Kryepeshkopi Anastas reagon pas shpifjeve te Kristo Frasherit ne media

[ilia spiro]

SQARIME HISTORIKE TË NEVOJSHME

- REAGIM I KRYEPISKOPIT ANASTAS-

Në artikullin me titull “Bollano dhe Dule t’u kërkojnë falje shqiptarëve”, që u botua në gazetën tuaj, në dt. 20.9.2010, z. Kristo Frashëri i referohet personit tim në një paragraf të zgjeruar. Me gjithë zakonin tim, që të mos u përgjigjem komenteve denigruese ndaj meje, duke ndjerë detyrimin për të vënë në vend të vërtetën historike, deklaroj se pohimet e tij janë të pavërteta.

1. Po e filloj nga titulli i paragrafit: “Janullatos, peshkopi i fronëzuar në hotel “Tirana”. Dhe më poshtë vijon pohimi i tij se “të gjithë e mbajnë mend se ceremonia solemne për fronëzimin e tij në kishën katedrale të Hyjlindëses në Tiranë, dështoi për shkak të kundërshtimit të besnikëve të krishterë, të pranishëm në këtë ceremoni. Dihet gjithashtu se ai u fronëzua kryepeshkop i kishës në Tiranë në një nga sallat e Hotel “Tirana International”, një solemnitet në kundërshtim me rregullat e shenjta të Kishës”. Ky është një përshkrim i gënjeshtërt. Ngjarjet e vërteta ndodhën si më poshtë:
Të dielën e 2 gushtit 1992, në Kishën Katedrale të Tiranës, të mbushur plot me përfaqësues të orthodhoksëve nga e gjithë Shqipëria, Mesha Hyjnore u krye rregullisht bashkë me tipikonë e fronëzimit. Në përfundim të saj, një grup njerëzish të dërguar enkas, në drejtimin e një deputeti jo të krishterë, në pjesën e fundme të kishës, në përfundim të shërbesës, hodhën disa parulla kundër Kryepiskopit. Por këto u mbytën nga qindra zëra të besimtarëve orthodhoksë që kishin mbushur kishën, duke bërë aklamacione pro Kryepiskopit. Shumë nga pjesëmarrësit- z. Frashëri nuk ndodhej aty- i kujtojnë ngjarjet me shumë saktësi. Në hotel “Tirana” u shtrua thjesht një drekë në shenjë nderimi.
Është e habitshme, se si z. Frashëri, me një mosnjohje të thellë, flet si specialist i kanuneve të Kishës, të cilët me sa duket i njeh shumë pak. Fakti se të gjitha Kishat Orthodhokse Autoqefale në mbarë botën e njohën pa kurrfarë vështirësie Kryepiskopin e ri, nxjerr në pah se nuk u bë asnjë shkelje e askurrfarë kanoni dhe rregulli.

2. Shkak për artikullin e z. Frashëri janë ngjarjet e kohëve të fundit në Himarë. Deklarata që bëra, në një moment kur shumë banorë kishin bllokuar rrugët e zonës, ishte “për ruajtjen e gjakftohtësisë dhe shmangien e vetëgjyqësisë”, me qëllim të vetëm ruajtjen e paqes dhe të qetësisë. Pas pak, sigurisht, foli Kryeministri, në të njëjtën frymë me deklaratën time. Z. Frashëri më shtron pyetjen nëse në raste të tjera “kam ngritur zërin tim” ose jo. E vë në dijeni, se nga shumë herët, që nga viti 1993 dhe 1994, me shumë qartësi, kisha protestuar kundër veprimeve të dhunshme të kryera në Greqi. Thirrjet që unë bëra, si edhe kontaktet e mia me faktorë kompetentë qeveritarë kontribuuan në ndalimin e dëbimit nga Greqia të emigrantëve shqiptarë.
Po parashtroj një ndërhyrje që kam bërë me rastin e ngjarjeve të Peshkëpisë: “Marrim pjesë në dhimbjen e thellë që shkaktoi sulmi terrorist ndaj njerëzve të pafajshëm në Peshkëpinë e Sipërme dhe i shprehim me gjithë shpirt ngushëllimet tona, familjeve të viktimave. Ndërgjegjja e krishterë është vendosmërisht kundër veprimeve terroriste dhe i dënon ato. Shpresojmë dhe lutemi që e vërteta të dalë sa më shpejt dhe plotësisht në dritë, të zbulohen fajtorët, të ngarkohen përgjegjësitë siç e imponon e drejta, por edhe të intensifikohen përpjekjet për stabilizimin e paqes” (Tiranë, 11 prill 1994).
Siç edhe kam deklaruar në një intervistë timen në gazetën e përjavshme ABC (më 11 dhjetor 2005 për z. M. Nazarko), nga vitet e para të dhjetëvjeçarit të 1990, kam ngritur zërin në mënyrë të vazhdueshme dhe kam bërë përpjekje e deklarata në intervistat e mia në Greqi për nevojën e respektimit të emigrantëve dhe të mbështetjes së tyre. Psh. kur gjatë vitit 1993, pas dëbimit të një bashkëpunëtorit tim, qeveria greke kishte vendosur të ndërmerrte masa ndëshkuese, ngrita zërin dhe protestova fuqishëm, duke theksuar se, nëse veprimi i parë ishte një gabim nga ana e palës shqiptare, veprimi i dytë nga ana qeverisë greke, për të dëbuar nga Greqia shqiptarët që punonin atje, do të ishte një gabim shumë herë më i madh. Më vonë kur filloi të përdoret në masmedian greke, fjala “fshesë” për dëbimin e qytetarëve shqiptarë, bëra udhëtime dhe vizita të posaçme në udhëheqësit politikë kompetentë dhe në drejtorët e gazetave të mëdha për të protestuar për terminologjinë që kishin përdorur. Siç edhe shkruajnë analistë të shquar, këto përpjekje pajtuese influencuan seriozisht në opinionin publik dhe në qeverinë greke. Në mënyrë karakteristike, gazeta “Kathimerini” një nga gazetat më serioze të Greqisë shkruante: “Ndërhyrja e kryepiskopit të Shqipërisë Anastas kontribuoi qartazi, në mënyrë decizive, që të uleshin tonet nga ana e palës greke në kundërshtinë që lindi me qeverinë shqiptare” (8.7.1993). Dhe në një rast tjetër: “Iniciativat e Anastasit në zbutjen e krizës kanë qenë vendimtare” (11.7.1993). Madje edhe Parlamenti Evropian, në një deklaratë të votuar me votim unanim të tij, theksoi se “mbështet veprën e Kryepiskopit Orthodhoks të Tiranës Anastas Janullatosit, i cili ka bërë përpjekje të shumta për zgjidhjen e krizës midis dy vendeve”. Në vitin 1996 vizitova shqiptarët që vuanin dënimin në burgjet e Koridhalosë, për t’u shprehur mbështetjen time. I vënë në dijeni për raste të ndryshme sjelljesh të papranueshme të nëpunësve grekë në pikat e kalimit kufitar, i kam denoncuar ato në shkallë të ndryshme. Janë të shumta ato raste kur duhet vepruar me dallueshmëri e takt, pa zëvendësuar organet kompetente qeveritare dhe kornizat ndërkombëtare që janë sanksionuar. Gjithashtu, në mënyrë të përsëritur, në intervista të mia në Greqi kam dënuar ksenofobinë dhe kam theksuar detyrimin e drejtësisë dhe të respektimit të personalitetit të emigrantëve, si dhe nevojën e bashkëpunimit dhe të ndihmës reciproke të popujve tanë. Kjo e fundit ka qenë për mua qëllimi kryesor i përpjekjeve të mia dhe shpreh kundërshtinë time sa herë që shikoj të minohet ky parim.

3. Z. Frashëri e konsideron si të dyshimtë faktin se shumë nga zyrtarët që vijnë nga Greqia, vizitojnë Kryepiskopin. Pikësëpari, në Kryepiskopatë vijnë e më vizitojnë edhe shumë personalitete të jetës politike, akademike, shoqërore, qytetarë të thjeshtë nga vende të ndryshme të botës. Së dyti, ai nuk e njeh faktin se jo vetëm gjatë vizitave në Shqipëri, por edhe në vende të tjera, psh kur vizitojnë qytete ku ekzistojnë patriarkana orthodhokse ose kisha autoqefale, shumë zyrtarë grekë e kanë zakon të vizitojnë jo vetëm personalitetet politike të vendit por edhe ato fetare. Përveç kësaj, në Greqi, ku kam jetuar derisa erdha në Shqipëri, për 62 vite, kam pasur shumë pozita të rëndësishme në Universitet, në Akademi, në Kishë, në organizma fetarë botërorë, si Këshilli Botëror i Kishave, Konferenca Evropiane e Kishave, kam pasur shumë nxënës, studentë, kolegë, të njohur, qytetarë të shquar që dëshirojnë të takohen me mua. Nga ana tjetër, vizitorët që vijnë këtu, zyrtarë ose jo, nuk vijnë si spiunë ose si armiq. Greqia është vend mik dhe të gjithë atje e dinë se Kryepiskopi Anastas beson në përafrimin, në bashkëpunimin dhe progresin e përbashkët të popujve dhe jetën e tij ia ka përkushtuar këtij ideali. Fraza e tij nënçmuese “tani e ka zbuluar veten se prapa petrahilit kishtar, ai është një militant grek”, rikujton mentalitetin e vjetër të epokës së Hoxhës, që shikonte kudo armiq dhe komplote. Vetëm besimi në Perëndinë, dashuria e sinqertë për popullin, dëshira për zhvillimin e Kishës dhe vendimi për të kontribuar në pajtimin dhe në bashkekzistencën paqësore të popujve, i japin Kryepiskopit fuqinë për të shërbyer Kishën për 19 vite, në mes të mijëra vështirësive. Shtysat e tjera që fantazon z. Frashëri nuk kanë asnjë lidhje me të vërtetën historike.

4. Në ato që përdor kundër meje, z. Frashëri thotë: “Për të rritur pretendimet e Greqisë ndaj Shqipërisë së Jugut, ai bekoi si ushtarë grekë edhe arkivolet me eshtrat e fshatarëve shqiptarë, midis tyre edhe fëmijë të vdekur para dhe pas luftës italo-greke”. E ftoj të thotë se kur dhe ku e kam kryer një veprim të tillë. Bëhet fjalë për një informacion krejt të pabazë dhe të gënjeshtërt.
Për sa i takon nderimit për të vdekurit, për ata që respektojnë dinjitetin njerëzor, përbën një detyrim themeltar, duke nisur nga vitet e Homerit. Madje edhe të vdekurit e palës armike, çdo shoqëri e qytetëruar i respekton dhe kujdeset për ata, pa urrejtje dhe fobi. Nga ana tjetër këtë gjë bëri edhe qeveria shqiptare, kur ofroi vend për një varrezë gjermane në parkun e Tiranës, ndërsa të gjithë e njohin se në Luftën e Dytë Botërore, gjermanët ishin pushtues.

