Jashtë teme (remix)

[AVICENNA]

Ibn KHALDUNI
[1332 - 1395]


Ibn Khalduni në përgjithësi njihet si themeluesi dhe babai i socioligjisë dhe i shkencave të historisë. Ai më së miri njihet për veprën e tij të famshme "Mukaddimah", apo siç quhet në perëndim "Prologomena". Abd el-Rrahman Ibn Muhamed, i njohur si Ibn Khaldun, lindi më 1332 në Tuniz në një familje me pozitë të lartë të migruar nga Sevilja e Spanjës muslimane. Paraardhësit e tij ishin arabë jemenitë të cilët u vendosën në Spanjë që vitet e para të qeverisjes muslimane në shekullin e tetë.



Gjatë viteve të tij të para të edukimit, Ibn Khalduni fitoi eksperiencë nga pjesëmarrja aktive e familjes së tij në jetën intelektuale dhe në një farë mase edhe politike të qytetit. Në shtëpinë e tij ishin të shpeshta vizitat nga udheheqësit intelektual dhe politik të shteteve islame të perëndimit (Afrika e Jugut dhe Spanja), shumica e të cilëve gjetën strehim aty. Ibn Khalduni u edukua në Tuniz dhe Fiz ku dhe studioi Kur'anin, traditën e Profetit Muhammedit (a.s.) dhe lëmitë e tjera të shkencave islame sikur teologjinë dialektike dhe sheriatin. Gjithashtu studioi letërsinë arabe, filozofinë, matematikën dhe astronominë. Ende në moshën adoleshente ai hyri në shërbim të udhëheqësit egjiptian Sulltan Berkuk.

Ibn Khalduni kaloi një jetë aktive në politikë para se të fillonte të shkruante kryeveprën e tij të famshme për histori. Ai punoi për udhëheqësit në Tuniz dhe Fiz (tani Marok), Granadë (Në Spanjën muslimane si dhe në Biaja (në Afrikën e Jugut). Në vitin 1375, Ibn Khalduni kaloi në Granadë (Spanjën Muslimane) i lodhur dhe i zemëruar vetëm për të ikur nga trazirat në Afrikën e Jugut. Fatkeqësisht, për shkak të së kaluarës së tij, udhëheqësi i Granadës e përzuri atë. Më pas ai u kthye në Algjeri për të kaluar katër vite në një fshat të vogël me emrin Kalat ibn Salama. Po në këtë vend ai shkroi "Mukaddimah", vëllimin e parë të historisë botërore që i siguroi atij vend të amshuar ndër historianët, sociologët dhe filozofët. Ende karriera e tij ishte e pa sigurtë për shkak të trazirave në Afrikën e Jugut. Përfundimisht u shpërngul në Egjipt ku edhe kaloi njëzet e pesë vitet e tij të fundit. Ne Egjipt ai jetoi i qetë, me famë dhe respekt, i caktuar në postin e kryegjykatësit te shkollës Malikite. Ai ligjëroi gjithashtu për një periudhë kohore në universitetin El-Azhar.

Ibn Khalduni u detyrua të lëvizë nga një vend në një tjetër, nganjëherë me vullnetin e tij, por më shpesh i detyruar nga udhëheqësit despotik. Kjo e bëri atë të përfitojë dhe të mësojë shumë si rezultat i takimeve të shumta me udhëheqës, ambasadorë, politikanë dhe dijetarë nga Afrika e Jugut, Spanja muslimane, Egjipti dhe vendet e tjera të botës islame.

Ajo që më së shumti ndikoi në famën e Ibn Khaldunit është libri i tij "Mukaddimah", kryevepër në literaturën e filozofisë së historisë dhe sociologjisë. Tema qendrore e kësaj vepre gjigante është identifikimi i fakteve psikologjike, ekonomike, rrethuese dhe sociale të cilat ndikojnë në përparimin e civilizimit njerëzor si dhe në rrjedhën e historisë. Ai analizoi dinamikën e marrëdhënieve grupore dhe shpjegoi se si ndjenjat e grupit (el-Asabijah) shkaktojnë ngritjen e një qytetërimi dhe fuqije politike të re. Ai identifikoi lëvizjen pothuajse ritmike (të përsëritur) në ngritjen dhe rënien e qytetërimit njerëzor dhe analizoi shkaqet që ndikojnë në këtë.

