Ish studenti ne Moske tregon...

[Brari]

GSH

-------

DOSSIER

Ish-studenti Spiro Mëhilli tregon momentet e ditëve të fundit në universitetet sovjetike. Si iu përgjigjën shqiptarët formave diskriminuese të KGB-së

Greva e urisë në Moskë pas prishjes me BS-në


--------------------------------------------------------

Fatos Veliu


Qindra studentë shqiptarë, duke marshuar në qendër të Moskës me flamuj kombëtarë dhe me portretet e Enver Hoxhës në duar, thërrisnin në kor dhe me një entuziazëm të jashtëzakonshëm "Parti-Enver, jemi gati kurdoherë". Entuziazmi i tyre i jashtëzakonshëm dhe i paparë në ato rrugë që prej kohës kur jetonte simboli i komunizmit, Josif Stalini, kishte tërhequr vëmendjen e qindra kalimtarëve të rastit, të cilët shikonin tepër të habitur pa kuptuar se çfarë po ndodhte. Ndërkohë, shumë njerëz shkëputeshin nga turmat e kureshtarëve dhe takonin në rreshtat e studentëve shqiptarë shumë prej atyre që, nga sa kuptohej, i kishin të njohur të veçantë. Një ngjarje e tillë ka ndodhur pikërisht në mesin e vitit 1962 në ish-Bashkimin Sovjetik, në momentin kur prej andej po dëboheshin 1500 studentët shqiptarë, pasi kishin përfunduar marrëdhëniet e mjaltit mes dy shteteve komuniste. Flitet për momente tepër emocionuese, të cilat u përjetuan në dhjetëra qytete të supershtetit komunist të atyre viteve, të cilat lanë mbresa jo vetëm në historitë individuale të atyre studentëve, por edhe në historinë e Shqipërisë komuniste. Mësohet se ata studentë, para se të bënin këtë parakalim demonstrativ me karakter kombëtar, kanë qenë për ditë të tëra në greva urie për të denoncuar format e ndërhyrjes së KGB-së në jetën e tyre studentore, me qëllim përçmimin dhe diferencimin e tyre në lidhje me studentët e kombësive të tjera. Njëri prej atyre studentëve, i cili ka qenë protagonist në ato ngjarje të veçanta, duke përjetuar direkt presionin e KGB-së për të pranuar dezertimin politik nga atdheu i vet dhe që ka qenë ndër shumë shokë protagonist edhe në grevat e urisë, quhet Spiro Mëhilli, i cili sot është një nga publicistët e njohur në Shqipëri. Pikërisht në intervistën e ish-akademistit të Leningradit, Spiro Mëhillit, sot për herë të parë mësohen shumë detaje të panjohura me karakter historik, që kanë gjithashtu edhe një interes të veçantë për lexuesin e sotëm. Si e mësuan studentët të vërtetën se dy vendet tona po shkonin drejt divorcit të pakthyeshëm politik. Porositë e gjeneral Ramohitos për mënyrën e prezencës së tyre në ditët e fundit të shkollës sovjetike dhe pozicionin që duhet të mbanin para njerëzve të KGB-së dhe të gjitha grupeve shoqërore të atjeshme. Cilat ishin provokacionet konkrete, etj.


Zoti Spiro, si nisi historia juaj e largimit nga shkollat sovjetike në momentin e ndërprerjes së marrëdhënieve politike mes dy vendeve tona?
Dimri sa vinte e shtrëngonte. Ishte 25 ose 26 nëntori. Viti shënonte 1960. Kudo shikoje vetëm borë. Ne shkonim në sallën "Çernishevskaja". Nuk e dinim përse na kishin thirrur. Nga Moska kishte ardhur atasheu ynë ushtarak, gjenerali Halim Ramohito. Ai, si hodhi një sy nga salla, tha: "Dalim jashtë e bëjmë një shëtitje".
Në këto momente jashtë kishte filluar një erë e fortë, e vrullshme dhe mjaft e ftohtë. Ajo na përplaste në fytyrë flokët e borës të squllura nga shiu. Ishte një suferinë e vërtetë. Ne si marinarë ndoqëm pa folur atasheun tonë. Arritëm në një park. Kudo kishte pemë të zhveshura, degë të mbuluara me borë. Stolat nuk dalloheshin se ku ishin. Atasheu më në fund vendosi të qëndronte diku. Ne u mblodhëm rreth tij. "Shokë!", filloi ai ligjëratën duke ngritur paksa vetullën e djathtë përpjetë. "Dolëm nga salla sepse rusët, duke e ditur mbledhjen tonë, mund të kenë vendosur aparate përgjues. Siç jeni në dijeni, shoku Enver, shoku Mehmet, shoku Ramiz dhe të tjerë, për disa ditë ishin në Moskë. Nën pretekstin e festimit të 43-vjetorit të Revolucionit Socialist të Tetorit u zhvillua mbledhja e përfaqësuesve të 81 partive komuniste e punëtore. Pjesëmarrësit në mbledhje shkëmbyen përvojën, u njohën me pikëpamjet dhe pozitat e njëri-tjetrit. Nikita Hrushovi dhe lakejtë e tij polakë, çekë, bullgarë, gjermanë, francezë, italianë etj. iu vërsulën pikëpamjeve të partisë tonë dhe të shokut Enver. Po shoku Enver mbajti qëndrim burrëror. Ai, Hrushovit dhe lakejve të tij ia përplasi në fytyrë".

Si i përjetonit momentet e fundit para ndarjes me sovjetikët?
Çuditërisht ngjarjet u rrokullisën shumë më shpejt nga sa i kishim menduar. Ishim në prag të festave tona. Një ose dy ditë më vonë do festonim 48-vjetorin e Shpalljes së Pavarësisë dhe 16-vjetorin e Çlirimit të atdheut. Në një nga sallat e qytetit të Leningradit do të jepej një shfaqje. Nga Moska kishin ardhur disa këngëtarë lirikë. Suksesi i tyre qe i plotë. Në program kishim dhe ne një këngë. Spikeri tha: "Nga një grup kursantësh të Uçilishtes së Radioelektronikës me emrin e Aleksandër Popovit do të dëgjoni këngën gazmore 'O iriq, mos ha fiq'". Në sallë ishte i pranishëm dhe një nga emrat e njohur të ushtrisë sonë, Hito Çako.

Reagoi Hito Çako?
Ai, si dëgjoi titullin e këngës, shpërtheu në fjalorin e tij të zakonshëm: "***ërit! Kjo është këngë jugosllave. Pse pjesë jugosllave, pjesë revizioniste do të këndojnë? Shkoni me vrap dhe u thoni që të këndojnë diçka tjetër", i tha një oficeri që e shoqëronte. Ne këngën e kënduam dhe patëm sukses të plotë. Hito Çako nxinte në vendin e tij. Në mbarim nuk na la nënë e babë pa sharë. Ceremonitë festive atje ishin të bukura. Leningradi ishte qytet i madh, ishte qyteti që kishte më shumë shqiptarë se në çdo qytet tjetër të Bashkimit Sovjetik. Ishin të vetmet raste kur ne mund të takonim njëri-tjetrin.