5. Sa i takon çështjes së kishës së Shën Marisë së Përmetit, të gjitha fotografitë e vjetra të bëra para dhe pas Luftës së Dytë Botërore tregojnë praninë në sheshin qendror të qytetit, të kishës orthodhokse. Në periudhën komuniste u shkatërrua streha e kishës së vjetër, u përdorën muret e vjetra, u bënë riparime dhe u vendos aty shtëpia e kulturës. Pas 19 vitesh, ky vend i shenjtë adhurimi për besimtarët nuk është kthyer tek Kisha Orthodhokse, me gjithë thirrjet e bëra, jo vetëm nga orthodhoksët e Shqipërisë, por edhe nga Konferenca Evropiane e Kishave (19.12.2005). Nga ana tjetër, kishat janë mbarëbotërisht bërthama kulture e qytetërimi. Përbën një detyrim themeltar të qeverisë shqiptare, të rikthehen të gjitha vendet e kultit në përdorimin e tyre të hershëm. Ne nuk jemi kundër shtëpisë së kulturës. U treguam të gatshëm të kontribuojmë financiarisht për ngritjen e një ndërtese tjetër të madhe në vendin që është caktuar për t’u vendosur qendra kulturore. Ndërsa nga z. Frashëri, si personalitet i kulturës shqiptare, prisnim të interesohej dhe të bënte thirrje për kthimin në përdorimin e mëparshëm të vendeve të shenjta.

6. Z. Frashëri duke vazhduar argumentet e tij të gënjeshtra, shkruan: “Megjithatë ai i qetësoi kundërshtarët e tij kur mësuan se ishte një personalitet akademik, i ndryshëm nga dhespotët e fanatizuar grekë, se premtoi që do të punonte për të respektuar autoqefalinë e Kishës Orthodhokse shqiptare dhe se do të kujdesej për ndërtimin e faltoreve të krishtera në Shqipëri. Por, ka kohë që besnikët kanë dalë të zhgënjyer”. Të gjithë sa janë njohës të këtij problemi si në Shqipëri ashtu edhe në mbarë Kishën Orthodhokse dhe në botën e krishterë, e dinë se ai që siguroi Autoqefalinë e Kishës Orthodhokse të Shqipërisë, pas shpërbërjes së plotë të saj, është Kryepiskopi Anastas. Sa për faktin nëse ndërtoi apo jo kisha në Shqipëri, z. Frashëri nuk duhet të bëjë gjë tjetër, veçse një udhëtim të shkurtër nëpër Shqipëri: në Durrës, në Korçë, në Shkodër, në Fier, në Sarandë etj., ose në qendër të Tiranës. Akoma mund të njihet me ekspoze dhe raporte zyrtare që janë botuar në organet e Kishës së Shqipërisë, veçanërisht në gazetën “Ngjallja”, në faqen e saj të internetit, por edhe në studime të posaçme si të Linette Hoppe (Resurrection. The Orthodox Autocephalous Church of Albania, 1991-2003), të Jim Forest, praktikën zyrtare të Simpoziumit “2000 vjet Krishterim në Shqipëri” etj. Por, nëse ka vështirësi për një gjë të tillë, po bëjmë shkurt një referim të disa nga ato që janë bërë:
Realizuam ndërtimin e 150 kishave të reja, restaurimin e 60 kishave monumente të kulturës dhe riparuam mbi 160 kisha të tjera. Gjithashtu ndërtuam shumë objekte për strehimin e selive metropolitane, shkollave, klinikave, atelieve, konvikteve. Me këtë vepër ndërtuese që numëron 450 ndërtesa, iu ofrua mundësi punësimi mijëra njerëzve. U përkujdesëm për arsimimin e brezit të ri të priftërinjve shqiptarë. Themeluam Akademinë Orthodhokse Theologjike dhe arsimuam e dorëzuam 3 episkopë dhe 140 klerikë të shtetësisë shqiptare. U krijua shtypshkronjë, punishte qirinjsh, punishte për punime druri, atelie të ikonografisë dhe restaurimit të ikonave, u bë një përpjekje intensive në fushën e përkthimit dhe të botimit me një gazetë mujore, revista për të rritur, fëmijë dhe të rinj dhe me dhjetëra libra. Në periudha krizash politiko-sociale në vend, ndihmuam në mbledhjen dhe shpërndarjen e mijëra tonëve ushqime, ilaçesh dhe veshmbathjeje për lehtësimin e familjeve të varfra dhe të refugjatëve. Në fushën e shëndetit, një rëndësi të veçantë ka Qendra Mjekësore Diagnostike në Tiranë, me 24 specialitete, me një personal të shkëlqyer mjekësor, me aparatura mjekësore krejtësisht moderne dhe që ka realizuar brenda dhjetëvjeçarit të parë të funksionimit të saj 900.000 vizita. Poliklinika të tjera janë hapur në Kavajë, Korçë, Lushnje dhe në Jorgucat. Në fushën e arsimit, përveç tri shkollave të mesme (dy kishtare dhe një teknike), themeluam 17 kopshte në qytete të ndryshme, 3 shkolla nëntëvjeçare dhe dy Institute të Formimit Profesional. Kur Shqipëria hapi dyert për të pritur valën e refugjatëve nga Kosova, Kisha Orthodhokse, në bashkëpunim me organizma ndërkombëtarë, zhvilloi një program të gjerë ndihme që kapërceu shumën e 12 milion dollarëve dhe kështu u ardhëm në ndihmë më tepër se 33.000 refugjatëve.
Kultivuam marrëdhënie harmonike me komunitetet e tjera fetare, duke mbështetur tolerancën fetare dhe bashkekzistencën harmonike. Kisha jonë u bë anëtare e Konferencës së Kishave Evropiane, të Këshillit Botëror të Kishave, të Konferencës botërore për Fenë dhe Paqen (World Conference on Religion and Peace), dhe është aktive si ambasadore shpirtërore e Shqipërisë në ambiente fetare ndërkombëtarë, të cilat deri tani nuk kishin kurrfarë njohje për atë. Me të gjitha këto, Kisha Orthodhokse u shfaq si një faktor shpirtëror dhe zhvillimi në Shqipëri.
Z. Frashëri e përfundon paragrafin e tij të pabazuar në histori dhe denigrues ndaj meje, duke nxjerrë nga myku i historisë ngjarje dhe ndodhi të fillimeve të shekullit të 20-të, të ndodhura para Luftës së Parë Botërore, duke propozuar veprime të dhunshme të ngjashme me ato që kanë ndodhur në atë kohë. Por për fatin e mirë, jetojmë në shekullin e 21-të, Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë është e formuar dhe e bashkuar, Shqipëria dhe Greqia kanë marrëdhënie harmonike. Të dy vendet bëjnë pjesë në të njëjtën aleancë, në NATO, me perspektivë që edhe Shqipëria të jetë pas pak kohe, së bashku, në Bashkimin Evropian. Në këtë mënyrë, vetëm ata sa punojnë për mirëkuptimin e ndërsjellë, bashkëpunimin sa më të ngushtë dhe ndihmën reciproke midis popujve kontribuojnë thelbësisht në progresin e rajonit tonë.

Kryepiskopi i Tiranës, Durrësit dhe i gjithë Shqipërisë
Prof. Dr. Anastasi

Tiranë 23.9.2010


Ky shkrim u botua në “Gazeta Shqiptare”, Tiranë, e diel, 26 shtator 2010, fq.1-3

[bindi]

O Spiro ,kjo eshte vetem nje ane e medales ...,per te qene objektiv dhe transparent paraqisni dhe anen tjeter te medales ,ne tersi se çfare ka deklaruar ne fakt akademiku prof. Kristo Frashri...

[ilia spiro]

Ky eshte nje reagim i Kryepiskopit. Ne cdo pike te artikullit jane vene edhe referencat e artikullit te K. Frasherit, duke i cituar ose duke i paraqitur permbledhtazi, keshtu qe nuk ka nevoje te vihet artikulli i gjithe.

[arbereshi_niko]

Ndoshta anen tjeter te medaljes e mban rosi bindi...:-)
ç'behet more njerez...

[Hyllien]

Kristo Frashëri: Tre të vërtetat për të cilat gënjen Janullatos

Nga Kristo Frashëri

Kush gënjen Kristo Frashëri apo Anastas Janullatosi?
Kur disa javë më parë dërgova në shtyp artikullin tim mbi çështjen e Hima rës nëse është ose jo krahinë minoritare greke, midis atyre që vrapuan të spekulonin mbi vrasjen e fatkeqit Aristotel Guma, përmendja dhe Hirësinë e tij Anastas Janullatosin, kryepeshkopin e Kishës Autoqefale Ortodokse të Shqipërisë. Nuk ngurrova ta quaj si një emisar të nacionalizmit grek. Mendova se ai nuk do të prekej aq tepër në sedër, sepse me të vërtetë është me kombësi greke. Në fakt, unë i kalova kufijtë e sjelljes sime ndaj një kryepeshkopi, mbasi unë e padisja në tri çështje jo të këndshme për të.
E para, e kritikova për “trisainë” (përshpirtjen) që ai celebroi jo për ushtarët grekë të vrarë në Luftën e Dytë Botërore në tokën e Shqipërisë në luftë kundër okupatorëve italianë fashistë, por sepse përfshiu në radhët e ushtarakëve të vërtetë grekë edhe arkivole me eshtra të fshatarëve, madje edhe të fëmijëve shqiptarë, të vdekur para dhe pas luftës italo-greke. Sa më shumë e mendoj, aq më tepër më duket një akt i shëmtuar që nuk i ka hije një prelati të lartë të kishës. Më duket një akt, që mund ta kryejnë vetëm banditët e varreve, por kurrsesi një hirësi që mban në gjoks kryqin e Krishtit dhe ca më tepër emrin e kryepeshkopit të Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë. Në rastin më të mirë prisja që hirësia e tij ta anashkalonte duke heshtur për këtë veprim për të cilin është bërë zhurmë edhe në shtypin tonë të përditshëm, madje vazhdon edhe sot e kësaj dite të përshpëritet me neveri nga banorët e rrethit të Përmetit. Por, hirësia e tij ndoshta duke kujtuar se ne jemi syleshë e ngacmon vetë plagën dhe justifikohet duke thënë se ai atje bekoi eshtrat e martirëve të rënë në luftë për lirinë e atdheut të tyre, eshtra para të cilave edhe ne përulemi, por jo para arkivoleve të blera 100 apo 200 euro për copë.

E dyta, i kujtoja veprimet e tij të padrejta, i cili po pengon nëpërmjet fijeve të tij të dukshme e të padukshme zyrën e Përmbarimit të Përmetit, që të zbatojë vendimin e miratuar nga të tre shkallët e gjyqësorit shqiptar për t’ia kthyer bashkësisë përmetare shtëpinë e kulturës “Naim Frashëri”. Për ata që nuk e dinë, u kujtojmë se para luftës në cepin veriperëndimor të truallit ku është ngritur shtëpia e kulturës ka qenë një kishë me përmasa modeste, me emrin “Shën Mëria e Pazarit”. Banorët e moshuar e dinë se ajo kishë u rrënua gjatë luftës së fundit. Në vitet ’50 trualli ku ishte ngritur kisha u përfshi në truallin ku u ndërtua shtëpia e kulturës “Naim Frashëri” me një sipërfaqe disa herë më të madhe se ajo që kishte “Shën Mëria e Pazarit”. Gjykata e Përmetit ia njohu kishës truallin ku qe ngritur faltorja. Meqenëse vlera e godinës e ndërtuar nga shteti ishte më e madhe se çmimi i truallit, gjykata vendosi që kisha të shpërblehet me një sipërfaqe dy herë më të madhe në një vend tjetër.