Mendimet revolucionare të Ibd Khaldunit tërhoqën vëmendjen e dijetarëve muslimanë si dhe atyre perëndimorë. Në studimet e tij në histori, ai ishte pioner në ndarjen e raporteve historike në dy kritere themelore: të arsyes dhe ligjeve sociale dhe fizike. Ai theksoi katër pikat bazë në studimin dhe analizimin e raporteve historike: 1. dule i lidhur ngjarjet njëra me tjetrën përmes shkakut dhe efektit, 2. nxjerr analogji në mes të kaluarës dhe të tashmës, 3. duke marrë në konsiderim efektet e rrethanave dhe, 4. duke marrë në konsiderim efektet e kushteve ekonomike dhe të trashëguara.

Ibn Khalduni është nismëtar i studimit kritik të historisë. Ai ofroi një studim analitik të qytetërimit njerëzor, fillimin e tij, faktorët ndikues të zhvillimit dhe shkaqet e rënies. Kështu, ai themeloi një shkencë të re; shkencën e zhvillimit të shoqërisë apo sociologjinë, si e quajmë ne sot. Ibn Khalduni shkruan: "Unë kam shkruar rreth historisë një libër në të cilin kam diskutuar shkaqet dhe pasojat e zhvillimit të shteteve dhe qytetërimeve, dhe për rradhitjen e materialit në libër kam ndjekur një metodë jo familjare dhe e kam shkruar në mënyrë të çuditshme dhe inovuese." Duke zgjedhur këtë metodë të veçantë analize, ai themeloi njëkohësisht dy shkenca të reja: historinë dhe sociologjinë.

Ibn Khalduni argumenton se historia është lëndë e ligjeve universale dhe citon kriterin për të vërtetën historike: "Rregulli për të dalluar të vërtetën nga jo e vërteta në histori bazohet në mundësinë apo pamundësinë e saj; domethënë, ne duhet të analizojmë shoqërinë njerëzore dhe të dallojmë karakteristikat esenciale dhe qenësore nga ato të rastësishme të cilat nuk duhet të merren në konsideratë, duke njohur më mirë ato që s'ka mundësi t'i përkasin asaj (shoqërisë). Nëse ne veprojmë kështu, atëherë kemi një metodë për të dalluar të vërtetën historike nga gabimet si mjet demonstrues që nuk lë dyshime. Kjo është pikë mbështetje e sigurtë me të cilën historianët mund të vërtetojnë atë që duan."

Për shkak të theksit që Ibn Khalduni i ka vënë arsyes dhe nevojës së saj për të gjykuar historinë dhe ndodhitë në shoqëri disa dijetarë pohojnë që ai (Ibn Khalduni) ka tentuar që të hedh poshtë njohuritë religjioze dhe t'i zëvëndësojë me arsyen dhe filozofinë logjike. Këto pohime janë të pa baza. Është e njohur se disa shkolla mësojnë gjëra të paarsyeshme në natyrë, por kjo nuk është e vërtetë për islamin i cili gjithmonë inkurajon vëzhgimin dhe mendimin, dhe ua kujton pabesimtarëve mospërdorimin e logjikës dhe të menduarit. Një shembull i kësaj është ajeti 164 i sures së dytë të Kur'anit: "Është fakt se në krijimin e qiejve e të tokës, në ndërrimin e natës e të ditës, të anijes që lundron në det që u sjell dobi njerëzve, në atë shi që e lëshon All-llahu prej së larti e me të ngjall tokën pas vdekjes së saj dhe përhap në të nga çdo lloj gjallese, në qarkullimin e erërave dhe reve të nënshtruara mes qiellit e tokës, (në të gjitha këto), për një popull që ka mend ka argumente"; si dhe ajeti 170 po në të njëjtën sure "E kur u thuhet atyre (idhujtarëve): "Pranoni atë që All-llahu e shpalli!" Ata thonë: "Jo, ne ndjekim atë rrugë në të cilën i gjetëm prindërit tanë!" Edhe sikur prindërit e tyre të mos jenë udhëzuar në rrugën e drejtë (ata do t'i pasonin)?"

