Gjenealogjia e familjes sime

[SHKOZA]

Nuk besoj se ka vendbanim ne Ballkan , qe banoret e njejte te kene qedruar ne te njetin vendbanim per qindra vjete panderprere qofte ne Shqiperi , Kosove, Serbi , Bullgari , Greqi ose gjetiu. Vete rrethanat politiko-shoqerore dhe historike neper te cilat kane kaluar keta popuj ketu , si lufterat, semundjet , epidemite , uria , varferia , gjakmarrja dhe inetersi per nje jete me te mire kane ndikuar qe njerezit te migrojne andej kendej ashtu siq e ka dashur nevoja. Kjo bile eshte e njejte edhe me popujt tjere ne Evrope e edhe me gjere . Une e shoh keshtu kete qeshtje. Kete mendim mund ta kete ose nje person qe nuk ka haber ne histori , ose edhe ta thote me qellim qe te mbeshtes nje hipoteze vetem e vetem se ka deshire te jete ashtu. Une njoh shume studiues shqiptare qe mundohen te gjejne dhe te interpretojne fakte vetem e vetem qe ti sherbejne teorive qe jane shtruar rreth origjines dhe autoktonise sone dhe hezitojne ose i shpallin teme tabu hipotezat tjera .
Tani te ndalemi tek autoktonia e shqiptareve ne trojet e tona sot. Shqiptaret duhet te jene pasardhesit e disa fiseve ose pasardhes te pjeseve te fiseve malsore ilire qe kane shpetuar nga asimilimi , sikurse edhe iliret pasardhes te disa fiseve ose pjese fisesh pellazge. Mirepo nuk duhet harruar se te mundohemi te bindim dike qe te njetit banore dhe pasardhesit e tyre ne vazhdimesi kane qendruar po ne te njetat treva pa u rralluar, pa u asimiluar pa u shtuar ose ulur ne numer dhe ne siperfaqe , eshte shume e veshtire . Te themi se p.sh shqiptaret e Kosoves drejetpersedrejti jane pasardhesite e Dardaneve te vjeter , ose shqiptaret e Qamerise pasardhes te epiroteve e keshtu me rradhe edhe per banoret tjere te trevave shqiptare duke i lidhur direkt ata banore me banoret e meparshem te fiseve ilire , se paku per mendimin tim eshte nje mosnjohje e rrethanave historike ose mungese e sensit per periudhat historike .
E verteta se trojet e banuara me shqiptare sot, jane po te njejtat treva qe jane banuar nga fiset e vjetra ilire dhe edhe me heret nga fiset pellazgjike eshte nje perparesi dhe nje vlere. Mirepo ju duhet ta dini se sikur te kishte vazhduar evoluimi i fiseve ilire, pa u nderprer nga pushtimi romak, nuk eshte e thene se te gjithe pasardhesit e fiseve ilire do te ishin shqiptare sot. Gjaku i pellazgve te vjeter mund te jete me shume tek iliret por pse jo edhe te greket e latinet. Kurse gjaku ilir eshte te shqiptaret por edhe tek malazezet, hercegovinasit , bosanet , kroatet e sllovenet. Pushtimet mijevjeqare kane ndikuar ne asimilimin e nje pjese te mire te fiseve vendase. Fiset fushore me kohe kane mund te asimilohen ,te perzihen, te zhduken ose nje pjese e tyre te largohet per ne viset e thella. Poashtu edhe territori i tyre te tkurret nga jashte dhe nga mbrenda.
Ne shqiptaret jemi njerez si te gjithe te tjeret dhe kemi reaguar ashtu siq do te reagonin edhe njerezit e tjere ne situata te njejta. Pra ne kete menyre mendoj se duhet pare gjerat edhe per periudhat e mevonshme. Fiset vendase te cilat jane tkurrur dhe jane izoluar neper zona te thella malore neper masivet dinarike e deri tek Pindet kane arritur te ruajne indentitetin e vete gjuhesor e deri diku edhe kulturor mu per ate qe i jane larguar qyetrimeve pushtuese dhe nuk kane qene kercenim i madh per to dhe ne momentin e pershatshem kane dale ne fusha dhe per nje kohe te shkurter jan shumuar dhe fuqizuar dhe kane dal si faktore kyq ne keto treva. Zonat nga alpet sllovene e deri ne Pinde kane mund te jene zona te banoreve vendas jo drejpersedreti si mendon dikush se jane kthyert ne pronat dhe fshatrat e gjysheve e te stergjysheve neper , por kane mund te jene zona te njohura nga ata si rajone qe historikisht kane levizur neper to . ne rrethana te pershtashme pasardhes te ilireve kane mude te jen te vendosur ne Kosove ose edhe ne zonat tjera fushore , ne rrethana tjera nje pjese e tyre te largohet ne vise te thella dhe shume me vone pinjoll te tyre te kthehen jo me qellim vazhdimesine e autoktonise se tyre ne ato treva , se nuk e besoj se kane pase kohe te mirren me aso gjera , por me qellim te krijimit te nje jete me te mireper veten dhe pasardhesit e tyre. Kjo teori nuk vlene vetem per shqiptaret por per te gjithe popujt e Ballkanit dhe me gjere. kjo do te ishte edhe pergjigjija shume e logjikshme qe do ta pranonte arsyeja e shendosh e secilit dijetare qofte ai gjerman , angleze, amerikane etj.
Kjo teori do te mund te shpjegonte edhe ndryshimet e medha etnike qe kane ndodhur pas ardhjes se fiseve te ndryshme barbare e ne fund edhe te sllaveve dhe mungesen e informacioneve per ate se ku mbeten banoret e vjeter te Ballkanit.
Pra mendoj se se paku ne shqiptaret nuk kemi nevoje te krijojme mite per autoktonine tone ne keto treva duke u sherbyer me gjysme fakte dhe te paverteta dhe duke humbur arsyen e shendoshe. Keto gjera qe jane shume logjike mund ti thote qdo njeri qe vetem pak e largon subjektivizmin dhe paragjykimin e qellimshem.
Une mendoj se historiografia shqiptare duhet te reformohet dhe te jete ne trende me zhvillimet e shkences dhe jo te mbetet prapa duke vrapuar per te mohuar tezat e historiografise sllave dhe helene dhe mos e dhashte zoti duke i imituar ato.

[Kreksi]

I nderuari Shkoza,
Me vemendje e lexova edhe kete shkrim si ato te me sipermet dhe me len pershtypje ne te njejten kohe edhe mendimi juaj por edhemundimi qe beni per te saqaruar diçka qe ju e ceket si tabu apo te ndaluar per disa historian shqiptar qe te flitet per autoktonine e shqiptarve.
Mirepo i nderuari Shqkoza, derisa shumica dermuese e nje populli fklte nje gjuhe specifike qsiç eshte shqipja jone e ne anen tjeter kemi ndryshime te medha gjuhesore mes serbeve , bullgrve e grekeve ne ballkane, eshte e pa pranueshme te mendohet e te thuhet se ne ka gjes aqe te mos jemi Autokton ne keto troje !

Mire pra, po e zemi qe ne nuke qenkemi autokton ne keto troje; atehere cili popull na enka autokton ?
- serbet ?
-bullgaret ?
-greket ?

Per te zberthyer kete formule eshte thjeshte; nese serbet e bullgaret nuke jane autokton atehere me siguri se jane te tjeret, greket dhe shqiptaret e sotem.

