : "Per cilen heshtje behet fjale?" Meqe "lindi" pyetja keshtu kalimthi mendoj se behet fjale per heshtjen konkrete dhe te dyfishte te saj ndaj Claudy-t dhe me pas ndaj policise per shembull...

Ashtu e kuptova dhe une (por nuk e ndjeva, kinematografikisht), jane disa heshtje bashke. Mendoj se titulli i sakte do ishte "Heshtjet e Lornës", por ndofta ka nje heshtje qe i permbledh te gjitha te tjerat. Heshtje ndaj Claudy-t, heshtje ndaj policise, ndaj Sokolit, te dashurit (ajo i thote disa gjera atij, por jo te gjitha -- psh, kur i bie te fikët tek shkallët).

... me vjen ndermend dhe fundi i filmit i cili i lihet hapur spektatorit, madje shume i hapur sepse mund ti behen interpretime te shumellojshme. Njera : a eshte me barre? Po, jo?

Per mendimin tim, JO, sepse mjekja ja thote qarte dhe prerazi : JO. Ajo eshte thjesht nje shtatzani e imagjinuar, e shoqeruar me nje doze çmendie (folie) nga Lorna.

Sidoqofte mua po me vjen ne mendje dhe femija qe ajo kujton se mbart (po, jo?), pra heshtja e saj e brendshme. Neqofte se behet fjale per kete, dhe duke njohur pak a shume moralin e krishtere ndaj grave, do thoja se e perkufizon femren vetem si bartese, vetem si nene, dhe si asgje tjeter. Nuk do habitesha po te ishte ky "koncepti". Por ne fakt nuk e di...

Kjo qe shkruan, lidhet me ate qe shkruaje me te drejte para disa ditesh: po te citoj:

Notat jane morale, nga ana "katolike" (si gjithmone me vellezerit Dardenne ; nje nga gjerat e vetme qe mua me ngacmon tek te gjithe filmat e tyre). Megjithese me kete film jane me afer njefare mitologjie paksa tjeter se ajo e vlerave morale te krishtera. Nuk e di akoma sepse...

Per mendimin tim, "morali i krishtere" i filmave te vellezerve ka nje dhe vetem nje pergjigje: Robert Bresson. Per mendimin tim, arti i vellezerve belge eshte i intriguar (hanté) nga arti i Bresson-it. "Femija", filmi i tyre i para-fundit (e adhuroj!), ka nje mbyllje qe eshte thjesht homazh i fundit te filmit "Pickpocket" te Robert Bresson-it : shpetimi moral i njeriut mund te vije veçse permes dashurise (se vertete).

Po ashtu, mbyllja e "Heshtjes se Lornes", eshte homazh i fundit te filmit "Paraja" (L'argent): motivi i fatit te pa-evitueshem (le destin inéluctable). Zgjidhja e vetme per te gjetur shpetimin (la grâce), eshte te shkuarit deri ne fund te se keqes.

Tek "Femija", "morali i krishtere" funksionon, sepse behet fjale per personazhe qe supozohet te jene te kultures oksidentale, ose me sakt judeo-kristiane (belgë, ne rastin konkret). Ne rastin e Lornës, ky moral, per mendimin tim, nuk funksionon per dy arsye:

Se pari: Lorna nuk eshte oksidentale, eshte shqiptare ! Une nuk e besova fare reagimin e Lornes ne 15 minutat e fundit te filmit. Gjithe kohen thoja me vete: nuk rreagon keshtu nje shqiptare ! Kurre ! Dreqi e mori, jam shqiptar, dhe kaq gje e di !