Ibn Khalduni thoshte se religjioni luan rol të rëndësishëm në bashkimin e arabëve dhe sjelljen e progresit dhe zhvillimit të shoqërive të tyre. Ai theksoi se padrejtësia, despotizmi dhe tirania janë shenja të qarta të rënies së shtetit. Filozofia metafizike, thoshte ai, ka vetëm një përparësi e që është kthjellimi e mendjes. Ai pohon se njohuritë e botës metafizike në veçanti në çeshtjet fetare mund të nxjirren vetëm nga shpallja.

Ai ishte pionier në lëndën e edukimit. Presioni dhe përdorimi i forcës, thotë Ibn Khalduni, janë armiq të mësimit dhe çojnë në përtaci dhe hipokrizi. Fakti që Ibn Khalduni jetoi në fazën fillestare të rënies së qytetërimit musliman, e detyroi që shumicën e njohurive t'i përmbledhi nga e kaluara. Ai kundërshtoi vrullshëm praktikat jo të shëndosha që krijonin mospërparim dhe ngecje të krijimtarisë tek dijetarët muslimanë.

Ibn Khalduni thekson se fenomenet sociale dhe historike duhet t`i nënshtrohen analizës objektive dhe shkencore. Historianët kanë bërë gabime gjatë studimit të tyre të ndodhive historike për shkak të: 1. mosnjohjes së natyrës së qytetërimit dhe popullit, 2. anshmërisë dhe paragjykimeve dhe 3. të pranuarit verbërisht të raporteve të dhëna nga të tjerët.

Progresi dhe zhvillimi i vërtetë vjen me njohjen korrekte të historisë dhe njohuria e saktë mund të arritet vetëm duke ndjekur tri pikat që vijojnë: 1. Historiani kurrë nuk duhet të ketë paragjykime kundrejt askujt dhe asnjë ideje. 2. Duhet të shqyrtojë dhe konfirmojë çdo informacion të ofruar. Pra, duhet mësuar gjithçka rreth historianëve nga të cilët merret informacioni, besueshmërinë dhe moralin e tyre para se të pranohet informacioni si i saktë. 3. Nuk duhet që historia të kufizohet vetëm tek mësimi i politikës dhe informacioneve ushtarake si dhe lajmeve për udhëheqësit dhe qeveritë. Për studimin e historisë duhet të përfshihen të gjitha kushtet: shoqërore, religjioze si dhe ekonomike.

"Mukaddimah" gjatë jetës së Ibn Khaldunit u njoh si vepër e rëndësishme. Në volumet e tjera rreth historisë botërore "Kitab el-Ibar" trajton historinë e arabëve, udhëheqësit bashkëkohorë muslimanë dhe evropjanë, historinë e vjetër arabe, jehude, greke, romake, persiane, historinë islame, historinë e Egjiptit si dhe historinë e Afrikës së Jugut. Vëllimi i fundit trajton në përgjithësi ngjarjet gjatë jetës së tij dhe njihet me emrin el-Tesrif. Sa i përket librave të tjerë, edhe ata u shkruajtën nga perspektiva analitike ku dhe fillon tradita e re në artin e shkrimit, të shkruajturit e autobiografisë. Gjithashtu shkruajti edhe një libër në matematikë i cili nuk është ruajtur.

Influenca e Ibn Haldunit në lëndët e historisë, filozofisë së historisë, sociologjisë, shkencave politike dhe edukimit ka mbetur deri në ditët e sotme. Ai gjithashtu njihet si pionieri i artit të shkrimit të autobiografisë, rinovues në lëndën e edukatës dhe psikologjisë së edukatës si dhe në stilistikën e shkrimit arab. Librat e tij janë përkthyer në shumë gjuhë, si në lindje ashtu edhe në perëndim.