Nuke po them as une qe ne jemi dhe mbetem te paprekur ilire taman si ne kohnat e vjetra, por dale ngadal edhe ne u modernizuam siç u modernizuan edhe romaket e u shendrruan ne italian dhe askush se qane sot koken per ta a ishin apo nuke ishin romaket e vjeter, njashtu edhe per greket, perkatesishte helenet e vjeter qe u modernizuan gjoja nga akejt kaluan ne helen e pastaj ne greke moderne kurse ne shqiptaret qe i perkasim grupit te trete ne ballkane ashtu siq ishim edhe ne perandorin romake e bizantine u identifikuam me iliret dhe ate jo qe ne e perhapem kete tez, zoteri Shkoza por te tjeret e thane se ky popull qe sot jeton ne keto troje eshte ai populli i vjeter ilire, ne lidhje nuke kishim per iliret, dinim vetem se ata ishin te paret e tane dhe se thuaja me shume revandikonim si origjine pellazget se iliret, pa patur lidhjee njohuri mbi shkrimet fare, kete e dini edhe ju, pra ne si ilire moderne qe jemi, nje gjuhe qe ekemi jemi te barabart me grekerit, dhe italianet, kurse sa iu perkete slaveve as qe shtrohet pytja; ata erdhen dje ne dreke ne krahasim me prezencen ilire me shkuj qe mbretron ne keto troje, pa marrur parasysh se nga erdhen iliret, a nga armenia, a nga austria apo nga koha e gurit, perbalel slaveve ne jemi dhe quhemi autoktone per njehere deri nuke eshte deterrminuar periardhja e ilirve dhe kjo eshte me e rendsishme, ketu s'ka edhe aqe shume fillozofi me duket.

shndet

[alibaba]

Kreks, nuk tha askush se nuk jemi autoktonë.

Ne jemi autoktonë në tërë Ballkanin. Siç po e shoh as që ke marrë mundimin të lexosh. Se jemi ardhur nga Shqipëria kjo nuk na bën ardhacakë. Sepse këto shpërngulje kanë qenë të dyanshme. Por jam kundër këtyre idiotëve, që e kanë shëndrruar popullin tonë në një popull me komplekse, s'guxo njeri të hapë gojën të tregojë rrënjët e veta, përndryshe menjëherë të ngjesin nofka jo "serb" jo "shka" etj. Këta janë pseudointelektualë.

[GL_Branch]

Shkoza, nuk e di a te ka ra ky shkrim ne dore nga Dom Nikë Ukgjini qe flet vetem per fisin shkrel
-----------------------------------------------
-----------------------------------------------
-----------------------------------------------

Dom Nikë Ukgjini

SHKRELI
Një vështrim i shkurtër historik

"Në studimet që kam bërë, për të mësuar diçka përmbi fisin e Shkrelit dhe shkrelasit, kam patur po aq pak sukses sa Hahni dhe Hecquardi"
Franc Baron Nopcsa

HYRJE

Ky libër i parë për mbi etimologjinë e emrit, gjeografinë, arkeologjinë, fisin, popullsinë, historinë, kishen, arsimin, emigracionin etj., e krahinës së Shkrelit është një përmbledhje dokumentesh, të dhënash gojore, literature të huaj dhe vendase dhe kërkimesh të tjera, të paraqitura me një kujdes e dashuri të posaçme prej famullitarit më të ri të Shkrelit, historianit, Dom Nikë Ukgjinit.

Libri është sprova e vetme shkencore e divulgative deri më sot, për të dëshmuar edhe një herë se njerëzit e ri të Shkrelit, njerëzit e dalë të lodhur por edhe plot shpresë prej regjimit të vjetër, kanë nevojë për identitet, për njohjen e mëtejshme të vetvetes.

Por jo vetëm për shkrelasit, libri është një ndihmë e veçantë për të gjitha studimet antropologjike e historike mbi Veriun e Shqipërisë.

Kjo "guidë" e ngjeshur mbi këtë krahinë nga më interesantet e historisë sonë, është në të njejten kohë edhe një kujtesë për të tjerë njerëz, të cilët duke punuar e jetuar në një zonë të caktuar të Shqipërisë, t'i hedhin sytë për nga toka ku i shklet kamba. Është tokë e plleshme, e urtë, dhe ka plot gjëra për të treguar.

Historia është mësuesja e jetës - thonin latinët. Pavarësisht se ajo nuk përseritet me të njejtat përmasa në kohë dhe hapësirë, prapëseprapë esencialisht mbetet e njëjtë, për sa kohë shekujt nuk prajnë duke na ofruar të njejtin fat.

Ky vend që ka çuditur shumëherë dhe shumëkënd, veç të tjerash ka nevojë të dijë jo vetëm çfarë ka bërë por edhe çfarë ka lënë pa bërë.

Ky bilanc ideal është ndoshta gjëja më e rëndësishme që sugjeron libri i Dom Nikë Ukgjinit në mbarim të leximit.

Dr. Stefan Çapaliku

Dr. Romeo Gurakuqi

Shkodër, Janar 1998.

I. ETIMOLOGJIA E EMRIT

Emri "Shkrel" gjendet në forma të ndryshme fonetike ndër shkrime të studiuesve dhe albanologëve të huaj e vendas. E gjejmë si: "Schirelli", "Schereli", "Scherelli", "Shkripol", "Schrielli", "Scariel", "Strelli", "Ikreli" etj. Kjo me sa duket ka ardhë nga ligjet e ndryshme fonetike te gjuhëve në të cilat janë shkruar veprat e tyre.

Prej vështrimeve antropologjike mund të vihet re se ky emër kaloi nga antroponim (emer njeriu) ne patronim (mbiemer njeriu) dhe më vonë në emër vllaznie dhe së fundi në emër fisi.

Por, etimologjia e kësaj fjale duket se i ka rrënjët edhe me thellë. Sot e kesaj dite takon shprehje te tilla si :"Ka çarë breshri shkrelat", në kuptimin që ka prishur gjethet e medha të misrit, lëpushat. Po keshtu, këtë fjale mund ta gjejmë edhe si shënuese të një shkëmbi me majë të mprehtë, të thepisur.

Megjithëatë për herë të parë në kuptimin e sotëm të kësaj fjale, pra si emër fshati apo si mbiemër, e ndeshim në vitin 1416 në regjistrin e Kadastrës së Shkodrës. Aty mund të shohim të gjitha format e përmendura më sipër, si mbiemra kryefamiljarësh: Vlassi Schirelli (Vlash Shkreli), Morici Schirelli (Moriç Shkreli) etj.

Po me këtë mbiemër gjenden edhe përsona që kanë jetuar ndër fshatra të tjerë të Shkodrës si në Rrjoll, Pulaj, Malkolaj, Prekal, Grykë të Bunës etj. Kurse si toponim e gjëjmë në rrethin e Lezhes, në anën e poshtme të Matit, si dhe në Velipojë, në mes Bunës dhe detit.

Megjithëate çështja e etimologjisë mbetet ende një problem i pazgjidhur, posaçërisht kur flitet për probleme të gramatikës historike të shqipes.

II.NJË PËRSHKRIM GJEOGRAFIK

Në Veri të qytetit të Shkodres, në rrezën të Alpeve te Shqipërisë, në dy anët e Prronit te Thatë, e shtërnguar në mes Bogës nga Veriu, Koplikut, Reçit dhe Lohes nga Jugu, nga nga Lindja me Dukagjinin dhe nga Perendimi me Bajzën e Kastratit, shtrihet lugina e Shkrelit me një gjatësi rreth 20 km, e veshur prej malesh me formacione gelqerore, mbi të cilat janë të vendosura historikisht fshatra që zgjaten përreth.

Klima relativisht e butë e me bimësi mjaft të zhvilluar, shpellat e shumta, burimet me ujë të bollshëm veçanërisht gjatë dimrit, njerëzit bujarë e punëtorë, e bëjnë një vend mjaft atraktiv dhe shumë interesant për t'u vizituar.

Aktualisht krahina e Shkrelit përbëhet nga këto fshatra: Vrithi, Bzheta, Zagora, Dedaj,, dhe mehallët: Grishaj, Vuç-Kurtaj, Sterkuj, Çekëdedaj, Preknicaj, Xhaj, Makaj Ducaj etj. Këto jane mehallë relativisht të vogla dhe kryesisht të bazuara ndër vllazni. Të gjitha sëbashku, simbas statistikës më të fundit të tetorit të vitit 1997, Shkreli ka 8O9 shtepi me 3557 banorë, nga të cilët l823 janë meshkuj 1734 femra.

Ekonomia bazohet kryesisht mbi blegtorinë, kultivimin patates si dhe të misrit. Kurse nga frutikultura dallohet rrushi etj. Shkreli shënon një nivel të mesëm ekonomik në krahasim me zonat e tjera malore të Shqipërisë.

Nëpër Shkrel kalojnë dy rrugë të rëndësishme turistike: njëra për në Theth dhe tjetra për në Razëm, rrugë të cilat nga ana tjeter e lidhin këtë krahinë me fshatrat e tjera të Malësisë se Madhe dhe Shkodrën.

