Argumenti dhe Argumentimi

[Borix]

Përgjithësimi i Njëanshëm

Ky falsitet ndodh atëherë kur nxirret një konkluzion i përgjithshëm (mbi një popullatë elementesh, le të themi) bazuar në një sampul sugjestiv (të njëanshëm, të preferuar, subjektiv) apo të paragjykuar. Paraqitja verbale e këtij falsiteti është:

Disiplina e Statistikës dhe Probabilitetit luan një rol kryesor në përcaktimin e rregullave për zgjedhjen e një sampuli elementësh nga një popullatë e dhënë. Sampuli duhet zgjedhur me kujdes dhe me imtësi, në mënyrë që konkluzionet që nxirren të jenë sa më inductive ndaj të gjithë popullatës. Teksa studimi i të gjithë popullatës do të ishte zgjedhja perfekte, kosto dhe faktori kohë nuk e mundësojnë një gjë të tillë. Sigurisht, bëhet fjalë për një popullatë me një numër të fundëm, por të madh elementësh, apo me një numër të pafundëm elementësh. Pra, sampuli duhet zgjedhur me shumë kujdes.

Megjithatë, ekzistojnë raste kur sampuli zgjidhet posaçërisht për të arritur një konkluzion të pritshëm nga ai sampul. Në këtë mënyrë, bëhet një studim, falë të cilit pretendohet se meqenëse të gjithë elementet e sampulit (apo elementet e vrojtuara) gëzojnë X veti, atëhërë të gjithë elementët e popullatës gëzojnë të njëjtën veti. Faktikisht, elementët e vrojtuar janë të njëanshëm, sepse u zgjodhën me qëllim të paramenduar për të arritur në konkluzionin se të gjithë elementët e popullatës gëzojnë vetinë X. Ky është një falsitet jo i rrallë, qoftë në rangjet akademike, qoftë në rangjet e tjera.

Shembull: Nëse Kryeministri i Shqipërisë kërkon të nxjerrë një përfundim rreth shkallës së korrupsionit në administratë dhe nëse vendos të bëjë një sondazh mbi nëpunësit e institucioneve shtetërore, atëherë nuk ka për ta njohur me saktësi shkallën e korrupsionit, sepse sampuli i zgjedhur do të ishte i njëanshëm dhe nuk do të përfaqësonte plotësisht mendimin e qytetarëve të gjerë.


Ky falsitet është i shmangshëm në rastet e sampujve në vijim:

1. Sampul i Rastit: Nëse elementet e një populate zgjidhen në mënyrë rastësore (pra, nëse rasti është ai që zgjedh), atëherë sampuli i formuar është i paanshëm (objektiv). Megjithatë, krijimi i një sampuli ideal rasti është tepër i kushtueshëm.
   
2. Sampul i Shtresëzuar: Elementet e popullatës klasifikohen në grupe bazuar mbi veti të përbashkëta të elementeve. Paskësaj, një sampul i rastit formohet me elementë nga të gjitha grupimet. Për shembull, popullsia e Shqipërisë mund të klasifikohet në disa grupe etniciteti. Nga këto grupe, INSTAT zgjedh një sampul me elementë për një studim të çfarëdoshëm, dhe për të nxjerrë një konkluzion objektiv e përgjithësues për popullsinë e Shqipërisë.
   
3. Sampul Intervalor: Elementet e një sampuli të rastit apo të shresëzuar merren në një kohë të parë dhe në një kohë të dytë. Paskësaj, sampujt krahasohen dhe nxirret, në këtë mënyrë, një konkluzion objektiv.

Njerëzit shpeshherë nxiten nga paragjykimet apo njëanshmëria në mendim e gjykim për të ndërtuar një sampul të papranueshëm. Në fund të fundit, është më e thjeshtë të përpilosh një sampul të tillë nga pikëpamja e kohës dhe e kostos. Si do që të jetë, një sampul i tillë nënkupton një konkluzion të papranueshëm, dhe një argument fals.

[Borix]

Falsiteti i Dordolecit (Straw Man)

Falsiteti i ‘Dordolecit’ (ose ‘i Gogolit’, si tju duket më e frikshme) ndodh atëherë kur personi X nuk e merr parasysh konkluzionin e personit Y dhe paraqet një version të shtrembëruar, të keqinterpretuar, ose të ekzagjeruar të atij pozicioni, per ta goditur me pas. Shablloni i këtij arsyetimi është:

Ky lloj arsyetimi është fals, sepse të godasësh një version të shtrembëruar të një argumenti të paraqitur më parë nuk konstituon vërtetim të falsitetit të atij argumentimi. Kjo mund të bëhet për shumë arsye nga personi Y (le të themi), një ndër të cilat është të lëndojë personin X, ose ta frikësojë atë.