[AVICENNA]

Po e vazhdoj:
A e dini ju se do të përcëlloheni në zjarrmin e e xhehenemit, dhe saherë t'iu digjet lëkura do t'iu dalë edhe tjetra që të digjeni përsëri?
A mendoni se nuk do t'u vijë Dita e Gjykimit?
Ajo ditë do të vijë. E atëherë fytyrat e juaja do të zverdhen nga frika prej Allahut, i cili do t'iu dënojë sepse ju nuk besuat se Luani ulërin "Allah", nuk besuat se Luanesha ulërin "Tybe-estikfa", nuk besuat se luanët e vegjël sa herë hanë mish bërtasin "Eudhubilahi minesh-shejtanirr-rraxhim", nuk besuat se kur t'i ngritni duart lart në drejtim të diellit, u futet shejtani nën sqetulla.
Atë ditë robët e skllavopronarit Allah, do të mblidhen në Ahret tue kqyr njani tjetrin në avret.

Sa i perket Luanit edhe une pajtona me ty , qka ka t beje kjo me temen pse t kapesh per nje fjale t futur kot t njerit kur neve po flasim per histroin edhe faktet.

[AVICENNA]

Thabit Ibn Kurrah (Thebit)
(836 - 901 e.r.)

Thabit Ibn Kurrah, i njohur ne perendim me emrin Thebit, njihet per kontributin e tij ne mekanike, astronomi, metametike dhe gjeometri. Thabit Ibn Kurrah Maruan al-Harrani lindi ne Harran (Turqia e sotme ) ne vitin 836 e.r. dhe vdiq ne Bagdat ne vitin 901 e.r. Ai u bashkua me matematicienin e madh musliman Muhamed Ibn Musa Ibn Shakir ne Bagdat i cili ishte vendosur aty me urdher te kalifit abasid.

Thabit ishte nje pionier ne zgjerimin e konceptit te gjeometrise tradicionale ne algjebren gjeometrike dhe propozoi teori te cilat cuan ne zhvillimin e gjeometrise jo-Euklidiane, trigonometrise sferike, llogaritmit integral dhe numrave reale. Ai perdori terminologjine aritmetike per te studiuar aspekte te ndryshme te paraboles dhe eklipsit. Teoria e tij rreth llogaritjes se siperfaqes the volumit te trupave te ngurte eshte ne fakt ajo qe me vone u njoh si llogaritmi i integralit.

Veprat origjinale te Thabit mbi mekaniken dhe fiziken pershijne ekzaminimin e gjendjes se ekulibrit te trupave, rrezeve dhe leves. Disa historiane e kane njohur ate themeluesi i statistikes. Ai ishte nje nga kritiket e pare te pikepamjeve te Ptolemeut mbi astronomine. Ai kritikoi gjithashtu disa teorema te Euklidit rreth elementeve dhe propozoi permiresime te rendesishme. Thabit shtoi sferen e nente astronomise se Ptolemeut. Disa hetime te hershme e kane kritikuar vepren e tij "Shqetesimi i Ekuinoksit"dhe disa shekuj me vone Tycho Brahe ( 1546-1601 ) e permiresoi kete veper.

Thabit analizoi disa probleme mbi levizjen e Diellit dhe ate te Henes dhe shkruajti pakte rreth ores diellore. Ne vepren e tyre te famshme "Der Mond", Bir dhe Madler permendin nje siperfaqe ne hene pasi Thabiti e kishte permendur kete kohe me pare. Eshte nje rreth me nje diameter prej rreth 8 miljesh ne seksionin e tete. Nderhyrja e nje rrethi tjeter e kane ndryshuar formen e mureve te tij ne forme rrethi. Nje krater i vogel eshte hedhur ne ne pjesen lindore te kesaj rrafshine.

Librat e Thabitit rreth matemetikes, astronomise dhe mjekesise kane mbijetuar. Gjate kohes qe ai sherbente per kalifin Al-Mutadid ai perktheu shume libra nga gjuha greke dhe ajo siriane ne ate arabe. Midis perkthimeve te tij mund te permenden "Almagesti" i Ptolemeut, "Elementet e gjeometrise" se Euklidit, "Libri i Seksioneve Konike" te Apollonit dhe disa vepra te Arkimedit. Ne mesjete, Gerardi i Kremones perktheu disa nga librat e e tij ne latinisht.
Djemte, niperit dhe sterniperit e tij kontribuan ne shkencat e gjeometrise, astronomise dhe mjekesise. Djali i tij Sinani perfundoi certifikata te rregullta te praktikuesve te mjeksise ne fillim te 931 e.r. dhe mori 800 certifikata prej shume doktoresh. Sinan gjithashtu themeloi spitale levizese dhe hetoi neper burgje ne menyre qe te siguronte nje sherbim shendeti te pershtatshem