Ngjarje të tilla analoge kanë ndodhur edhe në vise të tjera të Shqipërisë. Ka ndodhur madje në Tiranë, në qendrën e kryeqytetit. Në truallin ku sot është ngritur hotel “Tirana International” më parë ndodhej katedralja e Tiranës kushtuar Hyjlindëses. Hirësia e tij kryepeshkopi Anastas Janullatos nuk e ngriti zërin për të marrë hotelin, por u kënaq me kompensimin që i dha bashkia apo shteti në një vend tjetër të kryeqytetit. Por, në Përmet pse po ngul këmbë aq shumë? Pse kërkon me çdo kusht të vërë dorë mbi shtëpinë e kulturës? Konstruksioni i shtëpisë së kulturës nuk ka mundësi të shndërrohet në kishë. Për t’u shndërruar në kishë ajo duhet shembur nga themeli. Ç’del nga kjo? Nga kjo del se hirësia e tij, kryepeshkopi A. Janullatos nuk do që Përmeti të ketë një shtëpi kulture shqiptare. Do që ta shndërrojë shtëpinë e kulturës shqiptare në një shtëpi kulture helenike, ndonëse Përmeti nuk ka fare banorë grekë etnikë. Edhe në këtë rast, hirësia e tij i bën bisht përgjigjes. Thotë shkurt: i takon kishës se aty ka qenë dikur kishë. Pra, është njësoj si të thuash e dua hotel “Tirana International”, sepse në një cep të sipërfaqes që ajo zë dikur ka qenë kishë.
Vijmë te çështja e tretë, e cila është me të vërtetë çështje skandaloze. Shkurtimisht, ajo ka të bëjë me të ashtuquajturin fronëzim të Anastas Janullatos, peshkopit të Andrusës (Greqi), më 2 gusht 1992 në katedralen e Hyjlindëses së Tiranës si kryepeshkop i Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë.
Në vitin 1991, me shembjen e regjimit komunist për shkak të gabimeve të rënda e të pafalshme që kreu Enver Hoxha në luftën e mbrapshtë që ai ndërmori kundër institucioneve fetare, bashkësitë fetare të Shqipërisë mbetën pothuajse të gjitha pa kokë, pa rrjet institucionesh, pa funksionarë të përshtatshëm të kultit dhe me shumë pak faltore që kishin shpëtuar nga furia e rrënimeve të tyre. Të gjitha bashkësitë fetare të Shqipërisë – myslimane, bektashiane, katolike, ortodokse – për të rimarrë veten kishin nevojë për ndihmën e miqve dhe dashamirësve të tyre që ndodheshin jashtë Shqipërisë. Para së gjithash, kishin nevojë të sqaronin se cilën kushtetutë do të kishin për bazë në rimëkëmbjen e tyre. Kjo për arsye se kushtetutat që ishin miratuar në kongreset e tyre të para të zhvilluara në periudhën midis dy luftave botërore, kishin pësuar dy goditje të rënda, madje njëra prej tyre një goditje vdekjeprurëse. Pa e shtrirë bisedën në të gjitha bashkësitë fetare të Shqipërisë, do të përqendrohemi vetëm në rastin e Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë (më tej: KOASh).

Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë, e themeluar nga Kongresi i saj në Berat më 17 shtator 1922, ishte miratuar pas përpjekjeve të gjata nga Patriarkati Ekumenik i Kishës Lindore, pra e Kishës Ortodokse, me “Tomin” e lëshuar me vulë të artë më 1937. Kjo kushtetutë ka për historinë e KOASh-it një rëndësi kardinale, mbasi ajo përmban të gjitha prerogativat që e sanksionojnë atë si një kishë kombëtare shqiptare, ashtu siç janë kushtetutat e kishave nacionale ortodokse të vendeve të ndryshme. Një nga pikat e saj të rëndësishme ishte skalitur në nenin 16, ku thuhet se të gjithë peshkopët, në mënyrë specifike kryepeshkopi i KOASh-it, duhet të jenë me kombësi dhe shtetësi shqiptare.

Më 1939 okupatorët fashistë italianë e cenuan këtë parim. Në emërimin e kryepeshkopit të KOASh, u hoq kushti i kombësisë. U la si kusht vetëm nënshtetësia shqiptare. Ky qe sigurisht një hap prapa kundrejt parimeve që kishin kërkuar rilindësit tanë të mëdhenj dhe pjesëmarrësit e kongresit I të Kishës. Me këtë ndryshim u hapën dyert për t’u bërë kryepeshkop kushdo, mjafton të merrte nënshtetësinë shqiptare. Vazhdojmë më tej. Pas luftës, kur në Shqipëri u vendos regjimi komunist shteti shqiptar në mënyrë arbitrare i dha kishës një kushtetutë tjetër, e cila synonte ta shndërronte kishën në një levë të sistemit të saj qeverisës. Por, edhe kjo kushtetutë nuk pati jetë të gjatë, mbasi më 1967, në kohën e të ashtuquajturit revolucionarizim i jetës së mëtejshme, kur veprimtaria fetare u nxorr jashtë ligjit dhe kur u çmontuan të gjitha institucionet fetare, së bashku me to u bënë të paqena të gjitha kushtetutat e institucioneve fetare, përfshirë dhe atë të KOASh-it.
Kjo qe gjendja më 1991 kur u përmbys regjimi komunist në Shqipëri. Pyetja që shtrohej në atë kohë ishte kjo: nga duhej filluar? Cili statut duhej të merrej për bazë për KOASh-in? Meqenëse në mungesë të peshkopëve Shqipëria nuk mund të kishte një sinod të rregullt kishtar, çfarë rruge duhej ndjekur për të zgjedhur kryepeshkopin e saj? Veç kësaj, meqenëse në Shqipëri nuk kishte mbetur asnjë peshkop kanonik i gjallë, si duhej krijuar sinodi i shenjtë kishtar?
Në këto rrethana kaq të zymta për zgjidhjen e problemit të Kishës Ortodokse, sugjerimi më i drejtë erdhi nga shqiptarët e Amerikës. Në një mocion të miratuar nga Këshilli i peshkopatës kishtare të Bostonit u hodh ideja që rruga më e përshtatshme ishte të ngarkohej nga Patriarkati i Kostandinopojës një ekzark me një botëkuptim të gjerë kishtar e demokratik – një ekzark nga një vend që të mos kishte interesa politike ndaj Shqipërisë, pra as grek, as serb. Shkurt, një ekzark me detyrë të përkohshme, i cili pasi ta rimëkëmbte kishën e shkallmuar nga regjimi komunist, pasi të mëkëmbte sinodin e shenjtë dhe në momentin që sinodi të zgjidhte kryepeshkopin e KOASh-it, ai të largohej nga Shqipëria.
Idenë e ekzarkut e kishte përqafuar edhe Patriarkati Ekumenik i Kishës Lindore si rruga më e përshtatshme për të rimëkëmbur strukturat e KOASh-it. Por kushtin që vinte kisha e Amerikës për një ekzark jo grek, Patriarkati i Kostandinopojës nuk e mori në konsideratë. Prapaskenat që u luajtën në ato momente shumë të zymta nuk i dimë. Një gjë u bë shumë shpejt e qartë. Qeveria e Athinës, e cila vepronte si zembrek në gjirin e Kishës Ortodokse greke, ndërhyri me të shpejtë: e bindi Patriarkun Bartolome që të ngarkonte me detyrën e ekzarkut Prof. Dr. Anastas Janullatosin, në atë kohë peshkop i Andrusës. Me emërimin e tij si ekzark fillon “aventura” shqiptare e Janullatosit.

Kush ishte Anastas Janullatosi?
Kur më 3 qershor 1991 u ngarkua me detyrën e ekzarkut nga Patriarkati Ekumenik i Kostandinopojës, A. Janullatosi, me titullin peshkop i Andrusës, në atë kohë ndodhej në Afrikën Lindore, i ngarkuar me detyrën e “Kryepeshkopit aktiv” për mëkëmbjen e Kishës Ortodokse të Kenias, Ugandës dhe Tanzanisë, me qendër në Nairobi. Caktimin e tij si ekzark në Shqipëri e miratoi edhe presidenti Ramiz Alia. Lajmi i ardhjes së tij në Shqipëri u prit me interes nga qarqet ortodokse shqiptare, mbasi shpresohej se ai edhe pse qe grek, meqenëse vepronte jo në Greqi, por në Afrikë, do të ndihmonte rimëkëmbjen e KOASh-it. Dërgimi i një ekzarku ishte i drejtë, mbasi ai sapo të rimëkëmbte kishën e shkërmoqur ortodokse shqiptare dhe fill pasi të zgjidhej një kryepeshkop i rregullt kanonik duhej të largohej nga Shqipëria. Qarqet ortodokse shqiptare menduan se ekzarku Anastas Janullatos me kulturën kishtare që kishte përvetësuar do ta kryesonte ashtu siç e kërkonin interesat e KOASh-it detyrën e vet.

