Argumenti dhe Argumentimi

[Borix]

Falsiteti i Subjektivizmit

I quajtur ndryshe si Falsiteti i Relativizmit, ky falsitet ndodh atëherë kur një person argumenton se një konkluzion i caktuar mund të jetë i vërtetë për të tjerët, por jo për atë. Prandaj, ai person e hedh poshtë konkluzionin e dhënë nisur nga relativizmi (subjektivizmi).

Duhet bërë një dallim i rëndësishëm kur argumentohet rreth vërtetësisë së konkluzionit rreth një personi dhe vërtetësisë së konkluzionit për një person. Për shembull, konkluzioni “Borix ka sy jeshilë” tregon një fakt rreth Borix, dhe është i vërtetë (ose i faktueshëm). Ndërsa konkluzioni “Për Borixin, dielli rrotullohet rreth tokës” është një falsitet relativizmi, nisur nga struktura e argumentit.

Për sa kohë që e vërteta është objektive (pra, nuk është relative me të tjerët), atëherë një argumentim me strukturën e mësipërme nuk është falsitet. Megjithatë, duhet treguar kujdes në dallimin e falsitetit.

Shembull 1.

Personi A: “Unë jam ateist, nuk i besoj dogmave fetare.”
Personi B: “Ateizmi mund t’ju duket i drejtë juve nga ish-vendet komuniste, por këtej nga ne është i papranueshëm.”

Shembull 2.

Personi A: “Ke një mënyrë shumë harbute diskutimi!”
Personi B: “Kështu të duket ty, por unë s’jam aspak dakord.”

[Borix]

Reductio Ad Absurdum

“Mos e lejo gamiljen të fusë hundën nën çadrën tënde, sepse herët a vonë do ta gjesh të gjithë gamiljen nën çadrën tënde.” – Proverb Arab

I quajtur ndryshe si Falsiteti i Hundës së Gamiljes, reductio ad absurdum (lat. ‘dalje në absurditet’) ndodh atëherë kur një person argumenton nëpër disa etapa, duke pohuar se secila etapë rrjedh pashmangshmërisht nga paraardhësja deri në konkluzion, por pa dhënë ndonjë evidencë logjike rreth rrjedhjes ‘së pashmangshme’. Prandaj, konkluzioni del absurd (ose rrjedh në absurditet). Meqenëse nuk jepet asnjë arsye se përse njëra etapë pason tjetrën deri në fund (deri në konkluzion), atëherë kjo linjë arsyetimi është false.

Shembull 1. “Kryeministri na vuri gjobë herën e parë. Paskësaj, na vuri një gjobë absurde herën e dytë. Herën tjetër ka për ta mbyllur Top Channel.”

Shembull 2. “Nuk është për tia zgjatur dorën asnjë njeriu. Po tia zgjasësh njëherë dorën, të marrin të gjithë krahun.”

Shembull 3. “Nudizmi nuk duhet të hiqet nga kurikula mësimore (në akademinë e arteve). Po e hoqën nudizmin, dije se gjëja tjetër që do bëjn është të mbyllin departamentin e arteve pamore.”

Shembull 4. Në shkencat natyrore diskrete (Matematikë, Informatikë, dhe nënndarjet përkatëse) shumë të rinj të fushës bëjn vërtetime postulatash duke rënë pre e falsitetit reductio ad absurdum. Edhe sikur të jesh i sigurt se njëra etapë rrjedh logjikshëm nga tjetra, nëse nuk jep evidenca të logjikshme, atëherë arsyetimi konsiderohet i gabuar. Në shkencat ekzakte, Prova me Kundërshembull është një metodë që përdoret për të nxjerrë absurditetin në fjalë.

Shembull 5.

Personi A: “Pse e fillove cigaren?”
Personi B: “Të gjithë shokët e mi tymosin.”
Personi A: “Po sikur shokët e tu të mbyten në lumë, do t’i shkoje dhe ti nga pas?”

Në këtë rast, personi B shfaq një konkluzion absurd, sepse ai nuk rrjedh logjikshëm. Mungesën e rrjedhës logjike ia vë në dukje personi A me një kundërshembull.