[AVICENNA]

Al-Idrisi (Dreses)
(1099 - 1166 e.r)
Al-Idrisi njihet ne perendim si nje gjeograf qe beri per Mbretin Roxher II te Sicilise, nje glob prej nje sfere prej argjendi qe peshonte 400 kg. Disa shkollare e shohin si gjeografin dhe kartografistin me te madh te mesjetes. Ai gjithashtu dha ndihmese te madhe ne bimet mjekesore. Abu Abdullah Muhamed Ibn Muhamed Ibn Idris Ash-Sharif lindi ne vitin 1099 e.r. ne Ceuta te Spanjes. Ai njihet edhe me emrin e tij te shkurter Al-Shafir Al-Idrisi al-Kurtubi.

Al-Idrisi u edukua ne Kordova. Ai udhetoi neper shume vende te largeta pershi edhe Evropen per te mbledhur data gjeografike. Gjeografet muslimane te asaj kohe kishin bere matje te sakta te siperfaqes se Tokes, dhe disa harta te te gjithe botes. Al-Idrisi bashkoi keto njohuri me njohurite e tij. Ishte per arsye te ketyre njohurive qe ai filloi te terhiqte vemendjen e shume lundertareve evropiane.

Fama dhe kompetenca e tij terhoqen vemendjen e Roxherit II, mbretit norman te Sicilise i cili e ftoi ate te bente nje harte te perpikte te botes. Duhet te permendet ketu qe perpara mbretit Roxher Sicilia qeverisej nga muslimanet dhe ku njohurite e muslimaneve ishin ne dispozicion te Evropes nepermjet perkthimit latinisht. Al-Idrisi beri nje top prej argjendi me peshe prej 400 kg ne te cilin hollesisht regjistroi shtate kontinete dhe rruget e udhetimit, liqenet dhe lumejte, qytetet me te medha dhe rrafshnaltat dhe malet. Ai gjithashtu perfshiu informacion te tille si largesia, gjatesia dhe lartesia. Ky top u shoqerua nga libri i tij "Al-Kitab al-Ruxhari (Libri i Roxherit).

Libri i Al-Idrisit me titullin "Nuzhat al-Mushtak fi Ikhtirak al-Afak" (Entuziazmi i atij qe deshiron te udhetoje midis klimave) eshte nje enciklopedi gjeografike e cila permban harta te detajuara dhe iformacion rreth vendeve evropiane, Afrikes dhe Azise. Me vone ai perpiloi nje enciklopedi me te kuptueshme te titulluar "Raud-Unas ua-Nuzhat al-Nafs" (Kenaqesia e njeriut dhe entuziazmi i shpirtit). Njohurite e tij rreth Nigerit, siper Timbuktuse, ne Sudan, dhe te ujrave te Nilit ishin te njohura per saktesine tyre.

Al-Idrisi gjithashtu dha kontribut te madh ne shkencen e bimeve mjekesore dhe shkroi disa libra. Libri me i njohur midis ketyre librave eshte "Kitab al-Xhami-li-Sifat Ashtat al-Nabatat". Ai rishikoi dhe sintetizoi gjithe literaturen rreth fushes se bimeve mjekesore dhe u shtoi edhe kerkimet tij te bera gjate udhetimeve. Ai pershkruan emrat e disa ilaceve ne disa gjuhe te botes perfshire ketu gjuhen berbere, siriane, persiane, hindu, greke dhe latine. Idrisi shkruajti gjithashtu rreth zoologjise dhe faunes. Al-Idrisi vdiq ne vitin 1166 e.r.

Al-Idrisi u be shume me i famshem se sa disa gjeografe te tjere muslimane dhe kjo per arsyen sepse anije dhe lundertare nga detrat e veriut, Atlantiku dhe Mesdheu frekuentonin Siciline e cila eshte pothuajse ne mes te Mesdheut. Disa nga librat e tij u perkthyen ne latinisht dhe librat e tij rreth gjeografise ishin te njohur per shume shekuj me radhe. Perkthimi i njerit prej librave te tij u publikua ne Rome ne vitin 1619. Kè×»sN·Åw¹e Gþðs„ ÜIZgÒ×-

[Baptist]

Sa i perket Luanit edhe une pajtona me ty , qka ka t beje kjo me temen pse t kapesh per nje fjale t futur kot t njerit kur neve po flasim per histroin edhe faktet.

ja, i semuri psiqik qe eshte aq i hutuar, aq i perdhunuar, sa qe nuk di me, -a eshte i ulur ne koke, a ne mithe. -Shikoje, qenka ulur ne koke por mendoka me mithe!