III. SHKRELI ARKEOLOGJIK

Historia e krahinës së Shkrelit dëshmohet më së pari prej zbulimesh arkeologjike të bëra përgjatë luginës së Prronit të Thatë. Në pikëpamje arkeologjike kjo luginë ka qenë e njohur për vendbanimin e fortifikuar ilir të Marshejit, në dalje të saj, dhe për gjurmë të tjera lashtësie perreth. Fortifikimi i Marshejit është një vendbanim ilir prehistorik i ndërtuar në periudhën e parë të hekurit. Veç kësaj, tumat e gërmuara pranë fshatit Dedaj dhe materiali arkeologjik i gjetur në to, i përkasin bronxit të hershëm dhe lidhen me grupin kulturor Kotorac - Cetine. Përveç kësaj, pamjeje të përgjithshme të dhënas të tjera gjenden në fshatrat Dedaj, Zagorë dhe Bzhetë. Që të trija këto përbëjnë një vendndodhje monumentesh të shumta arkeologjike dhe vertetojnë vendbanimin e hershëm të kësaj krahine, të pakten që prej bronxit e këndej. Kultura e gjëndur në krahinën e Shkrelit përbëhet nga komponentë që lidhen edhe me vendbanime të tjera të vendit tonë, kryesisht të Veriut, dhe në një kuptim më të gjëre me atë ballkaniko- përëndimor.

Në fshatin Dedaj, rrëzë "Sukës së Sterkujës", në lagjen omonime gjendet e shpërndarë lëndë arkeologjike, e përbërë kryesisht nga fragmente vorbash të dekoruara mbi të gjithë sipërfaqen. Po kështu edhe dy pjesë fibulash prej bronxi të shekullit të IV mbas. K., monedhë bronxi me bustin dhe emrin e perandorit romak Aleksandër Severi, si edhe mokrra prej guri.

Mbi një tarracë të punuar, të quajtur "Bregu i Jushtës" gjenden fragmente qeramike të periudhave të ndryshme.

Në fshatin Zagorë, mbi një kreshtë të thepisur të kodrës së quajtur "Kryqi i Kolajve", ruhet një pirg i madh gurësh mali me diameter rreth 19 metër dhe lartësi rreth 15 metër. Ky fakt dhe pozicioni i vendosjes na shtyn të mendojmë se duhet të ketë qenë objekt kulti, ngritur prej banorësh ilirë të kësaj lugine.

Jo larg këtij pirgu, në drejtim të Veriut, ruhen gjurmët e një muri mbi një taban shkëmbor me gjerësi 1 meter, i cili rrethon një sipërfaqe afro një hektar. Kjo vendndodhje na sugjeron të mendojmë se kemi të bëjme me një pikë të fortifikuar kontrolli, që mund të ketë shërbyer gjatë Mesjetës.

Po kështu fragmente enësh të periudhës prehistorike gjenden edhe në shpatin e kodrës përbri, të cilat i përkasin përiudhës qytetare ilire.

Për periudhën mesjetare dëshmon edhe një fragment i rradhë qeramike si dhe një sëpatë luftarake prej hekuri e gjetur bashkë me një skelet rrëzë kodrës në lagjen "Colaj". Në Përëndim të fshatit rrëzë Qafës së Shtinit, gjëndet një tumë prej gurësh i kohrave më të hershme.

Në fshatin Bzhetë, në lagjen Çekdedaj, kemi dëshmi të një vendbanimi të hapur mesjetar. Ka fragmente vorbash mesjetare të larmishme në forma dhe zbukurime, të përafërta me qeramikën mesjetare të Shurdhahut. Kurse objektet metalike përfaqësohen nga maja shigjetash, thika, stoli prej bronxi, si dhe tipe të ndryshme togzash.

V.POPULLSIA

Dokumenti i parë, përmbi historinë e popullsisë së kësaj krahine që njihet gjer më sot, mbetet "Regjistri i kadastres dhe i konçesioneve per rrethin e Shkodres 1416-1417" prej të cilit mësohen dhe të dhënat e para përmbi këtë krahinë. Kështu, prej andej merret vesh se në Shkrel jetojshin këta kryefamiljarë :

Vlassi Schireli (Vlash Shkreli), Moriçi Schireli (Moriç Shkreli), Vlasi Schirelli (Vlash Shkreli) i vogël, Petro Dragoce (Pjetër Dragoça), Nikola Lethi (Nikollë Lethi), Zian Soma, dhe Stefano Schireli (Shtjefen Shkreli).

Kurse me mbiemër të këtij fisi gjejmë kryefamiljarët :

Rrijoll Giorgi Schireli (Gjergj Shkrelin),në Pulaj në Grykë të Bunës një tjetër Giorgi Screlli dhe në fshatin Gaduçi në Malkolaj afër Shën Gjinit Jon Scherelli ( Gjon Shkrelin), në Sancta Auracio në afërsi të Koplikut Giergi Schirelli, në Prekal nën Shkallë- Bregbunë Nicola Streli ( Nikollë Shkrelin).

Me mbiemër Streli që nënkuptohet Shkreli, gjejmë edhe tre kryefamiljarë të tjerë në fshatin Luarsi në Bunë, dhe fshatin Andrea Schiavo (Ndreshkive) në Bushat.

Kurse, simbas Defterit të Sanxhakut të Shkodrës të vitit 1485, Shkreli kishte 53 shtëpi (kryefamiljarë) dhe 16 beqarë, kurse po sipas këtij dëfteri të lartpermendur të vitit 1582 kishte 70 shtëpi dhe 21 beqarë.

Një tjeter dëshmi e moçme është dhe ajo e Providurit të Kotorrit, Marian Bolica, i cili shënon se në vitin 1614 kishte 30 shtëpi të afta për t'u marrë nën armë. Disa dekada më vonë, i deleguari i Selisë së Shënjtë Shtjefën Gaspri, me rastin e vizitës së tij nëpër Shqipëri, në relacionin që harton, thotë se Shkreli kishte 65 shtëpi me 500 frymë.

Pas një heshtje gati njëshekullore në dokumentacion, na bie në dorë një tjetër relacion i vitit 1703 nxjerrë prej një udhetari, i cili, sipas historianit serb Jovan Tomiç, duhet të këtë qenë kelmendas, prej të cilit kemi këtë statistikë:

Dedaghi (Dedajt) 14 shtëpi katolike me 76 frymë dhe 8 shtëpi turke, 77 frymë, Zagoreia (Zagora) 7 shtëpi katolike 65 frymë, 4 shtëpi turke më 48 frymë,

Bersceta (Bzheta) 14 shtëpi katolike më 96 fryë, 5 shtëpi turke më 62 frymë,

Versci (Vrithi) 18 shtëpi katolike 132 frymë, 9 shtëpi turke 78 frymë,

Ginagni (Xhai) me 7 shtëpi katolike më 49 frymë, 4 shtëpi turke dhe 37 frymë. Gjithsejt ishin 6O shtepi katolike më 418 besimtarë dhe 3O shtepi turke më 3O2 besimtarë. Kur flitet për shtepi turke, në parim mendohet për shtepitë e islamizuara shqiptare, por këtu nuk duhet harruar se në raste të këtilla mendohet edhe për kolonët turq, të cilët, pos udhtarëve, kishin ardhur më detyra të ndryshme tjera, specijale, të caktuara nga Porta. Kurse nga i njejti burim mësoj, se në vitin l7O8 Shkreli kishte lOl shtepi katolike më 972 besimtarë. Shtepitë turke kësiheri nuk janë të evidentuara, ndoshta për shkak të ndryshimit të situatës në teren.

Sipas autorit Spiridon Gopçeviç në vitin 1881 Shkreli kishte 421 shtëpi me 4050 banorë të shpërndarë në katër fshatra.

Në vitin 1897 Shkreli ka pasur 550 shtëpi me 5350 banorë

Në fillimtë këtij shekulli, më 1901, simbas studiuesit italian Antonio Baldacci, kishte 4500 banorë katolikë dhe 750 muslimanë.

Më 1904 simbas autorit gjerman Karl Steinmetz, Shkreli numronte 500 familje katolike dhe 100 familje muslimane.