Se dyti: fundi i filmit duket i çuditshem (bizarre), pra nuk funksionon (une keshtu e ndjeva), edhe per nje arsye tjeter. Nese fundi i "L'argent" (Bresson) eshte i çuditshem, ai prap se prap eshte i pranueshem, funksionon, sepse i çuditshem eshte gjithe filmi (mizaskena tmerresisht e sterilizuar, épuré, loja e aktoreve pa me te voglin emocion (aktorët ti e di qe ai i quante modele) shkurt dispozitivi i njohur bressonian). Tek Lorna, 90% e filmit, edhe pse pa lulka, prap se prap nuk eshte aq radikal. Lorna qan, qesh, merzitet, gezohet... etj etj. Pastaj mberrin fundi, qe eshte i çuditshëm (bizarre). E qe s'te bind.

Filmi më là më së shumti te ftohte, ne fakt. Per mendimin tim, perpara se te aventuroheshin me nje histori te tille (ku nje pjese e mire eshte e universit shqiptar), vellezerit do benin mire te informoheshin më mire se ç'eshte nje femer shqiptare. Si funksionon ajo emocionalisht.

Per dreq, filmi ka edhe ca difekte te tjera te vogla, kryesisht teknike (jam kurioz te di a i vure ré dhe ç'mendon). Per shembull, skenat ku flitet shqip, jane me pak bindëset e gjithe filmit ! Lorna nuk eshte hiç komode kur flet shqip; kur flet frengjisht, po ! Shqip jo, tingellon fallco.
Po ashtu, dhe ky nuk eshte faji i regjizoreve, se ata nuk dine shqip, por m'u duk se dialogjet ne shqip, tingellonin goxha fallco. Une e kuptoj se ato ishin dialogje te shkruajtura ne skenar se pari ne frengjisht, dhe pastaj te perkthyera ne shqip. Por ti e di mire qe, ne shqip, per shembull, ne nuk themi "Une jam semure", por shkurt "Jam semure", pra nuk i perdorim peremrat vetorë (une, ti , ai, ajo...) kur flasim, siç i perdor frengjishtja. Lorna thoshte: "Une jam semure" !! Hej pike e zeze...

Dhe nje te fundit: pse duhet te ishte nga Gramshi, Lorna ?? E folmja e saj eshte e me se shumti e folmja kosovare (gjynah qe perpiqej me fol shqipen letrare, dukej e sforcuar...). Nga doli Gramshi ?? Nuk i tha dikush vellezerve qe Gramshi ndodhet ne Jug-perendim te Shqiperise, ndersa Lorna fliste me se shumti siç flet çdo vajze prishtinalie ???

[korçar]

Autor-o ke disa verejtje logjike, si dhe ke hapur shume probleme qe lidhen jo aq me vellezerit Dardenne sa me ate qe quhet "représentation" qe ne shqip do ta quaja "shfaqesimi" (pra term qe ka te beje me te gjithe artet dhe shfaqjes se tyre ; ne art shfaqesimi ka te beje me imitimin qe artisti i ben nje dukurie qe i shfaqet ; nejse nuk po hyj me thell, por duke qene se "représentation" ne frengjisht eshte fjale me kuptim paksa filozofik, i thurrur nga kritika, pra nga filozofet, ne shqip nuk egziston akoma ; per ata qe s'dijne per çfare behet fjale, le te shikojne ne nje gjuhe tjeter percaktimin e shfaqesimit...). Nuk po te pergjigjem pike per pike, po pergjigjem ne pergjithesi.
Per sa i perket filmit, a eshte a jo me barre? Si ç'thashe me lart kjo i perket interpretimit te shikuesit, besoj une, eshte e kote qe te mbrosh njeren teze apo tjetren sepse dhe neqofte se e shikon nga ana konkrete, jo-absrakte, prape ka mundesi qe nje femer te jete shtatzene dhe ta fshehe ate fale nje proçesi te nderlikuar psikologjik, ka plot raste te tilla te verteta. Vellezerit Dardenne jane aq te zgjuar sa te mos i vene pike fjalise... Pra ta lene interpretimin e filmit ne dore te spektatorit, paçka se dhe ata vete mund te kene nje ide konkrete te tyren, dhe aq me shume qe fundi i filmit eshte pikerisht "i çuditshem". Ne fakt fundi i filmit kur e mendon mire nuk eshte dhe aq i çuditshem, veçse dallon shume nga gjithe pjesa tjeter e filmit. Tani, a ka mundesi qe nje femer shqiptare te reagoje keshtu? Une besoj se po. Pse jo ne fund te fundit? Dhe mund ti pergjigjem dhe verejtjes tende, asaj qe ndan shqiptarizmin me perendimin, duke thene se ne fund te fundit mos harro qe Lorna eshte femer ne kontakt me perendimin. Por ne fakt nuk me pelqen ndarja qe u ben gjerave : te qenit shqiptar ndaj te qenit perendimor. Fare bile. Me mire mos u futemi ketyre muhabeteve.
Ti e ke parasysh fare mire shitjen e femijes ne filmin "Femija". Kjo mua me eshte dukur shume e pabesueshme per shembull, dhe akoma me duket e pabesueshme ne vije te asaj qe me shfaqet ne film (babai i femijes, natyra e tij etj. qe diku ne mendjen time i lidh me ate qe njoh te nje fare bashkesie, te asaj belge ne rastin konkret). Problemi nuk qendron ne ate qe eshte e besueshme a jo, problemi eshte shfaqesimi qe i bejne autoret nje dukurie te degjuar apo te lexuar diku, shfaqesim i cili ne kohe te vet shndrrohet ne perkufizim te diçkaje. Ka raste qe ajo ngjet pak me shume e besueshme dhe te tjera ku nuk duket e tille.