Janullatosi e vendosi me të shpejtë shtabin e vet në Korfuz. Me prapaskenat që u zhvilluan si me telekomandë prej tij, ekzarku thirri në Tiranë një “konfererencë” kombëtare me pjesëmarrjen e pesëmbëdhjetë klerikëve dhe tridhjetë laikëve të zgjedhur prej tij. Janullatosi emëroi një këshill të përgjithshëm të përbërë prej nëntë vetësh, të cilët morën përsipër jashtë rregullave kanonike detyrën e Sinodit të Shenjtë të KOASh-it. Me detyrën e sekretarit të përgjithshëm të këshillit u caktua nga Janullatosi Aleko Dhima, një grekoman i vendosur për t’i shërbyer Kishës Ortodokse Greke. Ndërkohë, në shtypin grek filloi të flitej për A. Janullatosin jo si ekzark, por si kryepeshkop, madje jo si kryepeshkop i KOASh-it, por si kryepeshkop i Kishës Ortodokse Autoqefale Greke të Shqipërisë. Për më tepër, këtë aspiratë dinake e zbuloi edhe vetë A. Janullatosi.
Në përpjekjet e veta ai pati si ndihmës të fuqishëm dhespotin e Konicës, Sebastianos, i cili kishte zhvilluar një aktivitet të ashpër si një nga krerët e komitetit “vorio-epirot” me qendër në Janinë. Në një letër drejtuar kryeministrit grek Karamanlis, metropoliti Sebastianos shkruante se “edhe gurët thonë se Vorio-Epiri është Greqi dhe se mjedisi gjeografik i shqiptarëve ka qenë gjithmonë mbi dhe përtej lumit Shkumbin”. Në atë kohë emri i Sebastianos lakohej pothuajse çdo ditë në Shqipëri për urrejtjen e tij antishqiptare. Cilësohej si një djall i veshur me petkat e dhespotit.
Me ndihmën e Sebastianosit, militantët e tij të parë Janullatosi i rekrutoi në Himarë. Së bashku me të, ai në emër të kryepeshkopatës së Kishës Greke, nënshkroi me Aleko Dhimën, i vetëquajtur sekretar i përgjithshëm i KOASh, një marrëveshje orgurzezë. Ja teksti:
“Të dashur bashkatdhetarë! Në qendrën e vëmendjes sonë ju keni qenë e do të jeni vazhdimisht. Mendojmë për ju, për të ardhmen e fëmijëve tuaj. Pikërisht për këtë kemi krijuar edhe një organziatë të veçantë, të cilës i kemi vënë emrin “Himara e lirë vorioepirote dhe minoritare greke”. Deri në mbarim të muajit shtator 1992, kemi programuar këto aktivitete:
1. Vizita të përbashkëta në Korfuz, Janinë, Artë, Pargë, Paramithi, Filat, Himarë, Dhërmi, Palasë, Qeparo, Kudhës, Vuno, Sarandë, Konispol, Dropull.
2. Organizimi i një mbledhjeje të madhe në sheshin “Spiles” të Himarës ose në Potam, ku do të marrin pjesë edhe Sebastianos, Janullatos dhe Aleko Dhima, sekretar i përgjithshëm i Kishës Ortodokse Shqiptare. Aty do të dorëzohen edhe katër priftërinj. Do të bëhet një meshë e madhe në Katedralen e Himarës dhe një në atë të Dhërmiut (Spiridhonis e Harallambis). Do të meshojnë dhespotët Sebastianos e Janullatos. Aty do të flasë edhe prifti dhërminjas Klearkos Savas, i dorëzuar në Athinë.
3. Do të nënshkruhet një marrëveshje midis Kishës Ortodokse Shqiptare dhe asaj greke për t’i pajisur kishat e Vorio-Epirit në përgjithësi dhe ato të krahinës së Himarës në veçanti me të gjitha sendet e nevojshme. Për palën greke do të firmoset nga hirësitë Sebastianos e Janullatos dhe për palën shqiptare Aleko Dhima, sekretar i përgjithshëm.
4. Meshat në Himarë, Dhërmi, Palasë, Vuno, Qeparo, Kudhës do të mbahen në greqisht, sipas marrëveshjes Sebastianos-Janullatos-Dhima. Do të përcaktohëen administrata e Krahinës Autonome Vorio-Epirote Minoritare të Himarës, ku do të marrin pjesë njerëzit më të devotshëm nga familjet më të shquara si Bollanot, Milot, Neranxët, Joshët, Ilot, Belerajt, Rondajt, Zotajt, Dhimojanajt, Dunajt, Agnanostajt, Protajt, Janilajt, Pjerot, Dafllajt, Bifshajt, Gorecajt, Janijat, Zhupajt, Fotiadhët, Gorajt (gjithsej 21 familje – K.F.). Do të bëhen mesha përshpirtjesh për eposin grek 1940-1941 në Livadhet e Shengjergjit dhe në Skutara, pastaj në Jonomarinë e Shentheodhor, në Stavridh, në Shenjat, ku ndodhen eshtrat e ushtarëve e oficerëve grekë: Agathoklis, Konstantinis, Mihalis, Jorgor, Periklis, Athanasis, Anastasis, Elefteris, Stelianos, Dhimitris, Grigoria, Kamas etj, për të cilët do të ngrihet edhe një përmendore.
5. Do të zhvillohen veprimtari kulturore-artistike si theatro, estrada, cirk, recitime, simpoziume me temën: Traditat nuk harrohen, por forcohen, ku do të flasin historianë, poetë, muzikantë, artistë etj. Po ashtu, do të shpërndahen libra të botuara në gjuhën greke në të cilat flitet për Vorio-Epirin, Minoritetin, për traditat dhe epopetë. Do të flitet për ndihmën e madhe që i jep Kisha greke asaj shqiptare dhe për përpjekjet që bën ajo greke për të mos u shkëputur prej saj ajo shqiptare, e cila kurdohertë ka qenë dhe do të jetë e lidhur me atë greke kundër myslimanëve e katolicizmit.
6. Do të shpërndahen libra shkollore greke për shkollën greke që do të fillojë në krahinën e Himarës dhe do të caktohet grupi i parë i mësuesve grekë vullnetarë që do të vijnë atje. Me këtë punë do të merren familjet Goro e Bollano, prej gjirit të të cilave do të caktohen pjesëtarë me detyra me rëndësi në qeverisjen e Himarës. Gorot e Bollanot kanë dhënë prova të mëdha për besnikërinë ndaj atdheut të tyre – Greqisë.
7. Në Himarë do të instalohet një radiostacion vorio-epirot minoritar që në bashkëpunim me “Omonian” do të japë programe të pasura (duke kaluar shumë shpejt dhe në televizive) të kulturës, muzikës e filozofisë greke për të rrënjosur thellë patriotizmin.
8. Do të përpilohet një komunikatë e parbashkët me anën e të cilës do të përcaktohet afati tranzit i krahinës autonome të Himarës deri në bashkimin me atdheun, Greqinë-mëmë.
9. Do të vendoset një linjë e rregullt detare Korfuz-Himarë, si dhe një tjetër me autobusë Janinë-Himarë. Autobusët do të jenë grekë dhe udhëtimi i himarjotëve vatje-ardhje do të jetë gratis.
Sekretarja Eftalias Papadhimitris, kryetari Rafailidhius Andrikas, Sekretari i Përgjithshëm Antonios Sollaros”.

Sikurse shihet, në pragun e fronëzimit të tij si kryepeshkop i KOASh-it, A. Janullatosi ka vënë nënshkrimin në një dokument ku pa asnjë mbështetje juridike dhe politike, deklarohet haptazi se Himara është krahinë minoritare greke; se jo vetëm fshatrat Himarë, Dhërmi, Palasë, të cilat dihen se kishin banorë greqishtfolës, por edhe fshatra të tjera të krahinës, si Vunoi, Kudhësi, Qeparoi, madje dhe Saranda e Konispoli, ku banorët e të cilave nuk e njihnin greqishten, konsideroheshin si vendbanime greqishtfolëse; se qenia e këtyre vendbanimeve në shtetin shqiptar ishte tranzitore (e përkohshme) dhe se së shpejti do të caktohej afati se kur ato do të bashkoheshin me atdheun mëmë, Greqinë. Shënojmë me këtë rast se Janullatosi përveç shkeljeve arrogante që bënte mbi të drejtat kombëtare, urdhëroi që shërbesat në kishat e fshatrave të Himarës të zhvilloheshin jo shqip, siç thuhej në Aktet Juridike të Lidhjes së Kombeve, por në greqisht, madje edhe në ato fshatra ku nuk e njihnin fare greqishten. Meqenëse në bazë të akteve ndërkombëtare, krahina e Himarës nuk mund të cilësohej si krahinë minoritare etnike greke, mbasi nuk kishte vazhdimësi territoriale me Greqinë – për të kapërcyer këtë minus, Janullatosi dhe Sebastianosi përfshinë si vendbanime minoritare përveç Sarandës edhe Konispolin me banorë krejtësisht myslimanë.

Komenti për përmbajtjen e marrëveshjes është i panevojshëm pasi qëllimi i aneksimit të “Vorio-Epirit”, përfshirë dhe Himarën, del qartë.
Pasi pranoi propozimin grek, kryepeshkopi Bartolomeu i parashtroi Presidentit të Shqipërisë, Ramiz Alia, kërkesën për ta pranuar Anastas Janullatosin si ekzark dhe në të njëjtën kohë kërkesën për të pranuar në krye të katër dioqezave shqiptare (Durrësit, Korçës, Beratit, Gjirokastrës) katër peshkopë grekë, njëri nga të cilët do të ishte vetë Janullatosi. Katër peshkopët i duheshin KOASh-it sepse me ta formohej sinodi kishtar. Si rrjedhim, me formimin e sinodit Greqia e merrte kështu ipso facto drejtimin e kishës shqiptare. Ramiz Alia pranoi vetëm emërimin e Janullatosit si ekzark, kurse propozimin e katër prelatëve si peshkopë të katër dioqezave shqiptare e refuzoi.
A. Janullatosi pas emërimit të tij si ekzark përgatiti terrenin për t’u emëruar si kryepeshkop i KOASh-it. Përgatitjet e tij vazhduan për një vit. Në përpjekjet e tij ai pati ndihmën e Bartolomeut, patriarkut ekumenik të Kostandinopojës, prapa të cilit nënkuptohet se vepronte qeveria greke, e gatshme për të përballuar fondet e nevojshme financiare.
Kur në pranverën e vitit 1992 President i Republikës u shpall Prof. Dr. Sali Berisha, ekzarku A. Janullatos filloi përpjekjet për të siguruar miratimin e palës shqiptare për t’u emëruar kryepeshkop i KOASh-it. Meqenëse në Shqipëri ende nuk ekzistonin mundësitë e krijimit të një sinodi, problemin e mori në dorë vetë patriarku. Në mënyrë krejt arbitrare, pra të parregullt, Sinodi Ekumenik i Patriarkanës së Stambollit emëroi A. Janullatosin jo më ekzark, por kryepeshkop i KOASh-it. Me këtë rast ai nisi në Shqipëri një delegacion patriarkal në të cilin bënin pjesë ndër të tjerët, metropolitët Perjis Evangjellos dhe Meliton i Filadelfias. Por, kërkesa e tyre për të krijuar Sinodin shqiptar kishtar me peshkopë grekë nuk gjeti gatishmërinë e Presidentit Sali Berisha. Megjithatë, presidenti dha pëlqimin vetëm për zgjedhjen e Janullatosit si kryepeshkop, ndonëse shfaqi rezervë se ai nuk kishte të drejtë t’i impononte krerët e saj. Presidenti ka për detyrë vetëm të japë pëlqimin për zgjedhjen e peshkopit nga sinodi. Por, A. Janullatosi këtë mbështetje të presidentit e trumbetoi si një vendim të shtetit shqiptar për emërimin e tij si kryepeshkop i Shqipërisë.
Por, me emërimin e Janullatosit si kryepeshkop i Shqipërisë, edhe Patriarkati shkelte tri dispozitat e shenjta që ai vetë kishte caktuar:
a) Shkeli vendimin e tij me të cilin kishte ngarkuar Janullatosin si ekzark për rimëkëmbjen e KOASh-it dhe të sinodit të saj, pa marrë pëlqimin e qeverisë shqiptare.
b) Në kundërshtim me kanonet e saj shekullore Patriarkati Ekumenik i Kostandinopojës duke emëruar A. Janullatosin si kryepeshkop mori vetë përsipër në mënyrë abuzive detyrën e sinodit të shenjtë të KOASh-it.
c) Në kundërshtim me “Tomin” e vitit 1937 dekretoi emërimin për kryepeshkop të Shqipërisë, A. Janullatosin, një prelat që nuk ishte shqiptar as për nga kombësia, as për nga shtetësia.
Me këtë rast duhet vënë në dukje se delegacioni i Kostandinopojës e argumentoi emërimin e metropolitit grek si kryepeshkop i Shqipërisë jo në statutin themeltar të kishës të miratuar nga Patriarkana me “Tomin” e saj më 1937, por me kushtetutën e miratuar gjatë regjimit komunist më 1950, i cili parashtronte si kusht vetëm shtetësinë shqiptare, në një kohë kur A. Janullatosi nuk kishte as nënshtetësinë shqiptare.

Kisha ortodokse shqiptare e Amerikës me seli në Boston nën kryesinë e At A. Liolinit, kur mori vesh përgatitjet për shpalljen e Janullatosit si kryepeshkop i KOASh-it, lëshoi më 30 korrik 1992 këtë deklaratë:
“Ne protestojmë vendimin e Patriarkut ekumenik në Stamboll që një prift me kombësi greke të bëhet kryepeshkop i Tiranës dhe i gjithë Shqipërisë. Në bazë të statuteve të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare, në të kaluarën të gjithë klerikët permanent prej kryepeshkopit dhe deri te famullitarët, kanë qenë shqiptarë. Klerikët e huaj që janë tani në Shqipëri janë pritur me mirënjohje për ndihmën që po japin duke rindërtuar Kishën Ortodokse në përputhje me historinë tonë të veçantë, me traditat dhe identitetin tonë, të cilat diktojnë që kryetari i Kishës Ortodokse Shqiptare të jetë me kombësi shqiptare. Letra kredenciale e peshkopit Anastas Janullatos më 3 qershor 1991, premton se puna e tij në Shqipëri si një i dërguar i veçantë ekleziastik do të ishte e kufizuar në kohë dhe në detyra deri sa të rimëkëmbej Kisha Autoqefale Ortodokse Shqiptare. Ne mendojmë se për të qenë Kisha Ortodokse Shqiptare vetëqeverisëse dhe e pavarur (autoqefale) është e domosdoshme që klerikët dhe sidomos kryepeshkopi të jenë me kombësi dhe nënshtetësi shqiptarë” (Botuar në Gazeta “RD”, Tiranë 25 gusht 1992).
Ceremonia e fronëzimit
Në gjithë këto parregullsi që shkelnin haptas sovranitetin e KOASh-it, Hirësia e tij vendosi të shpinte deri në fund detyrën me të cilën ishte ngarkuar nga kisha greke – të kryente celebrimin kanunor kishtar si kryepeshkop i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare. Ky akt i guximshëm ndodhi më 2 gusht 1992. Atë ditë u zhvillua në kishën katedrale të Tiranës ceremonia solemne për fronëzimin e Janullatosit si kryepeshkop i KOASh-it. Brenda në katedrale ndodheshin mitropolitët e ardhur nga Patriarkati i Kostandinopojës, disa mitropolitë grekë të ftuar nga Jnaullatosi, disa priftërinj shqiptarë, disa dhjetëra priftërinj minoritarë dhe disa qindra besnikë të krishterë ortodoksë. Sipas kanoneve kishtare, një prift apo një peshkop apo një kryepeshkop i kishës ortodokse quhet i fronëzuar kur në solemnitetin e Asamblesë Kishtare të gjithë besnikët që ndodhen në atë çast në kishë i përgjigjen pyetjes nëse kandidati i propozuar miratohet e termin tradicional bizantin “aksios” (pëlqehet). Nëse një pjesë e besnikëve të pranishëm në kishë përgjigjet “anaksios” (jo i pëlqyer, pra i pamerituar, i padenjë), ai quhet i pamiratuar. Më 2 gusht në katedralen e Hyjlindëses së Tiranës kur besnikët u pyetën nëse e miratonin ose jo A. Janullatosin si kryepeshkop i Shqipërisë, krahas shumicës që thirri “aksios”, një pjesë e tyre u përgjigj me thirrjen “anaksios” (pra, i papëlqyer). Veç kësaj, në atë solemnitet kishtar shfaqja më tronditëse ishte buçitja në katedrale e këngës rilindëse “Për mëmëdhenë, për mëmëdhenë”, në kuptimin se kryepeshkopi grek shkelte parimin thememlor të Rilindjes Kombëtare dhe se ai duhej të largohej nga kisha shqiptare. Megjithatë, Janullatosi nuk u dorëzua. Për ta realizuar me çdo kusht detyrën e ngarkuar ai u largua menjëherë nga katedralja dhe së bashku me pasuesit e vet shkoi në hotel “Tirana International”, ku celebroi fronëzimin e tij si kryepeshkop i Shqipërisë.
Duke kujtuar këtë ngjarje të turpshme për cilindo, që ndodhi më 2 gusht 1992 (‘Gazeta Shqiptare”, 14-15 shtator 2010), Hirësia e tij, A. Janullatos thotë se Krsito Frashëri në këtë pikë gënjen. Sigurisht që kjo është një fyerje e rëndë për një njeri dhe, ca më tepër, për një të moshuar, i cili ka bindje të plotë se deri sot nuk ka gënjyer asnjëherë. Si rrjedhim, kjo akuzë ka nevojë për t’iu përgjigjur pyetjes: kush gënjen në këtë rast, Kr. Frashëri apo A. Janullatosi?
Para së gjithash, që ditën e nesërme, më 3 gusht 1992, Agjencia Telegrafike Shqiptare njoftoi botërisht se më 2 gusht 1992 në ceremoninë kishtare A. Janullatosi nuk u pranua si kryepeshkop i Shqipërisë. Në emër të A. Janullatosit, KOASh-i u përgjigj se më 2 gusht ceremonia e fronëzimit u zhvillua në përputhje me kanonet kishtare në një ambient entuziasmi të madh, por shtonte se “këtë atmosferë u përpoq ta prishë një grup i vogël njerëzish, ku bënin pjesë edhe disa myslimanë, përfshirë këtu edhe një deputet të këtij besimi”. Na kujtohen me këtë rast doktatorët fashistë dhe komunistë, të cilët kur dëgjonin zëra mosaprovimi për ta, i stigmatizonin këto zëra si vegla të armiqve të kombit dhe të atdheut. Nga ky pohim i përmendur i kishës gjithkush mund të nxjerrë konkluzionin se përveç kundërshtarëve myslimanë, midis protestuesve kishte dhe nje grup besnikësh të krishterë. Në kanonet kishtare nuk thuhet se kryepeshkopi duhet të zgjidhet me shumicë votash, sepse kisha nuk pranon asnjëherë numërim votash. Kisha kërkon që krerët e saj të pëlqehen unanimisht nga besnikët e pranishëm në çastin e fronëzimit. Si rrjedhim, mjafton prania e një grupi sado të vogël kundërshtarësh që thërrasin “anaksios” për ta bërë të pavlefshëm zgjedhjen e prelatit, në rastin tonë të A. Janullatosit.
Vijon nesër
Nesër do të lexoni

n Mbledhja e Tiranës në gusht 1992 të besimtarëve ortodoksë. Konkluzionet e saj
n Çfarë iu kërkua Gjykatës Kushtetuese në Shqipëri për fronëzimin e Janullatos
n Cilat ishin argumentat me të cilat mbrohej Janullatos në atë kohë
n Argumentet: Pse Janullatos edhe sot është i paligjshëm

[Seminarist]

[b] E para, e kritikova për “trisainë” (përshpirtjen) që ai celebroi jo për ushtarët grekë të vrarë në Luftën e Dytë Botërore në tokën e Shqipërisë në luftë kundër okupatorëve italianë fashistë, por sepse përfshiu në radhët e ushtarakëve të vërtetë grekë edhe arkivole me eshtra të fshatarëve, madje edhe të fëmijëve shqiptarë, të vdekur para dhe pas luftës italo-greke. Sa më shumë e mendoj, aq më tepër më duket një akt i shëmtuar që nuk i ka hije një prelati të lartë të kishës. Më duket një akt, që mund ta kryejnë vetëm banditët e varreve, por kurrsesi një hirësi që mban në gjoks kryqin e Krishtit dhe ca më tepër emrin e kryepeshkopit të Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë...


...Por, hirësia e tij ndoshta duke kujtuar se ne jemi syleshë e ngacmon vetë plagën dhe justifikohet duke thënë se ai atje bekoi eshtrat e martirëve të rënë në luftë për lirinë e atdheut të tyre, eshtra para të cilave edhe ne përulemi, por jo para arkivoleve të blera 100 apo 200 euro për copë.

K. Frasheri u perkulet eshtrave greke, atehere ben mire te mos mare pozicionin e mbrojtesit te autoqefalise.
Banalizimi i ceshtjes se eshtrave VETEM nese jane apo jo origjinale eshte dytesor. Ne fund te fundit, Anastasi s'eshte ekspert eshtrash, tu beje analizen me pare pa tu beje trisaine. Ne Shqiperi DIHET qe per cdo gje duhet paguar. Tjetri eshte i papune, student etj dhe per nje certifikate paguan, aq me shume paguhet nxjerrja e eshtrave greke. Mundesi e mire shfrytezimi. Pagesa nuk ka te beje me vertetesine e eshtrave.

Keshtu qe eshte BUDALLALLEK te denigrosh Anastasin se pse iu dhane pare varrmihsave.


Une do ta kuptoja dikend qe kritikon ceshtjen e eshtrave, origjinale apo jo, thjeshte nisur nga shqetesimi se jane eshtra ushtaresh greke te rene ne vorio-epir.
K. Frasheri nuk pohon se i takon kesaj kategorie, madje perkundrazi ai u perkulet eshtrave te ushtareve greke!!!!!!

Vijmë te çështja e tretë, ......

Tek ceshtja e trete, Frasheri prape nuk eshte i sinqerte, as i sakte.

Para se te filloje e te sqaroje se si ne Berat 1922 u themelua autoqefalia duke dekretuar te qenit shqiptar te peshkopeve, le te sqaroje me sinqeritet se sa origjinale ishte ajo mbledhje! Do ti duhet ti vertetoje publikut se sa shqiptare etnike e sa vllej kishte ajo mbledhje dhe nese ishte mare parasysh ne te i gjithe elementi ortodoks (edhe grek) apo jo!

Po ashtu, kur thote se ne 1967 u shfuqizuan kushtetutat fetare dhe u shkaterruan strukturat, atehere ne 1991 venia e nje te huaji ne krye te K.O jo vetem qe diktohet venia e nje te huaji ne krye te koash por edhe nuk bie ne kontradikte me kushtetutat e meparshme sepse sic e pranon vete keto ishin te shfuqizuara.


Atehere tre pikat e Frasherit kundra patrikanes jane po ashtu kontradiktore me vetveten.

a) Shkeli vendimin e tij me të cilin kishte ngarkuar Janullatosin si ekzark për rimëkëmbjen e KOASh-it dhe të sinodit të saj, pa marrë pëlqimin e qeverisë shqiptare

JO, nuk e shkeli derisa vete frasheri pohon se Ramiz Alia e pranoi Ekzarkatin e Janullatosit.

b) Në kundërshtim me kanonet e saj shekullore Patriarkati Ekumenik i Kostandinopojës duke emëruar A. Janullatosin si kryepeshkop mori vetë përsipër në mënyrë abuzive detyrën e sinodit të shenjtë të KOASh-it.