Në një tjetër dokument të famullise së Shkrelit, të datës 19.12.1919 të nënshkruar prej perfaqsuesve të parisë së Shkrelit dhe famullitarit Dom Frano Karma, me rastin e shperndarjes së disa ndihmave humanitare prej Kryqit te Kuq Amerikan, merret vesh se familjet katolike qe gjendeshin aso kohe në Shkrel ishin:

1. Në Vrith: 43 familje

2. Në Bzhetë: 69 familje

3. Në Dedaj: 57 familje

4. Në Zagorë 41 familje

Gjithsejt 2l0 shtepi, duke mos llogaritur ato të cilat ndoshta nuk kanë pasur nevojë për ndihma. Në ketë dokument nuk janë të rrjeshtuara familjet muslimane, të cilat kanë qenë të shkruara në rregjistrat e xhamisë për marrjen e këtyre ndihmave, siç theksohet në vetë dorëshkrimin.

Në fakt qe në kohërat e luftrave të mëdha të zhvilluara në Ballkan, vërehej një rënie e ndjeshme e numrit të banorëve. Shkrelasit bënë shpërngulje të mëdha, shkuan atje ku ishte një jetë më e mirë dhe më e sigurte.

Në vitët l916-1918 sipas austriakut Franz Seiner Shkreli kishte 415 shtepi,2680 banorë 2300 katolikë 388 muslimanë nga këta 620 të aftë për t'i marrë armët. Po sipas të njëjtit burim, në këto vite ishin shpërngulur 2Ol familje me l221 individë.

Sipas një statistike tjetër të vitit 1927, Shkreli kishte 4 fshatra me 293 shtëpi dhe 1998 banorë, nga këta 1108 ishin katolikë.

Ne vitet e mëvonshme popullsia e Shkrelit pëson këto ndryshime:\
Në vitin l95l sipas fshatrave kishte këta banorë:

Zagora - Ndrejaj--32l

Zagorë - Isufaj----380

Dedaj-------------305

Vrithi ------------386

Bzheta ------------555

Gjithsejt ----------l947

Kurse në vitin l997 Shkreli kishte 809 familje me3557 banorë.

VI.HISTORIA




Historia e kësaj krahine është vazhdimisht e lidhur me fatet e gjithë kombit tonë. Histori luftrash dhe mbijetese, por, nga ana tjeter, dhe histori e mbrojtjes së identitetit kulturor, çka do të thotë dhe histori kulture.

SHKRELI GJATE PUSHTIMIT TURK

Të dhënat historike që na vijne prej tre burimesh kryesore: literatures së huaj, studimeve vendëse dhe dëshmive gojore kanë plot gjëra të përbashkëta në mes tyre. Këtu po përmendim ato më kryesoret:

-Më 1614 shkrelasit bashkë me Hot, Kelmend e fise të tjera të Malësisë rrokin armët për të kundërshtuar me forcë gjunjëzimin ndaj robërisë turke.

-Më 1621 shkrelasit nuk munguan të jenë një forcë e konsiderueshme në kryengritjen gjithëpopullore të organizuar nga Ipeshkëvi i Sapës, Imzot Pjetër Budi.

-Po kështu më 1645 u gjetën përkrah kelmendasve dhe së bashku dëbuan prej këtyre trojeve ushtritë turke për të gëzuar një autonomi deri në vitet 1700.

-Në vitet 1803 deri 1817, kohë kur pllakos sëmundja e madhe e murtajës në Shkodër me rrethina, në Shkrel kemi viktimën e parë, njeriun fort të rëndësishëm të tij, ndertuesin e Kishës së Shkrelit, Dom Jak Tanushin - Zorba.

-Më 1814 janë shkrelasit ata që organizojnë luftën hakmarrëse kundra Mustafa Pashë Bushatliut në Shkodër, sepse ishte Mustafa Pasha që për xhelozi vrau vezirin e porsazgjedhur të Shkodres, shkrelasin Tomë (Ahmet) Luc Maloten. Tomë Luca, i cili, ishte islamizuar në vitet l775-178O qe derguar nga qeverija turke të bëjë arsimimin plotësues në Stamboll. Kur u kthye si vezir, duke menduar se do të bëjë shumë për fenë islame, si njeri mjaft i zgjuar që ishte mendoi se sëpaku shkrelasit e vet do t` tërhiqte kah vehtja.Faktet tregojnë se nuk ia arriti të ndikojë as në vllazërin e vet Malotaj e jo më tek të tjerët. Në këtë mënyrë përfundoi jeten në rrugë shumë të paqartë. Shkrelasit duke marrë për bazë ligjet kanunore u organizuan për t`i marrë gjakun dhe në pamundesi t`ia dalin në krye Pashes, në shenjë hakëmarrjeje vranë djalin e tij nëntëmbëdhjet vjeçar në fshatin Kakarriq afer Bushatit. Thohët se Zefi i Vogël ( Zef Gjergji) trim i njohur në Kosovë për luftrat kundër turkut është i treti brez nga trungu i përbashkt i Ahmet Luces vezirit të Shkodres.

-Po kështu kryengritjet fshatare kundër turqve që kryesoheshin prej Osman Pashës, u udhehoqen nga një shkrelas famëmadh, Dasho Shkreli, gjate viteve 1834-1835. Ky udheheqës i shquar popullor kryesoi luftrat e panderprera kundëer pushtuesve turq dhe shovinisteve malazezë, derisa me 1840, në luften e kalasë së Shpuzës vritet së bashku me vëllanë e tij, Sefon.

-Shkrelasit me zanen e forcës, që sipas gojdhanave gjendej në Lug të Vrithit, mundën të ndërhynin edhe aty ku problemi ishte larg trojeve të veta. Keshtu, sic dihet nga historia, qeverija osmane shpesh herë bajraqet e fiseve i përdori për t´i shpypur kryengritjet breda vendit, duke krijuar armiqësi e luftra vëllavrasëse. E njejta gjë ndodhi më l845 kunder kryengritësve të Malësisë së Gjakovës, kur u derguan bajrakët e Malësisë se Madhe. Ishte bajraku i Shkrelit ai që ndërhyri për të shmangur e për t´ i ndalur vëllavrasjet.

-Në vitin 1871 ishin shkrelasit ata që u dolën zot katolikëve të Shkodrës, në më tepër se 250 vetë, meqënëse turqit kishin mbyllur pazarin gjatë periudhës nga 19 deri më 25 gusht të atij viti.

.-Në këtë kontekst historik Shkreli dërgoi përfaqesuesin e vet në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit 1878-1881, bajraktarin Marash Dashi së bashku me krerët e Malësisë së Madhe. Në këtë kuvend Bajraktari i Shkrelit tregoi edhe një herë urtinë dhe oratorinë tipike malësore, me shprehjet lapidare dhe simbolikën tradicionale. Në këtë kuvend kombëtar, veç tjerash ata shkuan edhe për të kundërshtuar vendimet e Kongresit famëkeq të Berlinit.

-Më 19 prill 1880 bajraktarët e fiseve të Malësise së Madhe, perfshirë këtu bajraktarin e Shkrelit nenshkruajnë nje peticion kundër synimeve malazeze për te zaptuar tokat e bregut lindor të liqenit të Shkodres dhe ia dërgojnë ate Ministrisë së Jashtmë të Anglisë. Nje permbajtje të ngjashme pati edhe peticioni tjeter i dërguar nga këto burra më 1883.

-Gjatë vitit 1883 midis Shkrelit, Hotit, Grudës dhe Kastratit u bë lidhja e burrave për të penguar pazarllëqet e komisioneve ndërkombëtare me Malin e Zi në ndarjen e tokave shqiptare

-Ëshë fort i rëndësishëm kontributi i madh që dhanë shkrelasit në kohën e kryengritjës së Malësisë së Madhe, kur Porta e Lartë e Stambollit në vitin 1910 dërgon kryegjaksorin, Turgut Pashën, për të përdhunuar Dukagjinin dhe Malësin e Madhe, së bashku me Bedri Pashën , valiun e Shkodres. Sic thotë historiani dhe njohësi i shquar i historisë së shqiptare, gjermani Petër Bartl: "Malesoret e Shkrelit u bashkuan edhe me bajraqet e Shalës, Sho**** dhe Nikaj-Mërturit për t'i bërë ballë këtij sulmi të ri.". Në këtë menyrë, të bashkuar tashmë edhe me malësitë e tjera ata u përgatitën për të zhvilluar beteja me të vertëtë të ashpra.

