Autoqefalia e Kishës Orthodhokse Shqiptare dhe Mbreti Zog

[Ermal 22]

artikull historik nga Panorama

Rezarta Delisula
Kanë qenë kohëra të vështira deri më 1912, atëherë kur shpallja e Pavarësisë i dha shpresa dhe pavarësi veprimit të klerikëve, sidomos atyre ortodoksë e katolikë, të cilët deri në ato vite nuk funksiononin normalisht.
Greqisht. Kështu predikohej në kishat ortodokse shqiptare deri në Kongresin e Beratit më 12.6.1922, i cili vendosi pavarësinë administrative të Kishës Ortodokse shqiptare. Kryepeshkopi i parë i Shqipërisë, pas shpalljes së Autoqefalisë së Kishës sonë, që mbajti meshë shqip ka qenë Imzot Kritofor Kissi. Përpjekjet e qeverisë së Zogut për të fituar autoqefalinë, mirënjohja për Patrikun Ekumenik Veniaminin e I, ndarja me kishën greke dhe fati i kryepeshkopit të parë të kishës autoqefale shqiptare…

Kongresi
Kongresi i Beratit nën kryesinë e priftit atdhetar at Josif Qiricit u mbajt në vitin 1922 dhe në të u përfaqësuan të gjitha komunitetet ortodokse shqiptare me delegatë të zgjedhur ligjërisht. Ky kongres shpalli pavarësinë administrative të Kishës Ortodokse Shqiptare. “Delegatët e kongresit klerik e laik me një entuziazëm në emrin e të gjithë klerit të popullit ortodoks të Shqipërisë, duke u bazuar që Shqipëria u njoh prej të gjithë shteteve të botës si një shtet indipendent e sovran dhe mbi këtë bazë, mbas kanuneve të shenjta të Kishës Ortodokse: në shtet indipendent, kishë indipendente etj., duke pasur për shembull kishat autoqefale që vijojnë: Kisha e Rusisë më 1771, Kishat Ortodokse të Austrisë më 1740, të Bukovinës më 1873, të Greqisë më 1883, të Serbisë më 1880, të Rumanisë më 1856 dhe më së fundi të Bosnjë-Hercegovinës më 1908, proklamojnë në emrin e Trinisë së Shenjtë të njëqenësishme dhe të pandarë (en onomati tis agjias, omousiu qe adhieretu Triadhos) Autoqefalinë të Kishës Ortodokse Kombëtare të Shqipërisë, de fakto, se de jure ka qenë që prej ditës së shpalljes së indipendencës politike të shtetit shqiptar, duke mbajtur lidhje spirituale, dogmatike e apostolike plotësisht me Mëmën Kishë të Patrikanës së shenjtë Ekumenike dhe me Patrikanat e Kishat e tjera Ortodokse Autoqefale të botës, por administravisht indipendente». Kongresi votoi dhe statutin e parë të Kishës të përbërë prej 14 artikujsh. Sipas këtij statuti, autoriteti më i lartë i Kishës, gjersa të formohej sinodi episkopat, ishte Këshilla e Lartë e përbërë prej katër klerikësh, që do t’ishin zëvendësit e përgjithshëm të qendrave metropolitane dhe prej katër laikësh që do të zgjidheshin nga kongresi, të gjithë këta nën kryesinë e njërit prej klerikëve. Si kryetar u zgjodh at Vasili Markoja, një nga pjesëtarët aktivë të lëvizjes për pavarësinë e Kishës në Amerikë, i dorëzuar prift më 25 janar 1919 për Kishën e Shën Mitrit në Saint Louis, i cili erdhi në Shqipëri më 1921.

Gjuha
Si gjuhë zyrtare e Kishës si në korrespondencë, edhe në shërbesat fetare u caktua shqipja, por gjersa të përktheheshin e të botoheshin prej sinodit të shenjtë të gjithë librat e nevojshëm, mund të përdorej dhe greqishtja. Pas votimit të statutit dhe të rregullimit të disa çështjeve të tjera administrative kishtare, kongresi u shpërnda.

