Argumenti dhe Argumentimi

[Borix]

Falsiteti ‘Ad Metam’

I quajtur ndryshe Argumentum in Terrorem (lat. ‘tmerr’) apo Argumentum ad Baculum (lat. ‘frika nga forca (bastuni)’), Falsiteti i bazuar në Frikën ndodh kur pretendohet një konkluzion A, i cili ka për qëllim të shtojë frikën, prandaj një konkluzion tjetër B, i cili ka një shkallë lidhje me konkluzionin A, pretendohet të jetë i vërtetë/i gabuar. Pra, kur në premisat e një argumenti përdoret frika apo forca apo tmerri si evidenca suportuese ndaj konkluzionit të atij argumentit, atëherë kemi të bëjmë me një falsitet logjik ‘ad metam’ (lat. ‘ia pret shkurt’).

Është e nevojshme të ritheksoj një dallim kyç ndërmjet dy grupimeve kryesore të linjave të arsyetimit: evidencat dhe motivet. Evidencat bazohen në arsyetime racionale dhe pranohen si të besueshme, sepse janë objektive dhe rrjedhin logjikshëm. Motivet, nga ana tjetër, bazohen në arsyetime të mangëta (ose të kursyera) dhe pranohen për shkak të ndonjë faktori të jashtëm (si frika, kërcënimi, fitimprurja, interesa të ndryshëm, etj.).

Shembull 1.

“Jam djali i dekanit të Fakultetit të Shkencave Politike; dua të di nëse e keni korrigjuar provimin tim. Besoj se kam dalë shkëlqyeshëm - një rezultat i tillë më duhet për një diplomim të mbarë.”

Ky student po përdor një argumentim ad metam ose ad baculum. Si do që të jetë, argumentimi i tij ndaj profesorit në fjalë është një falsitet logjik, sepse studenti pretendon vërtetësinë e konkluzionit ‘që ka dalë shkëlqyeshëm në provim’, por pa ditur rezultatin. Prandaj, profesori detyrohet nga frika e ‘dekanit të Fakultetit të Ekonomisë’ për t’i dhënë të birit të kolegut të tij një notë të shkëlqyer. Pra, konkluzioni B (ai i profesorit) nxitet nga konkluzioni A (ai i studentit), nisur nga një arsyetim motivues, jo racional. Në këtë rast motiv mund të jetë frika, por mund të jetë gjithashtu edhe miqësia, edhe ndonjë interes i veçantë. Por, konkluzioni A nuk është e thënë të realizohet. Pra, ky profesor mund të jetë ‘i ndershëm’. Gjithësesi, falsiteti logjik u shpreh qartë. (Shënim: argumentimet ad terrorem, ad metam, apo ad baculum përbëjnë një organ vital të procesit jetësor të shoqërisë shqiptare.)

Shembull 2.

“Po s’besove në Zot do të të përpijnë flakët e zjarrit. Në ferr ka squfur, një erë jashtëzakonisht të rëndë. Trupi do të të digjet, por ti nuk do të vdesësh, do të vuash përjetësisht.”

Ky është versioni i thjeshtëzuar i një argumentimi të një ministri të ri kongregate, që kam dëgjuar para shtatë vjetësh në Budapest dhe që bazohej në kapitullin 16 të librit ‘Zbulesa’ të Biblës. (Në këtë kapitull flitet për fundin e ditëve dhe vuajtjet e ndryshme.) Në fakt, ky argumentim i ministrit është një falsitet logjik, sepse pretendon vërtetësinë e një konkluzioni (pra, ekzistencën e Zotit) mbi frikën apo terrorin që do të shkaktonte mosbesimi në Zot (plagët, vuajtjet në ferr). Si do që të jetë ferri, kjo linjë arsyetimi përmban motive frike dhe terrori dhe nuk përbën një argumentim logjik për vërtetimin e konkluzionit në fjalë, prandaj është një falsitet ad metam.

Vlen për t’u përmendur fakti se argumentimi ad metam përdoret edhe atëherë kur në një grup të caktuar shoqëror mbizotëron dyshimi ose pasiguria. Marketingu është një fushë që favorizohet shumë nga falsiteti ad metam; po ashtu edhe politika. Konsiderojmë shembujt e mëposhtëm:

Shembull 3 (Marketing).