E shoh të nevojshme të nxjerr në pah një fakt. Nuk ka asgjë të gabuar në konstatimin e argumentit të kundërshtarit. Madje, në shumicën e rasteve, është e rëndësishme që ai argument të ri-pohohet, në mënyrë që të analizohet (dhe më tej të goditet ose jo). Por, falsiteti i dordolecit qendron në një vend tjetër: Goditësi e ri-pohon argumentin e kundërshtarit, por në një version të shtrembëruar, të pasaktë, të ekzagjeruar. Për ta qartësuar këtë falsitet deduktiv, po jap një shembull:

“Teoria e Evolucionit pretendon se kompleksiteti në univers rritet me kalimin e kohës. Por, sipas Ligjit të Dytë të Termodinamikës, çdo rritje në kompleksitet është e pamundur. Për këtë arsye, Teoria e Evolucionit është kontradiktore me ligjet e termodinamikës.”

Në fakt, Teoria e Evolucionit (apo e Përzgjedhjes Natyrore) ka të bëjë me organizma biologjikë dhe nuk thotë asgjë rreth kompleksitetit fizik të universit në tërësi. Pra, autori i këtij argumenti (mbase ndonjë kreacionist) e ka shpërdoruar rezultatin e Teorisë së Evolucionit, për të vërtetuar falsitetin e asaj teorie. Sidoqoftë, ai shpalosi falsitetin e argumentit të vet, duke marrë qendrimin e një dordoleci (sigurisht, pa ndonjë banalizim e bëra këtë analogji).

Falsiteti i Dordolecit (për nga analogjia se dordoleci është një version i shtrembëruar i njeriut të gjallë në mbrojtje të arave përkatëse) është i thjeshtë për t’u identifikuar pa patur nevojë të mendohesh gjatë, sepse sa herë që haset një qendrim i një personi kundër një personi tjetër, kur i pari pretendon diçka mendjelehtë apo të trashë për të dytin, atëherë po shtrembërohet një argument i caktuar. Kjo linjë arsyetimi është e gabuar (dhe si gjithë të tjerat më lart, e papranueshme).

[Borix]

Falsiteti i Justifikimit

Ky falsitet ndodh atëherë kur Personi X justifikon veprimet e tij kundrejt Personit Y, duke argumentuar se Personi Y do te vepronte njëlloj (ose ka vepruar më parë njëlloj), sepse asgjë nuk do ta pengonte:

Kjo linjë arsyetimi konsiderohet e gabuar, sepse çdo lloj veprimi fals që një person pretendon të kryejë kundrejt një personi tjetër është reciprokisht e gabuar.

Shembull 1:

“Ne goditëm zemrën e perëndimit, sepse ata na kanë marrë tokat tona.”

Pra, ky lloj arsyetimi është i gabuar, sepse (nga pikëpamja logjike) nuk mund të justifikosh një veprim nisur nga një pretendim i ndonjë veprimi reciprok të supozuar ose që ka ndodhur ose që supozohet se ka ndodhur.

Shembull 2:

Personi A: “Mendoj se dënimi me vdekje nuk ka kuptim.”
Personi B: “Ndërsa unë them që vrasësit meritojnë të vriten nga shteti, për pasojë të veprimeve të tyre!”

Mendoj se ky shembull e qartëson idenë e falsitetit të justifikimit.

[Borix]

Falsiteti ‘Non Sequitur’

Përkthyer nga latinishtja, ‘non sequitur’ do të thotë ‘që nuk vijon’, ose më saktë 'pa lidhje'. Ky falsitet ndodh atëherë kur konkluzioni nuk vijon (për pasojë) nga premisat. Këtë linjë argumentimi e dëgjojmë shpesh në politikë, kur politikanët e përsërisin aq shpesh një argument non sequitur, sa qyetarët nuk arrijnë ta dallojnë më falsitetin. Një nga shembujt më të përshtatshëm është pohimi i mëposhtëm, të cilin e kemi dëgjuar pothuaj të gjithë:

“Ne do të fitojmë, sepse Zoti është me ne.”