Po si paska abuzuar, kur vete Frasheri e pranon edhe pohon se "mbasi më 1967, në kohën e të ashtuquajturit revolucionarizim i jetës së mëtejshme, kur veprimtaria fetare u nxorr jashtë ligjit dhe kur u çmontuan të gjitha institucionet fetare, së bashku me to u bënë të paqena të gjitha kushtetutat e institucioneve fetare, përfshirë dhe atë të KOASh-it.??????

c) Në kundërshtim me “Tomin” e vitit 1937 dekretoi emërimin për kryepeshkop të Shqipërisë, A. Janullatosin, një prelat që nuk ishte shqiptar as për nga kombësia, as për nga shtetësia.

Te leme pa permendur rastin e peshkopit serb, viktorit, qe ndihmoi ne formimin e sinodit ne 1929 ( apo ndihmesa e tij quhet e jashteligjshme!!!), vete Frasheri e pranon se ne kushtet e 1991 nuk kishte mundesi per caktimin e nje peshkopi shqiptar, keshtu e pranon vete legjitimitetin e caktimit te nje jo shqiptari ne krye te koash.

[javan]

Po ashtu, kur thote se ne 1967 u shfuqizuan kushtetutat fetare dhe u shkaterruan strukturat, atehere ne 1991 venia e nje te huaji ne krye te K.O jo vetem qe diktohet venia e nje te huaji ne krye te koash por edhe nuk bie ne kontradikte me kushtetutat e meparshme sepse sic e pranon vete keto ishin te shfuqizuara.

Kristo Frasheri eshte shume i sinqerte dhe i sakte kur parashtron:

1. Enver Hoxha dhe Sistemi komunist shfuqizuan tere kushtetutat e KOASH ne 1967. Kjo perkthehet ligjerisht se shfuqizimi qe arbitrar dhe i njeanshem. Kisha Ekumenike Lindore nuk kishte shfuqizuar asnjehere mandatin e Koash ne Shqiperi dhe Tirane.

2. Duke vijuar te flase per perpjekjet e Janullatos dhe te rrethit te Megalidhese per te instaluar nje patriark Grek ne Tirane, Frasheri ka lene te kuptohet se Kushtetutat e aprovuara (perfshi me nenin 16) qene ende ne fuqi per Kishen Ekumenuke pasi:

a) Kisha hezitonte dhe u deshen perpjekje suplementare e sugjerime per te lehtesuar instalimin e nje jo-Shqiptari ne KOASH legalisht.

b) ne se Enver Hoxha kishte shfuqizuar kushtetutat edhe per llogari te Kishes Ekumenike, do te duhej te krijohej nje rol i ri dhe nje kushtetute e re me gjithe proceseset e aprovimeve dhe kohen qe merr instalimi i nje autoqefalie. Sic dihet kjo nuk ndodhi. Kisha Ekumenike vijoi marredheniet aty ku ishte nderprere me Koash e 1967.

Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë, e themeluar nga Kongresi i saj në Berat më 17 shtator 1922, ishte miratuar pas përpjekjeve të gjata nga Patriarkati Ekumenik i Kishës Lindore, pra e Kishës Ortodokse, me “Tomin” e lëshuar me vulë të artë më 1937. Kjo kushtetutë ka për historinë e KOASh-it një rëndësi kardinale, mbasi ajo përmban të gjitha prerogativat që e sanksionojnë atë si një kishë kombëtare shqiptare...

[digital]

Pershendetje Spiro,

Une e kam ndjekur se fundmi debatin mes Kryepeshkopit dhe Kristo Frasherit. Te them te drejten nuk me ka pelqyer stili i replikes se Kryepeshkopit. Te duket sikur po shikon nje politikan apo analist politik qe replikon me kundershtarin e tij. Nga ana tjeter, pa dashur te mbaj asnje ane ne debat, faktet qe sjell Frasheri me duken shume serioze dhe mendoj se Kisha Ortodokse (dhe jo domosdoshmerish Kryepeshkopi vete) duhet te jene me te gatshem dhe te predispozuar per ti hedhur poshte ato me argumenta reale dhe jo me retorike.

[laguna blu]

O Spiro ,kjo eshte vetem nje ane e medales ...,per te qene objektiv dhe transparent paraqisni dhe anen tjeter te medales ,ne tersi se çfare ka deklaruar ne fakt akademiku prof. Kristo Frashri...

Kristo Frashëri
(marrë nga uskana)
--------------------------------------------------------------------------------
Më 12 gusht 2010 në rrugën Vlorë-Himarë ndodhi një aksident tragjik. Nga përplasja e një makine me një motor mbeti i vdekur një qytetar himariot, Aristotel Guma, 32 vjeç. Në rrugët e Shqipërisë ndodhin vazhdimisht aksidente tragjike. Madje, ka disa kohë që dëgjojmë çdo mëngjes sa të vrarë kishte ditën e djeshme në aksidentet automobilistike, pothuajse njësoj si në vitet e luftës kur dëgjonim çdo mëngjes komunikatën nga Shtatmadhoria sa të vrarë kishin mbetur ditën e djeshme në fushën e betejës. Më 12 gusht mbeti një qytetar i vrarë. Por ka aksidente me pasoja më të rënda se ajo e 12 gushtit. Mjafton të kujtojmë aksidentin që ndodhi në korrik në rrethin e Pukës ku pati 14 të vdekur, midis tyre dhe fëmijë. Megjithatë, për asnjë nga aksidentet e kryera deri sot nuk është bërë kaq shumë zhurmë mediatike dhe politike sa me përplasjen që ndodhi më 12 gusht. Kjo për arsye se viktima ishte një shqiptar nga Himara që e quante veten grek.

Ajo që na habiti është ndërhyrja e rrufeshme e qeverisë së Athinës. Pa mbushur 24 orë nga aksidenti dhe pa pritur vlerësimin e organeve shqiptare, zëdhënësi i Ministrisë së Jashtme greke, Grigoris Delavekuras, i cili i përket partisë së majtë PASOK, në një komunikatë për mediat tha ndër të tjera: "Ngjarje të papranueshme si këto kërcënojnë ndezje të akteve të dhunës etnike midis grekëve dhe shqiptarëve me rezultate të pakontrollueshme, të cilat pa dyshim do të dëmtojnë edhe marrëdhëniet dypalëshe". Sipas tij, fakti që autorët kishin synime të qarta etnike ndaj viktimës, ngjallin shqetësime të dukshme në radhët e minoritetit grek që jeton në Shqipëri. Pasi shprehu sigurinë se kemi të bëjmë me vrasje me motive etnike, kërkoi nga qeveria shqiptare që ta zbardhë plotësisht ngjarjen. (Pyesim: Por, qeveria shqiptare çfarë të zbardhë kur e ka zbardhur vetë Ministria e Jashtme greke, pra kur ajo vetë ka zbuluar se prapa ngjarjes fshihen motive etnike?). Pastaj, zëdhënësi Delavekuras kërkoi që të bëhej një proces i drejtë dhe i shpejtë me qëllim që të rritet ndjenja e sigurisë në komunitetin minoritar grek në Shqipëri. Le të na falë z. Delavekuras, nga doli që minoriteti grek u shqetësua së tepërmi nga ky aksident ende i pazbardhur?

Vazhdojmë më tej. Vrasja e një himarioti vuri në lëvizje gjithë spektrin politik grek. Përgjegjësi i sektorit të politikës së jashtme të partisë së djathtë greke "Demokracia e Re", Dhimitri Avramopullos, u shpreh tepër i shqetësuar për vrasjen e Artistotel Gumës. Zëdhënësi i Partisë së Ekstremit të djathtë LAOD, Kostas Aivaliotis, shkoi edhe më tej. Ai kërkoi reagime të ashpra të Athinës dhe rishikimin e marrëdhënieve dypalëshe. Mendoni: për vrasjen e një himarjoti për motive ende të pazbardhura, kërkohet të rishikohen marrëdhëniet dypalëshe dhe këtë e quajnë politikë të fqinjësisë së mirë!
Si një kor që vepron nën drejtimin e shkopit të dirigjentit, u ngritën edhe "miqtë" e Athinës në Shqipëri. Madje, zoti Vangjel Dule, kryetari i Partisë për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe deputet në Parlamentin shqiptar së bashku me zotin Vasil Bollano, kryetar i Bashkisë së Himarës, i cili është njëkohësisht dhe kryetari i organizatës minoritare greke "OMONIA", deklaruan me një shpejtësi të habitshme se aksidenti ka qenë i qëllimshëm dhe se motivi i vrasjes së qytetarit himoriot A. Guma kishte karakter etnik. Me fjalë të tjera, sipas tij, A. Guma u vra, sepse ishte "grek". Prej tyre, na habit në mënyrë të veçantë ngutja e deputetit të Parlamentit shqiptar, V. Dule, i cili në mënyrë të shpejtë e paragjykoi çështjen se është një krim me motive etnike. Është gjithashtu e habitshme përse deputeti i nderuar nuk iu drejtua organeve hetimore shqiptare, por nxorri pallën nga mëhilli dhe iu drejtua organeve ndërkombëtare për ngritjen e një komisioni, i cili të hetonte rrjedhën e ngjarjes dhe motivin etnik të saj. V. Dule ka deklaruar disa muaj më parë në Parlament se nuk pret të marrë mendime nga shqiptarët sesi të veprojë sepse ai i di mirë punët e veta. Megjithatë, ne si bashkëqytetarë po ia themi troç. Ke shkelur me arrogancë parimin shekullor solomonian, i cili këshillon "Dëgjoje fajtorin, pastaj dënoje". Ke gabuar rëndë zoti V. Dule. Nëse ke ndopak burrëri, kërko falje.

Zoti V. Dule është kryetar i Partisë për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut. Është partia që ka marrë përsipër të mbrojë të drejtat jo vetëm të minoritetit etnik grek, por edhe të minoriteteve të tjera që banojnë në Shqipëri (vllah, maqedon, malazez, evgjitë, romë). Deri sot nuk e kemi parë të nxjerrë zë për të protestuar kundër aksidenteve dhe padrejtësive që kanë ndodhur ndaj pjesëtarëve të minoriteteve të tjera. Me këtë gjest, ai pushon së qeni kryetar i partisë së mbrojtjes së minoritarëve dhe shndërrohet në një komisar të qeverisë greke në Shqipëri.
Të njëjtën gafë bëri edhe zoti V. Bollano. Ai nxiti ose të paktën përkrahu aksionin e disa dhjetëra himarjotëve të vetëquajtur grekë të bllokonin për katërmbëdhjetë orë rresht rrugën nacionale Vlorë-Sarandë, pra të shkelnin haptazi ligjet e shtetit shqiptar. Veç kësaj, një ditë më vonë nga incidenti ai tha se po shihej si mundësi për të bllokuar sezonin turistik dhe se po diskutohej mundësia për të kaluar edhe në ekstrem, - për të vendosur më 15 gusht që të mos pranohej asnjë turist që kishte prenotuar ambiente në Himarë. Ai harroi se si kryetar i bashkisë prioritet i tij është të respektojë ligjet e shtetit ku vepron dhe të mbrojë interesat ekonomike të qytetarëve të vet. Duke vënë në plan të parë një motiv që ende nuk është provuar, ai e vuri veten në shërbim, siç duket qartë, të Athinës. Pra, edhe ai pushoi së qeni kryebashkiak shqiptar dhe u shndërrua në një rreshter grek, që mban qëndrim "Gatitu" para Athinës zyrtare. Pa pritur përfundimin e hetimeve, kryebashkiaku i Himarës, i cili ka kohë që është veshur me uniformën e një kapedani diktator, e dha ai vetë verdiktin hetimor, sikur të ishte organ gjyqësor se fajtorë qenë të rinjtë vlonjatë që kishin debatuar me viktimën. Ai pranoi se gjithçka kishte filluar me një grindje banale midis të rinjve. Është pra e habitshme që një kryebashkiak pranon se ngjarja filloi me një grindje banale dhe grindjes banale i dha aq rëndësi të madhe politike sa të kërkojë ndërprerjen e turizmit në juridiksionin e tij.