-Në këtë kohë Nikollë Mirash Luca i Kastratit, me vojvoden Gjelosh Gjeken u përpoqen të shestonin kryengritjen dhe shkuan në Dedaj të Shkrelit, në shtëpi të Zef Mira****, ku lidhen besen dhe prej këtej dolën në Bzhetë te Tomë Nika, me djemtë e të cilit vrapuan për në Reç, Lohe dhe Bogë. Prej kësaj u zhvillua një betejë në Përrua të Thatë, ku prej atij zjarri u derdh gjaku i shumë trimave. E gjithë kjo qe një përgaditje shpirtërore dhe atdhetare për Kryengritjen e përgjithshme të 6 prillit 1911.

-Me 24 mars 1911 Turgut Pasha shpalli tradhtarët e Malësisë së Madhe, në mesin e të cileve edhe komandantin e djelmisë Tomë Nikë Shkrelin, i cili ishte protagonisti kryesor bashkë më Nikollë Mirash Lucen dhe Gjelosh Gjoken, vojvoden e Kastratit, që kishte luftuar për t´ i kundershtuar heroikisht Turgut Pashes dhe synimeve të tij për ta djegur Malësinë, duke ia filluar nga Shkreli e deri në Majen e Deçiqit. Këtë datë na e pershkruan në kujtimet e tij historike Imzot Nikollë Ashta, famullitar i Shkrelit, kur shkruan: "Me 24 Marc 1911 disa të Hot, të Grudë e të Kelmend, kund nja 14 vetë, sulmojn postat e ushtarëve, të cillve u marrin disa armë. Bashkë me shokë që u erdhën në ndihmë, jo vec pushtue te tana postat e mbyten shumë ushtarë, por ia duelen edhe me i rrethe të gjithë në Tuz e me i ngujue në kështjellin e Shipshanikut".

Mbas kësaj kohe kemi memorandumin drejtuar Fuqive të Mëdha miratuar me 9 shkurt 1912 në Podgoricë nga krerët e Malësisë, për të ndërhyrë pranë qeverisë xhonturke në lidhje me premtimet e bëra me 1911-tën, ku ndër të tjera:

a - Hapjen e shkollave fillore në Shllak, Shosh, Shkrel, Kelmend etj.

b - Ndërtimin e rrugëve nëpër territorin e Malësisë së Madhe.


SHKRELI NE PERIUDHEN E PAVARESISE

Po kaq i rëndësishëm në historinë kulturore të kesaj krahine është dhe rasti i nenshkrimit të Memorandumit dërguar Kryesisë së Konferencës së Paqës në Paris më 2 korrik 1919, vit në të cilin luhej sërish me fatet jetike të Shqipërisë. Ky memorandum i hartuar kunder copëtimit të trojeve shqiptare u nënshkrua jo vetëm nga Arqipeshkvi i Shkodres Jak Serreqi, ipeshkëvi i Sapës Gjergj Koleci, ipeshkëv i Pultit At Benardin Shllaku, Dom Zef Gjonali administrator i abacies së Mirditës, Dom Nikollë Kimëza delegat epishkopal i Lezhes, por dhe nga famullitarët e famullive që u përkasin këtyre dioqezeve, bajraktaret e fisëve dhe shumë kryefamiljarë, ku nder të tjerë të bie në sy emri i bajraktarit të Shkrelit Vatë Marashi, famullitarit të Shkrelit, Dom Frano Karma dhe të 106 kryefamiljarëve shkrelas.

-Më 12 shkurt 1920 ushtria jugosllave pushtoi malin strategjik te Tarabo**** dhe shtriu pushtetin në gjithë krahinen e bregut të djathtë të Bunës dhe Liqenit të Shkodrës, deri te ura e Bunes duke ardhur fare prane qytetit. Ndërkaq, me 11 mars 1920, u bë fakt bashkimi i Shkodres me rrethe për t'i rezistuar serish armikut të vjetër. Ne javet e fundit të muajit korrik tre batalione serbo-malazeze të paisur me armë speciale franceze, topa dhe mitroloza, kapercyen kufirin dhe pushtuan Kastratin e Shkrelin dhe moren rrugën për në Shkodër. Vullnetarët e Shkodres me në krye Ahmet Zogun, ministrin e brëndshëm të kabinetit të Lushnjës, hartuan planin e marshimit në tri drejtime, një prej të cilave ishte kah Kopliku. Më 21 gusht forcat e reja, të ardhura nga Mali i Zi, u futen në Kelmend dhe Koplik. Ndersa me 14 shtator, pas përleshjeve të Koplikut, ku moren pjesë edhe trimat e Shkrelit me në krye Vat Marashin, dhe pas ndërhyrjeve politike të Fuqive të Medha, ushtria jugosllave u largua nga Kastrati, Shkreli etj., duke zbrazur tokat shqiptare deri në kufirin e 1913-ës. Ato lanë pas shumë mizori dhe gjakun e dhjetëra dëshmorëve shqiptar.

EMIGRIMI JASHTE SHQIPERIE

Por siç dihet në strukturën e ndryshme demografike të një bashkësije etnike ndikojnë para së gjithash edhe kushtet natyrore ekonomike, elementet natyrore të ambientit gjeografik të saj, jeta politike etj. Njerëzit e Shkrelit, si banorë të një treve specifike nga pikëpamja e zhvillimit, aspektit natyror e te tjerave si këto, paten fate të ndryshme emigrimi..

Fjala më së pari është për shkrelasit të cilët u shperngulen që nga kohërat e herëshme në Shtoj të Ulqinit Mali i Zi, pikërisht në Amullë dhe Shën Gjergj, ku rreth shtatëdhjetë shtëpi si: Marçinaj, Lumaj, Ramaj, Xhaj etj. nga Çekdedajt, Dedajt, Vrithi dhe Xhajt zunë vend në këto fshatra, ku disa familje edhe sot e kësj dite jetojnë me mbiemrin Shkreli. Kurse mjaft të tjerë prapë janë shpërngulur e kanë shkuar për një jetë me të mirë në SHBA , dhe pikërisht në Detroit e New York. Fillimi i kësaj shpërnguljeje i ka rrënjët në shpernguljen e madhe, e cila u bë viteve 1700, kur Porta e Lartë e ngarkoi pashën e Pejës Hodaverd Mahmutbegun që ta nënshtrojë Malësin e Madhe dhe të depërtojë në drejtim të Ulqinit dhe Tivarit. Në këtë rast ai u vërsul edhe mbi Kelmend ,Kastrat, Shkrel etj. dhe, pas një rezistence të fortë pashai arriti t´i shperngulë me forcë një numër të madh të popullatës të këtyre fiseve, të cilat më së shumti zunë vend në Rugovë të Kosovës, Plavë ,Guci e Rozhaj në Mal të Zi dhe në Novi Pazar me rrethina në Serbi.

Etnografi serb Andrija Joviqeviq shënon se, në afërsi të Plavës dhe Gucisë në fshatin Rudo Polje, gjendet 1 shtepi shkrelase, kurse në Rzhanicë të Sipërme l7 shtëpi shkrelase, më mbiemër Shaboviqi, Gjeloviqi dhe Tahiroviqi, të cilët tashmë janë të sllavizuar. Kurse historijani boshnjak, Ejup Mushoviq, dëshmon se në rrethinën e Novi Pazarit, pikërisht në fshatrat Crnish, Zhirçe e Krushevo jetojnë shumë shtëpi shkrelase, të cilët tashmë kanë ndryshuar mbiemrat e vet dhe sllavizuar.

Edhe gjatë shpernguljeve që u bënë nga kjo rrethinë në vitet 1912, 1918, 1936 e pastaj në mënyrë sistematike deri në vitet l970, shkrelasit së bashku me fiset e tjera të Malësisë së Madhe: Kelmendas, Hotas, Grudas, Kastratas etj.shkuan në Turqi, dhe pikërisht në Istambul, Bursë, Adapazaru dhe Izmir.