Sidoqofte ka nje diference midis te qenit ne kontakt me shoqerine shqiptare e cila shfaq karakteristikat e saj, shfaqezimet artistike te veta te cilat sherbejne pikerisht idene e njohurise, dhe te qenit pak ne kontakt me te (si vellezerit Dardenne). Ne fakt ç'do gje qe njeriu shkruan, apo lexon, apo shikon, apo MENDON (si fillim) lidhet pikerisht me problemin e shfaqesimit. Eshte problem kaq i nderlikuar saqe nuk e imagjinon dot. Gjithe filozofia perendimore ka te beje pikerisht me kete dukuri (dhe jo vetem filozofia perendimore), dhe me mire ta leme me kaq... Filmat e vellezerve Dardenne krahas shfaqjes, apo dukjes, se tyre "neo-realiste" ne fakt jane shume abstrakte, dhe zhvillohen gjithmone ne, apo permbi, baza morale judeo-te-krishtera (dhe ky eshte nje shfaqesim tjeter). Filozofi Levinas eshte reference e padiskutueshme per vellezerit Dardenne. Shume dakort me verejtjet tende per sa i perket nderlidhjes Bresson-Dardenne. S'e di a sherben diç krahasimi qe ben ti... Nuk e di a po me kupton Autor-o? Gjithesesi, ne qofte se do kishte patur shfaqesime te te qenit shqiptar, e perkthyer i bie : ne qofte se do te kishte pasur filma qe flasin per shqiptaret, dhe qe do te kishin perkufizuar, e shfaqur, ndryshe te qenit shqiptar, atehere me siguri vellezerit Dardenne nuk do te kishin shfaqur nje femer "shqiptare" si ajo qe ti pe. Kjo varet dhe nga sa kerkime ata kane bere, por po e perserit nuk eshte te qenit konform nje ideje ajo qe u intereson (eshte e njejta gje me ç'do artist te mire), atyre u intereson nderlidhja morale (e politike etj.) e ideve. Mund ta permbledhim thjesht kete problem me nje gje te njohur nga dokush : si duhet te jete piktura? Figurative apo abstrakte? Apo te dyja bashke?