Me një fjalë, të dy këta, si z V. Dule ashtu dhe z. V. Bollano u nxituan. Nuk pritën mendimin e organeve hetimore, por e paragjykuan vrasjen si një krim me motive etnike. Pra, u veshën edhe me pushtetin e prokurorit dhe të hetuesit që nuk u takon. Një ngutje e tillë për z. Bollano nuk na habit. Ai e ka provuar mëse një herë se është një aventurier dhe se kundër tij janë ngritur disa procese gjyqësore. Ai u orvat në mbrëmjen e 5 shtatorit, në intervistën në televizionin Top Channel, t'i bënte bisht gafës, pra të lëpinte atë që pështyu më 13 gusht. Por, derisa të mos kërkojë ndjesë, gafa mbetet e rëndë. Bile ai na paralajmëroi se do të jetë edhe në të ardhmen kryetar bashkie. Të shohim!
Janullatos, peshkopi i fronëzuar në hotel "Tirana" i kthyer në militant grek
Nuk vonoi dhe po atë ditë në skenë hyri edhe hirësia e tij, kryepeshkopi i Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë, Anastas Janullatos. "Veprime të tilla dhune të paargumentuara, - tha ai, - të dënueshme pa asnjë ekuivok nga çdo person me arsye, përbëjnë kërcënim për cenimin e klimës së bashkekzistencës paqësore". Ai tha gjithashtu se "të tilla veprime (nënkuptohet me motive etnike) janë rrezik për të ndezur përplasje dhe urrejtje të reja". (Panorama, 14 gusht 2010).

Të njëjtën pyetje i drejtojmë edhe hirësisë së tij, njëherazi dhe anëtar i Akademisë së Athinës, nga i cili prisnim t'i hidhte ujë zjarrit: Përse kjo ngutje? Përse nuk priti fjalën e organeve hetimore të shtetit shqiptar ku ai vepron? Nga e nxorri ai që vrasja e himarjotit ka motive etnike? Nëse ai justifikohet se doli në mbrojtje të jetës së një të krishteri ortodoks, mos vallë Shqipëria ka të krishterë ortodoksë vetëm në Himarë? Mos vallë Shqipëria ka vetëm ortodoksë që flasin greqisht? Përse hirësia e tij nuk e ka ngritur zërin kur janë vrarë qoftë aksidentalisht, qoftë qëllimisht edhe shqiptarë të tjerë ortodoksë, madje edhe minoritarë grekë nga Vurgu, apo nga Dropulli? Edhe dy pyetje të tjera: Përse hirësia e tij nuk e ka ngritur zërin kur shqiptarë ortodoksë janë persekutuar në Greqi? Përse si kryepeshkop që e mban veten humanist nuk ka dalë në mbrojtje të shqiptarëve dhe nuk ka protestuar në Greqinë e tij të dashur kundër barbarizmave të pashembullta të harruara prej kohësh si ajo që kryen bishat e Kretës kur para disa kohësh kaluan në hell një shqiptar fatkeq?

Kur hirësia e tij erdhi në Shqipëri në 1991, besnikët ortodoksë shqiptarë e kundërshtuan synimin e tij për t'u bërë kryepeshkop i Kishës Autoqefale të Shqipërisë, sepse ai, sipas shtypit grek të asaj kohe, do të bëhej kryepeshkop i kishës autoqefale "greke" të Shqipërisë. Të gjithë e mbajnë mend se ceremonia solemne për fronëzimin e tij në kishën katedrale të Hyjëlindëses në Tiranë, dështoi, për shkak të kundërshtimit të besnikëve të krishterë, të pranishëm në ceremoni. Dihet gjithashtu se ai u fronëzua si kryepeshkop i kishës në Tiranë në një nga sallat e Hotel "Tirana Internacional", - një solemnitet në kundërshtim me rregullat e shenjta të kishës. Megjithatë, ai i qetësoi kundërshtarët kur mësuan se ishte një personalitet akademik, i ndryshëm nga dhespotët e fanatizuar grekë, se premtoi që do të punonte për të respektuar autoqefalinë e kishës ortodokse shqiptare dhe se do të kujdesej për ndërtimin e faltoreve të krishtera në Shqipëri. Por, ka kohë që besnikët kanë dalë të zhgënjyer. Kryepeshkopata e kryesuar prej tij është shndërruar në një ambasadë të dytë të Republikës greke në Tiranë. Çdo deputet, ministër, kryemistër madje dhe president i Greqisë që ka vizituar Shqipërinë, pas vizitës që bën në ambasadën zyrtare greke të Tiranës, bën vizitë në ambasadën e dytë greke. Tashmë, ai e ka zbuluar veten se prapa petrailit kishtar, ai është një militant grek. Rastin më të bujshëm e dha kur bekoi arkivolet e ushtarëve grekë që ranë dëshmorë në truallin e Shqipërisë në luftën patriotike të Greqisë kundër Italisë fashiste më 1940-1941. Për të rritur numrin e ushtarëve grekë të rënë në territorin e Shqipërisë, me fjalë të tjera për të rritur pretendimet e Greqisë ndaj Shqipërisë së Jugut, ai bekoi si ushtarë grekë edhe arkivolet me eshtrat e fshatarëve shqiptarë, midis tyre dhe fëmijë të vdekur para dhe pas luftës italo-greke. Me këmbënguljen e tij autoritetet shtetërore shqiptare po e zvarritin vendimin që kanë marrë të tre shkallët e gjyqësorit shqiptar për t'ia kthyer bashkësisë qytetare të Përmetit, Shtëpinë e Kulturës "Naim Frashëri", vetëm se, siç duket, Athina kërkon ta lërë Përmetin pa një shtëpi kulture shqiptare. Me këto veprime, hirësia e tij, A. Janullatos po ringjall figurën tashmë të harruar të dhespotit Jakov të Mitilinit, të cilin dihet se më 1921 patriotët korçarë e hipën në një karrocë dhe e përcollën deri në Kapshticë duke i thënë jo "mirupafshim", por "udhë e mbarë".

Himara dhe ligji i luftës
Veprimtaria qartazi e deputetit, e kryebashkiakut dhe e hirësisë së tij, e orkestruar nga Athina dhe shpejtësia e ndërhyrjes së tyre, tregon, sipas nesh, se qarqet nacionaliste të Greqisë pa dallim, të majta apo të djathta, duket se mezi prisnin një incident, qoftë edhe me origjinë banale, për të krijuar një çështje politike me qeverinë shqiptare. Madje, mendja e njeriut, e cila nuk ka kufij, shkon deri atje sa prapa orkestrimit dhe shpejtësisë së protestës për incidentin e A. Gumës, të dyshojë se ndoshta-ndoshta (qofshim të gabuar) incidenti është provokuar nga vetë Athina.
Kjo ngjarje na kujtoi një situatë analoge që ndodhi 70 vjet më parë, pikërisht në gusht 1940 në kufirin shqiptaro-grek. Në atë kohë, Shqipëria ishte e pushtuar nga Italia fashiste dhe Roma po përgatitej t'i shpallte luftë Greqisë. Romës i duhej një casus belli (shkak lufte). E gjeti. Një bari çam, Daut Hoxha, u gjet i vrarë në një pyll të Konispolit. Se kush e vrau, deri sot ende nuk është vërtetuar, por vazhdimisht është dyshuar se porositësi i vrasjes ishte Musolini. Fill pas vrasjes, Roma menjëherë vuri ulërimën. Sipas saj, bandat greke kishin vrarë me thikë patriotin shqiptar Daut Hoxhën. Fashistët shqiptarë filluan fushatën. Duam hakmarrje për këtë patriot të madh që u vra për çështjen shqiptare. Kështu dy muaj më vonë (28 tetor 1940) filloi lufta italo-greke. Sapo filloi lufta viktima fatkeqe u harrua. Nuk e zuri më njeri në gojë.

Shpresojmë sinqerisht që analogjia e Aristotel Gumës me Daut Hoxhën të jetë një rastësi pa pasoja. Sigurisht, Greqia nuk ka ndërmend t'i shpallë luftë Shqipërisë për shkak të A. Gumës. Megjithatë, ne nuk harrojmë se ajo ende nuk e ka shfuqizuar gjendjen e luftës, të cilën qeveria kuislinge e Tiranës i shpalli Greqisë më 1940. Ne gjithashtu, nuk harrojmë se Athina e mban të pashfuqizuar këtë akt të shlyer tashmë nga historia për ta përdorur si shpatën e Damokleut mbi kryet e shqiptarëve. Edhe sikur Athina të dojë ta ringjallë gjendjen e luftës, janë vetë aleatët e saj që nuk e lënë të bëjë çap përpara. Por, qarqet politike të Athinës kanë programe dhe mjete të tjera, të cilat për t'i realizuar nuk kanë nevojë të përdorin armë. Arma që tani i ka mbetur në dorë është presioni i vazhdueshëm politik për ta detyruar qeverinë shqiptare që të bëjë sa më tepër lëshime në favor të minoritetit grek, derisa ta detyrojë Tiranën të pranojë autonominë e Vorio-Epirit, e cila dështoi më 1914. Për të siguruar suksesin, qeveria e Athinës kërkon të rritë artificialisht popullsinë minoritare greke në Shqipërinë e Jugut. Për këtë qëllim, ajo përdor dy mjete: po i jep pensione falas në euro shqiptarëve të krishterë të jugut që të pranojnë në dokumentet e tyre se i përkasin kombësisë helene dhe e dyta, po i shtrëngon me presione administrative emigrantët që punojnë në Greqi të ndërrojnë kombësinë, kurse shqiptarët myslimanë të ndërrojnë emrin, kombësinë dhe fenë.
Pa hyrë në historinë e largët, të tilla spekulime, për të mos thënë provokime nga ana e Athinës kundrejt shqiptarëve kanë ndodhur shpesh vitet e fundit. Megjithatë, nuk ngurrojmë të themi se molla më e mprehtë e sherrit tani është bërë Himara.