[Borix]

Deklarimi i Veçantë

Kur një person i adreson standardet, parimet, rregullat një grupi tjetër personash, por deklaron se përjashton vetveten (apo të tjerë) nga ky adresim pa dhënë justifikim apo evidenca bindëse, atëherë kryen falsitetin logjik të deklarimit të veçantë. Forma e përgjithshme e këtij falsiteti jepet në figurën e mëposhtme:

Pra, nëse personi A gjendet në situatën S për një arsye C (që nuk ka lidhje me situatën) dhe argumenton ose pretendon se bën përjashtim nga situata S, atëherë kryhet një falsitet logjik.

Nga pikëpmaja filozofike, falsiteti i deklarimit të veçantë nuk respekton Parimin e Dallimit të Përshtatshëm. Sipas këtij parimi, dy persona (apo grupe personash) do të trajtohen ndryshe nga njëri tjetri vetëm nëse paraqiten evidenca të mjaftueshme dhe të përshtatshme në favor të dallimit (ndryshimeve) të tyre. Ky parim është logjikisht i pranueshëm, pasi dy persona që nuk kanë (shumë) dallime midis tyre nuk ka se si të trajtohen ndryshe nga njëri-tjetri. Prandaj, deklarimi i veçantë e cenon këtë parim.

Shembull 1. “Unë, si deputet, kam imunitet. Prandaj, nuk lejoj njeri të më fyej.”

Megjithatë, nëse deputeti gjendet në situata debatesh të ashpra, atëherë fyerjet mbase nuk do të mungojnë, të paktën kështu jemi mësuar të shohim në Teatrin e Kuvendit Popullor.

Shembull 2. “Policët nuk mund të ndalojnë një makinë, ku shoferi apo pasagjerët janë të afërm të X politikani.”

Shembull 3. Shpeshherë, dëgjojmë shumë raste përjashtimesh nga ligjet, të cilat deklarohen edhe publikisht nga politikanë të ndryshëm. Sa herë që dëgjohet një përjashtim i tillë, nëse nuk jepen evidenca bindëse (arsye të forta) në favor, atëherë po kryhet një falsitet logjik.

[Borix]

Në Qendër të Vëmendjes

Nëse argumentohet se të gjithë njerëzit e një grupi/klase/tipi të caktuar janë nëlloj si ata njerëz që u kushtohet vëmendje e veçantë (nëpër media, rrethe shoqërore, etj), atëherë kryhet falsiteti i të qenit në qendër të vëmendjes:

Kjo linjë arsyetimi është e gabuar, sepse thjesht fakti se një person apo disa persona tërheqin vëmendjen falë një karakteristike të tyre nuk do të thotë se të gjithë personat përkatës zotërojnë atë karakteristikë.

Siç mund ta vëreni, ky falsitet është i ngjashëm me Përgjithësimin e Nxituar, Përgjithësimin e Njëanshëm, si dhe me Gjallërimin Çorientues, për arsye se gabimi lind në përgjithësim të një dukurie pa evidenca bindëse. Ky falsitet është po aq i shpeshtë sa këto tre linja të argumentimit.

Shembull 1.

Personi A: “Kurrë nuk do të doja të vizitoja Shqipërinë, për shkak të kushteve dhe njerëzve.”
Personi B: “Nuk është plotësisht e saktë, sidomos për njerëzit.”
Personi A: “I kam parë Shqipërinë dhe shqiptarët nëpër emisione të ndryshme, prandaj është e kotë të diskutojmë.”

Meqë ra fjala në këtë diskutim, para tre vjetësh, në verë dhe gjatë sezonit turistik, shteti helen transmetonte video rreth Shqipërisë gjatë vitit 1997, me titrën “Live from Albania.” Nuk dua të aludoj mbi qëllimin e shtetit grek, por shumë të huaj që kanë parë atë video mund të kenë kryer falsitetin logjik në fjalë, duke anulluar vizitat e tyre për në Shqipëri.

Shembull 2. “Bëni kujdes me vapën dhe mos qendroni aspak në diell, sepse mediat po transmetojnë çdo orë të ditës raste sëmundjesh dhe vdekjesh. Po shohim kaq shumë raste të sëmurësh, prandaj mos qendroni në diell.”