Shkrelasit të cilët zunë vend në Rugovë, të bashkuar me fiset e tjera të Malësisë Madhe: Kelmendasit (Nikç Vukel Selc Bogë), Kastratasit dhe Shaljanët formuan fshatin e vet, me emër Shkreli, i cili njëheri ishte fshati më i madh në mes 13 fshatrave të krahinës së Rugovës. Këtu pas shtimit të popullatës filloj si rast i rrallë migrimi i brendshmëm në rrethet e Pejës e të Istogut dhe në fashatra të tjerë të Rugovës, si në Kuqisht, Dugaijevë, Bogë etj.

Kurse në rrethinen e Peshterit, në Rozhaj, Javorin, Boroshtic shënohet se jetojnë më tepër se 500 shtëpi shkrelase. Mjerisht shkrelasit në rrethin e Peshterit më të shumtit pësuan fatin e atyre që jetuan në rrethin e Novi Pazarit.

Tash fshati i Shkrelit, sipas statistikës së vitit 198l ka 20 shtëpi më rreth 200 banorë. Gjatë gjithë historisë së lavdishme që pati kjo krahinë, duke kaluar nëpër stuhi të mëdha të një kohe të pamëshirshme, shkrelasit nuk u ndanë për asnjë ças nga tri fiset e tjera, me të cilët bashkjetonin.

Përndryshe krahina e Rugovës, edhe pse ishte e përberë prej katër fiseve, gjithëherë vepronte si një kompaksi etnike. Ka pasur dy bajraqe, njëri për Rugoven e Poshtme e tjetri për Rugoven e Epërme, ku përfshihej pos të tjerësh edhe Shkreli. Në anën tjetër, populli i kësaj zone, ka qenë i udhehequr edhe nga të ashtuquajturit "pleqt e katundit", ku ndër ta kishte njerëz të mençur e të ndershëm dhe trima të dalluar. Si të tillë përmendeshin edhe shkrelasit Rexhë Avdija dhe Dem Isufi.

Historija e Rugoves edhe pse jo fort e gjatë, ishte e ngjeshur më mjaft njgarje të mëdha dhe heroike. Duke qëlluar në kufi të Mali të Zi dhe Kosoves, ishte aktive në çdo ngjarje të rëndesishme. Kështu, në luftën e Nokshiqit të vitit 1879, afër Plave, ku zhvillohej beteja e madhe kundra malazezëve për teritoret shqipatre, rugovasit moren pjesë masovisht. Ndër ta dalloheshin shkrelasit Rexhë Avdiu dhe Dem Isufi. Këta trima shënohet se kanë qenë më të dalluarit edhe në ushtrin vullnetare të Lidhjes së Prizrenit, në Kuvendin e Pejës, të mbajtur në janar 1899,në Kuvendin që u mbjat në mars të vitit 1903 të "Verrat e Llukës", kur pushteti osman deshte të banë pazarllëqe më tokat shqiptare, e shumë të tjera. Tamam për këtë, Rugovasit ishin shumë të ndëshkuar nga okupatoret e huaj. Në këtë drejtim ata e pësuan tragjikisht edhe në kohen e pagëzimit të dhunshëm nga qeverija malazeze në vitin 1913, në kohen e mbledhjeve të armeve nga qeverija Jugoslave viteve 1919-1920, ku si pasojë e këtij aksioni barbar, gjoja se po i çarmatosnin popullin, vetëm shkrelasit u masakruan. 19 vetë u masakruan dhe u dogjen 13 shtepi, për të mos folur këtu për fshatrat e tjerë. Gjera të ngjashme pati dhe në vitet e më vonshme.

Sa i përket islamizimit të shkrelasve të shpërngulur në rrethinat e Novi Pzarit dhe Rozhajes, ata e ndanë fatin me popujt dhe fiset të tjera, të cilet e pranuan fenë islame nga dhuna e osmanllijve, kryesisht në shekullin e 18. Pak më vonë kësaj periudhe bënë të veten edhe gjuhën sllave. Kurse shkrelasit e tjerë, si dhe e gjithë Rugova, fenë islame e pranuan në pragun e shekullit të 19. Udhëpërshkruesi serb Todor Stankoviq shkruan në vitin 1910 se Rugova ishte e islamizuar rreth viteve 1840-1850, nga një hoxhë i quajtur Sylë Rugova. Janë pikërisht këto rugovas, që sot në të shtatin a të tetin brez dalin në emra katolikë.

Shkrelasit në Lahuten e Malcis:

Nga "DEKA"

(Kaçel Doda dhe Kerni Gila nga Zagora)


...Por prej luftës Shqiptarët nuk tuten.

Merr Kaçel nji herë lahutën

e na thuej nji kangë shqiptare;

s`mbajmë na zi pa na qitë fare!

Muer lahuten n`dorë Kaçeli,

m`te " magjarin" n`vend e ngeli

e mbasi për za e ujdisi,

kështu kangës atëbotë ia nisi:..

... Por kje rrejtë i biri i shkinës!

Përse aty `i farë Kerrni Gile

i ndej gati n` " karajfile",

tuej ia ngjitë shi n`lule t`ballit,

tue e ftofë shi n`ranë të zallit.

Po, tek qiti i Zagorjani

"kuku, majko!" Gjuka bani

e ra dekun pikë ma i pari:

- ashtu raftë gjithmonë tradhtari!...


Nga "LIDHJA E PRIZRENIT"


...E njani tjetri, ma përtej,

me ata dy mustakëk të mëdhej,

me i prekë n`shoq qi ka bri vedi

ai nuk asht, jo, Diomedi,

por asht Bajraktari i Shkrelit:

si njaj pyrgu n`ballë t`kështjellit.

qi s`e trandë as topi as shpata

e i thonë emnit Marash Vata...


Nga "KULLSHEDRA"


...Del prej Shkreli Marash Vata,

E si reja me shtergata,

Msyn perpjetë drejt Dukagjinit,

Me at Gjin Pjetrin e Kurbinit,

Qi per pushkë e per urti

E lanë nam të dy n`Shqypni...


Nga "LEKËT"


(Bec Patani , Çul Patani dhe Rrushman Hasani nga Ducajt)


...Veç se po, besa moj Jane,

Dy dragoj të lemë njaj nane,

Mos me i pre shkallma as tagani:

Bec Patani e Çul Patani,

Qi kah rranë atij mejdani,

Kah lshuen turrin m`çeta t`Knjazit,

Thue, dyndë deti prej tallazit,...


...Por ç`kann malet qi po ushtojn?

Por ç`kann prrojet qi gjimojn?

Shka vran vetllat Mark Milani?

Thonë ka msy Rrushman Hasani!...


Nga "GJAKU I MARRUN"


...Shumë qyqja do t`kndojë n`Mal t`Zi!

Per mbas tij Shkrel e Zagore,

N`za per pushkë e dejleki

Me ata Ducajt, Xhaj e Bzhetë,

T `kann msy Zubcit fyt-a-fyt...


Nga "DEDË GJO´LULI"


(Prelë Kolë Shyti e Ujkë Gjelosh Marashi -Shkrelas)


...Rreth e okolle pse atij shüati

Msy kann Hot, Shkrel e Kastrat,

Edhe lufta, mana, ngjati

Rrash tridhetë e gjashtë sahat...

Rrfe kur msy ka njaj Zef Peri

Prelë Kolë Shyti e aj Ujkë Gjeloshi,...
Reply With Quote

[SHKOZA]

Kreks te gjitha ato qe po i thua dhe krahasimin qe po e bene se ne jemi me autokton se helenet edhe se sllavet nuk eshte se e kam kundershtuar. Perkundrazi une jam munduar ta forcoj me fuqine e arsyeshmerise dhe asaj qe eshte e natyrshme . Te lutem hidhi nje shiqim pak me kritike asaj qe jam munduar te shpjegoj. Une kam thene se menyra se si e formojme ose e prezantojme konceptin e autoktonise se popullit tone e edhe te popujve te tjere ne dhe historiografite ballkanase ( menatliteti ballkanas ) eshte jologjike . Une jam munduar perkundrazi te them qe teoria se nje popullesi per te qene autoktone ( vendase, anase ) , duhet qe patjeter gjate te gjitha periudhave historike ( tere kohen te jete ne te te njetat territore shumice), si po mundohemi te paraqesim paraadhesit tane ne mendoj se nuk eshte e qendrueshme . Sdo te thote se duhet qe ne qdo periudhe te caktuara historike ne si anas duhet te jemi ne te njetat territore panderprere dhe se duhet te jemi drejtepersedrejti pasardhes te fiseve te cilat me heret kane jetuar ne ate pjese qe te mund te quajme veten anas. Une mendoj se nuk eshte e domosdoshme qe ne shqiptaret per shembullte Kosoves te kerkojme ne qdo menyre fakte dhe nese nuk gjejme edhe gjysme fakte per te dokumentuar se gjithmone dhe gjithnje kemi qene ketu dhe shumice.