Ju kanë shoqëruar kontradikta me komandën e shkollës në ditët e fundit para se të iknit?
Gjithçka po precipitonte me shpejtësi të paimagjinueshme. Në këtë situatë vazhdonim studimet. E ndienim nga dita në ditë prapa kokës "Këpucën e Hrushovit". Qëndrimi i disa pedagogëve po bëhej përherë e më i ftohtë. Një ditë në uçilishten tonë u ndërpre papritur mësimi dhe ne, gjithë kursantët shqiptarë, na mblodhën në një auditor. Shefi i aparatit politik gjeneral Trocki, pa na përshëndetur siç veprohej zakonisht, tha: "Shokë kursantë! Te ju në një fjetinë është gjetur e rrëzuar fotografia e udhëheqësit tonë të madh dhe të dashur Nikita Hrushovi. Për më tepër edhe xhamin e kishte të thyer. Ky është një akt i turpshëm. Ky është provokim që çon në cënimin e marrëdhënieve tona".
Ne u befasuam, se nuk dinim të kishte ndodhur një gjë e tillë në fjetinën tonë.
"Jo, është e pamundur!" u ngrit menjëherë Shabani, "nuk është e vërtetë. Atë nuk e kemi bërë ne. Me siguri fotografia do të jetë rrëzuar vetë nga dritaret e hapura, ose mund t'i ketë rënë pastrueses nga dora dhe nga frika ajo na akuzon ne".
"Këtë problem do ta shohim me kujdes", dhe gjithë nerva ai doli jashtë auditorit.

Pas këtyre sulmeve që po ju bënin, a erdhi më atasheu ynë në ambasadën e Moskës, gjeneral Ramohitoja?
Ishte mesi i qershorit. Po përgatiteshim për provime. Papritur nga Moska erdhi Halim Ramohito. Me urgjencë na mblodhi në fjetinën e madhe. Kuptohet, qëndronim ngjitur pranë njeri-tjetrit sa dhe kokrrën e mollës po ta hidhje, zor se do binte në tokë. Kësaj radhe gjithçka pa praninë e rusëve. Ramohito pasi hodhi një sy rreth fjetinës, pyeti:
"Mungon njeri?"
"Jo shoku Halim".
"Mirë atëherë. Vij direkt me porosi të shokut Enver. Partia ka besim të plotë te ju. Nga sot duhet të jeni grusht të bashkuar rreth partisë dhe shokut Enver".
Ne dëgjonim me vëmëndje gati pa marr frymë.
"Partia Komuniste e Bashkimit Sovjetik ka tradhtuar çështjen e komunizmit dhe të socializmit. Ajo është kthyer në një parti revizioniste. Ajo po bashkohet me revizionistët jugosllavë, me partinë e Titos. Ajo ka bërë gabime të mëdha, ka hedhur baltë mbi figurën e Stalinit të madh. Siç e kini parë, në Leningrad i kanë zhdukur monumentet e Stalinit, emrat e rrugëve, shesheve, parqeve dhe çdo gjë që lidhet me emrin e tij. Ata duan të na gjunjëzojnë, por ne jemi të fortë. Që nga ky moment jam i autorizuar t'ju them që të dorëzoni librat dhe gjithçka tjetër që lidhet me procesin mësimor. Partia dhe shoku Enver ju bëjnë thirrje që të ktheheni në atdhe".
Si e pritët atë situatë aq të veçantë?
Salla menjëherë pas fjalëve të fundit të gjeneralit sikur donte të shfrynte atë lëmshin e mbledhur në fyt. Ajo u elektrizua fuqishëm dhe shpërtheu: "Parti-Enver jemi gati kurdoherë".
Pasi e la për disa momente atë lloj ovacioni dhe si kaloi për disa çaste në përhumbje mendimesh, gjenerali vazhdoi përsëri:
"Qartë djema! Entuziazmin tuaj do t'ia raportoj shokut Enver.