Përse Himara?
Shqipëria ka dy vise të cilësuara si krahina minoritare greke: Dropullin në rrethin e Gjirokastrës dhe Vurgun në rrethin e Delvinës. Natyrisht që në këto dy krahina ka dhe fshatra shqiptare. Por, shumicën e kanë përfaqësuar minoritarët helenë. Të dyja krahinat kanë vetëm fshatra me minoritarë, por asnjë qytet me shumicë banorë helenë. Askush deri sot nuk e ka vënë në dyshim etnikonin helen të fshatrave minoritare të këtyre dy krahinave. Marrëdhëniet e shqiptarëve me to kanë qenë vazhdimisht të përzemërta. Shqiptarët dhe grekët e këtyre dy krahinave kanë jetuar së bashku, janë shkolluar së bashku, kanë punuar së bashku dhe kanë krijuar marrëdhënie martesore me njëri-tjetrin. Gjatë Luftës së Dytë Botërore ata luftuan bashkërisht në radhët e Ushtrisë Antifashiste Nacionalçlirimtare shqiptare. Minoritarët grekë të këtyre dy krahinave kanë qenë të mirëpritur në mbarë Shqipërinë. Martesa të përziera midis tyre ndesh edhe në cepat veriore të Shqipërisë. Deri sot nuk ka qenë shënuar asnjë konflikt etnik që të përbëjë çështje. Me sa dihet, asnjë shqiptar nuk ka ngritur probleme etniciteti me minoritarët grekë, po ashtu edhe e kundërta. Ka qenë një kohë ku jo vetëm drejtorë të shkollave shqiptare, por edhe drejtorë të institucioneve kulturore shqiptare kanë qenë minoritarë grekë. Në organe gjyqësore, në reparte ushtarake, në rrjetin diplomatik vazhdimisht ka patur kuadro të dala nga minoriteti grek.
Për fat të keq, këto kohët e fundit rrjedha e ngjarjeve ndryshoi befasisht në Himarë. Fjala është jo për Himarën si krahinë, e cila ka tetë fshatra, por për qendrën e krahinës, qytetin e Himarës dhe për dy fshatrat fqinje të saj, Dhërmiun dhe Palasën. Kjo për arsye se në këto tri qendra ka banorë greqishtfolës, por nuk mungojnë banorët shqipfolës. Për shembull, patrioti, revolucionari dhe poeti i shquar shqiptar, Petro Marko, ishte nga Dhërmiu. Në pesë fshatrat e tjera të krahinës etnografike të Himarës, banorët flasin vetëm shqip (Vuno, Iliasë, Kudhës, Pilur, Qeparo).

Gjyshërit e Bollanos ishin labë nga Kurveleshi
Duke u mbështetur në përdorimin e greqishtes në këto tri fshatra, në qarqet nacionaliste të Athinës lindi pretendimi se treva e Himarës është krahinë minoritare. Meqenëse shumicën e popullsisë së trevës e përbënin banorët shqiptarë, në krye të krahinës zgjidheshin funksionarë shqiptarë. Por, në vitin 2005, meqenëse dy partitë kryesore të spektrit shqiptar, Partia Socialiste dhe Partia Demokratike hynë në konflikt të hapur me njëra-tjetrën, të dyja e humbën mundësinë për të fituar zgjedhjet. Në këto rrethana, fitoi Vasil Bollano, i cili pretendon se përfaqëson minoritetin grek në Himarë. U vërtetua kështu frika e rilindësve tanë të mëdhenj, të cilët thoshin se kur grinden dy shqiptarë, përfiton greku. Me zgjedhjen e tij si kryetar bashkie, rrjedha e historisë në Himarë ndryshoi. Ujërat filluan të rridhnin drejt mullirit të Athinës. Vasil Bollano e quan veten njëqind përqind grek. Në të vërtetë, ai është një lab shqiptar nga fshati Zhulat i Kurveleshit, gjyshi i të cilit, Plaku Bollano mësoi greqisht dhe u bë grek. Me Bollanon ndodhi fenomeni që njihet prej shekujsh se i adoptuari bëhet më i egër se natyrali. Kjo për arsye se ai si i adoptuar apo si i rekrutuar për të provuar se është njëqind përqind grek, tregohet ndaj shqiptarëve më i ashpër dhe më i egër se greku i vërtetë. Rilindësit tanë të nderuar e shihnin të keqen më të madhe jo nga greku i vërtetë, por nga grekomani, domethënë nga shqiptari që kishte braktisur kombësinë e tij dhe ishte bërë grek.
Greqia kërkon ngushticën e Otrantit Grekomanë, domethënë shqiptarë të shndërruar në grekë, ka edhe në vise të tjera të Shqipërisë. Kanë filluar të shfaqen deri në Kukës. Por, për Athinën rëndësi të jashtëzakonshme kanë grekomanët e Himarës. Përse? Sepse Himara ka një rëndësi të jashtëzakonshme politike dhe strategjike për Greqinë. Greqia kërkon t'i afrohet sa më tepër Ngushticës së Otrantit. Synimi i saj është t'i bëjë në Otrant karshillëk Italisë. Këtu e ka burimin edhe përpjekja për t'i rrëmbyer Shqipërisë pjesë nga ujërat e saj territoriale në zonën e Korfuzit dhe në detin Jon, pra në afërsi të Otrantit. Se çfarë planesh të tjera ka, ne nuk jemi në gjendje t'i diktojmë se ato mbahen të kyçura nëpër kasaforta me njëqind çelësa. Për ne mjafton fakti që Athina harxhon miliona euro për pensionet falas që u jep himarjotëve, të cilët pranojnë të deklarohen se janë grekë. Kush mund të thotë se kjo bujari kaq e madhe, kjo gatishmëri për t'u dhënë pension himarjotëve "shqiptarë" 300 deri 500 euro në muaj, të pamotivuar me punën e tyre, ndoshta krerëve dhe më tepër, vjen nga shpirtgjerësia e tyre, nga dashuria për kombësinë, në qoftë se nuk ka interesa politike? Kush mund të pranojë se edhe në këtë krizë kaq të madhe financiare që e ka ngërthyer Greqinë, e cila detyrohet t'ua shkurtojë pagat grekëve në Greqi, vazhdon të derdhë eurot lumë në Himarë?

Për të realizuar ëndrrën e saj megalomane, Greqia ka një pengesë serioze. Krahina e Himarës nuk është si krahina e Dropullit dhe e Vurgut, fshatrat e të cilave janë njohur me akte ndërkombëtare se janë zona minoritare, por ato janë larg Ngushticës së Otrantit. Përkundrazi, krahina e Himarës deri sot është pranuar si historikisht si ligjërisht, ashtu dhe faktikisht si një krahinë shqiptare. Ajo është krahinë shqiptare, pavarësisht se në gjirin e saj ka banorë si V. Bollano, që flasin greqisht, por që greqishten e kanë jo gjuhë amtare, por gjuhë të dytë, pa përjashtuar mundësinë që ndonjëra familje ta ketë greqishten gjuhë amtare. Pra, Athinës i duhet fillimisht, ta mbushë Himarën me banorë që të pranojnë se janë me kombësi greke. Por kjo nuk mjafton. Athinës i duhet në të njëjtën kohë të përmbysë aktet kombëtare dhe ndërkombëtare që e njohin Himarën si krahinë shqiptare. Për t'ia aritur këtij synimi, Athinës i duhet ta detyrojë Tiranën të pranojë se Himara është krahinë minoritare greke. Pikërisht këtu fillojnë pazarllëket që Athina përpiqet të zhvillojë me Tiranën. Vasil Bollano, kryetari i OMONIA-s deklaroi në mbrëmjen e 5 shtatorit, se është gati t'ia japë votën Partisë Demokratike, në rast se ajo pranon aleancën me OMONIA-n. Me fjalë të tjera, nëse pranon ta njohë Himarën zonë minoritare. Ta zëmë se, ndonëse nuk e besojmë, Partia Demokratike do të pranojë. Por edhe kjo nuk mjafton. Në rast se qeveria e ardhshme shqiptare denoncon aktin e qeverisë së mëparshme, Himara mbetet përsëri shqiptare. Kështu ndodhi për shembull me Konventën për ujërat territoriale në zonën e Korfuzit, të cilën vetë pala shqiptare që e kishte nënshkruar, e denoncoi. Që Himara të përcaktohet krahinë autonome duhet të pranohet edhe nga institucionet ndërkombëtare përkatëse. Pa këtë procedurë Himara do të mbetet deri në fund krahinë shqiptare. Si rrjedhim, aspirata e Athinës për ta kthyer Himarën në një krahinë autonome, e cila t'i shërbejë asaj që të dalë në gjiun e Otrantit, fluturon në erë. Siç shihet, kjo është një aventurë e gjatë. Veç kësaj, qoftë se realizohet, qoftë se nuk realizohet, do ketë dy pasoja të rënda. Nëse cilado qeveri e Tiranës do ta pranojë njohjen e Himarës shqiptare si një krahinë minoritare greke, ajo do të hyjë në histori, ashtu siç ka hyrë qeveria e Turhan Pashës më 1914, si një qeveri që dhunon sovranitetin kombëtar dhe tërësinë territoriale të Shqipërisë. Nëse pala shqiptare, cilado qoftë nuk do t'i nënshtrohet presionit të Athinës, atëherë marrëdhëniet shqiptaro-greke do të komprometohen seriozisht. Në të dyja rastet nuk është pra vrasja aksidentale e A. Gumës ajo që komprometon, sipas qarqeve të Athinës, marrëdhëniet shqiptaro-greke, por megalomania e saj për të shtënë në dorë një gjë që nuk i takon. Është pikërisht kjo që ka filluar të shqetësojë seriozisht opinionin publik shqiptar. Ka dhe diçka tjetër. Është fjala për pensionet falas që qeveria greke u jep qytetarëve shqiptarë të krishterë (greqishtfolës dhe shqipfolës). Është një akt ligjërisht i pajustifikueshëm, politikisht i pamoralshëm. Pensionet falas që me aq bujari jep Athina, janë instrumente korrupsioni politik, afërsisht njësoj si financimet që organet e sigurimit të Athinës u japin agjentëve të tyre jashtë Greqisë. Ne e kuptojmë se shumë qytetarë himarjotë i pranojnë pensionet falas të Greqisë për shkak të varfërisë së tyre. Por, mendojmë se është turp për një shtet modern evropian të përfitojë nga varfëria e qytetarit të një shteti tjetër, për t'i prishur ndërgjegjjen kombëtare, për t'i kthyer ata me anë të euros në gregarë të saj. Nuk e dimë se si Athina e justifikon këtë sjellje të pandershme përballë shoqeve të saj të familjes evropiane. Nëse Athinës i vjen me të vërtetë keq për qytetarët shqiptarë greqishtfolës, le t'i ndihmojë, por ndihma duhet të shkojë ashtu si shkojnë të gjitha ndihmat e fondacioneve ndërkombëtare, nëpërmjet kanaleve të njohura zyrtarisht nga shteti shqiptar. Ne presim të paktën nga hirësia e tij ta dënojë këtë aksion të hapët korrupsioni.

[laguna blu]

Meqenëse akademik Kristo Frashëri është njëra ndër figurat më emblematike të historiografisë shqiptare konsideroj se titulli i kësaj teme është tejet tendencioz dhe denigrues. Ai mund të ishte:

"Kryepeshkopi Anastas reagon pas deklaratave të Kristo Frashërit në media".

Kaq mund të bëjmë, sa për të shmangur prejudikimin e njëanshëm të rradhës...