“Platforma DigitAlb është më e avancuara dhe më e mira në treg. Ju ofrojmë rreth 40 kanale me çmimin më të favorshëm.”

Nga ana tjetër,

“Platforma Sat+ ofron mbi 1000 kanale dhe çmimin më të ulët në treg. Falë transmetimit satelitor, mund të njiheni me të gjithë botën.”

Kur kam dëgjuar një reklamim të tillë para tre vjetësh, nuk mundesha të vendosja se kë nga platformat duhet të bleja – njëra me mbi një mijë kanale, tjetra me 40. Njëra me satelit, tjetra pa satelit. Ky argumentim në marketing ndodh shumë shpesh. Ai nxit ndjenjën e pasigurisë tek klientët, duke motivuar një konkluzion të suportuar nga frika (apo pasiguria). Gjithësesi, është një falsitet logjik – pra një argumentim i gabuar (ose i dobët). (Sa për informacion, nuk bleva asnjërën nga të dyja, por më bënë dhuratë platformën DigitAlb.)

Shembull 4 (Politika).

“Nuk di kujt tia jap votën. Nga njëra anë, kemi nevojë për ndryshim, sepse u mbytëm në korrupsion. Nga ana tjetër, këta janë po të njëjtat fytyra të vitit 1997. Jam në dyshim për qeverisjen e re, por gjithësesi ndryshimi nevojitet.”

Këtë e kam dëgjuar jo rrallë pak ditë para datës 3 korrik 2005 (data e zgjedhjeve parlamentare në Shqipëri). Konkluzioni i këtij personi (‘nevojitet ndryshimi’) bazohet në një ndjenjë pasigurie (‘qeveria Nano na mbyti me korrupsion’), e cila, për këtë person, është më e madhe se pasiguria që shkakton ideja e ‘qeverisjes së vitit 1997’. Sidoqoftë, ky është një argumentim jologjik dhe justifikon karakteristikat e një qeverije po aq sa justifikon votën e këtij personi.

Shembull 5. I tërë sistemi komunist në Shqipëri bazohej në argumentime in terror. Mund të japim si shembull kryesor luftën e klasave dhe izolimin. Tek e para, njerëzit terrorizoheshin nga internimi deri në rrënjë. Ndërsa izolimi argumentohej si “Shqiptarët janë si bletat. Po të hapim kufijtë, ata largohen dhe nuk kthehen më.” Këto kanë qenë dhe mbeten dy nga falsitetet më të famshme të sistemit ksenofobik në fjalë.

[Borix]

Argumentimi në bazë të Lajkës

I quajtur ndryshe si argumentimi i lustrosjes (ose i ngjyrosjes) së diskutimit apo argumentimi i ‘servilit’, ky argument përbën një falsitet logjik, sepse lajka apo lustrosja apo servilizmi paraqiten si evidenca kryesore në favor të konkluzionit të pretenduar. Pra, nëse personi A lëvdohet nga personi B dhe personi B nxjerr një konkluzion, atëherë personi A (nisur nga lajkat) detyrohet të pranojë vërtetësinë e konkluzionit të personit B. Siç mund të vërehet, ky falsitet është një rast i veçantë i argumentimit në bazë të ndjenjave.

Ky falsitet është i shpeshtë në mjedise të ndryshme shoqërore dhe përdoret si servilizëm në pjesën më të madhe të kohës. Pra, falë këtij argumentimi, personi e fsheh synimin e vërtetë, duke shprehur një lajkë.

Shembull 1.

“Profesor, t’ju them të drejtën, ky është kursi më i avancuar dhe më i bukur që kam hasur gjatë gjithë kurrikulës akademike.”

Pak çaste më vonë:

“A mund t’jua dorëzoj detyrën dy-tre ditë më vonë, sepse...”

Në fakt, kjo “sepse”-ja e fundit është e barazvlefshme me zero. Arsyeja e vërtetë që mund ta shtyje personin A (profesorin) të pranojë konkluzionin (‘ta dorëzoj detyrën me vonesë’) e personit B (studentit) është lajka që ky i fundit i bën të parit.