[SHKOZA]

Jack Watson te pershendes or kusheri dhe te falenderoj per kontributin tende ne kete teme.

El -Branch kete shkrimn qe ma solle ka kohe qe e kam lexuar . Te falenderoj qe e solle
edhe Ali Baba i ka sjellur me heret dy linke shume interesante njera prej te cilave e ka kete shkrimte dhe te cilat i kam lexuar shume me heret. Qeshtja e kater djemeve te Leke Shkrrelit qe permenden dhe mungesa e pershkrimit te djemve te tjere qe erdhen ne Tropoje , nuk them se eshte e mjaftueshme per te dyshuar se nuk ka pasur te tjer djeme ai . Kete e arsyetoj me mbamendjen e mire te fisit Bytyq se me cilin fis e kane paraardhesin e perbashket ata dhe mbamendja e emrave te tyre Bibe Lekes dhe Kral Lekes jane besoj te mjaftueshme per te besuar ne kete version. Poashtu shumica e banoreve te Mirdites thone se jane Bytyq me fis ose Shkrrel. Bile jane disaa fshatra fande ne rrethin e Prizrenit si Shpenadija , Velezha, Smaqi, Arbanasi ( Serbica e dikurshme ), trepetica etj . qe shumica prej tyre thone se jemi me fis Bytyq. Kjo mund te sqaroj edhe origjinen e nje pjese te mire te banoreve te Mirdites qe sipas nje versioni thuhet se kane ardhur nga rrethi i Gjakoves ( ka mundesi nga Malesia e Gjakoves ku sot eshte Bytyqi ), pasi qe eshte percjell brez pas brezi. Por gjithashtu kjo treve te plotesohet edhe me pjestare te fisit Shkrrel dhe fise te tjera. Kjo do te forconte bindjen se banoret qe kane ardhur nga Shkrreli dhe banoret qe kane ardhur nga Bytyqi ta njohin njeri tjetrin si shoke fisi dhe ata qe me vone kane zbritur ne Kosove te thone se jemi Bytyq , kurse ata qe kane zbritur neper fushat e Shkodres dhe Lezhes te thone se jemi Shkrrel. Mirepo ne asnje rast nuk ndodhe qe Shkrrelasit te thone se nuk jemi te te njetes origjine me Bytyqet dhe anasjelltas. Une kam biseduar edhe me nje banor te fshatit Shkrrel te Rugoves se Pejes dhe ai thote se ne kemi ardhur nga Bytyqi si nip nder daje tek banoret Kelmendas te Rugoves. Mund te jete se paraardhesi i tij te kete qendruar nje kohe ne Bytyq aq sa te mos indentifikohet me Bytyq dhe te ruaj fisin Shkrrel ose edhe mundesia tjeter se banoret e Rugoves duke qene fis Kelmend ky fis kufitar me Shkrrelin t'a thrrasin ne emrin e fisit Shkrrel si emer i origjines se pare te tij.
Dua te shtoj edhe diqka jane disa nenfise ne Kosove te cilat e quajne veten bark te Bytyqit ose dege te Bytyqit si Kryezinjet edhe Sopet. Edhe pse jane shume ne numer ata thone se jemi nenfis i Bytyqit dhe kete e thone edhe te moshuarit e Bytyqit.
Poashtu Kreksi me pate thene qe te bisedoj me dy persona qe jetojne ne Amerike qe jane te fisit te Salih Berishes. kjo idse eshte shume e mire , por une mendoj se se paku deri me tani nuk kam hasur as edhe ne nje gojedhene te vetme qe fisi Bytyq te kete fare paraardhesi te perbashket me fisin Bersihe . Para Leke Shkrrelit ndoshta po , por pas tij nuk kam degjuar megjithate do te me kishte ineteresuar te mesoj me teper per edhe per fiset tjera .
Une dua qe ti permnend nje nga nje edhe fiset 12 fiset si i njohim ne ne Kosove sepose shoh qe ne shume vende trevat perzihen me fiset , ose barqet ( nenfiset ) perzihen me fiset .
Ne Kosove pranohen 12 fise dhe keto jane :
1. Kuqi
2.Kelmendi
3. Hoti
4.Kastrati
5. Shkrreli
6. Shala
7. Thaqi ( me nenfisi Helshan )
8. Krasniqja
9. Gashi ( Dy Gasha Gashi gurit dhe Gashavelli )
10. Morina
11. Bytyqi ( me nenfiset Sop dhe Kryezije )
12. Berisha ( Berisha e kuqe edhe e bardhe ).

[Kreksi]

alibaba,
Ata emrat qe na i solle me siper, emra shqiptare e slavë, kjo aspake nuke do te thote se keta banor apo keto familje ishin te perziera por ishin nen dominimin e mbretnise slave asaj bullgare se pari e pastaj edhe sebe.
Mirepo kur i veshtrojmi ne sot keta emra menjehere na duken si familje te perziera...
Athue se çka do thoshte nje pasardhes yni pas dy apo 5 shekujsh kur do gjeje regjistra me emra perplote arabike si ; hasan leka, mustafa gjilani etj. a thue se edhe ata do na konsiderojne dhe me e keqja do dyshojne se ne paskemi qene arabe ?

[alibaba]

alibaba,
Ata emrat qe na i solle me siper, emra shqiptare e slavë, kjo aspake nuke do te thote se keta banor apo keto familje ishin te perziera por ishin nen dominimin e mbretnise slave asaj bullgare se pari e pastaj edhe sebe.

O burrë i dheut pse po harxhon fjalë kot. Ti je duke i përsërit fjalët e mia. Apo veç do me shtu numrin e postimeve??

[alibaba]

1. Kuqi
2.Kelmendi
3. Hoti
4.Kastrati
5. Shkrreli
6. Shala
7. Thaqi ( me nenfisi Helshan )
8. Krasniqja
9. Gashi ( Dy Gasha Gashi gurit dhe Gashavelli )
10. Morina
11. Bytyqi ( me nenfiset Sop dhe Kryezije )
12. Berisha ( Berisha e kuqe edhe e bardhe ).

Sa i përket fiseve edhe në kosovë jepen mendime të ndryshme nga pleqtë.

Në përgjithësi pranohet që Kuçi është vetëm një degë e Berishës. Por Kuçit i janë bashkangjitur më vonë edhe familje nga vëllazëri tjera si Ndrekali, Koja e Kuçit etj

Bytyçi ka si degë të veta Qerretin dhe Kryeziun. Për Sopin më shumë thuhet se është degë e Thaçit.

[DardanG]

E para:

[B]Ne Kosove pranohen 12 fise dhe keto jane :
1. Kuqi
2.Kelmendi
3. Hoti
4.Kastrati
5. Shkrreli
6. Shala
7. Thaqi ( me nenfisi Helshan )
8. Krasniqja
9. Gashi ( Dy Gasha Gashi gurit dhe Gashavelli )
10. Morina
11. Bytyqi ( me nenfiset Sop dhe Kryezije )
12. Berisha ( Berisha e kuqe edhe e bardhe ).

Janë vetëm 6 fise (gjashtë) dhe jo 12 (dymbëdhjetë) sic thoni se pranohen në Kosovë! Këto janë:

1. Kelmendi
2. Kastrati
3. Shala
4. Krasniqja
5. Gashi dhe
6. Berisha

"Fiset" e tjera që i përmendnihac, Sop, Morinë, Bytyq, Kryezi...!, nuk janë asgjë tjetër vecse ndarje, apo edhe nëndarje (degë e nëndegë) të gjashtë fiseve të rënditura më lartë! Kështu të paktën na thoshte i ndjeri Prof. Anton Cetta gjatë ligjeratave dhe dikutimeve të lira me, ne, ish studentët, në UP.