Pra, përfundimi është “Ne do të fitojmë” dhe premisa është “[sepse] Zoti është me ne”. Nga këndvështrimi logjik, argumenti i mësipërm mund të konvertohet në këtë formë:

“Nëse Zoti nuk është me ne, atëherë ne nuk do të fitojmë.”

Por, premisa “Zoti nuk është me ne” merret si e pavërtetë (sepse është deklaruar vërtetësia e së kundërtës). Atëherë konkluzioni nuk është “Ne nuk kemi se si të fitojmë”. Kjo nuk është e thënë, sepse ‘ata’ mund të fitojnë gjithësesi.

Një shembull tjetër tipik i shekullit të 20 ka qenë:

“Ne i duam të gjithë popujt e botës dhe nuk urrejmë askënd, sepse jemi Marksistë.”

Mund t’i duash të gjithë popujt e botës edhe pa qenë Marksist. Për më tepër, të bazohesh në premisat e veprave të një personi (p.sh. Marksi ose Lenini) për të nxjerrë një konkluzion specifik të përgjithshëm, mund të konsiderohet falsitet petitio principii (shih më lart): “Pse?” – “Sepse kështu ka thënë Shoku Stalin.”

Në përgjithësi, mund të pohojmë se, nisur nga një argumentim non sequitur, nëse nxitet diskutimi, atëherë mund të kalohet në argumentim tautologjik. Kjo do të thotë se, nëse nuk vihet në pah falsiteti (ose nëse nuk kuptohet) menjëherë, atëherë efekti shumëzues i tyre e zhvesh linjën e logjikimit, duke sjellë debate të shumta e të kota dhe (mbase) duke harruar pikën thelbësore të të gjithë çështjes fillestare.

[Borix]

Falsiteti i Dykuptimshmërisë (Ekuivokimi)

Falsiteti i Ekuivokimit ndodh atëherë kur një person argumenton duke përdorur një kuptim të dytë (ose të errët) të një fjale apo shprehje të caktuar, kur në fakt pritet të arsyetojë në mënryrë të paekuivokueshme. Shembulli i mëposhtëm e qartëson këtë përkufizim:

Personi A:

“Unë kam një besim të fortë në Zot”

Personi B:

“Jam munduar, por nuk arrij ta përfytyroj besimin në Zot. Më ndihmon ta kuptoj se ç’do të thotë?”

Personi A:

“Për shembull, ti ke besim se kur punon në kompjuter, monitori nuk do të shpërthejë. Gjithashtu, ti ke besim tek familja jote. E kupton?”

Koncepti i besimit i përdorur nga Personi A në fillim të dialogut është i ndryshëm nga kuptimi i së njëjtës fjalë që ky person ka përdorur në mbyllje të dialogut, sepse ai po përpiqet t’i mbushë mendjen Personit B se edhe jo-besimtarët kanë besim. Këtu del kontradikta logjike.

Një shembull tjetër që më vjen ndërmend është përdorimi i shprehjes “zemer njerëzore” gjatë ndonjë diskutimi. Në fakt, ka vetëm një organ të quajtur zemër dhe kjo nuk përcaktohet nga klasifikimi i qenies. (Sigurisht, këtu përjashtohen insinuatat figurative, pasi po flasim për argumentimin dhe falsitetet logjike.)

Një rast më i përgjithshëm ku mund të argumentohet me ekuivokim është silogjizma. Në pothuaj çdo premisë të saj, një fjalë apo shprehje e njëjtë përdoret vazhdimisht me kuptim tjetër. Teksa kjo silogjizëm mund të mos duket falsitet me një shqyrtim të parë, falsiteti i ekuivokimit mund të nxjerrë në pah pikë-thyerjen e linjës së arsyetimit.

[Borix]

Falsiteti ‘Ad Verecundiam’

Falsiteti Ad Verecundiam (lat. ndaj respektit), apo Argumentimi në bazë të Autoritetit, ndodh atëherë kur personi që po arsyeton nuk është i kualifikuar apo nuk ka autoritet legjitim për të bërë pohime e pretendime rreth një çështje të caktuar. Nëse një person pa autoritet legjitim në një subjekt të caktuar bën një pretendim rreth atij subjekti, atëherë linja e arsyetimit konsiderohet e gabuar. Prandaj, argumentimi Ad Verecundiam është një falsitet me formën e mëposhtme:

Skema e mësipërme formalizon konceptin ‘Ad Verecundiam’. Falsiteti ndodh atëherë kur shtojmë operatorin e mohimit NUK (ose JO) përpara çdo premise. Në këtë rast, nëse personi NUK është ekspert në një fushë të caktuar, atëherë pretendimi i tij NUK është i vërtetë (pra, është fals).