Nje gje e thjeshte tregon jo shume per menyren se si vellezerit Dardenne i hyne punes per te bere filmin, cili ishte shkaku. Ne nje interviste ata tregojne se dikur paten takuar nje puntore sociale e cila u kishte treguar se kishte nje vella te droguar dhe se si disa shqiptare i kishin propozuar nje martese "te bardhe" (apo te zeze?) me nje prostitute shqiptare, qe kjo e fundit te perfitonte kombesine belge. Dhe motres, puntores sociale, i kishte hyre frika : ne fund te fundit nje overdoze eshte e thjeshte, dhe e kishte bindur te vellain te mos bente pakt me shqiptaret. Kaq tregojne vellezerit Dardenne si shkas per te ndermarre filmin. Ate qe une mund te them eshte se nje liber te tyren, "Derrière nos images" (Prapa imazheve tona) e kam pat lexuar qe ne 2005-2006, dhe ne kete liber ata flasin pikerisht se si i mundon ideja, historia, e nje gruaje shqiptare ne kushtet e mesiperme.

Tjeter, ne lidhje me detajet qe nuk shkojne, dialogjet ne shqip, dhe te qenit nga Gramshi kur flet kosovarçe... Jane thjesht detaje, te cilat nuk u interesojne vellezerve, megjithese mire do te kishte qene ti kishin shkoqitur, dhe qe u bien ne sy vetem shqiptareve, askujt tjeter. Mire do te kishte qene qe dhe ata shqiptare te cilet bashkepunuan me ta, te kishin hapur cjepin e tu kishin thene : "O zotnjij ka diçka qe nuk shkon!" Nuk e di a e kane bere a jo, mua me duket se jo. Gjithesesi me pak sakrifice shqiptaret mund ti lene menjane keto detaje e te shikojne FILMIN. (Pastaj dhe kjo pune ka nje zgjidhje : mbase Lorna eshte kosovare qe ka zbritur ne Gramsh? Ku i dihet!)

[autori]

Ne fakt fundi i filmit kur e mendon mire nuk eshte dhe aq i çuditshem, veçse dallon shume nga gjithe pjesa tjeter e filmit.

Ekzakt ! siç thua dhe vete, dallon shume ! Kete desha te thoja.

Tani, a ka mundesi qe nje femer shqiptare te reagoje keshtu? Une besoj se po. Pse jo ne fund te fundit?

Jam nxituar ne fakt, kur shkruaja qe "nuk reagon ashtu nje shqiptare" (dhe kur thoja shqiptare, desha te thoja jo-oksidentale). Une thjesht nuk e besova reagimin e saj, ne ate representacion (shfaqesim) X (iks). Ne nje shfaqesim Y (ypsilon),ndofta mund ta besoja...

Ne fakt ç'do gje qe njeriu shkruan, apo lexon, apo shikon, apo MENDON (si fillim) lidhet pikerisht me problemin e shfaqesimit. Eshte problem kaq i nderlikuar saqe nuk e imagjinon dot. Gjithe filozofia perendimore ka te beje pikerisht me kete dukuri (dhe jo vetem filozofia perendimore)

E imagjinoj, dhe ndaj mendimin tend : gjithshka ne kete bote eshte se pari shfaqesim (representation), imazh. Se pari, dhe mbi te gjitha, njeriu shikon (pastaj degjon, flet,nuhat...). Kam pas lexuar perpara disa vitesh nje essé te hatashme te Regis Debray :

Mund ta permbledhim thjesht kete problem me nje gje te njohur nga dokush : si duhet te jete piktura? Figurative apo abstrakte? Apo te dyja bashke?

Shembull perfekt. Une them se duhet te jene te dyja bashke, ne varësi te shfaqesimit (represantacionit). Pikerisht, ne kete prizem, them qe Lornës se pjeses se fundit te filmit nuk i besova, sepse pikerisht, mendoj se "kodi" i shfaqesimit (representacionit) ndryshon teresisht ne 15 minutat e fundit. Artistikisht, mu duk i pa "justifikueshem" (ndaj dhe e krahasova me fundin e "L'argent", qe per mua eshte i besueshem). Qofsha une i gabuar...