Arritët t'i vinit në jetë, të paktën për ato ditë që mësuat se i kishit të numëruara në shtetin e sovjetikëve?
Nuk ishte aq e lehtë. Kishte të drejtë gjenerali ynë, por edhe ata nuk ishin të paktë. Pas gjeneralit tonë, i cili nuk diskutohej që ndiqej në çdo çast nga shërbimi i fshehtë sovjetik (KGB), vepronin me format e tyre gjeneralët sovjetikë.
Kështu, nuk kishin kaluar veç disa ditë nga largimi i gjeneral Ramohitos, kur ne shqiptarët na mblodhi në një auditor të madh shefi i aparatit politik, gjeneral Troicki.
"Shokë kursantë!" tha ai. "Partia juaj ka gabuar. Ajo me mendjemadhësi dhe për faj të udhëheqjes suaj po vetizolohet".
"S'është e vërtetë, shoku Troicki", ia preu fjalën Ismeti.
"Dëgjoni djema! Unë si prind juaji dhe si më i madh në moshë, ju them me zemër të hapur që të qëndroni dhe të mbaroni studimet këtu".
"Ne zbatojmë porositë e qeverisë sonë dhe jo këshillat tuaja", ndërhyri Valteri.
"Djem! Vite më parë në qytetin tonë kanë qenë për studime kursantë jugosllavë. Ata e kuptuan tradhtinë e Titos dhe nuk iu bindën shtetit të tyre. Grup qëndruan dhe mbaruan uçilishten.
Diku nga mesi i grupit, Naimi shpërtheu: "Tovarish general! Von ot sjuda poka nje pozno. Kak vam ne stidno. Mej allbancëj i ne serbëj. Mëj ne prodajom nashu rodinu". (Shoku gjeneral! Zhdukuni që këtu sa nuk është vonë. Si s'ju vjen turp. Ne jemi shqiptarë e jo serbë. Ne nuk e shesim atdheun tonë).
"Tovarish Naim!" u mundua gjenerali ta zbuste situatën që krijoi me dashje dhe me mjaft dobiçllëk. "Unë, unë nuk e kisha me të keq. Ju më keqkuptuat. Unë doja t'ju thoja që ..." dhe njeriut të propagandës i mbeti ligjërata në gojë.

Në këto momente kishin filluar ngjarjet e konflikteve me sovjetikët?
Patjetër dhe vazhdimisht, dhe incidentet nuk na u ndanë deri në momentet që u larguam përfundimisht.

Mund të na tregoni episode të tjera të asaj situate, të cilat nuk mund të rrinin pa e tensionuar qenien tuaj?
Përsëri një episod tjetër. Dobrinjini në të dalë të mensës ndali një grup tjetër prej kursantëve tanë.
"Djema! Jua them si prind dhe si pedagog. Sikur një grup nga ju të kishte mbaruar studimet, ta dini se do vdisja i qetë".
Po atë ditë vicadmiral Krupski thirri Naimin në zyrën e vet.
"Kursantët tuaj po bëjnë propagandë kundër Partisë dhe shtetit tonë", tha ai.
"Zoti vicadmiral, e keni gabim".
"Pse më drejtoheni me 'zoti'. Ne kemi qenë e do të mbetemi shokë".
"Jo, zoti Krupski! Ju e çatë kampin tonë dhe do mbani përgjegjësi historike për këtë tradhti".
Krupski nuk e priste një kundërvënie të tillë, prandaj u çua dhe me zë të lartë tha:
"Largohuni! Jeni në zyrën time dhe nuk ju lejoj që të më flisni me këtë gjuhë. Jashtë!"

Këto konflikte ngelën vetëm në prizmin e fjalëve dhe të deklaratave, apo u konkretizuan edhe me veprime konkrete?
Patjetër që u konkretizuan me veprime konkrete, se nuk kishte arsye t'i quanim konflikte pastaj. Ja si filloi: Komanda e uçilishtes vendosi që grupi ynë të shkonte në mensë pasi të kishin ngrënë të gjithë kursantët e tjerë të shkollës. Ne protestuam. Në këto kushte u dha urdhri i prerë që ne të hanim në fjetinë. Kur tre-katër veta po vinin me tenxhere dhe pjata ndër duar duke ngjitur shkallët, Naimi ia futi një tenxhereje me shkelm. Supa u derdh në shkallë. Nga ky moment, grupi shqiptar prej 54 vetash u fut në grevë urie. Në fillim greva ishte e pjesshme. Shokët rumunë na sillnin bukë dhe ushqime të thata, si djathë, gjalpë ose peshk. Ata i mbështillnin dhe i fusnin në qafat e çorapeve ose në xhepa, në mënyrë që mos i shihnin. Por kjo ra në sy të rusve. Komanda e uçilishtes reagoi menjëherë: "Të gjithë kursantët e huaj të zbresin në katin e parë, ndërsa lart të qëndrojnë vetëm shqiptarët. Kështu do të jenë në kontroll më lehtë".
Mbetëm pothuaj të izoluar. Megjithatë, furnizimi nuk mungoi. Ushqimet i merrnim me spango. Por edhe atyre u erdhi fundi. Ne ishim të vendosur që mos të bënim asnjë lloj lëshimi dhe kompromisi. Komanda mori masa të tjera. Ndaj nesh ajo ngushtoi rrethimin. Çdo lloj komunikimi u pre. Ndërtesa u kthye në burg. Rreth konviktit u vendosën marinarë shërbimi. Tani filloi greva e vërtetë e urisë. Vetëm uji nuk na mungonte. Disa qëndronin në dritare dhe këndonin "Për mëmëdhenë", "A kanë ujë ato burime" dhe këngë të tjera. Situata sa vinte e rëndohej. Naimi kur shikonte që përreth godinës kishte shumë kureshtarë, bërtiste me tërë forcën e vet: "Vëllezër! Hrushovi ka paturpësinë të takohet në Vjenë me Xhon Kenedin dhe le të vdesin urie vëllezërit tuaj shqiptarë". Banorët e Petrodvoriecit nuk arrinin të kuptonin pse ne kursantët shqiptarë trajtoheshim kështu.

U shfaqën çrregullime nga mungesa e ushqimit në organizmin e studentëve?
Forcat fizike si pa e kuptuar filluan të na shteronin. Shenjat e para të urisë po trokisnin në derë. U shfaqën dhimbje koke, marramendje dhe këputje gjunjsh. Gjendja sa vinte e rëndohej. Edhe korridori filloi të na dukej i gjatë si pambarim. Po kalonim në një gjendje të papëlqyer. Kjo do të implikonte shtetin rus. Ne ishim në shtëpi të tyre. Naimit dhe Ismetit filloi t'u thahet gjuha. Buzët iu mveshën me një cipë të bardhë. Edhe uji nuk bënte më efekt. Tek ata me sa duket kishin filluar çrregullimet elektrolitike, gjë që po na shqetësonte. Nuk duhej të dorëzoheshim. Por dhe sa? Çdo gjë e kishte një kufi. Ne nuk kishim ndër mend të vetëflijoheshim. Ishte lojë me pasoja. Jashtë ziente. Midis turmës shquheshin të dashurat e Naimit dhe të Ismetit. Ato me të drejtë ishin të shqetësuara.
"Naim jam këtu", bërtiste Luba.
"Ismet, dil të të shoh", ia priste Kalina.
Me përfaqësuesit e ambasadës në Moskë, a ishit në lidhje pas kaq peripecish që po kalonit mes urisë dhe stresit?
Ishte dita e pestë e grevës. Nuk merrej vesh se çfarë bëhej. Kishte katër ditë që ishim pa asnjë lajm, prandaj kasneci ynë u bë një rumun, i cili u vesh me uniformën tonë dhe shkoi në Leningrad. Aty nuk e gjeti Hito Çakon, pasi e kishin larguar. Ndaj lidhjen e bëri me Halim Ramohiton, por me sa duket edhe atij i kishin vënë kufizime të rrepta në lëvizje. Madje, ato ditë e larguan edhe atë nga Leningradi për në Moskë.

Zgjati shumë kjo histori tensioni derisa u larguat përfundimisht për në vendin tuaj?
Dita e shumëpritur erdhi. Filluam përgatitjet për rrugë. Ishte korrik, nxehtë. Në ballë të autobusit që na sollën, vendosëm portretin e Enver Hoxhës, ndërsa nga brenda dukej kokëposhtë fotografia e Hrushovit. Nga turma që ishte grumbulluar si kureshtarë u shkëput një grua. Sytë e saj ishin tërë lot.
"Ku do të ikni pa u takuar me mua!" tha ajo. "Unë ju kisha si djemtë e mi", e na puthi të gjithëve me radhë, pa mundur të na thoshte më asnjë fjalë. Lotët na mbytën. Edhe ne u përmalluam. Kur po bëhesha gati për të hipur në autobus, dëgjova një zë që më thirri në emër:
"Spiro, Spiro, djali im..."
Unë ktheva kokën dhe pashë pranë meje Galina Nikitina Ludvigovnën. Edhe ajo po qante. Lotët ia kishin mbuluar tërë fytyrën. Nuk mundi të më thoshte dot asnjë fjalë. Vetëm sa më dha një pako të vogël me ushqime, më puthi, më puthi dhe një herë e duke mos dashur të më lëshonte, mezi u shkëputëm nga njëri-tjetri. Më donte si djalin e saj. Dhe unë ende sikur ndiej fjalën e saj "Dasvidania". Kështu e mbyllëm atë histori studentore të lindur me aq bukuri në vendin e largët të ish-Bashkimit Sovjetik.

Ju kanë lënë mbresa vitet që kaluat në Bashkimin Sovjetik?
Shumë. Jeta jonë mes shokësh dhe shoqesh nuk kishte lindur mes politikës. Kështu që kur i kujtojmë ato ditë dhe ato momente studenteske, emocionohemi jashtë mase, aq sa jetojmë çdo ditë me to. Sigurisht që ne ndihemi krenarë edhe për pozicionin politik që shfaqnim, për vetë faktin se gjithçka që bënim, e bënim në emër të atdhetarizmit dhe të patriotizmit tonë. Gjithsesi, kujtimet ngelen kujtime. Unë tashmë jo vetëm jetoj çdo ditë me to, por edhe shkruaj e shkruaj vazhdimisht, duke arritur që mes shkrimesh të përjetoj edhe detajet më të vogla. Edhe këto që unë ju thashë juve, i kam të regjistruara në shënimet e mia, të cilat u radhiten shumë librave që kam botuar deri sot?


Si ndodhi ndërprerja e miqësisë së madhe me sovjetikët

Gjithçka që kishte ndodhur ndërmjet dy vendeve, e kishte zanafillën pas vitit 1959, kur në Bukuresht u mbajt takimi i famshëmm parapërgatitor për mbledhjen e 81 partive komuniste të shumë vendeve të botës. Atje divergjencat mes shteteve tona u shfaqën në mënyrën më të papritur dhe më të dukshme. Në atë takim lideri sovjetik Nikita Hrushovi kërkoi mbështetje për të dënuar teorinë dhe vijën e partisë kineze. Në këtë veprim ata do të gjenin një oponencë të fortë te lidershipi komunist shqiptar, gjë që do të demonstrohej zhurmshëm edhe në tribunën historike të mbledhjes në Moskë. Pas saj, në axhendat e të dy shteteve kishte vazhdimisht një presion të atillë që sillte përplasje politike të pariparueshme, e cila dalëngadalë po afronte ditën e divorcit të plotë. Veprimi i parë konkret ndodhi në Shqipëri, kur në 6 qershor të vitit 1961 nga baza detare e Pashalimanit u dëbuan nëndetëset sovjetike. Po në atë vit personeli i ambasadës sonë në Moskë u izolua krejtësisht brenda selisë së ambasadës, duke i ndërprerë çdo lëvizje të lirshme. Në këtë proces ngeli disi i lirë vetëm gjenerali Halim Ramohito, i cili ishte dhe atasheu ynë ushtarak aty, si dhe përfaqësuesi i ushtrisë sonë në Traktatin e Varshavës, i cili luftonte i vetëm duke i rënë rrotull vendit kudo që ishin shqiptarët, për të dhënë kurajo dhe solidarizim. Por edhe për gjeneralin Ramohito do të ruhej supriza e pakëndshme. Ai në 13 maj 1962 do të shpallej person "non grata" nga vetë Nikita Hrushovi. Paskëtaj, pas jo shumë kohësh, si u bënë lloj-lloj përpjekjesh nga KGB-ja për të kompromentuar studentët tanë dhe si i diferencuan ata nga të gjithë studentët e tjerë në çdo shkollë, madje në mënyrë tepër ofenduese, u dëbuan edhe ata. Ai moment solli dhe mbylljen përfundimtare të gjithë epokës së marrëdhënieve ndërmjet dy vendeve, e cila ishte cilësuar "epoka e dashurisë së zjarrtë".


Vetëm 3 nga 1500 studentë shqiptarë qëndruan në '60-n në Rusi

Kanë qenë plot 1500 studentë shqiptarë, prej të cilëve 973 ushtarakë, të cilët deri në vitin 1962 vazhdonin studimet në universitetet e ish-BS-së. Gjithçka kishte ndodhur pas kontratave që ishin nënshkruar mes dy vendeve tona në periudhën e marrëdhënieve të shkëlqyera që kishin ekzistuar që pas Luftës së Dytë Botërore. Do të ishte viti 1962, pikërisht pas divorcit përfundimtar të miqësisë së hershme, kur të gjithë studentët, pas urdhrit të hierarkisë më të lartë të shtetit të atëhershëm komunist dhe pas prerjes së të drejtave të studimit nga vendi mikpritës, u kthyen në Shqipëri, ku do të vijonin studimet e ndërprera. Në ato momente, në të gjithë Bashkimin Sovjetik ku ishin studentët shqiptarë, kanë ndodhur fenomenet më të çuditshme dhe më të pabesueshme për të gjithë vendasit apo dhe studentët nga gjithë bota. Është fjala pikërisht për kërkesat që iu bë atyre nga tërë administrata shtetërore, nëpërmjet elementëve të KGB-së, në lloj-lloj formash dhe premtimesh, për të mos zbatuar urdhrin e udhëheqjes shqiptare. Qëllimi ishte që studentët tanë të mos zbatonin atë që kishte urdhëruar udhëheqja e tyre, por të rrinin përgjithmonë në vendin e madh komunist për të studiuar e jetuar aty. Kjo bëhej me qëllim që klasa politike e atjeshme ta përdorte këtë për kredo ndaj lidershipit komunist në Shqipëri. Një veprim i tillë kishte ndodhur edhe me studentët jugosllavë në vitin 1947, të cilët po në këtë formë kishin refuzuar asokohe urdhrin e Titos, dhe jo më pak se 70 për qind e tyre nuk ishin kthyer në Jugosllavi. Por krejt e kundërta ka ndodhur në ato momente me studentët shqiptarë. Ata, ndryshe nga sa pritej nga udhëheqja më e lartë sovjetike, kanë shfaqur një patriotizëm dhe një atdhetarizëm absolut. Jo vetëm kaq, por ata arritën që në vendin e largët të siguronin solidarizim për vendin e tyre, aq sa së fundmi, siç ka deklaruar ish-atasheu ynë ushtarak në Moskë në ato vite, Halim Ramohito, kur u larguan lanë mbrapa jo më shumë se tre studentë. Ndërsa të gjithë të tjerët u kthyen në atdhe.

---------------









?????

megjithse dy terbaciotet Hito Cako e Halim Ramohito u treguan besnike te enverit atje ne Mosken e larget.. vjen nje dite dhe ne Atdheun e tyre hane birucat e plumbat e Enverit..e ven si qeni ne rrush..

Ramohito beri nje kal burg kurse Hitua hengri pushkatim bashk me Beqo Balluk Petrit Dumet..
Megjithate prap sorrollopi tyre terbaciot voton partin e Enverit edhe sot..