Ndihma e Zogut
Në përpjekjet e kishës për njohje mori pjesë edhe qeveria shqiptare. Më 1929, qeveria, e cila interesohej që kjo çështje të merrte fund sa më shpejt, duke parë se puna do vonohej, vendosi ta zgjidhë dhe pa marrëveshjen me Patrikanën Ekumenike. Ftoi dhe ngarkoi atëherë me formimin e Sinodit të Shenjtë Episkopin Imzot Visarionin nga Elbasani. Ky, i ndihmuar dhe prej Episkopit serb në Shkodër Imzot Viktorit, në mars të atij viti formon Sinodin e Shenjtë dhe në qershorin e po atij viti thirri Kongresin e dytë në Korçë, i cili me një zë votoi statutin definitiv të Kishës Ortodokse Shqiptare. Këtë akt të Imz. Visarionit, përveç Sinodit të Kishës Ruse në emigracion, asnjë Patrikanë ose Kishë Autoqefale tjetër nuk e njohu zyrtarisht. Përpjekjet vazhdonin nga të gjitha drejtimet. Mbreti Zog angazhoi kryeministrin Koço Kota të ndiqte kërkesën e Kishës shqiptare në Patriarkanën e Stambollit. Pas dorëheqjes së Imzot Visarionit në vitin 1936, Sinodi i Shenjtë zgjodhi edhe me pëlqimin e qeverisë si kryetar Episkopin e Korçës, Imzot Kristoforin. Nën kryesinë e tij, në mars të vitit 1937, u nis për në Stamboll një komision që të merrej vesh me Patrikanën për çështjen e njohjes së Kishës. Komisioni, i pritur mirë atje, e kreu me sukses misionin e tij, se nga të dy anët ekzistonte vullneti i mirë për rregullimin e kësaj çështjeje, mbetur prej aq vitesh të varur. Patrikana Ekumenike më 12 prill e njohu Autoqefalinë e Kishës dhe bashkë me atë e njohën Kishën dhe të gjitha Patrikanat e kishat e tjera ortodokse autoqefale të botës.
Në revistën “Java” të datës 18 prill 1937 shkruhet: Çështja e Kishës sonë, sado që nuk mund të konsiderohej si një problem, duke qenë se njohja ose jo është më tepër një gjë formale, ishte kurdoherë një anomali që jepte rast për spekulime. Marrëveshja u lidh me Partrikun Ekumenik Veniami I. Kisha jonë u njoh zyrtarisht edhe nga kishat e vendeve të tjera. “Bota shqiptare pret që Kisha të bëhet faktor i zhvillimit të vendit, predikonjëse e patriotizmit dhe e moralit, gjë të cilën nga ana tjetër vetë feja ortodokse e ka midis parimeve të saj themelore”.

Kryepeshkopi
Kryehirësia e tij Kristofor Kissi lindi në lagjen “Kala” të Beratit më 1884. Pasi mbaroi studimet në shkollën Teologjike të Halqës, punoi në Berat si drejtor shkolle dhe pastaj në Korçë si profesor i gjimnazit të Bangës. Në atë kohë Imzot Kristofori predikonte në kishën e Korçës dhe është i pari klerik që predikoi në gjuhën shqipe. Në vitin 1911 ai shkoi në Stamboll, ku u emërua predikues në Kishën e Shën Marisë te Beyogloujt. Në vitin 1916 u zgjodh Episkop i Makriqojt ku qëndroi deri në vitin 1923. Pas kësaj u kthye në Shqipëri së bashku me komisionin që në atë kohë kishte vajtur në Stamboll me qëllim arritjen e marrëveshjes për autoqefalinë e kishës shqiptare nga Patriarkana Ekumenike. Pas kthimit të tij në Shqipëri u emërua si Episkop i Korçës ku qëndroi deri në vitin 1936. Më pas ai u thirr nga Zogu dhe u bë zëvendëskryetar i Kishës deri sa u dekretua nga mbreti si metropolit i Tiranës dhe Durrësit dhe kryepeshkop i vendit. Ai u largua nga kjo detyrë më 25 dhjetor 1948 dhe kryepeshkop i ri u vu Pais Vodica, që në atë kohë ishte peshkop i Korçës. Kryepeshkopi kanonik Kristofori, i pari që foli shqip në kisha, gjatë regjimit komunist u mbajt nën arrest shtëpie dhe më 19 qershor 1958 u gjet i vdekur. Sipas versionit zyrtar thuhet të ketë pësuar atak kardiak, ndërsa të tjerë zëra thonë që e vranë.