Gjithsesi, film i mire. Pa dyshim, nga me te miret e atyre pak filmave perendimore qe trajtojne nje histori qofte dhe pjeserisht shqiptare (edhe pse, personalisht kam nje debolesë te veçante per "LAMERICA" te Gianni Amelio-s ). Por kjo ka shume pak rendesi....

[korçar]

Me kujtohet nje shprehje e veriut te shqiperise : "Po ma merr (hjek) ftyren." Ka te beje shume me "SHFAQESIMIN" (apo ç'faqesimin?).

Sa per "Lornën" nuk e di a je gabim a jo, ne lidhje me shfaqesimin e fundit te filmit. Une them pse jo? Mbase nuk ishte menyra me e mire per te perfunduar filmin, por mbase ishte dhe e vetmja menyre qe filmi dhe Lorna te merrnin fryme. Pastaj ç'rendesi ka, e kam fjalen nuk e di a eshte diçka e diskutueshme fundi i filmit. I tille paraqitet dhe pike. Dhe eshte pikerisht kjo paraqitje "perfundimtare" qe mua me intrigon. Cfare kuptimi ka? Une di nje gje, qe eshte me patjeter gjelle moralo-teologjiko-krishtere, dhe humaniste, per universitaret kinefile me fjongo-flutur perreth qafes. (Pa dashur ti mbyll vellezerit dhe vepren e tyre ne nje perkufizim "thjeshtezues".)

P.S. Se harrova : Ti duhet ta kesh njohur polemiken "Regis Debray" ne lidhje me kosoven apo jo? Nuk dua ta paragjykoj Debray, po ku di une me duket shume antipatik si njeri, si "mendimtar". Nuk e kam lexuar librin ne fjale.

[autori]

P.S. Se harrova : Ti duhet ta kesh njohur polemiken "Regis Debray" ne lidhje me kosoven apo jo? Nuk dua ta paragjykoj Debray, po ku di une me duket shume antipatik si njeri, si "mendimtar". Nuk e kam lexuar librin ne fjale.

Me kujtohet qe ç'ke me të.... ! Eh.... te shkuara, "te harruara"... C'te them me teper ?

Penen e ka te mire, libri ne fjale thuhet se eshte ndofta me i miri qe ai ka shkruar ndonjehere. Mua me ka lene mbrese, por dhe shume botime te tij nuk kam lexuar jo.

Sa per fundin e Lornes, besoj se ka lidhje edhe me titullin (prej nga u nisa per te hapur kete mini-debat me ty). Ndofta filmi duhet riparë kur te dale ne dvd, por, ke pare ti: po te me thuash "hajde rishikojme dy filmat e fundit te Hong sang-soo", jam gati te vesh kepucet e te shkojme ne kinema per ti ripare. Lornen jo... ; ne nje fare menyre, ky eshte "shpjegimi" i nje fare zhgenjimi te vogel nga ana ime.

[autori]

Filozofi Levinas eshte reference e padiskutueshme per vellezerit Dardenne.

Po pra ! Sot ne mengjes po lexoj kritiken e CdC dhe, edhe aty, vihet ne dukje kjo gje ! Biles po me vika "inat", se Frodon ne artikullin e tij, na flitka edhe per nderlidhjen Dardenne-Bresson (m'paska vjedh idenë time - lol). Po ajo që qenka e "lezeçme", eshte se keta te CdC, reagojne sipas qejfit, kur behet fjale per influencat kinematografike: meksikanin Carlos Reygadas sa nuk e varin në mes te sheshit pse na "vidhka" Tarkovskin dhe Dreyer-in ! Ndersa per vellezerit belgë, po ky Frodon sa nuk na paska shkrujt qe filmi i tyre i fundit eshte ku e ku me lart se ai i Bressonit ! (meqe dhe ai e krahasoka me "L'aargent").

Korçaro, i ke pare ndonjehere dy filmat e pare te vellezerve, dmth "Falsch" (1986) dhe "Je pense à vous" (1992) ?

