Postuar mė parė nga
klajdi wolf
Cfare mesohet: I pari qe ka permendur njeriun ne fluturim ka qene Roxher Beikon, i cili vizatoi nje aparat fluturimi. Leonardo da Vinci gjithashtu imagjinoi transportin ajror dhe vizatoi disa prototipe.
Cfare duhet mesuar: Ibn Firnas nga Spanja islamike shpiku, ndertoi dhe provoi nje makine fluturuese ne 800 e.r.. R. Beikon lexoi per makinat fluturuese ne referencat arabe te makines se Ibn Firnas. Shpikja e ketij te fundit eshte bere 500 vjet para asaj te Beikonit dhe 700 vjet para shpikjes se Da Vincit.
Cfare mesohet: Pasqyrat e xhamit u prodhuan per here te pare ne Venecia ne 1291.
Cfare duhet mesuar: Pasqyrat e xhamit perdoreshin ne Spanjen islamike qe nga shek. XI. Venecianet e mesuan artin e prodhimit te xhamit nga artizanet siriane gjate shek. IX-X.
Cfare mesohet: Deri ne shek. XIV, i vetmi lloj ore qe gjendej ishte ajo e ujit. Ne 1335, nje ore e madhe mekanike u ndertua ne Milano te Italise. Kjo ka mundesi te kete qene ora e pare mekanike.
Cfare duhet mesuar: Nje variacion i tere orash mekanike u prodhuan nga inxhinieret muslimane spanjolle. Keto ishin te vogla e te medha dhe kjo dije u percoll ne Evrope me perkthimet ne latinisht te librit islamik te mekanikes. Me vone u punuan dhe ingranazhe te formave te ndryshme. Nje ore e tille kishte edhe nje sasi merkuri.
Ky tip (me merkur) u kopjua menjehere nga evropianet gjate shek. XV. Per me teper, gjate shek. IX Ibn Firnas i Spanjes islamike, sipas Will Durant, shpiku nje mjet qe sherbente si ore dhe i cili tregonte kohen e sakte. Muslimanet gjithashtu ndertuan nje varietet te tere orash te sakta astronomike qe i perdornin gjate obzervimeve te tyre.
Cfare mesohet: Ne shek. 17, lavjerresi u zhvillua nga Galileo gjate adoleshences se tij. Ai vuri re nje shandan qe lekundej nga era qe po frynte. Si rezultat ai shkoi ne shtepi dhe shpiku lavjerresin.
Cfare duhet mesuar: Lavjerresi u zbulua nga Ibn Junus-el-Masri ne shek. X. Ai ishte i pari qe studjoi dhe dokumentoi levizjen statike. Vlera e kesaj ne perdorimin e orave u vu ne dukje nga fizikantet muslimane gjate shek. XV
Cfare mesohet: Tipi levizes dhe shtypshkronja u shpik ne perendim nga Johanes Gutenberg, ne Gjermani gjate shek XV.
Cfare duhet mesuar: Ne 1454, Gutenberg realizoi shtypshkronjen me te sofistikuar te mesjetes. Sidoqofte, tipi metalik levizes ishte duke u perdorur ne Spanjen islamike prej 100 vjetesh dhe Spanja ishte vendi ku mjetet e para perendimore te shtypit u prodhuan.
Cfare mesohet: Studimi i shek. 17 i Isak Njutonit mbi lendet, driten dhe prizmin formon themelet e shkences moderne te optikes.
Cfare duhet mesuar: Ne shek. XI, El-Hajtham vendosi virtualisht cdo gje qe Njutoni avancoi persa i perket optikes. Ai e beri kete shekuj me pare dhe per me teper ai konsiderohej nga nje sere autoritetesh si themeluesi i optikes. Esziston nje fare dyshimi qe Njutoni te jete influencuar nga ai. El-Hajtham ishte fizikanti me i permendur i mesjetes. Studimet e tij u perdoren nga nje sere studiuesish evropiane gjate shek. 16-17, bile me shume se studimet e Njutonit dhe te Galileos te mbledhura bashke.
Cfare mesohet: Isak Njutoni, zbuloi ne shek 17 se drita e bardhe perbehej nga rreze te disa ngjyrave te ndryshme.
Cfare duhet mesuar: Ky zbulim u be i teri nga el-Hajtham (shek. XI) dhe Kamal ed-Din (shek. XIV). Njutoni ka merita per zbulime origjinale, por ky nuk ishte njeri nga ato.
Cfare mesohet: Koncepti i natyres se njejte te materies u prezantua nga Antion Lavosier gjate shek. 18. Ai zbuloi qe, edhe nese materia mund ta ndryshoje formen apo pamjen, masa e saj mbetet gjithmone e njejte. P.sh. nese uji do te filloje te zihet derisa te nxjerre avull, kriperat shkrihen ne uje, ose nese druri do te digjet dhe behet hi, masa totale mbetet e pandryshuar.