Teksa vapa është negative për shëndetin (dhe kjo argumentohet me evidenca bindëse), argumentimi i mësipërm është një falsitet: “mos qëndroni në diell, sepse po shohim shumë raste të sëmurësh.”

[Borix]

Sinops: Taksonomia e Falsiteteve

Falenderoj Prof. G. N. Curtis, fale nje korrespondence me te cilin arrita te permbledh tipet me te rendesishme (me te pergjithshme) te falsiteteve. Skema e meposhtme kategorizon falsitetet ne baze te logjikes formale dhe informale. Ne kete sinops, do te paraqes pjesen me te rendesishme dhe te pergjithshme te nje skeme te ngjashme qe Curtis me derogi para pak ditesh. Ne sinopsin tjeter do te permbledh me pak fjale se cfare nuk eshte logjika dhe si duhen trajtuar situatat ku hasen argumente te gabuara (falsitete).


Taksonomia e Falsiteteve Logjike

FALSITET FORMAL

* Falsitetet Boolean-e
* Falsitetet Probabilistike
* Silogjizmat

- Falsitetet Deduktive
- Falsiteti i Mesit te Florinjte

FALSITET JOFORMAL

* Falsiteti i Ekuivokimit
* Falsiteti Ad Ignorantiam
* Falsiteti Petitio Principii
* Te Menduarit Bardhe e Zi
* Falsiteti i Perberjes
* Falsiteti i Ndarjes
* Falsiteti i Kumarxhiut
* Non Causa Pro Causa

- Cum Hoc, Ergo Propter Hoc
- Post Hoc, Ergo Propter Hoc
- Shkak i Pavend

* Falsitet Ignoratio Elenchi

- Argumentim ne Baze te Pasojave te Besimit (Ad Consequentiam)

○ Argumentim ne Baze te Pasojave

- Argumentim Ad Populum
- Argumentim ne Baze te Ndjenjave

○ Argumentim ne Baze te Pasojave

- Falsiteti Gjenetik

○ Argumentim Ad Hominem
○ Argumentim Ad Verecundiam
○ Abuzim me Etimologjine

- Argumentim ne Baze te Shoqerise se Keqe
- Falsiteti i Dordolecit
- Falsiteti i Justifikimit

* Falsiteti Non Sequitur

○ Falsiteti i Dykuptimshmerise

* Deklarimi i Veçante
* Reductio Ad Absurdum
* Analogji e Dobet

○ Pergjithesim i Njeanshem
○ Pergjithesim i Nxituar
○ Petitio Principii

Kjo peme taksonomike tregon se si mund te nderlidhen falsitetet. Pra, nje falsitet mund te sjelle tjetrin, ose mund te pergatise nje situate qe do te mireprese gabime te tjera ne arsyetim.

Sigurisht, falsitetet e mesiperme permbledhin cdo falsitet tjeter specifik. Per shembull, Argumentum Ad Hitlerum ndodh atehere kur argumentohet se nuk duhet bere dicka nese te njejten gje e bente Hitleri, apo kjo gje eshte e keqe, sepse e bente Hitleri. Ne fakt, ky lloj falsiteti perfshihet nen falsitetin me te pergjithshem "Argumentim ne baze te Shoqerise se Keqe". Pra, lista e falsiteteve te ekspozuara ne kete teme permbledh cdo lloj falsiteti tjeter specifik (te deritanishem, pasi lista eshte gjithnje e hapur dhe mirepret specifikime te tjera).

[Borix]

Argumentimi Logjik

Deri në këtë pikë, kemi paraqitur tipet e përgjithshme të falsiteteve logjike, duke specifikuar strukturën e secilit falsitet, të shoqëruar me shembuj realë dhe më të shpeshtë. Për të shmangur keqkuptime të mundshme, duhet të përmendim se ç’është në vetvete logjika, si përkufizim dhe ç’është linja logjike e arsyetimit.