Shembull 2. Falsiteti i servilit është i pranishëm në arenën ndërkombëtare. Mund të përmendim lajkat e Izraelit ndaj SHBA, apo lajkat e Kubës ndaj ish-Bashkimit Sovjetik, apo lajkat e Serbisë ndaj Rusisë. Mund të supozoni se këto janë raste që bien në sferën e ndjenjave, por faktikisht mund të specifikohen si raste falsitetesh në bazë të lajkave.

[Borix]

Falsiteti ‘Ad Novitatem’

I quajtur ndryshe si Argumentimi në bazë të Risisë, argumenti ad novitatem përbën një falsitet logjik, sepse premisat pretendojnë me nxitim një konkluzion nisur nga evidenca në bazë të një risie: X është e re, prandaj X më mirë, më saktë. Logjika thyhet në pikën ku pretendohet se e reja është gjithnjë më mirë. Në fakt, e reja nuk është automatikisht më mirë. Mendja mund të shkojë më shpejt tek bomba atomike. Paraqitur më thjesht, nëse Borix shkruan një artikull prej 30 faqesh ku argumenton se ngjyra e kosit është e zezë, atëherë dikush mund të thotë që është dakord me Borix, sepse nxorri diçka të re. Ky është një kundërshembull më bindës se sa bomba atomike. Po më bindës do të ishte rasti sikur Borix do të argumentonte se 1+1 nuk bëjnë dy.

Ky falsitet është, në të vërtetë, tërheqës për kultura të ndryshme. Për shembull, qytetërimet perëndimore tërhiqen nga e reja dhe e inkorporojnë atë menjëherë në rutinat e tyre. Kjo ndodh sepse risia ka lidhje konceptuale me zhvillimin, dhe zhvillimi ka lidhje konceptuale me evoluimin: pasardhësi është më superior se paraardhësi. Përdorimi i këtij justifikimi për të argumentuar që e reja është gjithnjë më mirë përbën, pra, një falsitet logjik. (Në këtë pikë, dikush mund të argumentojë se evolucioni është i gabuar, pasi nënkupton që pasardhësi është më superior se paraardhësi, por ja që risia nuk gëzon këtë veti. Ky argumentim, sa për rifreskim, është falsiteti i dordolecit.)

Siç mund të vërehet, falsiteti ad novitatem është poli i kundërt i falsitetit ad antiquitatem, i cili pretendon se e vjetra është më superiore (shih më lart). Prandaj, nuk do të ishtë me vend të argumentonim se, meqenëse e reja nuk është më mirë, atëherë e vjetra duhet të jetë më mirë. Ky argumentim është i gabuar dhe, sic do të lexoni më vonë, i përket falsitetit të të menduarit ‘bardhë e zi’. Le të kalojmë në disa shembuj.

Shembull 1.

“Parimet socialiste zëvendësuan rrënjësisht një moral të zhveshur të shoqërisë shqiptare. Moraliteti i sistemit tonë është i pastër – ashtu siç u shuajtën dinozaurët për të sjellë kafshë të reja, ashtu duhet shuajtur dhe moraliteti i vjetër në favor të një më të miri.”

Një argument i tillë pretendon se e reja është më mirë se e vjetra, duke e përgjithësuar me anë të analogjisë së shfarrosjes së dinozuarave. Faktikisht, ky është një falsitet logjik.

Shembull 2. Risitë teknologjike konsiderohen gjithmonë si më superiore. Në këtë pikë, ekzistojnë dy grupe mendimesh: ata që pretendojnë se risia është më superiore, dhe ata që pretendojnë të kundërtën. Të dy rastet janë falsitete logjike, njëra ad novitatem, tjetra ad antiquitatem. Ekziston edhe nje grup i tretë, përbërë nga ata që nuk pretendojnë asgjë ose që kritikojnë dy grupimet e para. Ky i fundit më duket më objektiv, më logjik.

[Borix]

Falsiteti ‘Ad Misericordiam’

I quajtur ndryshe si Argumentimi në bazë të Mëshirës, falsiteti logjik ad misericordiam ndodh kur një premisë paraqet si evidencë suportuese një pohim mëshirues. Prandaj, konkluzioni që del pranohet nga keqardhja. Me fjalë të tjera, nëse në minutat e fundit të jetës së tij një person deklaron se një plus një nuk bën dy, atëherë dikush (nxitur nga keqardhja) pranon konkluzionin në fjalë.

Ky falsitet nuk duhet ngaterruar me argumentimin në bazë të pasojave të besimit (shih më lart). Ky i fundit pretendon vërtetësinë e një konkluzioni bazuar mbi një dëshirë ose një besim të fortë subjektiv.

Gjithashtu, falsiteti ad misericordiam mund të ngatërrohet me argumentime të ngjashme logjike. Për shembull, nëse një student mungoi në provim sepse theu këmbën, atëherë argumentimi në favor të përsëritjes së provimit është i vlefshëm, sepse premisat justifikojnë përfundimin. Pra, për sa kohë që nuk humbet evidence logjike (në këtë rast, fizike), atëherë argumentimi nuk është një falsitet mëshirimi.

Shembull 1.

“Kam besim se do të tregoj aftësi në këtë punë. Në fund të fundit, kjo punë më nevojitet për të ndihmuar familjen.”

Në bazë të keqardhjes, punëdhënësi pranon konkluzionin se duhet ta punësojë atë person.

Shembull 2.

Personi A:

“Ky pedagog s’shpjegon mirë.”

Personi B:

“Në fakt, jeton vetëm. Nuk i vë faj.”

Personi A:

“Megjithatë, më duket shumë i përgatitur.”

Faktikisht, nisur nga keqardhja, personi A mundohet të pranojë konkluzionin se ‘pedagogu është i përgatitur’. Gjithësesi, fakti që ‘ai jeton vetëm’ nuk e justifikon logjikisht përgatitjen.

[Borix]

Argumentimi në bazë të Talljes

Ky argumentim është një falsitet logjik, sepse tallja, përbuzja, apo përqeshja përdoren në vend të evidencave suportuese ndaj konkluzionit të deklaruar. Pra, linja e arsyetimit nis me një pretendim të caktuar. Më tej, paraqitet një tallje (përgjithësisht kundrejt pretendimit). Prandaj, pretendimi është i gabuar.

Kjo linjë arsyetimi konsiderohet një gabim logjik, të paktën për arsye të kundërshembullit të famshëm “1+1 bëjnë 2? Kjo është gjëja më qesharake që kam dëgjuar!” Në fakt, një plus një bëjnë dy, prandaj argumentimi i mësipërm bie poshtë nga pikëpamja logjike.

Siç do ta shohim më vonë, një nga metodat më të sofistikuara për identifikimin e pikëthyerjes së logjikës në të tilla argumentime është linja Reductio Ad Absurdum, ose prova me kundërshembull. Kjo konsiderohet si një nga armët më të fuqishme të logjikës (më vonë rreth kësaj).

Shembull 1. “Nuk e kuptoj si besoni në Teorinë e Evolucionit. Nuk ofendoheni kur mendoni se keni dale nga majmunët?”
Faktikisht, ky argumentim (tepër i shpeshtë, do të thoja) përdor teorinë në fjalë si një objekt tallje, për të konkluduar eventualisht se ajo është e gabuar.

Shembull 2. “Shqipëria 1 Euro më duket nismë qesharake. Ku merr vesh kryeministri jonë nga ekonomia!”
Edhe sikur kryeministri të ishte dërrasë, kjo formë logjikimi është false, sepse nxjerr një konkluzion (‘Nisma Shqipëria 1 Euro nuk mund të funksionojë’) bazuar mbi një premisë të karakterizuar nga tallja (ose nga qesharakja).

Vëreni se shembulli 2 i ngjet tej mase argumentimit ad hominem (shih më lart). Në të vërtetë, duhet bërë kujdes kur përcaktohet falsiteti në linjën e arsyetimit. Siç pamë edhe më lart, disa falsitete janë ose raste specifike të njëri-tjetrit, ose shumë të përafërta me njëri-tjetrin.

[Borix]

Falsiteti ‘Ad Odium’

I quajtur ndryshe si Argumentimi në bazë të Zemërimit, falsiteti ad odium (lat. ‘urrejtje, mëri’) ndodh atëherë kur zemërimi ose mëria shfrytëzohet si mjet për të goditur një argument të bërë kundër një premise të dhënë. Një falsitet të tillë e hasim shpesh në arenën politike, midis partive opozitare. Linja e arsyetimit paraqitet verbalisht si më poshtë:

Gjithashtu, ky falsitet ndodh shpesh kur dikush argumenton duke gjeneruar apo nxitur zemërim. Për shembull, nëse Borix ka bërë një pretendim të saktë në një postim të një teme të hapur nga një anëtar me të cilin ka patur konflikte në të shkuarën, atëherë hapësi i temës mund ta kundërshtojë postimin e Borix duke argumentuar pasaktësinë në bazë të mërisë. Kjo gjë ndodh shpesh edhe në jetën e përditshme. Si përfundim, mund të hamendësojmë se mëria apo zemërimi verbon logjikën.

Duhet të nxjerrim në pah një dallim të rëndësishëm në këtë pikë. Nëse mëria apo zemërimi është i justifikueshëm, atëherë argumentimi ad odium mund të mos konsiderohet si një falsitet logjik. Për shembull, nëse një qytetar “kap” deputetin e zonës në një akt korrupsioni, fare mirë mund të argumentojë se nuk do të votojë më për atë.

Shembull 1. “Borix të kundërshtoi në sy të të gjithë këshillit të partisë. Më mirë ta përjashtojmë nga partia.”
Mëria është një armë shumë e fuqishme kundër logjikës apo mendjes së shëndoshë.

Shembull 2. “Rusia është kundër pavarsisë së Kosovës. Prandaj, mos blini më asnjë mall rus, as mos kontribuoni në turizëm, as mos mësoni rusisht, etj., etj.”
Ky argumentim është një falsitet logjik i shpeshtë dhe i freskët, i justifikuar nga inati.

Megjithatë, le të shqyrtojmë shkurtimisht shembujt e mëposhtëm, duke lënë disa pyetje të hapura.

Shembull 3. “Është herët për një pajtim me popullin serb. Ata masakruan me mijëra shqiptarë të Kosovës!”
A mund të konsiderohet ky një falsitet ad odium? Gjithashtu, a është një falsitet ad odium mëria që kanë hebrenjtë kundrejt popullit gjerman? Unë mendoj se falsiteti ad odium ka gjasa të larta të jetë i pranishëm në të tilla arsyetime.

[Borix]

Falsiteti i Përbërjes

Falsiteti i përbërjes ndodh atëherë kur induktohet nje konkluzion i përgjithësuar, nisur nga disa vëzhgime që nxisin në atë konkludim. Kjo linjë argumentimi është false, sepse përgjithësimi mund të thyhet nga të paktën një komponent i së tërës. Për shembull, nëse dikush sheh një ketër në Parkun e Tiranës, atëherë mund të bëjë përgjithësimin se çdo park i Tiranës ka ketra. Këtu del gabimi i induksionit.

Falsiteti i përbërjes merr dy forma. Forma e parë është nxjerrja e një konkluzioni të një grupimi elementesh, nisur nga karakteristika individuale të një numri të fundëm elementesh të grupimit në fjalë. Pra, elementet E1, E2 dhe E3 kanë X karakteristika. Kështu që, e tërë klasa e përbërë nga të gjithë elementët e mundshëm E, ka po të njëjtat X karakteristika. Ky është gabim logjik, sepse fakti i thjeshtë që elementët kanë disa karaktersitika nuk do të thotë që tërësia e tyre ka po ato karakteristika.

Forma e dytë e falsitetit të përbërjes ndodh kur shqyrtohen karakteristikat e një numri të fundëm elementësh të një bashkësie B, për të nxjerrë një konkluzion të përgjithshëm mbi karakteristikat e vetë bashkësisë B. Ky është gabim logjik, sepse jo gjithnjë klasa ndan të njëjtat karakteristika si një pjesë e elementëve të saj.

Shembull 1. “Klasa X e Informatikës qenka një klasë tepër e fortë. Është hera e parë gjatë karrierës sime që tre studentë vlerësohen si absolutë!”
Nisur nga ekzaltimi, ky pedagog bëri një gabim logjik. Fakti që tre studentë janë të shkëlqyer (ose të paktën deri në atë moment), nuk do të thotë që e gjithë klasa që përmban ata studentë të jetë e shkëlqyer. Ky argumentim është forma e dytë e falsitetit të përbërjes.

Shembull 2. “Të tre luanët në kopshtin zoologjik hanë më shumë ushqim se elefantët. Të gjithë luanët hanë më shumë ushqim se elefantët.”
Fakti që tre luanë specifikë janë vrojtuar të hanë më shumë se elefantët nuk do të thotë se është ashtu për të gjithë tërësinë e luanëve në botë. Ky argumentim është forma e parë e falsitetit të përbërjes.

Vërejmë se kjo linjë argumentimi nuk është e gabuar kur paraqiten evidenca të forta në favor të inferencës së bërë. Për shembull, shfrytëzimi i Teorisë së Probabilitetit dhe Statistikës, le të themi, në inferenca të ndryshme bazuar mbi popullata, do të ishtë një evidencë e fuqishme.

[Borix]

Cum Hoc, Ergo Propter Hoc

I quajtur ndryshe si Falsiteti i Shkakut të Diskutueshëm, falsiteti ‘cum hoc, ergo propter hoc’ (lat. ‘me këtë, prandaj për shkak të kësaj’) ndodh kur një person pretendon se një ngjarje e caktuar është shkaku i një ngjarje tjetër, vetëm sepse të dy ngjarjet ndodhin bashkërisht (ose njëkohësisht). Forma e përgjithshme e linjës së këtij arsyetimi është “Të gjitha ngjarjet M janë përcjellë gjithnjë nga ngjarjet N. Prandaj, ngjarjet M shkaktojnë ngjarjet N”.

Në disa raste, falsiteti paraqet vështirësi në dallim, për arsye se është e vështirë të përcaktosh shkakun dhe pasojën. Për shembull, një fëmijë problematik mund të jetë shkaku i humorit të ngurtë të prindërve, por e anasjellta mund të jetë e vertetë. Prandaj, në mënyrë që të identifikohet saktë falsiteti, duhet të vërtetohet që shkaku i konkluduar është mjaftueshmërisht i suportuar me evidenca, si dhe personi që bëri argumentin të ketë konfonduar shkakun e vërtetë me pasojën. Një arsye tjetër që nxit mangësi në cilësimin e shkakut është ndjenja dhe ushqimi nga ideologjia. Këtë të fundit e kemi hasur shpesh në arenën politike dhe juridike, por edhe në jetën e përditshme shoqërore dhe familjare. Për shembull, ka njerëz që pretendojnë se klubet e natës duhen mbyllur sepse janë një shkak kryesor i përfshirjes së të rinjve në punë të pisëta, por ka njerëz që argumentojnë se shkaku i përfshirjes së të rinjve në të tilla afera është dëshira dhe vendimi i tyre. Megjithatë, në një pjesë të mirë të rasteve, shkaku mund të identifikohet pas një sërë hapash kërkimesh të evidencave objektive.

Shembull 1. “Niveli i jetesës në Shqipëri ka rënë për shkak të korrupsionit. Të korruptuarit ndalojnë mbarëvajtjen ekonomike të vendit. Prandaj, eliminimi i tyre do të na shpiejë në standarde perëndimore.”
Rënia e nivelit të jetesës dhe korrupsioni janë dy ngjarje që kanë ndodhur bashkërisht, por kjo nuk do të thotë se korrupsioni është shkaku absolut i rënies së mirëqenies.

Shembull 2. “Ky imoralitet dhe temperament i ngurtë i këtij personi shkaktohet nga kosumimi i alkoolit dhe duhanit. Në fakt, të gjithë ata që nuk konsumojnë alkool dhe duhan janë të çiltër.”
Në fakt, Bin Laden me shokë janë po aq të çiltër sa ata që konsumojnë alkool dhe duhan (kundërshembull).

Në disa raste të tjera, falsiteti Cum Hoc ndodh edhe për shkak të koincidencave. Për shembull, në një analizë regresioni, koeficienti i korrelacionit të dy ose më shumë ndodhive mund të rezultojë i fortë. Prandaj, mund të nxirret konkluzioni se njëra ndodhi shkakton tjetrën ose të tjerat. Në fakt, kjo nuk është gjithnjë e saktë.