"Neve" nuk po flasim per "historion dhe faktet"
neve, juve, atyre, po flisni jasht teme!!!

"neve" po flisninim per : "Kurani - kontradiktat dhe absurditetet". dmth per keto simptomet e c'thurjes psiqike qe po i manifeston ti.
per kete po flisnim.

[AVICENNA]

ja, i semuri psiqik qe eshte aq i hutuar, aq i perdhunuar, sa qe nuk di me, -a eshte i ulur ne koke, a ne mithe. -Shikoje, qenka ulur ne koke por mendoka me mithe!

"Neve" nuk po flasim per "historion dhe faktet"
neve, juve, atyre, po flisni jasht teme!!!

"neve" po flisninim per : "Kurani - kontradiktat dhe absurditetet". dmth per keto simptomet e c'thurjes psiqike qe po i manifeston ti.
per kete po flisnim.

O katastrof ,spo di ma qysh met than se ndrysh qysh t thot njeri ty gabon ,qaq llom qe je a ,paramendoni be forumista me pas veq qisi llomi neper forume qfar shkrime kishit pas qfar niveli.
Une nuk jom asi fyelli qe senet qka sjom mi pranu t verteta e per luanin ska kurfar argumenti qe n kuran shkrun se aj e thot fjalen Allah as ne thanjet profetike ,,,kshtu ja ka marr menja njanit e ka ni tash ti ktu vjen e na fol marrzina palidhje se jo qe kontradita ,,qfar kontradite bre lllom . edhe a din qka skom ma kohe mu marr me ty garhi ti qishtu se zaten tjeter stka met ,qesi niveli je ti( I shkruar ne Kosovarqe kesaj radhe se ma plasi barkun ma ky llomi i shqiptaris)

[Baptist]

Nuk di te shkruash shqip! Pale merr guximin edhe te me drejtohesh ne person. Te garantoj qe nuk di ta shkruash emrin dhe mbiemrin tend pa gabime drejteshkrimore e do i mesosh popullit per zot e per fe ti coftine qe s'di shkrim e lexim. Ti do te flasesh dicka, kopy-paste e nuk e di as tema se si e ka titullin? Pismilet

[Gostivari_usa]

Gjith ky pluhur i ngritur se gjoja Kurani paska kontradita dhe akoma as te pakten nje kontradite nuk eshte e sjellur nga ata qe pohojne kete .
Une them ti japim fund kesaj teme , te mbyllet tema sepse nuk shikoj qe dikush ka sjellur ndonje kontradite ketu.

Gostivari_usa

[Baptist]

Gostivari usa sikur te benin keta shqptaret e mij muhamedane Aliashe etj kaq sa po bejne per evnuhet e per sheiket e arabise, qe besen po ta jap ne mos kishn qene sot burimet me te pasura te naftes nen eksploatimin tone. Po kur vje fjala per shqiptarizem, strucin bithen, s'ndihen per se gjalli se ku jane, as se ekziston zeri i tyre dikund ne kete bote, bre pismilet jevgje te shitur, se tradhetia tjeter fytyre nuk ka. Hani buken e atdheut e punoni per armikun ne shtepine tuaj ju plaste ne fyt ju plaste.

[proscriptor]

hajde gallate hajde, ky brezi i funit i myslove qeka per trajtim te menjehershem psikologjik

me keta ska nevoje as me fol, mer ti, i le te flasin vete dhe njeriu i trete ndjen nje nevoje te menjehershme t'i qendroje larg myslimanizmit. si kane arrit te behen kaq vetedegjenerues baptisto? se dhe kjo do pune, mund e vullnet. nuk mund te vetedegjenerohesh ashtu kot. duhet te kesh punu per shekuj me radhe ne artin e vetedegjenerimit