Shkruani në Google këto fjalë kyçe, pa thonjëzat: “define:logic”. Do t’ju shfaqet një set me rezultate të cilët japin një përkufizim të konceptit ‘logjikë’ nga fjalorë/enciklopedi të ndryshme. Përkufizimet e konceptit variojnë që nga disiplina filozofike deri në atë matematike. Në thelb, koncepti është i njëjtë. Gjithësesi, le të ekspozojmë përkufizimin e dhënë nga enciklopedia Britannica, përkufizim të cilin personalisht e cilësoj të përkryer:

“Logjika është studimi i pohimeve dhe shfrytëzimi i tyre në argumentime.”

Më tëj, jepet një artikull më i zgjeruar, i cili shpjegon me pak fjalë se logjika është një metodë, detyra kryesore e së cilës qëndron në deduktimin e pasojave logjike të një sërë pohimesh (premisash).

Megjithatë, asnjë enciklopedi nuk mund të thotë se çfarë nuk është logjika. Atëherë, është e domosdoshme të përmendim dy fakte. Së pari, ligjet e logjikës nuk mund të konsiderohen absolutisht universale. Më specifikisht, nëse dikush pohon se, meqenëse një konkluzion del logjikisht i pamundur, atëherë është logjikisht i pamundur, qendrueshmëria është e brishtë, relative me shkencën bashkëkohore. Për shembull, në të shkuarën argumentohej në bazë të shkencës bashkëkohore – gjeometria Euklidane, ligjet e së cilës konsideroheshin universale – dhe çdo konkluzion jashtë logjikës së asaj shkence konsideroheshin logjikisht të pamundur. Në fakt, ne sot e dimë se gjeometria Euklidane nuk është universale. Prandaj, nuk mund të themi me siguri absolute se ligjet e logjikës janë universale.

Së dyti, logjika nuk është një metodologji që sundon mendjen (për pasojë, edhe sjelljen) e njeriut, sepse çdo qenie njerëzore deklaron objektiva të ndryshme dhe ka qëllime të ndryshme, si dhe sjellje jo të njëjtë, me qenie të tjera njerëzore. Për shembull, konsiderojmë argumentin:

“Të gjithë anëtarët e partisë duhet t’i raportojnë dhe të komunikojnë me kryetarin e partisë. Borix është anëtar partie. Prandaj, Borix duhet të komunikojë me kryetarin.”

Teksa ky argumentim është logjikisht i qëndrueshëm, në jetën reale Borix mund të ketë ndonjë konflikt me kryetarin e partisë, prandaj ai nuk do të komunikojë drejtpërdrejt me të. Ky është një kundërshembull i përgjithësimit të mundshëm se logjika sundon universalisht sjelljen njerëzore.

Dhënë këto dy fakte, për çfarë na duhen specifikimet e falsiteteve logjike? Në fakt, përcaktimi i linjave të dobta ose të gabuara të arsyetimit është e nevojshme të mjeshtërohet nga çdo njeri për disa arsye. Së pari, logjika zhvillon mendimin dhe gjykimin kritik. Për çdo shkrim të çdo lloj forme që lexojmë dhe për çdo fjalim që dëgjojmë, mendja jonë kritike bën të mundur identifikimin dhe përcaktimin e rrjedhës dhe qëndrueshmërisë logjike të linjave të arsyetimit të autorëve. Për pasojë, jemi më të aftë të bëjmë cilësime rreth konkluzioneve të paraqitura. Së dyti, duke njohur mirë falsitetet logjike, ne mund të përcaktojmë qëndrueshmërinë e plotë të linjës së argumentimit. Pra, nëse një artikull nuk përban falsitete logjike ose përmban ndonjë falsitet i cili nuk ndikon në tërësinë e vërtetësisë së konkluzionit, atëherë konkluzioni pranohet si i logjikshëm. Së fundi, me anë të falsiteteve ne mësojmë se si të përdorim logjikën dhe nëse logjika është metodologjia më e përshtatshme për kryerjen e një pune analitike/kritike. Sigurisht, ekzistojnë edhe mjete të tjera për të komunikuar, diskutuar, apo debatuar.