Shembulli më tipik, që të gjithë kemi hasur apo rreth të cili kemi dëgjuar, është kur një person (sado ekspert në cilëndo fushë) kthen përgjigjen “Sepse kështu them unë!” Në të vërtetë, ky është një argumentim në bazë të autoritetit, sepse personi merr për bazë autoritetin e tij (të çfarëdo shkalle) për të argumentuar një pretendim apo përfundim.

Sigurisht, një argumentim i tillë mund të justifikojë një konkluzion të vërtetë, por fakti që ky konkluzion del nga premisa të pohuara nga një person i pakualifikuar nuk e justifikon vërtetësinë në fjalë. Prandaj, janë përpiluar standardet e mëposhtme për të gjykuar rreth pranimit të vërtetësisë së një argumenti që mund të konsiderohet si falsitet:

1. Personi pritet të jetë ekspert i fushës së cilës i përket çështja nën shqyrtim. Përcaktimi i shkallës së ekspertizës paraqet një detyrë të vështirë, por të realizueshme. Për shembull, për të vlerësuar kredencialet akademike të një personi të përfshirë në argumentim (profesor, autor kërkimi shkencor, etj.), atëherë kërkojmë evidenca rreth arsimimit të tij (shkolla pasuniversitare, le të themi). Gjithashtu, për të vlerësuar nëse Borix nuk kryen falsitet kur deklaron se “di të lidhë këpucët”, atëherë shqyrtojmë eksperiencën e Borix në lidhjen e këpucëve. Në përgjithësi, vlerësimi i kredencialeve bazohet në arsimim (një detyrë më e thjeshtë), si dhe në eksperienac të lidhura. Sigurisht, të diskutosh rreth gjykimit të një personi si ekspert fushe është një detyrë më e vështirë, pasi lindin debate të mëdha, ku mund të përfshihen falsitete të tjera.
   
   
2. Argumentimi i personit pritet të bëhet përbrenda fushës së tij të ekspertizës. Nëse Borix (informaticien) mban një fjalim të gjatë ku argumenton në favor të heqjes së apendicitit nga trupi i njeriut, për arsye se nuk ka ndonjë funksion dhe vetëm mund të komplikojë shëndetin, atëherë ky argumentim do të konsiderohej një falsitet ad verecundiam, sepse, pavarësisht sa i vërtetë është konkluzioni, Borix nuk është ekspert i fushës së mjekësisë. Përkundrazi, nëse Borix do ta niste fjalimin e tij me termin “Sipas Dr. X në veprën e tij Y’, atëherë konkluzioni i argumentimit do të pranohej, për sa kohë që edhe Dr. X (të cilin Borix citon) paraqet premisa (evidenca të mjaftueshme) në veprën e tij Y në favor të heqjes së apendicitit.
   
   
3. Argumentimi i personit është i pranueshëm nga një numër i përshtatshëm ekspertësh të tjerë të së njëjtës fushë. Një disertacion doktorature është shembulli më i përshtatshëm. Megjithatë, një temë në shkencat ekonomike mund të jetë tepër e diskutueshme, sepse jo një numër i vogël teorish ekonomike bien ndesh me njëra-tjetrën. Prandaj, një ekspert i një teorie ekonomike mund të argumentojë kundër tezës që bazohet në një teori tjetër ekonomike.
   
   
4. Personi pritet të jetë i paanshëm në argumentimin e tij. Nëse personi mban anën e dikujt apo të diçkaje teksa përpiqet të nxjerrë një konkluzion të përgjithshëm, kryen (me ose pa vetëdije) një falsitet. Meqenëse ekspertët janë njerëz dhe njerëzit janë prehë e paragjykimeve dhe anësive, atëherë ky falsitet ka një frekuencë të shpeshtë. Sigurisht, asnjë person nuk mund të jetë plotësisht objektiv. Për këtë arsye, vërtetësia e një argumentimi që duket si falsitet në bazë autoriteti duhet të pranohet me një shkallë të mjaftueshme gjykimi.
   