E dyta:
Më pat pëlqyer shumë hapja e kësaj teme për diskutim, ngase gjithmonë ka ekzistuar (dhe, natyrisht edhe gjithmonë ekziston) kurreshtjaetja e gjeneratave të reja për të ditur ca më shumë për brezat paraardhës! Fatkeqësisht, kjo ka qenë e pamundur të dihet, sepse në kokat e prindërve tonë ka ekzistuar një vijë e kuqe nga ku nuk kalohej më tej! Dhe ajo vijë e kuqe ndante stërgjyshin tonë që mbante një emër të një feje tjetër(katolik, apo të krishterë), e shqipëtarët, pra stërgjyshëshërit, para pranimit të fesë islame mbanin emërin Kolë, Lucë, Pren, apo Gjin e Stres, nga emëri i gjyshit tonë, Hajdar e Murat...! Dhe kjo vijë e kuqe, e cila i bënte që prindërit tonë të na përgjigjen shkurt, kur vinte brezi me një emër rreptësisht të ndaluar( Prekë a Gjergj...!) të na thonë "Nuk dij më tej...!", "Mos shko ma andej!" "Ska ma!"apo edhe vetëm "Kaq!" e cila ekziston edhe më tej, në mendjet e shumë baballarëve të sotëm, mendoj është rrjedhoj e presionit të tmerrëshëm psikologjik që vinte nga "kleri" musliman, i cili, padyshim, kishte mbështetjen edhe të sllavëve, pushtuesve dhe armiqve tonë shekullor, një bashkëpunim i tyre i gjatë për t´ia fshirë kujtesën shqipëtarëve dhe ata të binden se rrënjet e tyre nuk janë këtu, në Kosovë, apo në copat të tjera etnike shqipëtare, por ata janë turq dhe herdokurë duhet të shpërngulën në Turqi, diku në Azi, sic edhe ka ndodhur me një pjesë të madhe të shqipëtarëve, të cilët u shpërngulen me dhunë në Turqi, Siri..., si musliman! Bashkë me ndërrimine fesë nga feja e vjetër në të renë, u shkatërruan edhe kishat( e në gërmadhat e tyre u ndërtuan xhami), por më e keqja që ndodhi është se i tërë dokumentacioni i kishave(për gjyshërit e stërgjyshërit tonë) u shkatërruan, rrënjat tona u këputen
dhe sot serbët dalin më të "vjetër" se sa ne, duke u mburrur se Kisha e Decanit, e Pejës, e Devicit, e Gracanicës....janë të tyre, e në të vërtetë ato ishin kisha (apo manastire)shqipëtare!
Pra kjo temë e ndaluar, për të ditur brezat tonë paraardhës, duhej të thyhej. Sa për kuriozitet numëroj unë brezat e mi paraardhës duke filluar nga babëgjyshi i ïm, pra baba i babës tim: Tahiri, i biri i Xhemajlit, Xhemajli i biri i Zenelit, Zeneli i biri i Smakës, Smaka i biri i Smakës, Smaka i biri i Ibrës, Ibra i biri i Dedës! Më vie keq se nuk mund të shkoj më tej, sepse nuk dij dhe kaq është kujtesa, por për mua të gjithë stërgjyshërit, pa marrë parasysh emërat dhe besimin e tyre, janë njësoj të dashur dhe njësoj jam kurioz të dijë për jetën dhe të bëmat e tyre! Por, kjo është e pamundur!
E treta:
Hapësi i temës së mrekullueshme, mbase padashtas, i dha kahje tjetër kësaj teme, ,madje duke e vënë në pikëpyetje, autoktoninë e shqipëtarërve në Kosovë, dhe mbase duke e trumbetuar atë farë tezën e njohur serbe se shqipëtarët janë ata që kanë ardhur në Kosovë duke i përzën serbët! Teza e tij se të gjithë shqipëtarët erdhën nga Shqipëria dhe, mbase para se të vin nga Shqipëria, (sic del nga kjo, them unë)ata, në kohën e Turqisë, bashkë me turqit mps kishin ardhur nga Kaukazi?! Jo! Stërgjyshi i im, pra Deda, me tre vëllezërit ti, Camën; Kolën e Ndrekën, dhe babanë e tij, erdhën nga Bunjaj i Tropojës, u vendosën në një fshat të Dukagjinit! Tropoja nuk ishte larg, ishte malësi dhe popullësia atëherë, varësisht nga rastet, lëvizte nga RRafshi në Malësi, apo nga ana e kundërtë! Jam i bindur se stërgjyshi i im nuk erdhi nga Turqia për tu vemndosur në Bunjaj, por jam shumë kurioz ta dij nga cila anë dhe c rrethanë e shtyri atë të shkojë nga Rrafshit i Dukagjinit në Bunjaj të Tropojës! Tropoja e Gjakova janë aq afër dhe atëherë nuk kishte kufinj dhe as këso pikëpyetje e pyetje e pikëcuditëse budallaqe që bëjmë ne sot, pasojë e mosdijës, e cila shpeshëherë na bënë të biem pre e propagndave kundër nesh, ne shqipëtarëve!
Shqipëtarët, por jo vetëm shqipëtarët, gjatë rreziqeve (luftë, sëmundje...)kanë gjetur strehë, për një apo edhe për vite e dekada)në Malësi dhe në kohëra më të qeta janë kthyer në RRafsh! Kosova dhe të gjitha trojet etnike shqipëtare, gjatë historisë se saj, trishtuese dhe tragjike, janë kallur e janë zbrazur, por sërish janë mbushur me popullësi autoktone, pra shqipëtare! Romakët sa herë e kanë kallur e shkatëruar Ilirinë, (dihet masakra që është bërë nga ushtria romake në jug të Shqipërisë, porse atje edhe më tej jetojnë pasardhësit e ilirëve! Pesë milionë shqipëtarë,më së paku, jetojnë në Turqi dhe ata janë të shpërngulur edhe nga Kosova!
Shqipëtarët të ardhur nga Malësia në Kosovë, kanë ardhur nga Malësia e tyre në Rrafshin e tyre, lëvioszje disa dhjetëra kilometërshe, më së shumëti 200 kilometërshe, e këtu, në Forum, po diskutohet sikur ata të kishin ardhur nga një kontinet tjetër!
E katërta:
Ka diskutime se një pjesë e shqipëtarëve, madje përmenden edhe fshatëra, se dikur ishin serb?! Sigurisht se ndonjë familje serbe mund të jetë bërë shqipëtare, porse fshatëra të tëra shqipëtare do të jenë bërë me kohë serbe, sidomos në ish Sanxhakun e Nishit, apo të Novi Pazarit. Në Kosovë rastet janë shumë më të rralla! Në të vërtetë, shqipëtarët, pas ardhjes të turqve, në ndonjë rast, do të jenë bërë serb! Një plak nga Drenica( nga Acareva, në mos gaboj), më thoshte se kusherinjtë tyre janë "shkijet" e Kijevës dhe se ende kazanat e mbledhive, të darsmave dhe të dekëve, i kishin bashkë dhe se edhe ata dikur ishin shqipëtarë(pra shkijet e Kijevës)! Në një emision të TV Prishtinës(nën administrimin serb)diku nga viti 1998, kam ndjekur një reportazh për Cigën dhe Bërstovikun, dy fshatra antishqipëtare serbe në komunën e Pejës. Dhe pleqtë e atij fshati thoshin se stërgjyshërit e tyre quheshin Kolë, Mëhillë, apo....! Një pjesë e shaljanëve(të asimiluar quhen Shaliq, por ka edhe shumë Gashiq! Pra nuk bëhet fjalë të asimilimi sllav në shqipëtarë, por është e kundërta! Por, rastet e shkombëtarizimeve të në Kosovë janë shumë më të rralla se sa ato në Mal të Zi e Serbi!

PS

Kaq dhe në këtë temë nuk do diskutoj më! Juve, që diskutoni, suksese! Interesante për mua do të ishte se kush më shumë mbanë mend brezat, pra emërat e gjyshërëve dhe stërgjyshërve! Atyre që mbajnë mend më shumë ua kam lakmi dhe përzemërsisht i përshendes!