Si përfundim, një mendje analitike apo kritike nuk mund ta konsiderojë logjikën si një metodoligji universalisht të aplikueshme, pasi në të kundërt ajo mendje nuk do të cilësohej dhe aq analitike. Megjithatë, duke njohur në përgjithësi apo me imtësi falsitetet logjike, mendja zhvillohet bashkërisht me logjikën. Parthenoni lulëzoi në kohën e tij, por sot e shohim të rrënuar dhe në nevojë për rikonstruksion. Pra, me kalimin e kohës, përforëcohen ligjet shkencore, duke sjellë përforcim të logjikës, të mendjes njerëzore. Çdo disiplinë, në fund të fundit, ka nevojë për grimë herë pas here.

[Borix]

Referenca dhe Shënime

Librat e mëposhtëm mund t’i gjeni në Amazon për një çmim tepër të papërfillshëm. Personalisht, do të këshilloja edhe personin më me përvojë të investonte në to:

Toulmin, Stephen E. The Uses of Argument. Cambridge University Press, 2000 (ribotim i vitit 1958 – klasik)

Kjo është një kryevepër në shpjegimin analitik rreth përdorimit të argumentimit. Toulmin trajton çështje kyçe bazuar mbi logjikën formale dhe joformale.

Rottenberg, Annette T., dhe Donna H. Winchell. The Structure of Argument. 5th Ed. Beford Publishing, 2005.

Rottenberg, Annette T., dhe Donna H. Winchell. The Elements of Argument. Reprint Ed. Beford Publishing, 2006.

Rottenberg dhe Winchell e trajtonë argumentin nga pikëpamja strukturore, duke vënë theksin mbi elementët e argumentimit, për të dalë eventualisht tek qëndrueshmëria logjike.

McCoy, Charles W., Jr. Why Didn’t I Think of That? Think the Unthinkable and Achieve Creative Greatness. Prentice Hall: New Jersey, 2002.

McCoy e trajton logjikën argumentative si një armë të fuqishme në luftën kundër ordineres.

LaBossiere, Michael C. A Fallacy Recognition Handbook. 2002.

Si çdo manual, ky që LaBossiere paraqet mund të përdoret si referencë për identifikimin e falsiteteve logjike, përgjithësisht joformale.

Damer, T. Edward. Attacking Faulty Reasoning: A Practical Guide to Fallacy-Free Arguments. 4th Ed. Wadsworth Publ., 2000.

Teksa identifikimi i falsiteteve është njëra anë, Damer paraqet direktiva rreth përpilimit të një argumentimi të fuqishëm, qoftë për punë personale, qoftë për të goditur logjikën false.

Për më tepër, Interneti është i mbushur me artikuj të ndryshëm rreth falsiteteve logjike. Megjithatë, duhet bërë kujdes në përzgjedhjen e një artikulli për ta lexuar. Personalisht, nuk jam shumë i dhënë pas ‘enciklopedisë’ së hapur Wikipedia, sepse trazohet nga lloje të ndryshme mendjesh, prandaj do t’ju këshilloja ta shpenzonit kohën online duke shfletuar faqe të vlefshme, për sa kohë që nuk mund të investoni në libra. Për një website të vlefshëm, shfletoni Fallacy Files të Prof. G. N. Curtis, falë ndihmës së pjesshme të së cilit arrita të përmbledh falsitetet logjike të paraqitura në këtë temë.

[Fiori]

Nuk e kuptova pse e kishe fshehur këtë temë. Mendova ta vendosja tek psikologjia fillimisht, por duke ju referuar strukturës së forumit dhe mënyrës si ai funksionon do ishte e më e dobishme këtu tek temat shoqërore, në mënyrë që të gjithë të kenë mundësinë të diskutojnë.

Do t'i rrikthehem temës...

[fiso]

hallall plako, se ja kishe luajtur pikat me kete teme dhe me kete shkrim qe kishe bere, diçka shume e vleshme per çdo person e jo vetem per anetaret e forumit.
edhe per ato librat kishe bere shume mire qe na tregove.
nice.....

[Borix]

Mendova ta vendosja tek psikologjia fillimisht, por duke ju referuar strukturës së forumit dhe mënyrës si ai funksionon do ishte e më e dobishme këtu tek temat shoqërore

Ne fakt, sic mund ta kesh kuptuar, tema ka te beje me nje subjekt te disiplines se logjikes informale, fushe kjo qe i perket filozofise. Prandaj, mendoj se eshte me mire te transferohet tek nenforumi i filozofise.