[korçar]

Jo jo nuk i kam pare, me duket se njehere kam rastisur "Falsch" diku ne televizor por nuk e kam pare te gjithin. Kam pershtypjen se vellezerit u kane bere "bllokus" ketyre dy filmave te tyre, sepse me sa thone jane "gabime", sidomos "Je pense à vous".

A e di si eshte puna me keta kritiket : keta arrijne ne nje moment "zhvillimi" dhe behen mbrojtes kokeforte te nje urdhri marrje-dheniesh idesh, ndjeshmerish, e ndikimesh, midis kineasteve te ndryshem. Pak a shume si mbrojtesit apo perkrahesit e nje urdhri politik (e njejta parti politike) ose te nje urdhi biologjik (perkrahja e borgjezise per shembull). Dhe nuk bejne me kritike te mirefillte. Nuk e di a e kuptojne nje gje te tille...

[autori]

TRAILER i filmit "Heshtja e Lornës", ku flitet edhe shqip:

http://www.ecranlarge.com/movie_vide...11878-2337.php

ose: http://www.linternaute.com/video/158...bande-annonce/

Jo pak gjera te mira me kane mbetur ne mendje nga filmi. Sidomos pjesa e pare (e diç me shume se gjysma e pare e filmit) ku Lorna shihet gjithe kohen ne levizje: Lorna qe ecen, Lorna qe leviz nga nje vend ne tjetrin, Lorna qe ndez radio-zgjimin, qe hekuros kemisha, Lorna qe telefonon, Lorna qe hypen e zbret nga vetura. Lornen qe nuk e ze vendi vend, qofte dhe nje minute te vetme, me perjashtim te krevatit te saj, e vetmja hapsire qe ajo ja ndalon Caludy-t. Gjithmone e vetme Lorna, perballe meshkujsh. Dhe vetem meshkujsh ! J'adorais cette partie là !

Po ashtu, mund te thuhet se "heshtjet" e Lornes perfshijne edhe disa heshtje te tjera : duke qene se nje heshtje eshte e barabarte me nje frazë (fjali) qe nuk del nga goja, mund te thuhet se heshtja e saj eshte edhe ai fëmi ireal qe ajo nuk do ta nxjerre asnjehere nga barku, sikurse nuk nxirret nje fjale nga goja (heshtja!).

...pastaj ç'rendesi ka, e kam fjalen nuk e di a eshte diçka e diskutueshme fundi i filmit. I tille paraqitet dhe pike. Dhe eshte pikerisht kjo paraqitje "perfundimtare" qe mua me intrigon. Cfare kuptimi ka? Une di nje gje, qe eshte me patjeter gjelle moralo-teologjiko-krishtere, dhe humaniste...

Ka fort mundesi te jete ashtu, ne fakt. Po e bej dhe une si ajo batuta ne nje film shqiptar : "germo Tare germo..." : shenje e mire qe ndofta tregon se filmi më ka lene gjurmë.

Fundi te kujton detyrimisht evenimente teologjike biblike, sidomos atë te "Annunciation" (Annunciazione) : ëngjelli Gabriel, i derguar nga Zoti, shkon te lajmeroje Shën Mërinë se eshte shtatezane dhe do lindi Jezu-Krishtin : "Ti saluto, Maria !!" (ne foto, tablloja e da Vincit : majtas, engjelli Gabriel, djathtas, Shën Meria )





Por duket se ka edhe nje reference akoma më shprehimisht biblike: arratinë e virgjëreshës Shen Mëri (Lorna) drejt Egjiptit, nga frika e raprezaljeve ne Bethlehem nga ana e Mbretit Herod (Fabio), kur ky i fundit merr vesh se nje femije i shenjte ka ardhur ne jete (Jezu-Krishti).
(ne foto majtas : tablloja e Broderlam, shen Mëria me femijen e saj, Jezu-Krishtin; ne foto djathtas, Lorna "shtatezanë"... )