   
5. Fusha e ekspertizës dhe subjekti përkatës janë legjitimë. Nëse fusha, së cilës i përket subjekti nën shqyrtim, nuk është një fushë njohurie (si për shembull, magjia, disa terapi kineze, mjekësia popullore), atëherë pretendimet që bëhen rreth atij subjekti nuk do të jenë shumë të besueshme.
   
   
6. Autoriteti mbi të cilin bazohet argumentimi duhet të jetë i përcaktuar dhe i identifikuar paraprakisht. Nëse argumenti bëhet në bazë të një autoriteti të paemërtuar, atëherë kryhet falsiteti i Autoritetit të Paidentifikuar. Për shembull, nëse Borix do të pohonte se apendiciti duhet të hiqet për shkak se ‘një mjek në një vepër ka argumentuar ashtu’, pa dhënë emrin e mjekut dhe të veprës së tij, atëherë Borix po kryen falsitetin në fjalë.

Në përgjithësi, argumentet ‘ad verecundiam’ shfaqin një frekuencë të lartë përdorimi dhe shfrytëzimi nga shume njerëz. Por, duhet bërë një kujdes i madh teksa vlerësohen argumente të tilla, sepse jo në pak raste, njerezit mund t’u referohen ekspertëve të gabuar, apo mund të ‘shpikin’ ekspertë të fushës vetëm për të këmbëngulur në vërtetësinë e konkluzionit të tyre. Gjashtë kushet e ekspozuar më lart janë ato që dallojnë një argumentim fals nga një i saktë.

Shembull 1. “Horoskopi thotë se muajin tjetër do të më rritet paga.”

Fusha e astrologjisë nuk pranohet si një fushë e kualifikuar njohurie.

Shembull 2. Disa Teori Konspirative konsiderohen se përmbajnë argumentime ad verecundiam, sepse nuk u referohen fushave të kualifikuara të njohurisë, dhe as ekspertëve të fushës së Teorisë Konspirative.

Shembull 3. “Numri im i fatit është numri 3, sepse ai përdoret për mirë në Bibël.”

Autoriteti, në këtë rast, është Bibla. Meqenëse ky autoritet nuk pranohet si fushë e kualifikuar njohurie (dhe meqenëse premisa e përfundimit nuk përmendet gjëkundi në librin në fjalë), atëherë argumenti është përfundimisht i gabuar.

[Borix]

Falsiteti ‘Ad Populum’

Falsiteti ‘Ad Populum’ (lat. bazuar mbi njerëzit), ose Argumentimi në bazë të Besimit, ndodh atëherë kur nxirret një përfundim nga premisa që bazohen në besimin e shumicës së njerëzve: “Shumica beson se pretendimi X është i vërtetë, prandaj pretendimi X është i vërtetë.”

Ne seksionin e falistetit petitio principii, kam paraqitur një shembull falsiteti: “Unë besoj në Zot, sepse shumica e njerëzve besojnë.” Në fakt, ky mund të konsiderohet si një falsitet ad populum, por premisat nga të cilat mund të jetë nxjerrë përbëjnë një argument tautologjik. Në përgjithësi, për të bërë dallimin midis dy ose më shumë falsiteteve të ngjashme, është e domosdoshme të vlerësohet skema e rrjedhës logjike: Si ndërlidhen premisat për të nxjerrë konkluzionin?

Shembull 1: Shpeshherë, nëpër faqe të ndryshme Interneti, lexojmë “10 milion vizitorë (që hyjnë në faqen tonë) nuk ka se si ta kenë gabim…” Kjo ‘parrullë’ nënkupton faktin se faqja vizitohet nga një numër i madh njerëzish, prandaj është ‘e lartë’. Në fakt, pohimi i mësipërm është një falsitet ad populum. (Më specifikisht, termi latin në këtë rast do të ishte ‘ad numerum’ – bazuar mbi numrin.)

Shembull 2: “Shumica e shqiptarëve mendojnë se integrimi europian është ide e mirë, prandaj duhet të integrohemi në Europë.” Në fakt, besimi i shumicës së shqiptarëve nuk suporton me evidenca të mjaftueshme konkluzionin për t’u integruar në BE.

Shembull 3: (Marrë nga shkrimi i një anëtari të forumit) “Meqenëse shumica e anëtarëve ateistë ofendojnë anëtarët besimtarë të komuniteteve fetare të forumit, atëherë ata nuk duhet të marrin pjesë në ato komunitete.” Ky lloj falsiteti mund të emërohet edhe ‘consensus gentium’, por është gjithësesi një falsitet ‘ad populum’.

Në çdo rast që haset një argumentim bazuar mbi besimin e shumicës, është me vend të bëhen pyetje të ndryshme, të cilat kanë për qëllim zbulimin e evidencave që suportojnë konkluzionin e argumentimit të dhënë.

[Borix]

Falsiteti ‘Ad Antiquitatem’

Falsiteti ‘Ad Antiquitatem’ (lat. bazuar mbi ‘të vjetrën’ ose ‘praktiken’), apo Argumentimi në bazë të Traditës, ndodh atëherë kur induktohet një konkluzion, teza e së cilit pretendohet të jetë e vërtetë, sepse bazohet në një traditë, zakone, veprime praktike apo të shpeshta, e të tilla: “Kjo është e saktë, sepse kështu kemi ecur gjithmonë.” Kjo, në të vërtetë, është një logjikë false.

Megjithatë, kultura e një shoqërie e vështirëson përcaktimin e falsitetit ad antiquitatem. Nëse një fenomen social është i lidhur ngushtë me kulturën e një vendi, atëherë përfundimi “Kjo është kështu” justifikohet nga premisa. Sidoqoftë, premisa mund të suportohet nga evidenca të veçanta apo të papranueshme për një kulturë tjetër, dhe në këtë pikë del vështirësia e përcaktimit të falsitetit.

Shembull 1. “Bar do hamë dhe parimet nuk i shkelim.” E thënë me terma jo-figurativë, konkluzioni i famshëm mund të jepet si : “Nuk do t’i shkelim parimet, sepse kështu kemi ecur që nga fillimi.” Kjo premisë (e bazuar në traditën politike) nuk jep evidenca të mjaftueshme në favor të përfundimit të induktuar.

Shembull 2. “S’ka ndonjë të keqe të pimë kafe nga Blloku. Të gjithë njerëzit atje ulen.” Këtë falsitet e gjen në mendjen e pothuaj çdo shqiptari që jeton në Tiranë. Falsiteti del nga një zakon praktik.

Shembull 3. Kur i dhashë dikujt një artikull të Dr. Peter Atkins për ta lexuar, përgjigjia që më ktheu pas disa ditësh ishte: “Eh, shumicën e gjëravë që jepeshin në artikull akoma nuk i kam hasur nëpër studime. S’m’u duk artikull aq akademik.” Fakti që ky person nuk është në gjendje të kuptojë plotësisht premisat e artikullit të Atkins, nuk do të thotë që ai artikull nuk është “aq” akademik. Prandaj, falsiteti qëndron në një induksion të gabuar.

Shembull 4. Në bazë të traditës socio-politike shqiptare, mund të përpilojmë shumë falsitete ad antiquitatem:

- “Dil me këmbën e djathtë, se të ecën mbarë.” (Ky mund të konsiderohet edhe falistet non sequitur. Por, po të bëjmë pyetjen “Pse?”, atëherë përgjigjia ka gjasa të larta të ketë lidhje me ‘të vjetrit’.) Në kategorinë e bestytnive shqiptare apo të huazuara nga kultura të tjera (kryesisht lindore), mund të gjenden pa masë të tilla falsitete.

- “Studentët nuk tregojnë më respekt për ne [profesorët]. Deri dje, ata ngriheshin në këmbë teksa ne hynim në auditor.” Pra, pedagogu bazohet në një veprim praktik të perënduar për të justifikuar konkluzionin e tij se ‘respekti ka humbur’. Të tilla argumentime (jo më aq të shpeshta në shoqërinë shqiptare) klasifikohen si falsitete ad antiquitatem.

Shembull 5. Vajtja në kishë çdo të dielë në vende me tradita fetare mund të justifikohet ose nga besimi, ose nga nje falsitet ad antiquitatem (tradita). Në të dyja rastet, premisat mund të justifikohen nga një falsitet ad populum.

[Borix]

Falsiteti i Pasojave të Besimit

I quajtur ndryshe si falsiteti logjik i Argumentimit në bazë të Dëshirës, ky falsitet ndodh atëherë kur shpallet vërtetësia e nje konkluzioni bazuar mbi të paktën një premisë që autori dëshiron/beson të jetë e vërtetë (ose e gabuar), sepse premisat nuk kanë evidenca suportuese ndaj konkluzionit. Përkundrazi, ato bazohen rrënjësisht në një besim apo të dëshirë të autorit. Thjesht të besosh se diçka është e vërtetë, nuk e bën atë të vërtetë. Shabllonet e ndryshme që mund të përfaqësojnë këtë falsitet janë:

• Konkluzioni k është i vërtetë/i gabuar, sepse nëse njerëzit nuk do ta konsideronin të vërtetë/të gabuar, atëherë pasojat do të ishin negative. (Falsitet në bazë të Besimit)
  
• Do të doja që konkluzioni k të ishte i vërtetë/i gabuar. Prandaj, k është e vërtetë/e gabuar. (Falsitet në bazë të Dëshirës)

Shembull 1. Operacioni Barbarossa, plani Hitlerit për pushtimin e Bashkimit Sovjetik, është një shembull i mirëfilltë Falsiteti në bazë të Pasojave të Besimit në fitore. Pra, Hitler besonte (dhe e ka shprehur publikisht) në një fitore të forcave gjermane. Ata mund ta kishin pushtuar BS, por argumentimi ishte, gjithësesi, një falsitet logjik.

Shembull 2. “S’besoj se do të ketë ndonjë luftë të tretë botërore. Armët bërthamore do të shfarrosnin gjithçka.” Fakti që ky person nuk e pëlqen luftën bërthamore, nuk do të thotë se nuk do të ketë ndonjë luftë. (Në këtë pikë, edhe unë preferoj ta bëj këtë falsitet!)

Shembull 3. “Pa fenë, jeta nuk do të kishte kuptim.” Ky argumentim bazohet në dëshirë personale të personit, por nuk vërteton që jeta pa fenë është e pakuptimtë. Dikush tjetër mund të argumentojë se ‘sikurse jeta nuk ka kuptim, feja nuk ka pse ekziston.’ Në të dyja rastet, kemi të bëjmë me falsitete ekuivalente.

Shembull 4. “Provimi ishte i vështirë. S’e kuptoj pse duhen provimet, teksa zgjuarsia nuk matet me to.” Fakti që ky person nuk pëlqen sistemin, nuk do të thotë se sistemi është i gabuar. Ka evidenca të tjera që mund ta vërtetojnë një gjë të tillë, jo një dëshirë personale, e cila konsiderohet një falsitet logjik në këtë rast.

Shembull 5. Deklarimi i politikanëve tanë në një fitore elektorale të sigurt (të gjithë i kemi dëgjuar) është një tjetër falsitet logjik. “Ne do të fitojmë këto zgjedhje, është e padiskutueshme.” Fakti që politikani ka dëshirë të fitojë zgjedhjet, nuk do të thotë se do t’i fitojë zgjedhjet. Gjithashtu, ky lloj falsiteti quhet ‘Vetëbesim i Tepruar’ dhe bazohet rigorozisht edhe në Teorinë e Probabilitetit.

Theksojmë se Argumentimi bazuar mbi Pasojat e Besimit është ndryshe nga Argumentimi në bazë të Besimit (Ad Populum), sepse ky i fundit paraqet një konkluzion nisur nga pretendimi i një shumice njerëzish (apo grupimesh).

[Borix]

Argumentimi në bazë të Ndjenjave

Falsiteti logjik i bazuar në ndjenja, apo emocione, ndodh atëherë kur një konkluzion i pretenduar është i vërtetë (ose jo), sepse favorizohet nga ndjenjat (emocionet). Pra, nëse ndjenjat e një personi manipulohen në mënyrë që ai person të pretendojë se një konkluzion i caktuar është i vërtetë, atëherë kryhet një falsitet logjik. Siç kuptohet, në vend të paraqitjes së evidencave në favor të konkluzionit, premisat përmbajnë emocione të forta.

Ky lloj arsyetimi ka një frekuencë të lartë të shfrytëzuari në politikë. Shumë fjalime politike janë të shkruara me ndjenja dhe emocione, në mënyrë që të jenë bindëse tek opinioni publik. Në fakt, opinioni mund të zhgënjehet thjesht, por ato arsyetime janë përfundimisht jologjike.