Cfare duhet mesuar: Parimet e ketij zbulimi shpjegoheshin shekuj me pare nga studiuesi i madh i Persise islamike, el-Biruni (v. 1050). Lavosier ishte dishepulli i kimisteve dhe fizikanteve muslimane dhe referohej shpesh ne librat e tyre.
Cfare mesohet: Greket zhvilluan trigonometrine.
Cfare duhet mesuar: Trigonimetria mbeti gjithmone nje shkence teorike tek greket. Ajo u zhvillua ne nje shkalle te larte perfeksioni modern nga studiuesit muslimane, ndonese meritat i takojne me teper el-Batanit. Fjalet qe shpjegojne funksionet baze te kesaj shkence si sinus, kosinus apo tangent e kane origjinen nga gjuha arabe. Keshtu, kontributet e grekeve ne trigonometri kane qene vertet minimale.
Cfare mesohet: Perdorimi i dreksioneve decimale (dhjeteshet) ne matematike u zhvillua nga nje hollandez, Simon Stevin ne 1589. Ai ndihmoi ne avancimin e shkences se matematikes duke zevendesuar fraksionet perbera, p.sh. ½ me ato decimale p.sh. 0.5.
Cfare duhet mesuar: Matematikanet muslimane ishin te paret qe perdoren decimalet ne vend te fraksioneve te shkalleve me te medha. Libri i el-Kashit, Celesi drejt Aritmetikes u shkruane fillimet e shek. XV dhe ishte motivuesi per aplikimin sistematik te decimaleve qofte per numrat e plote ashtu edhe per fraksionet. Eshte shume e mundur qe Stevin e importoi idene nga studimi i Kashi-t.
Cfare mesohet: I pari njeri qe perdor simbolet algjebrike ishte matematicieni francez Fransua Vieta. Ne 1591 ai shkroi nje liber algjebre duke perdorur ne ekuacionet e tij shkronja qe tashme jane shume te njohura per ne si X dhe Y. Asimov thote qe ky zbulim pati te njetin efekt sikurse kalimi nga numeratori Romak ne numrat Arab.
Cfare duhet mesuar: Matematicienet muslimane, shpikesit e algjebres, e prezantuan konceptin e perdorimit te shkronjave per te treguar te panjohuren ne ekuacion, qe ne shek. IX e.r.. Nepermjet ketij sistemi, ata zgjidhnin nje sere ekuacionesh te veshtira duke perfshire ketu edhe ekuacionet kuadrate dhe kubike. Ata perdoren simbolet per te zhvilluar dhe perfeksionuar teoremen binominale.
Cfare mesohet: Ekuacionet e veshtira kubike (x ne fuqi te trete/ x3) mbeten te pazgjidhura deri ne shek. 16 kur Nikolo Tartalia, matematicien italian, i zgjidhi ato.
Cfare duhet mesuar: Jo vetem ekuacionet kubike por edhe ato te nje shkalle me te larte veshtiresie u zgjodhen me lehtesi nga matematicienet muslimane qe ne shek. 10.
Cfare mesohet: Koncepti qe numrat mund te jene me te vegjel se zero, pra numrat negative, ishte i pazbuluar deri sa ne 1545 Xheronimo Kardano e prezantoi kete ide.
Cfare duhet mesuar: Matematicienet muslimane i perdoren numrat negative neper problemet artmetikore te pakten 400 vjet perpara Kardanos.
Cfare mesohet: Ne 1614, Xhon Napier shpiku logaritmet dhe tabelen e logaritmeve.
Cfare duhet mesuar: Matematicienet muslimane shpiken logaritmet dhe tabelat e tyre disa shekuj me pare. Keto tabela ishin te zakonta ne boten islame qe ne shek. 13.
Cfare mesohet: Gjate shek. 17 Rene Dekarti zbuloi qe algjebra mund te perdorej per te zgjidhur problemet gjeometrike. Duke bere kete, ai i dha nje shtytje te forte shkences se gjeometrise.
Cfare duhet mesuar: Matematicienet e islamit e bene kete qe ne shek. 9. Thabit bin Kurrah ishte i pari qe e beri kete. Me vone ai u ndoq nga Abul Uafa i cili ne shek. X shkroi nje liber ne te cilen ai perdori algjebren per ta zhvilluar gjeometrine ne nje shkence te thjeshte dhe ekzakte.
Cfare mesohet: Isak Njutoni, gjate shek. 17, zhvilloi teoremen binominale qe eshte komponenti kryesor per studimin e algjebres.
Cfare duhet mesuar: Qindra matematiciene muslimane perdoren dhe perfeksionuan teoremen binominale. Ata filluan ta perdornin kete teoreme per zgjidhjen sistematike te problemeve algjebrike gjate shek. X.
Pėrgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt