Ballafaqime politike në Shqipëri

[ILovePejaa]

Shpallja e pavarësisë kombëtare më 28 nëntor 1912


Nga të gjitha krahinat e Shqipërisë, mbërrinë delegatët e popullit dhe një shumicë patriotësh, prej brenda e jashtë Shqipërisë dhe, më 28 nëntor të vitit 1912, në mes të një entusiazmi të madh, pas 450 vjet robërie, u ngrit flamuri kombëtar dhe u shpall pavarësia e Shqipërisë. U formua një qeveri nën kryesinë e Ismail Qemalit, në të cilën merrte pjesë edhe Preng Bibdod Pasha si nënkryeministër dhe Esat pashë Toptani si ministër I Brendshëm.

Sejfi Vllamasi: Ballafaqime politike në Shqipëri (1)


Kur Ismail Qemali mbërrin në Vlorë, Seit Qemali, Murat Tërbaçi, Alem Mehmeti dhe shumë patriotë të tjerë, si rezervistë luftonin kundër ushtrisë greke në Llogara. Këta, me t’u informuar mbi qëllimin e ardhjes në Vlorë të Plakut e ngritën fla-murin kombëtar në ballë të luftës,para se të ngrehej në Vlorë. Në të njëjtën kohë nga të gjitha krahinat e Shqipërisë, mbërrinë del-egatët e popullit dhe një shumicë patriotësh, prej brenda e jashtë
Shqipërisë dhe, më 28 Nëntor të vitit 1912, në mes të një entusiazmi të madh, pas 450 vjet robërie, u ngrit flamuri kombëtar dhe u shpall pavarësia e Shqipërisë. U formua një qeveri nën kryesinë e Ismail Qemalit, në të cilën merrte pjesë edhe Preng Bibdod Pasha si nënkryeministër dhe Esat Pashë Toptani si ministër i Brendshëm. Juridiksioni i kësaj qeverie shtrihej deri në Berat, Skrapar e Elbasan, pasi ushtria turke ndodhej në Fier e Lushnjë në pritje për t’u imbarkuar për në Turqi. Dukë de Monpanisie, nga familja e Burbonëve francezë dhe pasanik I madh, me nxitjen e Albert Gjikës dhe të ambicionit të vet, i shoqëruar nga Mark Kakarriqi dhe Pejtër Gox-hamani, me jahtin e vet niset nga Brindizi dhe duke e çarë bllokadën greke mbërrin në Vlorë, ku paraqitet kandidat për fron të Shqipërisë. Ismail Qemali në parim e pranon kandidaturën e tij, por për të marrë pëlqimin e Parizit e të Londrës, I shoqëruar nga Isa Boletini, me kos-tum kombëtar nga Luigj Gurakuqi dhe Pandeli Cali, bashkë me dukën zbret në Brindizi dhe shkon në Paris e në Londër, ku opinionin e gjeti nëfavor të Princ Vidit. Vetëm duke për-fituar prej rastit, me hapat që bëri pranë qeverive anglo-franceze, arriti të zhbllokojë bregdetin shqiptar nga flota greke. Esat Toptani vjen në Vlorë, por, pasi Vlorën nuk e gjeti një ambient tëpërshtatshëm për planet e tij të mëtejshme dhe për sigurimin e jetës së tij, pas dy ditë qëndrimi kthehet në Durrës, ku fillon përpjekjet e tij për formimin e qeverisë së re. Në Vlorë ka qenë përgatitur një atentat kundër jetës së Esatit, por Isa Boletini heq dorë pasi këshillohet me I. Qemalin, sepse ky i fundit e ndalon rreptësisht një tentativë të tillë. Ismail Qemali në parim ka qenë kundra vrasjeve politike. Filluan intrigat dhe komplotet e zakonshme kundra Qeverisë së Vlorës. Bektash Cakrani, i kompro-mituar për marrje të hollash nga Greqia për ta zgjeruar kufirin e saj në dëm të tokës shqiptare, kur nuk dihet me siguri, por dyshohet edhe për Qemal Bej Vrionin, për shkak se nuk iu pranua dëshira e tij për ta bërë Cakranin qendër nënprefek-ture, mbledh një fuqi dhe kërcënon Qeverinë e Vlorës me kryengritje. Por qeveria me të shpejtë për kun-dra tij dërgon një fuqi nën komandën e Salih Vranishtit dhe Hysni Toskës dhe pasi e shpartallon fuqinë e tij, i digjen shtëpitë dhe dyqanet. Bektashi ka qenë në mar-rëveshje edhe me Esatin.Nga ana tjetër, Dervish bej Biçaku, miku besnik i Esatit dhe kundër-shtari i betuar i kushëririt të tij Aqif pashë Elbasanit, që në atë kohë ka qenë prefekt i Elbasanit i Qeverisë së Vlorës, në tetor të 1913-tës, mblodhi një fuqi kundër qeverisë, duke bërë propagandë me kuran në dorë në popull për kryengritje. Edhe kundër tij dërgohet një fuqi nën komandën e Hysni Toskës, i cili bashkë me fuqitë e Aqif Pashës në Gododesh, e shpartalloi Dervishin aq keq sa detyrohet të lerë në fushën e betejës kalin, dylbitë dhe kuranin. Dervish Biçaku, nga ana tjetër me kuran në dorë, ka bërë propaganda nëpër fshatrat, duke thënë se Princ Vidi dhe Aqif Pasha do të na prishin fenë. Populli i Pindit ka qenë për bashkimin e Pindit me Shqipërinë. krerët e tij, që dimëronin bagëtinë në Konispol e Delvinë, zgjedhin një komision dhe e dërgojnë në Vlorë për t’i deklaruar Ismail Qemalit se pop-ulli i Pindit e ka vendosur ta lidhë fatin e vet me fatin e Shqipërisë dhe për realizimin e këtij qëllimi janë gati të luftojënë kundër Greqisë bashkë me shqiptarët. I. Qemali e pranon në parim, por Fejzi Alizoti merr vesh dhe e lajmëron Komision-in e Kontrollit, i cili revoltohet kun-dra I. Qemalit. Njëkohësisht xhonturqit dërgojnë në Shqipëri kapiten Beqir Grebenenë me 4-5 shokë, me qëllim që të bëjnë propagandë për një princ turk për mbret në Shqipëri, duke pasur për kandidat Izet Pashën nga Serfixhe-ja, ish-ministër i Luftës me origjinë shqiptare. Xhonturqit tentuan për një gjë të tillë me qëllim që Shqipëria të bëhej përsëri vasale e Turqisë dhe kështu të evitoninn pasojat fatale që do të pësonte Turqia nga pavarësia shqiptare. Në planin e Beqir Grebe-nesë,përveç mjeteve legale, që do të përdorshin për t’ia arrirë qëllimit, figuronte edhe një grusht shteti. Por lumtërisht qëllimi i B. Grebenesëdiktohet dhe me gjithë shokët e tij arrestohet në Vlorë, nga ana e komi-sionit të kontrollit, i cili formon një gjyq special nën kryesinë e general Deverit, kryetar i misionit ushtarak holandez për organizimin e xhan-darmërisë shqiptare me anëtarë: kapiten Kasëm Sejdinin, kapiten Xhavit Leskovikun dhe dy civilë të tjerë. Syrja e bej Vlora dhe i famshmi jurist dhe erudit Jorgji Çaku, kur nisen nga Stambolli për Vlorë, këshillohen nga xhonturqit që të bashkëpunonin me Ismail Qemalin për ta prurë Izet Pashën mbret në Shqipëri. Por këta të dy lajmërojnë ambasadorin e Austrisë në Stamboll për t’u informuar mbi politikën aus-tro- hungareze mbi çështjen e mbretit të Shqipërisë dhe, më vonë kur erdhën në Vlorë, dualën dësh-mitarë akuze kundër I. Qemalit, bashkëpunimi i të cilit me Beqir Grebenenë vërtetohet nga gjyqi spe-cial i Vlorës. Ismail Qemali ka qenë njëriu I Antantës, i anglo-francezëve dhe duke qenë i bindur se anglo-francezët mund të preferonin zgjed-hjen e një princi turk në vend të një princi gjerman, mund të jetë komp-likuar në këtë çështje për të fituar simpatinë e Antantës në favor të Shqipërisë. I. Qemali bënte një politikë asnjëanëse kundrejt Austrisë dhe Italisë, ndërsa Austro-Hungaria donte diçka më tepër se kaq. I tron-ditur nga një presion i tillë, ai me një oficer të besuar i dërgon një letër konfidenciale admiral Cecil Bornes (anglez) kryetar i Komisionit ndëraleat në Shkodër, duket për t’u këshilluar me Londrën, meqenësegjithë jetën ka gëzuar simpatinë e saj. Por personi në fjalë, për kuresht-je e hap letrën dhe me të kuptuar përmbajtjen e saj, preket tepër, pasi si gjithë nacionalistët e asaj kohe e adhuronte Austrinë, e cila qoftë edhe për interesin e saj, për krijimin e shtetit shqiptar shkonte derisa të lozte kartën e fundit, dhe kështu ia dorëzoi letrën autoritative austriake në Shkodër. Qysh atëherë Austria e humbi besimin ndaj I. Qemalit. Ky mosbesim u shtua edhe më tepër me nxitjen e Faik Konicës, të Dervish Himës dhe të tjerë austrofilëve dhe ajo vendosi të përkrahë Esat Top-tanin. Përveç Preng Pashës, Aqif Pashës, Abdi bej Toptanit, të dalluar si patri-otë, dhe krerëve kosovarë, e tërë paria e Shqipërisë, ashtu dhe intelektualët Faik Konica, Mithat Frashëri, Mehdi Frashëri, Dervish Hima, Abdyl Ypi, Nexhat Libahova e tjerë, u kthyen kundra Ismail Qemalit. Ky kundërshtim, përveç disa gabimeve të I. Qemalit, rrjedh edhe nga ambicjet dhe inatet per-sonale. Komisioni i kontrollit duke u bazuar në implikimin e Ismail Qemalit në marrëveshjen që bëri me popullin e Pindit për të tentuar modifikimin e kufirit të jugut, të caktuar nga Kon-ferenca e Ambasadorëve, ashtu edhe të implikuar në çështjen e Beqir Grebenesë për një princ turk, e këshillon Ismail Qemalin të jape dorëheqjen nga kryesia e qeverisë. Ai menjëherë dha dorëheqjen dhe u largua nga Shqipëria.

Emri i Sejfi Vllamasit, ndeshet nga një mori dokumentash arkivore të gjysmës së parë të shekullit XX. Janë dokumente të burimeve vendase por edhe të huaja. I lindur më 1883 në Kolonjë, në vitet e para të shekullit XX radhitej në rrymën e patriotëve revolucionarë e demokratë. Situata e rrezikshme në të cilën ndodhej Shqipëria dhe mbarë kombi shqiptar pas shpalljes së pavarësisë, bëri që S.Vllamasi të jetë gjithnjë e më akvitë në rrafshin politik. Ai ishte ndër ata që punuan për ta çuar Lëvizjen tonë kombëtare në vendimet e Kongresit të Lushnjes. Në vitin 1947 ai u arrestua dhe u dënua me 10 vjet burg. Vdiq në vitin 1975. Punën serioze të S.Vllamasit për përgatitjen e kuj-timeve vetiake dhe të vlerësimeve historike, për një periudhë 45 vjeçare, e kanë çmuar jo vetëm historianët, studjues të perudhës së rilindjes dhe të pavarësisë së Shqipërisë. Atë e kanë vlerësuar edhe ata bashkëkohës të tij, njohës të ngjarjeve dhe të figurave politike të viteve 20-30. Libri është botuar nga Shtëpia Botuese “Neraida”, Tiranë. Botimi i dytë ka dalë në shitje në vitin 2000.

(vijon)

[ILovePejaa]

Luftërat e dibranëve mes Luftës Ballkanike

Fuqitë dibrane, pas shkatërrimit të ushtrisë turke, ishin ndarë në tresh. Por, që të gjitha kishin shkuar që të luftonin forcat serbe e malazeze. Në Dibër populli ngrihet në revolucion

Sjefi Vllamasi: Ballafaqime politike në Shqipëri (2)

Me shkatërrimin e ushtrisë turke më 1912, fuqitë dibrane ndahen tresh:
1. Me në krye Selman Alinë e Llan Kaloshin etj., shkuan për të mbrojtur garnizonin e Shkodrës kun-dra serbëve e malazezëve, nën komandën e Hasan Riza Pashës e më vonë të Esat Top-tanit.
2. Një pjesë tjetër me në krye Elez Jusufin, Shaban Lushën etj., shkuan në Kolosnjan (Bicaj), për të penguar përparimin e serbëve që vinin nga Kosova. Elezi ishte I pajisur me një artileri të vogël prej dy topash. Në këtë luftë mjaft të ashpër Elezit i është thurur kënga që këndohet edhe sot në popull, prej të cilës po japim disa vargje:

Krisi pushka gjimoi toka,
Vjen Elezi me dy topa.
Krisi topi gjimoi kepi
Kujtoi serbi se asht mbreti.
Nuk asht mbreti mor Serbi,
Asht Elezi me malësi

3. Ndërsa lufta vazhdonte në Lumë, serbët me fuqi të tjera, duke kaluar nëpër Maqe-doni, arrijnë në Malësitë e Dibrës së Madhe, ku u ndeshën me fuqitë dibrane të komand-uara prej krerëve të Dibrës së Epër. Në këtë luftë serbët përdorën taktikën e kompromisit me anë të maqedonasve vendës si Todo Bojaxhiu, tregtar grosist, të cilin e futën si ndërmjetës për t’i bindur krerët se ata (ser-bët) nuk do të kaloshin nëpër tokat shqiptare, përveç Dibrës së Madhe (qyteti), që ishte vend strategjik. Në këtë mënyrë fuqitë dibrane tërhiqen dhe shkojnë në rrethet e tyre, kurse serbët futen në qytet. Por serbët dinakë nuk e mbajtën fjalën që dhanë. Më vonë dërgojnë fuqi ushtarake nëvendet e ndryshme kyçe të Dibrës dhe mundohen të arrestojnë Elez Jusufin, i cili mundi t’i shpëtojë rrethimit në mënyrë mjaft të guximshme dhe misterioze. Nga ana tjetër, një fuqi serbe kalon urën e Topojanit dhe del në Malësinë e Grykës së Vogël. Në katundin Mazhicë kërcet pushka, së pari me barinj, dhe menjëherë fillon lufta me armikun. Pas kësaj Malësia e Madhe, Gryka e Vogël e Gryka e Madhe, Bulqiza dhe Gollobërdha dhe gjithë populli lajmërohen nga patrioti veteran Mersin Dema që të bëjnë një mbledhje në varet e Shupenzës, e cila quhet Kuvendi i atdheut dhe sipas zakonit lidhin besë (bëjnë itifak) për ta luftuar ushtrinë serbe. Pak ditë pas besëlidhjes, ser-bët, për t’i okupuar të gjitha krahinat e Dibrës, kalojnë Drinin dhe dalin në Grykë të Vogël, në katundet Topojan e Mazhicë. Atëherë populli, sipas besës që pati lidhur, u ngrit kundër ushtrisë serbe duke e filluar luftën në katundin Mazhicë e Topojan, ku mori pjesë edhe Malësia e Peshkopisë. Serbët thyhen dhe tërhiqen me anë të Drinit në rajonin e Maqellarës, në fshatin Vojnik, ku mbetet i vrarë komandanti i ushtrisë serbe gjeneral Ferdinandi. Atëherë Mersin Dema I ndan fuqitë në tri pjesë:
1. Te ura e Topojan-it;
2. Në kodrat e katundit Gjoric;
3. Te Ura e Spilës.
Ndër këto vende lufta vazhdon tri javë. Atëherë serbët, duke e parë të pamundshme zbërthimin e frontit në këto drejtime, marrin një drejtim tjetër dhe, duke kaluar nga malet e Strugës e të Gollobordës, u marrin krahët fuqive dibrane, të cilat tërhiqen dhe marrin pozicione të reja duke zënë Qafën e Murrizës (mali i katundit Bllac) dhe shkrepin e katunditGjuras, ku lufta vazhdoi 5 ditë. Në këtë luftë u vranë mjaft dibranë, midis të cilëve u vra edhe Hysen Dema. Shqiptarët përpara fuqive të mëdha serbe tërhiqen në Mat. Këta, mbasi u organizuan në Mat, bashkë me matjanët e zunë pozicionin e tretë në Qafë të Murrës dhe në Qafë të Buallit. Këtu lufta vazhdoi për një kohë të gjatë dhe serbët nuk përparuan më. Kësaj lufte iu dha emri “Lufta e Malsisë”. Pjesa tjetër e Dibrës përgatitet për një rev-olucion të përgjithshëm kundër armikut, duke i vendosur fuqitë në Shumbat, Peshkopi dhe te Ura e Lushës. Tërthorazi shkuan edhe disa vetë nga Dibra e Poshtme në këtë luftë.

Lufta e Vllajnicës

Në këtë kohë pritej nga çasti në çast një kryengritje e përgatitur përkundra armikut. Krerët e Dibrës kishin vendosur ta bëjnë kryengritjen pa caktuar datën, por populli I shtytur nga ndjenjat patriotike, spontanisht, fillon luftën te Ura e Lushës më 15 gusht 1913. Në të njëjtën kohë fillon lufta edhe në Shumbat ku armiku thyhet mjaft keq. Pjesa më e madhe e ushtarëve vritet. Mbeturinat kapen rob, kështu që s’mund të kthehet asnjë këmbë ushtari në Peshkopi, ku ishin përqen-druar forca të mëdha. Fuqitë dibrane marshojnë në drejtim të qendrës (Peshkopi). Armiku prej këtej bën qitje artilerie pa pushim. Kur forcat ndodheshin te Vorret e Pilafit, nën breshrin e plumbave të mitraloz-it, malsori i quajtur Mehmet Skepi, një burrë me mustaqe kapadaji, u bën thirrje shokëve se: “Ai që vdes sot asht i pavdekshëm” dhe thërret që ta kapin armikun të gjallë. Atëherëpopulli me një vrull të pathyeshëm sulmon me besa-besë dhe futet në lagjet e qytetit. Këtu plagoset rëndë Azis Lusha. Ndërsa shokët e tij mundohen ta tërheqin, ai u thotë: “Më leni të vdes këtu, se kjo më duket vdekja ma e ambël kundra armikut” dhe me këto fjalë vdes. Mbasi u shpartallua ndër kazermat ushtarake, armiku tërhiqet dhe futet në lagjet e qytetit. Malsori Ibrahim Pasi ndeshet në një rrugicë me një togë ushtarësh nga të cilët vret katër, por edhe vetë plagoset rëndë. Kur shkuan shokët që ta ngrenë u thotë të mos merren me të, por të shkojnë përpara, që të vrasin ata që kanë mbetur. Këto janë vetëm disa pak shem-buj të heroizmave të dibranëve në luftë kundër armikut për mbrojtjen e atdheut.

Emri i Sejfi Vllamasit, ndeshet nga një mori dokumentash arkivore të gjysmës së parë të shekullit XX. Janë dokumente të burimeve vendase por edhe të huaja. I lin-dur më 1883 në Kolonjë, në vitet e para të shekullit XX radhitej në rrymën e patri-otëve revolucionarë e demokratë. Situata e rrezikshme në të cilën ndodhej Shqipëria dhe mbarë kombi shqiptar pas shpalljes së pavarësisë, bëri që S.Vllamasi të jetë gjith-një e më akvitë në rrafshin politik. Ai ishte ndër ata që punuan për ta çuar Lëvizjen tonë kombëtare në vendimet e Kongresit të Lushnjes. Në vitin 1947 ai u arrestua dhe u dënua me 10 vjet burg. Vdiq në vitin 1975. Punën serioze të S.Vllamasit për përgatitjen e kujtimeve vetiake dhe të vlerësimeve historike, për një periudhë 45 vjeçare, e kanë çmuar jo vetëm historianët, studjues të perudhës së rilindjes dhe të pavarësisë së Shqipërisë. Atë e kanë vlerë-suar edhe ata bashkëkohës të tij, njohës të ngjarjeve dhe të figurave politike të viteve 20-30. Libri është botuar nga Shtëpia Botuese “Neraida”, Tiranë. Botimi i dytë ka dalë në shitje në vitin 2000.

(vijon)

[Brari]

Sejfi Vllamasi i kaloi ditet e fundit te jetes ne nje azil pleqsh i lene ne harres e ne mjerim.
Kujtimet e tije jane drite e vertete per Historine.
Do zoti e nuk kane bere fallcifikime ne shenimet e tije.


Pejan kur te permenden figura te Kosoves mos u tut e me ba ndryshime. Leri sic i ka shkrue Sejfi Vllamasi.

Pejan, ke bere nji pune te lavderushme.

[ILovePejaa]

Dibra digjet për të dytën here

I gjithë qarku i Dibrës zbrazet dhe popullata merr rrugën e emigrimit për Tiranë e Elbasan. Armiku, duke e gjetur vendin shkret, e plaçkiti dhe i vuri zjarrin të gjithë Dibrës. Dibra digjet për të dytën here

Sejfi Vllamasi: “Ballafaqime politike në Shqipëri” (3)

Dibra e Epërme, me të dëgjuar ushë-timën e artilerisë në Dibër të Poshtme, filloi të grumbullohet në qendrat rreth krerëve për të marrë vendime lufte kundra armikut, mbasi vëllezërit e tyre po luftojnë. Vendet e grumbullim-it të popullit qenë në Maqellarë, Kërçisht, Homesh dhe Sepetovë. Një I quajtur Karaman Popinara nga katun-di Popinarë, një burrë me përçe të gjatë, i armatosur me një martinë të kohës, i shoqëruar prej 20-30 trimave, pasi vjen në katundin Kërvisht ku gjinden të grumbulluar 3-400 vet, pas përshëndetjes i drejtohet e i thotë Maliq Kërçishtit: “Pse pret më? Na prij përpara se koha nuk pret”. Atij iu tha se ende nuk kemi marrë lajme nga Dibra e Poshtme nëse lufta ka filluar me siguri. Por Karamani tha se “lufta ka fillue mbasi në katundin tone ndigjohen fare mirë topat që shtihen në Peshkopi” dhe u bëri thirrje krerëve duke thënë: “Qohu burra, të mos rrimë kot, të marshojmë kundra armikut dhe me shpresë të Zotit do të ndalemi në Belgrad”. Me këtë hov kjo turmë e pop-ullit marshon drejt qytetit të Dibrës në të gjitha drejtimet. Në afërsitë e qytetit, në katundin Krifcë, u bënë për-pjekjet e para dhe, mbas një lufte të rreptë me pararojen serbe të përbërë prej një regjimenti të pajisur me mitralozë e artileri të lehtë, e shkatër-ruan krejt. Qyteti sulmohet nga ana e perëndimit prej fuqive të Malsisë së Grykës së Vogël e Gollobërdës. Kështu, mbas luftimesh të ashpra, qyteti I Dibrës pushtohet dhe forcat e mbetura të armikut tërhiqen drejt Rekës e Gostivarit. Forcat e armikut që ndodheshin në Peshkopi u asgjësuan në luftë prej malësorëve të Dibrës së Poshtme dhe këta të fundit, pa u ndaluar aspak, arritën në Dibrën e Madhe për të ndih-muar vëllezërit e tyre të angazhuar në luftë kundër të njëjtit armik. Dibranët, të gjithë të bashkuar, e ndo-qën armikun këmba-këmbës drejtGostivarit. Në Vllajnicë e Mavrovë armiku kishte vënë forca të mëdha, pasi vendi ishte i favorshëm strategjik-isht për mbrojtje. Në këto pozita lufta vazhdoi 20 e ca ditë. Heroizmat e dibranëve janë të papërshkrueshme, në raste të tillë njeriu s’kursen as jetën për të mbrojtur vendin e vet. Trimëria dhe përpjekjet e shumë personave shquhen kudo në frontet e luftës. Për të mos u harruar kjo heroizmë, populli i thuri këngën kësaj lufte, që sot e kësaj dite këndohet ndër malësorë. Ja disa vargje:

Ditën e dielë, ditë pazari,
Emër bani komandari.
Komandari, i biri Shkinës,
S’i ke njoftun djemt’e Dibrës,
Djemt’e Dibrës, djemt’e malit,
Që ta plasin kapakn’e ballit.

Por armiku solli fuqi të reja me të cilat bëri sulmin. Fuqitë dibrane bëjnë kundërsulme për të përforcuar pozitat e tyre. Këtu mbetet i vrarë luftëtari Emin Beg Çela i Dohoshishtit. Pas dy ditë lufte të përgjakshme, duke e pare veten të kërcënuar nga një division armik i ardhur nga Manastiri e Struga gjatë luginës së Drinit me qëllim që t’u binte pas shpine, forcat dibrane u detyruan të tërhiqeshin nga fronti. Duke u zbrapsur tërhoqën me vete dhe fëmijët e gratë, për të kaluar sa më shpejt më atë anë të Drinit. Armiku gjente kudo pengesa prej praparojave të fuqive tona. Në Malin Skertec bëhet rezistenca e fortë kundër armikut për t’ia penguar përparimin dhe këtu vriten Xhetan Kaloshi dhe Xheladin Shehu. Në këtë mënyrë i gjithë qarku I Dibrës zbrazet dhe popullata merr rrugën e emigrimit për Tiranë e Elbasan. Armiku, duke e gjetur vendin shkret, e plaçkiti dhe i vuri zjarrin të gjithë Dibrës. Dibra digjet për të dytën herë.

Emri i Sejfi Vllamasit, ndeshet nga një mori dokumentash arkivore të gjysmës së parë të shekullit XX. Janë dokumente të burimeve vendase por edhe të huaja. I lin-dur më 1883 në Kolonjë, në vitet e para të shekullit XX radhitej në rrymën e patri-otëve revolucionarë e demokratë. Situata e rrezikshme në të cilën ndodhej Shqipëria dhe mbarë kombi shqiptar pas shpalljes së pavarësisë, bëri që S.Vllamasi të jetë gjith-një e më akvitë në rrafshin politik. Ai ishte ndër ata që punuan për ta çuar Lëvizjen tonë kombëtare në vendimet e Kongresit të Lushnjes. Në vitin 1947 ai u arrestua dhe u dënua me 10 vjet burg. Vdiq në vitin 1975. Punën serioze të S.Vllamasit për përgatitjen e kujtimeve vetiake dhe të vlerësimeve historike, për një periudhë 45 vjeçare, e kanë çmuar jo vetëm historianët, studjues të perudhës së rilindjes dhe të pavarësisë së Shqipërisë. Atë e kanë vlerë-suar edhe ata bashkëkohës të tij, njohës të ngjarjeve dhe të figurave politike të viteve 20-30. Libri është botuar nga Shtëpia Botuese “Neraida”, Tiranë. Botimi i dytë ka dalë në shitje në vitin 2000.

(vijon)

[ILovePejaa]

Dorëzimi i Janinës dhe i Shkodrës

Ismail Qemali ishte i bindur që Çamëria nuk do t’i takonte Shqipërisë, prandaj kërkoi që Janina t’i dorëzohej Ushtrisë greke. Shkodra u dorëzua pas tradhtisë së Esat Pashës

Sejfi Vllamasi: “Ballafaqime politike në Shqipëri” (4)

Mbas formimit të qeverisë në Vlorë, Ismail Qemali i ftoi të gjithë oficerët dhe patriotët shqiptarë që ndodheshin ndër fronte të ndryshëm të Luftës Ballkanike që të mos e vazhdonin më luftën e të kthehen ndër shtëpitë e tyre. Mithat Frashëri ka qenë kundër këtij mendimi dhe ka shkuar dy herë nga Vlora në Janinë për t’I inkurajuar rezervistët shqiptarë ta vazhdonin luftën gjer në fund, mbasi ky mendonte se sa më gjatë të qëndronte Janina në dorë të Turqisë, aq më tepër shans do të kishte Çamëria t’i mbetej Shqipërisë, kurse I. Qemali s’ka patur asnjë shpresë. Ky ka qenë një nga shkaqet e ndarjes të Mithat Frashërit nga Ismail Qemali. Më vonë Mithati e ka pohuar se I. Qemali ka pasur të drejtë. Janina rezistoi gjer më 6 mars 1913 dhe iu dorëzua ushtrisë greke.

Dorëzimi i Shkodrës

Lufta e Shkodrës vazhdonte me tërbim midis ushtrisë turke e vullnetarëve shqiptarë, nën komandën e Hasan Riza Pashës e më vonë të Esat Pashës, dhe të ushtrisë serbo-malazeze. Një pjesë e malsorëve të Malsisë së Madhe, të shtrënguar të emi-gronin në Mal të Zi në kryengrit-jen e 1911-ës, kishte bërë kauzë të përbashkët me Malin e Zi dhe muarr pjesë në luftë kundra ushtrisë turke. Komandanti i ushtrisë turke Hasan Riza Pasha, një ushtar I dalluar i Shtatmadhërisë turke, ka qenë një ushtar i madh dhe I paisur me të gjitha cilësitë e Njeri ut të lartë e të mirë. Gjatë rrethimit të Shkodrës, arqipeshkvi i Shkodrës imzot Jak Serreqi dhe abati i Mirditës dër-gonin fshehtazi Mark Onbashin në Vlorë te Ismail Qemali, kështu që të dy palët kanë qenë në kon-takt të rregullt gjatë luftës. Kur lufta vazhdonte në Shkodër, Konferenca e Ambasadorëve në Londër merrej me bisedime për caktimin e kufijve veriorë të Shqipërisë. Alush Lohja, mik per-sonal i Hasan Riza Pashës, I thotë një ditë kapiten Xhemil Prizrenit, axhutant i Pashës: “Nga ana ime t’i thuash këto fjalë Hasan Riza Pashës, mbasi unë vetë nuk guxoj t’ia them. Pasi Turqia e humbi luftën, tash e tutje s’ka asnjë kuptim të luftohet nën flamurin e Turqisë në Shkodër”. Hasan Rizai, mbasi u informua mbi fjalët e A.Lohjes, shkon në shtëpin e këtij të fundit i shoqëruar me dy oficerë xhon-turq, njëri prej tyre komandant I Taraboshit dhe tjetri komandant i Bërdicës dhe te dera e shtëpisë I thotë Alush Lohjes: “Më vjen keq të flasim me ndërmjetësi duke qenë se jemi miq”. Alushi ia përsëriti fjalët në prezencën e dy oficerëve, të cilët nuk folën asnjë fjalë. Hasan Rizaj këta të dy ofi-cerët i kishte marrë me qëllim që ta dëgjonin me veshët e tyre se ç’mendonte populli për luftën e Shkodrës. H.Rizaj qysh atë ditë, bashkë me Alushin, merren vesh me arkipeshkvin e Shkodrës JakSerreqin për t’u nisur dy letra malsorëve, që ishin në bashkëpunim me ushtërinë malazeze, dhe një letër tjetër nga ana e klerit katolik për parti-zanët e tyre, duke i ftuar ata që të mbrojnë Shkodrën nën flamurin e Shqipërisë. Letrat nisen. Nga ana tjetër, Shtatmadhoria xhon-turke qysh atë ditë vendos për vrasjen e Hasan Riza Pashës. Këtë vendim ia komunikojnë Esat Pashës, komandant i rez-ervistëve, dhe i propozojnë që pas vrasjes së H.Rizajt, të emërohet si komandant në vend të këtij të fundit. Esati pranoi. Hasan Rizaj ftohet atë natë në shtëpi të Esatit për një mbledhje ushtarake dhe, kur del mbas mbledhjes për të shkuar në shtëpi, qëllohet duke mbetur i plagosur rëndë. Qani Korça, polici që Pasha e mbante me vete, shkon menjëherë në shtëpi të Alush Lohjës dhe e lajmëron për ngjarjen. Kur Alushi mbërrin në shtëpinë e Pashës, këtë e gjen në minutat e fundit. Pasha e mbyll jetën e tij me këto fjalë: “Këto dy dekorata (plumba) doja t’i merrja në luftë e jo kështu, dhe, mbasi vritem këtu, djemtë e këtij vendi duhet të ma marrin gjakun”. Kështu Hasan Riza Pasha, që donte ta shpëtonte Shkodrën duke luftuar nën flamurin shqiptar, vdes nga dora e xhonturqëve, armiq të bet-uar të pavarësisë shqiptare dhe kjo vrasje bëhet me pëlqimn dhekntributin e Esat Toptanit, më 3 janar 1913. Mbasi Hasan Rizaj vdes, Alushi shkon në dhomën tjetër për të pritur ngushllime ku gjen Esatin bashkë me dy komandantët xhonturq të lartëpërmendur dhe disa oficerë të tjerë, edhe këta xhonturq. Esati pas disa fjalëve të rastit i thotë Alushit: “Ti je per-soni më i cilësuar për me gjetë vrasësin e Hasan Rizajt, por mbas mendimit tim vrasësi duhet të jetë Ndoc Deda i Shoshit, i cili ka qenë i shtyrë prej Malit të Zi për të kryer vrasjen”. Alushi i përgjigjet: “Sa për mue gjaku duhet të kërkohet nga per-sonat që ndodhen në këtë dhomë”. Esati: “Sa të jem në SHkodër, jam miku yt”. Alushi: “Me konditë që miku të jesë në shtëpinë time sambas zakonit të vendit”. Të nesërmen Esati shkon në shtëpinë e Alush Lohjes dhe fiton miqësinë e tij, të njeriut më të zgjuar e më guximtar të Shkodrës, me anën e të cilit më vonë ka lozur role me rëndësi në krahinën e Shkodrës, për t’i vënë në zbatim planet e tij djallëzore. Mbas një muaji tratativash, më 12 prill 1913, Shkodra, kështjella madhështore e Veriut, i dorëzo-het ushtrisë malazeze me konditë që forcat ushtarake t’i marrin me vete gjithë mjetet që zotëronin. Kjo ngjau në një kohë kur në Konferencën e Ambasadorëve bisedohej që përveç Shkodrës t’I jepej Shqipërisë edhe Gjakova. Por mbas dorëzimit të Shkodrës pozita diplomatike e Austro-Hungarisë kompromentohet dhe kështu u vu përpara dilemës: Shkodra apo Gjakova duhej sigu-ruar për Shqipërinë dhe natyr-isht u preferua e para.

(vijon)

[ILovePejaa]

Ngritja e Esat Pashës

Esati e formoi Qeverinë e Shqipërisë së Mesme më 14 tetor 1913 me Ali Bej Zajmin (dibran), Isuf bej Dibrën, Azis Vrionin dhe stabilizoi një administratë të rregullt. Mbas formimit të qeverisë, Komisioni I Kontrollit i propozon Esatit të formojë një komision të përbërë prej gjithë parisë së vendit që të shkojë në Gjermani për t’ia paraqitur Princ Vidit fronin e Shqipërisë

Sejfi Vllamasi: “Ballafaqime politike në Shqipëri” (5)

Esati, pasi ia dorëzoi Shkodrën ushtrisë malaziase në bazë të një akordi që është botuar në kalendarin e 1918-ës në Shkodër, erdhi në Tiranë me ushtrinë e përbërë prej turqve e shqiptarëve. Kjo ushtri, në bazë të akordit, u prit me nderime prej ushtrisë serbe në Lesh. Esati, kur erdhi në Tiranë, ushtarëve shqiptarë ua la armët, duke I porositur që t’i mbajë gjithsecili në shtëpinë e vet, për t’i përdorur kur të vinte koha që do të nevojitej për ta. Ushtria turke e mbetur në Tiranë, me një vapor turk u imbarkua prej Durrësit për në Turqi. Në këtë kohë, Esati shkon në Vlorë, ku në kabinetin e Ismail Qemalit ishte caktuar ministër i Punëve të Brendshme. Pas pak ditësh, prapë u kthye në Tiranë, ku ftoi par-inë e vendit dhe të Shqipërisë së Mesme, si Zogun, Elez Jusufin, Dinë Hoxhën, Mersin, Dinë e Shaqir Demën, Selim Nokën, Dervish Biçakun etj. Midis këtyre Esati i bëri pritje të veçantë Zogut, në atë kohë 18 vjeç, të cilit I ishte rritur influenca, si për pjesëmarrjen e tij në luftën e Shkodrës, ashtu edhe për mba-jtjen e krahinës së Matit të paokupuar nga ushtria serbe gjatë Luftës Ballkanike (Zogu, me një fuqi të përbërë prej matjanësh, deshi të merrte pjesë në luftën e Shkodrës, por në Kakarriq ra në një pritje të ushtërisë malazi ase dhe atje u shpartallua). Zogu ishte mysafir në shtëpinë e Pashës. Në mbledhjen e delegatëve, Pasha, pasi i për-mirëseardhi delegatët, u tha: “Siç ju do ta kini marrë vesh, Fuqitë e Mëdha e njofën pavarësinë e Shqipërisë. Pra, përpara këtij fati të lumtur, gjithkush duhet të mendohet për mënyrën e sundimit të vendit tonë dhe për udhëheqësin e tij, për të cilin unë mendoj se, mbasi Shqipëria përbëhet prej një shu-mice myslimanësh, duhet ta ketë një udhëheqës mysliman. Për këtë gjë besoj se edhe zotëria juaj do të jeni dakord me mua”. Si mbaroi këto fjalë (në shtëpinë e Selim pashë Toptanit), pa i dhënë rastin ndonjërit prej delegatëve për të dhënë përgjigjen e tyre, del jashtë. Pra, pasi nuk u bë ndonjë kundërshtim nga kushdo qoftë, kuptohetvetiu se mendimi i Esatit qe pranuar prej tyre me përjashtim të Zogut, i cili ndër ato ditë kur Esati shkoi në Durrës për të përgat itur formimin e qeverisë së Shqipërisë së Mesme, përgatiti një telegram falso, që gjoja i dërgohej Osman Balit nga ana e Esatit. Osman Bali në atë kohë ka qenë komandant i fuqive të Pashës në Tiranë. Në telegram urdhëronte Osman Balin t’i jepte Zogut armë e municion të cilat i nevojiten fuqive të tij, që kishte prurë me vete. Esati u zemërua tepër përpara kësaj trad-htie. Por ky, pasi merrej me formimin e qev-erisë së Shqipërisë së Mesme në atë kohë, nuk e pa oportune të merrte masa kundër Zogut. Abdi, Murat dhe Refik Toptani nuk ishin dakord me mendimet dhe veprimet e Pashës. Zogu, duke përiftuar nga preokupimet e Esatit, rrethoi Matin dhe e mbrojti derisa erdhi Vidi. Kështu që gjatë periudhës së Esatit, Mati mbeti i pavarur. Esati, kur u kthye i pakënaqur, më 18 shta-tor 1913, nga Vlora, dërgon kushëririn e Abaz Kupit në Lesh te Mano beg Lesha me një letër me porosi që delegatin t’ia çojë Preng Pashës në Kallmet. Esati, në letrën që i dërgonte Preng Pashës, i thoshte: “Si min-istër i Brendshëm erdha me punë në Durrës. Të punojmë bashkë ose të paktën të më përkrahësh se Princ Vidi asht shënue simbret dhe s’kemi se çfarë me ba”. Esati I lutej P. Pashës që delegatin në fjalë ta përc-jellte deri në Shkodër, se ka për të dërguar letra. Ai kishte katër letra për Shkodër: për Myfti Adem Efendinë, Alush Lohjën, Sulçe Begun dhe Muharrem Kazazin. Ibrahim Kumnova, sekretari i Preng Pashës, mundi ta hapte njërën letër, ku shkruhej: “Si minister i Mbrendshëm erdha të punoj në Durrës, se me Ismail Qemalin nuk punohet. Pra të vini e të bisedojmë për një princ turk”. Preng Pasha nga ndryshimi i përmbajtjes së letrave që nuk konkordonin, u trondit, bashkë me Musa Shehun (nga Prizreni), Hysni Currin (nipi i Bajram Currit) dhe Dan Hasanin që ishin prezentë. Bajram Curri ndodhej në Kthellë. Preng Pasha me shokët e tij të lartpërmendur vendosën të dërgohej Dan Hasani te Esati me një kartëvizitë të P. Pashës, ku ky i thoshte Esatit: “Përgjigjen time asht ngarkue me jua dhanë Dani”. Dani Esatin e gjen në Tiranë, ku ka qenë bashkë me Fadil Pashë Toptanin dhe me Dervish Himën. Kur pasha mbetet vetëm, Dani ia jep Esatit kartiviztën e Preng Pashës dhe gojar-isht i flet fjalët që i kish porositur Pasha: “Nuk e shoh të arsyeshme që në Durrës të ngrihet një qeveri e re, pse bën një përshtyp-je të keqe në botën e jashtme në dëm të Shqipnisë, ashtu si me dasht të ngreh edhe unë një qeveri në Mirditë, sikur Gjeto Coku ëndërronte të ngrinte në Lesh, gjë që na diskrediton jashtë. Unë mendoj dhe ju ftojjuve, si ministri i Qeverisë së Vlorës, dhe unë si nënkryeministër, të mblidhemi së bashku e të diskujtojmë situatën, e në qoftë se Ismail Qemali ka të meta, e rrëzojmë me anën e rrugës legale”. Esati i përgjigjet Danit duke I thënë: “Unë me Ismail Qemalin nuk punoj kurrë, prandaj ma bani Preng Pashën, që të paktën të rrijë asnjanës”, dhe shton: “Të ma biesh në Tiranë edhe Bajram Currin, i cili ndodhet në Kthellë. E në qoftë se nuk mund të vijë në Tiranë, le të vijë në Krujë, se shkoj dhe shihem vetë me të. Dhe Bajram Currit t’I nap një mijë kuintalë drithë për malësorët e Gjakovës”. Dani kthehet në Kallmet. Mbas largimit të Ismail Qemalit nga Vlora, Preng Pasha me shokë vendosën të dërgojnë një komision të përbërë prej sheh Musa Prizrenit dhe Dan Hasanit në Nicë (Francë), i cili në emër të Preng Pashës e Bajram Currit t’i lutej të vijë në Lesh për të ngritur përsëri Qeverinë e Vlorës, mbasi Shkodra ishte e okupuar prej fuqive ndërkombëtare, dhe kështu me ecë kundër Esat Pashës. Por I. Qemali u përgjigjet: “Djemtë e mij, Shqipëria me gjak humbet, prandaj gjakun duhet ta evitojmë. Më puthni P. Pashën dhe B. Currin”. Esati e formoi Qeverinë e Shqipërisë së Mesme, më 14 tetor 1913, me Ali Bej Zajmin (dibran), Isuf bej Dibrën, Azis Vrionin dhe stabilizoi një administratë të rregullt. Mbas formimit të qeverisë, Komisioni i Kontrollit I propozon Esatit që të formojë një komision të përbërë prej gjithë parisë së vendit që të shkojë në Gjermani për t’ia paraqitur Princ Vidit fronin e Shqipërisë. Esati pranon propozimin e komisionit me dy kondita:
1) Të pranohet Durrësi si kryeqytet:
2) në kabi-netin që do të formohet t’i rezervohej atij Ministria e Brendshme dhe ajo e Luftës.
Komisioni i Kontrollit i pranoi dhe komisioni i parisë së Shqipërisë shkon në Gjermani ia paraqet Princ Vidit fronin e Shqipërisë, i cili si Mbreti i Shqipërisë zbret në Durrës, më 17 mars 1914.

(vijon)

[ILovePejaa]

Formimi i kabinetit të mbret Vidit dhe intrigat e Esat Toptanit

Sulmet e grekëve kishin filluar dhe lufta vazhdonte me rreptësi midis të dy palëve. Esati bënte çmos për ta nxitur popullin injorant kundër Vidit dhe municionet e destinuara për luftëtarët që luftonin kundër grekëve, në shumicën e rasteve nuk shkonin atje ku ishin për të vajtur, por ia shpërndante pasuesve të tij

Sejfi Vllamasi: “Ballafaqime politike në Shqipëri” (6)

Mbreti Vid ngarkon Turhan Pashën të for-mojë kabinetin. Ky ka qenë i rekomanduar nga Cari i Rusisë mbasi ka qenë 25 vjet me radhë ambasadori i Turqisë në Peterburg. Kishte fituar simpatinë e pallatit si folës I mirë e spiritual dhe si një njeri që zotëronte shumë gjuhë. Në kabinet, Ministria e Brendshme dhe ajo e Luftës i ishte besuar Esat Toptanit dhe N/Kryeministria Preng Pashës. Vidi për herë të parë vizitoi Tiranën, ku iu bë një pritje madhështore. Në këtë kohë pësh-përitej aty-këtu në popull se Vidi me rrethin e tij po na prishin fenë, për shembull, se ofi-cerëve u kanë vënë kapë në formë kapele. Pak ditë pas vizitës së Vidit në Tiranë, në muajin mars, filluan të pëshpëriteshin fjalët se xhandarët grekë kishin filluar lëvizjet në kufi, lajm i cili u vërtetua pas disa ditësh. Për këtë punë Esati erdhi vetë në Tiranë ku mblodhi popullin përpara kazermës “Skënderbej”, ia njoftoi agresionin grek dhe e porositi popullin që “për hir të atdheut, të marrë armët për me luftue anmikun”. Esati para se të vinte në Tiranë, takohet në Vorrë, pas marrëveshjes që kishte bërë më parë, me Man Picarin, Myrto dhe Dervish bej Arbanën, të cilëve u thotë: “Unë jam I mendimit që Vidi, sado i zgjedhur nga Fuqitë e Mëdha, mbasi asht i huej nuk i di zakonet tona me të cilat ne mbahemi. Veçanërisht, mbasi nuk asht mysliman, kur shumica e vendit tonë përbahet prej tyre, këto kohë të fundit ai nuk po e respekton fenë tonë. Për shembull, do të keni vënë re se edhe oficerëve u kanë vënë kapë. Për këto arsye unë mendoj se duhet bërë diçka për me e rrëxue këtë e në vendin e tij të vihet një mysliman”. Këta mbasi aprovuan mendimin e tij i dhanë besën duke i thënë: “Na ke gati që të veprojmë kur-doherë mbas urdhnave tuaj”. Mbasi ranë dakord, Esati u tha: “Unë po shkoj në Tiranë, ku do të ftoj popullin për të marrë armët për me luftue kundër grekëve, që siç e dini edhe ju, na kanë mësy nga kufiri i jugut, por këtë fuqi, kur të niset nga Tirana për në front e që do të kalojë këndej, ta ndaloni qoftë edhe me armë dhe t’u thoni se nuk u lëmë, se ne do të çohemi kundër Vidit”. Kjo fuqi vullnetare nacionaliste rreth 500 vetash, e udhëhequr prej Refik Toptanit, Musa Beqirit (Musa Qazimit, myftiu iTiranës) sheh Musa Dushkut e tjerë, të gjithë këta prej Tirane, kur mbërrinë te Ura e Limuthit në Vorrë, hasi fuqinë kryengritëse të Man Picarit me shokë që ndodheshin në pritë e i ndaluan vullnetarët të vazhdonin rrugën. Kundërshtimet e të dy palëve mbër-rinë deri në një luftë të vogël. Vullnetarët u detyruan të kthehen më 6 maj 1914. Sulmet e grekëve kishin filluar dhe lufta vazhdonte me rreptësi midis të dy palëve. Esati bënte çmos për ta nxitur popullin injo-rant kundër Vidit dhe municionet e destin-uara për luftëtarët që luftonin kundër grekëve, në shumicën e rasteve nuk shkonin atje ku ishin për të vajtur, por ia shpërndante pasuesve të tij. Nga ana tjetër, Esati e sabotoi organizimin enjëj fuqie ushtarake të destinuar për në jug kundër grekëve. Vetëm një batalion i for-muar prej rezervistësh u dërgua në Korçë nën komandën e major Ali Fehmi Kosturit.

Situata në Shkodër

Në luftën ballkanike muhamedanët e Shkodrës luftuan 7 muaj rresht krah për krah me ushtrinë turke. Edhe vullnetarët dibranë kanë marrë pjesë në luftë dhe kanë luftuar heroikisht kundër fuqive serbe në luftën e Bërdicës. Malësorët katolikë të Malësisë së Madhe, që kishin marrë pjesë në kryengritjen e 1911-s kundër Turqisë, të gabuar, e ndihmuan ushtrinë malazeze. Mbas marrëveshjes për mbrojtjen e Shkodrës nën flamurin kombëtar Hasan Riza Pasha u vra. Esati ia dorëzoi Shkodrën ushtrisë malazeze dhe kjo u detyrua t’ia dorëzojë fuqive detare ndërkombëtare. Më vonë Shkodra iu dorëzua fuqive tokësore ndërkom-bëtare, me përjashtim të Rusisë, të cilat u vunë nën komandën e kolonelit të Britanisë së Madhe, Filips. Këta ngrehën një administratë me nëpunës shqiptarë. Esati me anë të partizanëve të tij, Alush Lohjes me shokë, mundohej ta vinte Shkodrën nën ndikimin e tij. Për këtë qëllim dispononte mjete financiare të mjaftueshme të dhëna nga Franca, e cila mundohej në favor të influencës sllave, kundër Austrisë. Nga ana tjetër, në Shkodër u formua “Klubi Bashkimi” prej 12 anëtarësh, 6 katolikë e 6 myslimanë, i cili përfshinte nacionalistët e asaj kohe. Në muajin shkurt 1913, në Shkodër bëhet një mbledhje, ajo e Malevet, e cila përfshinte ele-mentët pro e kundër Esatit, në të cilën mori pjesë edhe abati i Mirditës. Si orator që ishte, fjalën ia dhanë Nikollë Mirashit, esadist prej Kastratit, për të shp-jeguar qëllimin e mbledhjes, i cili u shpreh si vijon: “Masi Esati me Ismail Qemalin janë shqiptarë e vëllazën, ne do të shkojmë te Esati”. Ded Gjoluli i përgjigjet: “Fjala jote nuk vlen, masi ti je malazias”. “Në qoftë se vetë jam një herë malazias, ti je njiqind herë austriak”, i thotë Nikollë Mirashi. Ded Gjoluli ven dorën në pushkë, por abati hyn midis dhe evitohet kështu një kasaphane. Pas kësaj u shpërnda mbledhja. Cuf Lohja (nipi i Alush Lohjes) dhe Nikollë Mirashi, mbas mbledhjes së shkurtit bëhen gati të shkojnë te Esati me 900 malësorë, prej të cilëve Esati mbajti vetëm 50 vetë. Këtë fuqi Esati e donte me qëllim që ta bashkonte me fuqitë e Shqipërisë së Mesme, të përmbyste Vidin dhe të deklarohej vetë kryetar shteti. Si Cufi ashtu edhe Nikollë Mirashi kanë qenë agjentët e Esatit, por Cufi ka qenë edhe komandant i fuqive vullnetare. Esati shkon për të marrë Vidin dhe malsorët u kthyen në Shkodër në pritje të urdhërave të tij.

(vijon)

[ILovePejaa]

Shkodra me vështirësi e pranon princ Vidin

Katolikët kanë qenë për Vidin e me politikën e Austrisë, ndërsa mysli-manët me propagandën e Esatit, më parë qenë për mbret mysliman. Më vonë, kur Esati shkoi të marrë Princ Vidin, përveç Alush Lohjes, u kthyen kundra tij (Esatit)

Sejfi Vllamasi: “Ballafaqime politike në Shqipëri” (7)

Esati kur u kthye nga Gjermania në çiflikun e tij në Laprakë të Tiranës, thërret Cufin dhe Marashin, prej të cilëve kërkoi 2.000 vetë malsorë brenda 3 ditëve. Dhe kur këta ishin duke përgatitur fuqinë u hap lajmi se Esati u bombardua nga Princ Vidi dhe se doli jashtë Shqipërisë. Cufin me Marashin i thërret kolonel Filipsi, i cili u thotë të dyve që ato fuqi do të shkonin në ndihmë të Esatit t’i jepnin nën komandë të Preng Pashës, në ndihmë të Princ Vidit. Këta të dy refuzuan. Esati niset prej Napolit në Paris, ku lidhet me Qeverinë frënge, e më vonë shkon në Athinë e në Nish. Prej Nishit i dërgon një letër Alush Lohjes në Shkodër me Selim Xhijën nga Peqini, ku e këshillon Shkodrën të lidhet me “ehli kijamin” (popullin kryengritës) për kun-dra Princ Vidit. Në kështjellën e Shkodrës flamuri ka qenë kuq e zi për të cilin mbetën dakord të dy palët, mbasi myslimanët, me gjithë “Fetva”-në që kishte dhënë Myftiu i përgjithshëm në Vlorë, Haxhi Vehbi Dibra, nuk e pranuan fla-murin me shkabë. Katolikët kanë qenë për Vidin e me politikën e Austrisë, ndërsa mys-limanët me propagandën e Esatit, më pare qenë për mbret mysliman. Më vonë, kur Esati shkoi të marrë Princ Vidin, përveç Alush Lohjes, u kthyen kundra tij (Esatit). Në kohën e administratës ndërkombëtare në Shkodër marrëdhëniet midis myslimanëve dhe katolikëve kanë qenë më të ftohta sesa në kohën mbas Kushtetutës turke. Në këtë kohë, midis dy elementeve fetare të qytetit të Shkodrës, animoziteti ka qenë më i theksuar se në çdo vend tjetër të Shqipërisë, mbasi shumica katolike e Prefekturës së Shkodrës sundohej nga pakica myslimane, që kishte shumën në qytet. Myslimanët, të favorizuar nga Qeveria turke, kanë marrë pjesë active në administrimin e vendit, e cila pjesëmarrje ka qenë e shtrirë deri në male me anë të një sistemi primitiv, me “Kër Serdaran” e me “Kanunin Xhibala” (“Ligjin e Maleve”). Myslimanët e konsideronin veten më të aftë se katolikët në administrimin e vendit, siç kaqenë edhe ndër viset e tjera të Shqipërisë, mbasi myslimanët kanë qenë nëpunës dhe të
lidhur me prona, ndërsa katolikët merreshin me zejtari e tregti. Myslimanët, duke u marrë
me administratë dhe me rregullimin e kon-flikteve jashtë qytetit, prej shumë kohësh kishin fituar një farë kulture praktike shtetërore dhe një aftësi administrative. Me përkrahjen politiko-financiare të Austro-Hungarisë katolikët ndërtuan Kolegjin Saverian të jezuitëve, shkollën fillore të françeskanëve dhe të murgeshave. Kështu kanë kontribuar në lavrimin e gjuhës kom-bëtare. Animoziteti që ngjiste herë mbas here midis dy palëve është shkaktuar më tepër prej interpretimeve të gabuara të ngjarjeve, prejfjalëve e akteve prekëse të njërit ose të disa personave të shtyrë nga të huajt ose të çmen-durve fanatikë, dhe gabimisht e padrejtësisht është akuzuar ana ku bënte pjesë fajtori. Nga ana tjetër me zhdukjen e papritur të sundim-it turk dhe me instalimin e një regjimi ndërkombëtar me një administratë moderne, u krijua një situatë e re për të dy palët. Pasi katolikët kanë qenë të përgatitur në gjuhën kombëtare u favorizuan për nëpunës, ndërsa nëpunësit e vjetër muhamedanë, pasi u mungonte ajo përgatitje, mbetën jashtë kuadrit. Kjo përmbysje e situatës pati efekte shpirtërore dhe materiale, mbasi ana muhamedane u prek në seder dhe në interes. Nga ana tjetër, shumica dërrmuese e mysli-manëve ka qenë për një mbret muhamedan, të cilin e konsideronin si një garanci për moscenimin e besimit të tyre në të ardhmen. Në Shkodër në kohë të internacionalit boto-heshin gazeta të ndryshme. Ndër to “Sadai milet” (“Zëri i Popullit”), që botohej në gjuhën turqishte, bënte propagandë dhe luftonte për një mbret mysliman. Kjo gazetë drejtohej prej një komisioni të përbërë prej 6 vetash nga paria e vendit, midis të cilëve Musa Juka dhe Ymer Lutfia kanë qenë më aktivët. Kontrdiktat e vjetra dhe të reja midis dy ele-menteve të qytetit kishin shkaktuar një gjendje anarkike në Shkodër. Veç kësaj, si Esati edhe xhonturqit zhvillonin një aktivitet të madh për ta kthyer situatën gjithsecili në favor të vet. Teza e xhonturqve “Bashkimi I Shqipërisë me Turqinë”, u quajt një ëndërr e parealizueshme nga ana e muhamedanëve. Myftiu i Shkodrës Adem Efendiu iu përgjigj Beqir Grebenesë: “Ne Turqinë s’mundëm me e mbajtë kur e kishim këtu e jo ta biem prapë; një pretendim i tillë na skandalizon përpara opinionit botnor”. Në fillim katolikët, nën kryesinë e imzot Serreqit, arqipeshkvit të Shkodrës, shkuan në Durrës dhe i bënë aktin e nënshtrimit Vidit. Më vonë edhe shumica e popullit mys-liman, mbasi bënë një mbledhje në Xhaminë e Plakës, ku çështja u diskutua nga pikë-pamja fetare e kombëtare, pranuan që Vidi të njihej si mbret i Shqipërisë. Për këtë arsye nga mbledhja zgjidhet një komision prej 18 vetash për të shkuar në Durrës e për të bërë aty aktin e nënshtrimit. Xhemal Najipi, kadiu i Shkodrës, merr një letër rekomandimi nga kolonel Filips për Vidin që ta pranonte komisionin në audience drejtpërdrejt, pa ndërmjetësin e Esat Pashës. Komisioni pranohet në marsin e 1914-s, në orën 2:00 mbasdite dhe kështu Shkodra e njohu Vidin. Mbas pak ditësh edhe Alush Lohja në krye të malësorëve, partizanë të tij, shkoi në Durrës për ta njohur Vidin.

(vijon)

[ILovePejaa]

Kryengritja e popullit të Shqipërisë së Mesme kundër Vidit

E para qe Kavaja ajo që ngriti flamurin e Turqisë. Kundër kësaj, qeve-ria vendosi të dërgojë një fuqi, më 23 maj 1914, të përbërë prej një kompanie xhandarësh dhe vullnetarësh të malësorëve të Shkodrës, që kishin ardhur në Durrës për mbrojtjen e Vidit

Sejfi Vllamasi: “Ballafaqime politike në Shqipëri” (8)

Esati, pasi e nxiti popullin e Shqipërisë së Mesme për kryengritje kundër Vidit me qëllim që të bëhej vetë kryetar i shtetit, u detyrua të largohej nga Shqipëria. E para qe Kavaja ajo që ngriti flamurin e Turqisë. Kundër kësaj, qeveria vendosi të dërgojë një fuqi, më 23 maj 1914, të përbërë prej një kompanie xhandarësh dhe vullnetarësh të malësorëve të Shkodrës, që kishin ardhur në Durrës për mbrojtjen e Vidit. Në çastin kur kjo fuqi do të nisej, në Durrës mbërrinë me ngutësi prej Tirane, Murat e Tefik Toptani, të cilët gjendjen e atjeshme e treguan alarmante dhe kërkuan fuqi. Atëherë qeveria e ndryshoi planin dhe nën komandën e kapitenit Sarr, holandez, nisi një kompani xhandarësh me toger Bajram Fevzinë në krye, vullnetarët malësorë dhe 20-30 vullnetarë nacionalistë bashkë me Reuf Ficon, si nënprefekt i Tiranës. Kjo fuqi niset mbas mesnate dhe bën një pushim në Shijak. Kur në mëngjes do të nisej për Tiranë, vullnetarët malësorë, të niseshin, duke thënë: “Na kena ardhë që të mbrojmë Vidin e jo të luftojmë” dhe u kthyen për në Durrës. Atëherë kapiten Xhavit Leskoviku lajmëron kapiten Sarrin që të ktheheshin për Durrës, mbasi me një fuqi kaq të vogël s’mund të niseshin për Tiranë. Sarri insistoi, por më në fund pyetën komandën me telegram urgjent në Durrës. Ky telegram mjerisht bie në dorë të gjeneral Dewerit e jo të kolonel Tomsonit, I cili dha urdhër për nisje. Fuqia u nis, por prej katundit në kodër të majtë të Shijakut filloi lufta dhe mbas pak kohe fillojnë të zbrazen pushkë nga të gjitha anët. Fuqia qeveritare tërhiqet në kodër të djathtë të rrugës dhe shtrëngohet të kthehet në Shijak, ku shumica e xhan-darëve hyjnë në një godinë qeveritare me baltë dhe tjetër në shkollë. Fillon lufta dhe disa xhandarë u vranë nga plumbat që për-shkonin muret e ndërtesës prej balte. Kapiten Xhavit Leskoviku, shtatmadhor, e këshilloi Sarrin që në tërheqje e sipër tëmos qëndronin në Shijak, por të zinin Rrashbullin për të evituar rrethimin. Por Sarri, që nuk e njifte vendin dhe zakonet e popullit, nuk e digjoi. Atëherë fuqia qever-itare u dorëzua, por dhe shijakasit më vonë u penduan dhe për t’iu shmangur përgjegjësisë eventuale thanë se qeveria e ka prishur besën. Kapiten Xh. Leskoviku u përgjigj “Sido që u bë, ne do të nxjerrim një dekret-falje prej Vidit e çështja të mbyllet me kaq”. Sarri shkon në Durrës dhe mori dekretin, por mjerisht u kthye vonë. Shijakasit zunë Rrashbullin para se ta zinin vullnetarët nacionalistë me të cilët kam marrë pjesë edhe vetë. Komandanti i kësaj force, që për-bëhej prej 50-60 vetave, qe kapiten Meleq Frashëri, i cili e këshilloi gjeneral Dewer-in duke i thënë se nuk mund të sulmohej Rrashbulli me një fuqi aq të vogël dhe pa një përgatitje ushtarake. Gjenerali holan-dez, që nga çdo pikëpamje nuk ka qenë në nivelin e lartë të misionit të tij, nuk e pra-noi mendimin e tij dhe urdhëroi që të fil-lonte sulmi më 23 maj 1914. Meleqi i hipur kalit, së bashku me vullnetarët, sulmon drejt rrugës në të dy krahët e saj. Meleqi u plagos dhe u vranë nga vullnetarët 13 veta, midis të cilëve edhe Ceno Shara dhe Haki Glina. Një pjesë e vullnetarëve u bë rob dhe pjesa tjetër u tërhoq drejt Durrësit. Me disfatën e plotë të vullnetarëve, rruga eDurrësit ishte e hapur për rebelët. Durrësi në panik priste ardhjen e tyre dhe Vidi, bashkë me qeverinë e tij dhe një shumicë personalitete, u futën në vapor. Vidi dërgon Mehmet pashë Drallën, me fla-mur të bardhë në dorë, për armëpushim. Lufta vetiu kishte pushuar, por kryengritësit nuk ditën të përfitonin nga fitorja e tyre e papritur. Në atë kohë, një pjesë e kryengritësve të Kavajës duke I rënë bories shkuan në Shijak, të cilët u bënë shkak të prishej marrëveshja dhe të mbeten pa i liruar robrit e luftës, kur kapiten Sarri mbajti një fjalim përpara kryengritësve e në mbarim të fjalimit të tij thirri “Rroftë Shqipëria!”, ata iu përgjigjën “Rroftë Baba Dovleti!” (Rroftë mbreti I Turqisë). Më vonë mbërrin në Shijak Komisioni I Kontrollit, ku delegati i Austrisë, August Krali, gjeneral Konsull, u mbajti një fjalim shqip kryengritësve, duke u thënë: “Babën që ju kërkoni nuk e përzunë shqiptarët, por e përzunë me luftë armiqtë tuaj, serbët dhe grekërit. Ai u detyrua të ikë vetë nga Shqipëria. Këto gjëra që bëni ju janë budal-lallëqe, prandaj hiqni dorë se do të vinë ser-bët e do t’u therin të gjithëve”. Robërit u liruan. Kolonel Tomsoni informo-het mirë mbi zhvillimin e ngjarjeve nga kapiten Xhavit Leskoviku dhe e dizaprovon urdhrin e Dewerit për nisjen e fuqive nëTiranë. Mandej kërkon nga qeveria shqiptare që të zgjedhë njërin prej të dyve për komandant. Qeveria zgjodhi Tomsonin dhe lajmëroi qeverinë holandeze për sa u tha më lart, e cila e thirri Dewerin. Tomsoni bashkë me Xhavit Leskovikun përgatitën një vijë mbrojtjeje mbasi mendo-hej se kryengritësit me siguri do ta sul-monin Durrësin. Vija e mbrojtjes e cila fil-lonte nga Ura e Dajlanit deri në Bishti I Pallës, mbrohej vazhdimisht prej xhan-darëve dhe vullnetarëve. Më 23 maj Tirana ra në duar të kryengritësve. Më 15 qershor, afër të gdhirit, kryengritësit sulmuan Durrësin nga Bishti i Pallës me 500-600 shijakas dhe nga Ura e Dajlanit me kavajas, të komanduar nga sheh Hamdi Shijaku. Fuqia qeveritare e priti sulmin me trimëri. Që të dy palët kanë luftuar me heroizëm. Kryengritësit u thyen duke lënë shumë të vrarë. Komandanti I tyre Sheh Shamdiu u plagos dhe u shërua në spital të Durrësit. Në luftën nga ana e kodrave, u vra kapiten Kamber Sejdini, patriot veteran dhe një nga oficerët më të dalluar të Shqipërisë. Kolonel Tomsoni, bashkë me disa krerë të vullnetarëve, ishte në Gazhane, ku kon-trollonte luftën. Një kavajas kalon tinëzisht nga Ura e Dajlanit e nëpër det i afrohet Gazhanës, fshihet prapa një shkoze dhe prej andej qëllon e vret Tomsonin. Mbas atij vret dhe Ajdin Dragën, të vëllanë e Nexhip Dragës, pa u kuptuar aspak se nga vinin plumbat. Por, një xhandar kurvele-shas e dikton kavajsin dhe midis dy palëve fillon një duel qitjesh e cila merr fund me vrajsen e kavajasit. Vrasja e kolonel Tomsonit bëri një për-shtypje jashtëzakonisht të madhe në Durrës dhe pati një efekt gati vendimtar mbi fatin e ngjarjeve të asaj kohe.

(vijon)

[ILovePejaa]

Kush ishte kundër Vidit

Kryengritja kundër Vidit filloi në një kohë të volitshme për armiqtë e vendit e pikërisht kur populli i Shqipërisë së Jugut ka qenë i angazhuar në një luftë për jetë a vdekje me grekët, për të mbrojtur vendin e vet kundër invadimit, kundër autonomisë vorio-epiriote dhe qeverisë së saj të kryesuar nga Zografosi nga Qestorati. Po këto lodra kriminale I bënte edhe kryeministri i Serbisë, Pashiqi, për të ngrehur një qeveri të llojit të Zografit në Dibër nën kryesinë e Arif Hiçmetit prej Kumanove

Sejfi Vllamasi: “Ballafaqime politike në Shqipëri” (9)

Kryengritja e popullit të Shqipërisë së mesme ka qenë një komplot i ogranizuar nga armiqtë e brendshëm e të jashtëm të Shqipërisë për të penguar stabilizimin e shtetit shqiptar, të krijuar nga gjashtë Fuqitë e Mëdha në Konferencën e Londrës, me Vidin si mbret, dhe për të krijuar kështu kushte të reja në favor të tyre, sipas qëllimeve që ndiqte çdo pjesë-marrës në komplot. Armiqtë e brendshëm: a) Esat pashë Toptani me partizanët e tij, qëllimi i të cilit ka qenë të përzëjë Vidin, të rrëzojë qeverinë e tij dhe të deklarohet vet kryetar i shtetit shqiptar; b) turkomanët si Musa Qazimi, myftiu i Tiranës, dhe Qamil haxhi Feza (elbasanas) etj., të cilët donin bashkimin e Shqipërisë së Mesme me Turqinë, por në qoftë se kjo do të ishte e pamundur, atëherë zgjedhjen e Burhanedinit, të birit të sulltan Hamitit, si mbret i Shqipërisë. Esati në fillim pranon mendimin e turko-manëve me qëllim që të sigurojë bashkëpunimin e tyre për përmbysjen e situatës. Armiqtë e jashtëm kanë qenë: xhon-turqtë, Franca, Italia, Greqia, Serbia dhe Mali i Zi. Këta të gjithë, me përkrahjen efektive që i bënin Esatit dhe turko-manëve, donin copëtimin e Shqipërisë. Ndërsa masa kryengritëse, e fantazuar nga propaganda esadiste dhe e turkofilëve, donte të përzinte Vidin e t’u bashkonte prapë me Babën. Populli i Shqipërisë së Mesme me një karakter muskular dhe thellësisht fetar, ka jetuar larg barbarizmave serbo-greke. Ky popull i udhëhequr prej njerëzve fanatikë e ambiciozë dhe me një nivel politik tepër të ulët, u hodh pa rezervë në një luftë fanatike kundër vendit të vet, duke u shërbyer pa ditur armiqve të jashtëm të tij. Kryengritja kundër Vidit filloi në një kohë të volitshme për armiqtë e vendit e pikërisht kur populli i Shqipërisë së Jugut ka qenë i angazhuar në një luftë për jetë a vdekje me grekët, për të mbroj-tur vendin e vet kundër invadimit, kundër autonomisë vorio-epiriote dhe qeverisë së saj të kryesuar nga Zografosi nga Qestorati. Po këto lodra kriminale I bënte edhe kryeministri i Serbisë, Pashiqi, për të ngrehur një qeveri të llojit të Zografit në Dibër nën kryesinë e Arif Hiçmetit prej Kumanove. Musa Qazimi dhe Qamil Haxhi Feza, në majin e 1914-tës bënë “Beselidhjen e Krujës”, ku vendosën luftën kundër Viditdhe bashkimin e Shqipërisë me Turqinë me mbret Burhanedinin në krye. Në fil-lim të qershorit ehli-kijami (populli kryengritës) zaptoi Krujën dhe Kavajën. Kryengritësit në vendet e shkelura for-monin këshilla ndër qytetet dhe fshatra, të cilat zgjidhnin këshillin e përgjithshëm, që kish për mision kryesor drejtimin e kryengritjes. Më 3 qershor, para se të shkelej gjithë Shqipëria e Mesme, bëhet një mbledhje e këshillave në Shijak, ku zgjidhet i pare Këshilli i përgjithshëm si vijon: kryetar Mustafa Ndroqi (esadist) nënkryetar Xhenabi Adili (xhonturk), major I ushtrisë turke, dhe komandant I përgjithshëm Qamil Haxhi Feza (turko-man) elbasanas. Kjo zgjedhje tregon një koalicon të bërë me lëshime reciproke të pjesëmarrësve për një qëllim të për-bashkët: ta përzënë Vidin dhe ta rrëzojnë qeverinë e tij. Kryengritja vazhdonte të përhapej. Më 17 qershor fuqia qeveritaree Azisë Pashë Vrionit dezerton dhe Lushnja okupohet prej rebelëve, si dhe Elbasani më 2 qershor. Mbas Elbasanit Çermenika, Quksi dhe Mokra, njëra mbas tjetrës bashkohen me kryengritësit. Pas okupimit të Elbasanit, Korça mbetet e shkëputur prej Durrësit dhe e vetme përballë frontit grek. Prefektura e Korçës dërgon një fuqi mjaft të organizuar prej vullnetarëve të Kolonjës, rreth 400 veta, nën komandën e Izet Zavalanit, për të hapur rrugën e për të siguruar lidhjet me Durrësin. Kjo fuqi, sado që u këshillua prej patriotëve të Pogradecit që të mos e fillonte luftën në Kodrat e Pleçishtit afër Mokrës, mbasi ajo krahinë ishte bashkuar me kryengritësit, e filloi luftën kundër fuqisë shumë më të madhe të Osman Çotës. Lufta u bë e ashpër. Ibrahim Baçi prej Mokre, dhe Muharrem Udinishti u morën krahët kolonjarëve të cilët u detyruan të tërhiqen, duke lënë afro 50 të vrarë, midis tyre edhe Zalo bej Prodanin. Ky i fundit plak 75-vjeçar, luftoi në shesh në formë dueli me Azis Allën, ku mbetën që të dy. Tradhëtisht u vra edhe Gani Butka, i plagosur në tërhe-qje e sipër, prej plumbave të ardhur nga një dritare në Pogradec. Ethem bej Starova ka qenë kundër fuqive vullnetare. Rebelët pasi hynë në Pogradec, shkuan deri te Ura e Maliqit. Këtu u ndalën pasi këtë pike e kon-sideronin si kufirin që ndante Shqipërinë me Greqinë.

(vijon)