Logjika e këtij arsyetimi thyhet atëherë kur personi emocionohet ose preket aq shumë, sa ‘verbohet’ për të suportuar një konkluzion. Për shembull, nëse dikush (nisur nga karizma) frymëzon dikë tjetër se kosi ka ngjyrë të zezë, atëherë ky person ka mundësi ta pranojë konkluzionin, për arsye se karizma e të parit e ka mbushur me ndjenja të veçanta konsiderate. Le të kalojmë në disa shembuj më pranë realitetit.

Shembull 1. “Të gjithë përdorin platformën DigitAlb. Të gjithë kanë ecur përpara. Po ti?”. Ky argument mund të nxisë disa që të blejnë platformën DigitAlb. Në fakt, është një falsitet logjik, sepse nëse personit që e blen i drejtojmë pyetjen “Pse e bleve?”, atëherë përgjigjia (naive) do të ishte “...që të mos mbetesha prapa.” Pra, këtu del falsiteti logjik.

Vlen për t’u përmendur fakti se argumentimi që i apelon ndjenjave mund të bëhet jashtëzakonisht bindës dhe tepër i vështirë për t’u identifikuar. Përdorimi i logjikës është shpeshherë më i vështirë se përdorimi i ndjenjave dhe shpeshherë argumentet me emocione janë më të pranuara dhe më bindëse se argumentet e logjikshme, si në shembullin vijues.

Shembull 2. (Marrë nga një temë e forumit).
- “Shqiperia si shtet amë i shqiptareve mban pergjegjesi ndaj cdo shqiptari dhe ka per obligim (edhe historik) te perkrah dhe mbeshtes te gjithe shqiptaret dhe synimet e tyre politike etj. brenda dhe jashte kufirit te saj te tanishem, sic ben Serbia per shembull me qytetaret e saj serb (brenda dhe jashte kufirit te saj shteteror).”
- “Shqiperia e Kosova do te jene nje pas disa vitesh. Pa Shqiperi nuk ka Kosove, e pa Kosove nuk ka Shqiperi, jane nje trup.”

Argumentimi i dytë është më i zhveshur dhe kuptohet qartë që nuk është i fortë. Argumentimi i parë bazohet mbi ndjenja dhe është një nga arsyetimet më bindëse, por fatkeqësisht jo-logjike, sepse i apelon (në mënyrë implicite) emocioneve dhe ndjenjave (“Shqipëria – shteti amë me obligim historik”). Të dyja këto linja arsyetimi janë, gjithesesi, falsitete.

Duhet përmendur gjithashtu fakti se argumentimi në bazë te ndjenjave kërkon aftësi të veçanta. Për shembull, mjafton që një person të jetë karizmatik dhe argumentimet e tij emocionale mund të pëlqehen tej mase.

Si përfundim, identifikimi i një falsiteti bazuar mbi ndjenjat është po aq i vështirë në linja të sofistikuara arsyetimi sa dallimi i këtij falsiteti me argumentime të tjera të dobta. Për shembull, në shumicën e rasteve (sidomos në fjalime e debate politike) falsiteti bazuar mbi ndjenjat mund të ngatërrohet fare thjesht me argumentimin Ad Hominem.

Le ta mbyllim me një shembull të fundit nga politika:

Shembull 3. “Një vit më parë, pas zgjedhjeve të përgjithshme parlamentare të tre korrikut, në të cilat shqiptarët me një vendim historik dhe me kushte te veshtira, me votën e tyre realizuan rotacionin paqesor të pushtetit dhe u ndanë me njërin nga regjimet më kleptokratike të planetit. Rotacioni paqësor i pushtetit më tre korrik të vitit 2005 ishte një arritje historike për qytetarët shqiptarë, së pari, sepse ato larguan me votën e tyre një regjim që u instalua në vitin ’97 me dhunë, armë, djegje dhe shkatërrime, së dyti, qytetarët shqiptarë fituan me votën e tyre, në një rast unik në zgjedhje jo të lira dhe të ndershme, së treti, rotacioni i pushtetit ishte i një rëndësie historike, sepse shqiptarët me votën e tyre përmbysën sistemin kleptokratik të bazuar në vjedhjen, shpërdorimin e pasurive të tyre dhe dhunimin e votës së tyre të lirë, me lidhjet e qeveritarëve dhe zyrtarëve të lartë të të gjitha niveleve me krimin e organizuar, ndër më të rrezikshmit në Europë.”
(Shkeputur nga një fjalim i kryeministrit aktual të Shqipërisë, me rastin e njëvjetorit të qeverisjes së tij.)