Problemet
Pas vitit ‘44 sa vinte dhe shtrëngohej puna e besimit fetar, megjithatë në vitet e para nuk kishte probleme thelbësore. Madje në datat 5-10 shkurt 1950 u lejua të mbahej në Tiranë, Asambleja Kleriko-laike e Kishës Ortodokse, që të votohej Statuti i ri. Hierarkia e Kishës, pas vitit 1952, përbëhej nga kryepeshkopi i Tiranës dhe i gjithë Shqipërisë Paisi (Vodica), peshkopi i Gjirokastrës Damiani (Kokoneshi), i Korçës Filotheu (Duni), i Beratit Qirili (Naslazi) dhe ndihmëspeshkop Sofroni (Borova).. Në mars 1966, Paisi vdiq dhe në prill erdhi në fronin e kryepeshkopit Damiani. Në këtë kohë filloi “lufta” ndaj fesë. Me një dekret të publikuar më 22 nëntor 1967, Shqipëria u shpall zyrtarisht shteti i parë dhe i vetëm ateist në botë dhe në histori, në të cilin u ndalua me Kushtetutë çdo shprehje fetare. Filloi etapa e re; shkatërrimi i kishave e manastireve, persekutimi e internimi i klerikëve…

Kryepeshkopi
Sinodi i Patriarkanës Ekumenike, me iniciativën e Patrikut Ekumenik Bartolomeut, për rikrijimin e Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë, zgjodhi më 24 qershor 1992, me vota unanime, kryepeshkopin e Tiranës dhe të gjithë Shqipërisë mitropolitin e Andrusës, Anastasin.

Konflikti
Presidenti i Shqipërisë në atë kohë, Sali Berisha, i shprehu pakënaqësinë e tij delegacionit të Patriarkanës Ekumenike që erdhi më 4 korrik 1992 dhe që përbëhej nga mitropoliti i Pergës Evangjelos, mitropoliti i Filadelfias Melitoni dhe protopresviteri me origjinë shqiptare Ilia Katre. Përfundimisht, presidenti shqiptar deklaroi se pranon vendosjen e kryepeshkopit Anastas, por nuk bëhet fjalë të diskutohet që të pranohen të gjithë mitropolitët ortodoksë të Shqipërisë me origjinë greke.
Zgjidhja
Përfundimisht, pas diskutimesh këmbëngulëse ndërmjet përfaqësuesve të Patriarkanës Ekumenike, Kishës Autoqefale të Shqipërisë dhe Autoriteteve shqiptare (nga nëntori i vitit 1997 deri në korrik të 1998), çështja e formimit të Sinodit të Shenjtë u arrit me pranimin e skemës që ai të përbëhej nga dy kryepriftërinj me origjinë greke dhe dy me origjinë shqiptare.

Biografia
Sinodi i Shenjtë i Kishës Ortodokse Autoqefale më 1937
Kryepeshkop Kristofor Kissi

Peshkopi i Korçës
U emërua Evllogji Korrilla, i lindur në Ziçisht të Devollit më 1880. Në moshën 12-vjeçare ai shkoi pas të vëllait në Malin e Shenjtë dhe në moshën 17 vjeç u bë murg (kallogjer) në manastirin e shenjtë të Megjistis Lanas. Mësimet i vazhdoi në shkollën e famshme të Malit të Shenjtë Athonias dhe pastaj në shkollën e Madhe Patriarkale të Stambollit “Megali tu Gjenus Skoli”. Në vitin 1911 ai u diplomua doktor në filozofi në Universitetin e Athinës. Më 1913 ai u kthye në Malin e Shenjtë dhe mori përsipër administrimin e manastirit. Më pas ai shkoi në Athinë ku jepte mësime si profesor i greqishtes. Më 1924 u thirr në Malin e Shenjtë dhe u zgjodh i pari mbikëqyrës (Protepistatis) i komunës së shenjtë. Në kohën e tij u rihap shkolla e Malit të Shenjtë “Athonias” si dhe u themelua shtypshkronja e parë. Më 1935 u emërua profesor i historisë greke në Universitetin e Selanikut. Ka shkruar rreth 50 vepra historike, teologjike dhe historinë e gjuhës shqipe në 5 vëllime. Gjithashtu ka shkruar historinë e shkencave fizike në 6 volume.