[Borix]

Post Hoc, Ergo Propter Hoc

I quajtur ndryshe si Falsiteti i Shkakut të Gabuar, ‘post hoc, ergo propter hoc’ (lat. ‘pas kësaj, prandaj për shkak të kësaj’) ndodh atëherë kur nxirret një konkluzion në bazë të pretendimit se, meqenëse ngjarja M ka ndodhur përpara ngjarjes N, atëherë M është shkaku i N. Megjithatë, kjo evidencë është e dobët dhe shkaku i vërtetë i ndodhisë N mund të jetë një ngjarje tjetër e pashqyrtuar. Si një kundërshembull të tjeshtë ndaj përgjithësimit të gabuar se një ngjarje precedente është shkaku i një ngjarje të dhënë, mund të japim argumentimin: “Gjeli këndon pak para se të lindë dielli. Prandaj, dielli lind sepse këndon gjeli.”

Në një pjesë të rasteve, falsiteti Post Hoc ndodh edhe për shkak të ndonjë koincidence, duke shfaqur një lidhje të fortë me falsitetin ad antiquitatem (shih më lart). Për shembull, dikush mund të argumentojë se shkaku i sëmundjes së një personi është magjia që i kanë bërë dashakeqët. Gjithashtu, të gjithë mund të kemi hasur argumentimin “Mos qendro duar-kryq, sepse është keq.” Pra, një e keqe do të ndodhë për shkak të kryqësimit të duarve. Nëse dikujt i ndodh një e keqe, atëherë personi supersticioz mund të argumentojë: “Të thashë të mos t’i mbaje duart kryq.” Pra, koincidenca shkakton një falsitet post hoc jo në pak raste.

Shembull. “Sipas raportit vjetor të Ministrisë së Rendit, puna e policisë në grumbullimin e armëve pa leje ka ulur kriminalitetin me 50%.”
Shkaku i uljes së kriminalitetit mund të mos jetë konfiskimi i armëve pa leje (sepse armët gjenden kudo), por mund të jetë një shkak tjetër. Nëse ministria në fjalë nuk paraqet evidenca të forta në favor të konkluzionit të deklaruar, atëherë unë e pranoj këtë arsyetim si jë falsitet logjik.

[Borix]

Injorimi i një Shkaku të Zakonshëm

Ky falsitet ndodh atëherë kur konkludohet rreth shkakut të një ngjarje N nga një ngjarje M vetëm sepse këto ngjarje janë rregullisht të ndërlidhura; dhe nuk kërkohet (pranohet) një shkak i tretë, që mund të jetë edhe i zakonshëm. Formalisht, argumentohet se, meqenëse ngjarjet M dhe N janë të bashkërenduara, atëherë M shkakton N; por, mund të ketë edhe një ngjarje të tretë, P, që mund të jetë shkaku i vërtetë (kryesor) i ngjarjes N.

Sigurisht, ekzistojnë raste kur falsiteti i injorimit të një shkaku të zakonshëm (ose të njohur) paraqet vështirësi në dallueshmëri. Le të shqyrtojmë shembujt e mëposhtëm.

Shembull 1. “Fajin për krizën energjitike e ka natyra – moti i thatë.”
Në këtë rast, të dyja ngjarjet janë të bashkërenditura (mot i thatë dhe krizë energjitike), por kjo nuk do të thotë se shkaku është kategorikisht moti i thatë. Ky është një shembull i vështirë për sa i përket identifikimit të një shkaku të zakonshëm, i cili në këtë rast mund të hamendësohet se është keq-administrimi i krizës.

Shembull 2. “Provimi ishte tëpër i vështirë dhë u vlerësova dobët. Ai pedagog bën gjithnjë provime të vështira për të na ulur mesataren.”
Shkaku i zakonshëm i injoruar, në këtë rast, do të ishte mungesa e studimit të zgjeruar për një lëndë të vështirë. Meqenëse lëndët i përkasin një kurrikule akademike të aprovuar dhe meqenëse provimet aprovohen nga fakulteti, atëherë studenti që bën argumentimin e mësipërm po injoron një shkak të zakonshëm, në favor të shkakut të bashkërenditur ‘pedagogu e ka fajin, prandaj unë dola keq në provim.’

Falsitetet Cum Hoc, Post Hoc dhe Injorimi i një Shkaku të Zakonshëm përfshihen nën kategorinë e përgjithshme të falsiteteve jo-formale, të quajtur ‘Non Causa Pro Causa’ (lat. ‘shkak [është] jo-shkaktari’).