Peshkopi i Gjirokastrës
Pandelejmon Kotoko ka lindur në Korçë, më 9 korrik 1890. Studimet e para i kreu në shkollat e Korçës dhe më 1906 shkoi në Shkollën Teologjike të Halqës, të cilën e përfundoi më 1913. Shërbeu si profesor i gjimnazit grek të Korçës dhe si predikues i Mitropolisë në po këtë qytet deri më 1921. Pas kësaj, ai shkoi në Athinë ku dha mësime teologjie në disa shkolla private deri në vitin 1931, kur filloi studimet për drejtësi. Në vitin 1937 u diplomua doktor në Drejtësi.

Agathangjeli peshkop i Beratit
Mitrofori
Ikonomi i Madh Mitrofor At Vasil Marko, anëtar i Sinodit është nga katundi Borovë e Kolonjës, ku ka bërë dhe mësimet e para. I ati i tij, Grigor Papa Marku ishte kryetar i Shoqërisë Shqiptare të Sofjes. Për ndjenjat e tij kombëtare u detyrua të largohej nga Bullgaria dhe vajti në Amerikë. Në qytetin Boston, Mass., ndoqi kurset e natës në një shkollë të mesme. Më 1919 qe dorëzuar prift në Saint-Louis dhe më 1921 së bashku me H. e Tij peshkopin e Korçës Imz. Agathangjelin erdhën në Shqipëri ku janë përpjekur për pavarësinë e Kishës. Në Kongresin e Beratit më 1922 u zgjodh kryetar i Këshillit të Lartë. Ka kryesuar komisionin, i cili në 1923 shkoi në Stamboll për t’u marrë vesh me Patrikanën për çështjen e Kishës Shqiptare. Më 1929 Kisha Shqiptare, për shërbimet që i ka sjellë çështjes kishtare, i dha gradën e Ikonomit të Madh me të drejtën të mbajë mitër pa kryq e të jetë anëtar i Sinodit.

[Albo]

Qe te mesosh per historine KOASH, mos shfleto faqet e nje gazete por lexo librat qe ka nxjerre vete Kisha per historine dhe klerine Saj.


Historia e Kishës Orthodhokse Autoqefale Shqiptare
Historia e KOASH gjeri ne vitin 1944
Kongresi i dytë i KOASH në 16-29 qershor 1929, Korçë

Albo

[Ermal 22]

Qe te mesosh per historine KOASH, mos shfleto faqet e nje gazete por lexo librat qe ka nxjerre vete Kisha per historine dhe klerine Saj.

Albo

Mire mo komandant, por pashe se edhe ti kishe perdorur ndonje shkrim gazete per te rritur temat qe me tregove.
Po as foto nuk kishe vene fare se sikur behen te zymta temat pa pak ngjyrim historik dhe nga burime te ndryshme, se sot mesohet prej gjithkujt.

[Albo]

Vetëm dëshirë dhe kohë që të kesh për të lexuar dhe mësuar:


Kodikët e Shqipërisë
Katalog i Kodikëve Kishtarë Mesjetarë të Shqipërisë (Theofan Popa)
Albumi i Kodikëve
Artikuj mbi Kodikët


Albo

[Ermal 22]

Nuk kam c'te them. Bukur, bukur.
Thashe te vendosja ketu ato fotot e rralla qe ka ai libri i mesiperm i kodikeve te purpurt i vitit 1886, por toni yt urdherues nuk me le shume shteg per tu treguar bujar.