Statuti i Shkodres

[Eni]

“...STATUTET E SHUMË TË PËRSHPIRTSHMIT QYTET I SHKODRËS...”






“Një monument i vërtetë i Shqipërisë mesjetare, teksti më i vjetër ligjor, produkt në territorin e Shqipërisë”

Hyrje

Zbulimi i Statuteve të Shkodrës dhe botimi i tyre në gjuhën italiane dhe në gjuhën shqipe (2002), është pa dyshim një ngjarje me rëndësi të madhe për historinë e popullit shqiptar në përgjithësi dhe për historinë e shtetit të së drejtës shqiptare në veçanti.
Me këtë dokument historiko-juridik, së bashku me Statutet e Durrësit, Tivarit, Drishtit e të Budvës, krijohet mundësia të merren njohuri më të plota për organizimin e zhvillimin e qyteteve-shtete mesjetare, siç ishte Shkodra etj.
Botimi i Statuteve të Shkodrës, siç thonë në parathënie Lucia Nadin e historiani Oliver Schmitt, janë "një monument i vërtetë i Shqipërisë mesjetare, teksti më i vjetër ligjor, podukt në territorin e Shqipërisë".
Sipas Gerhard Ortalit, statutet janë "dokument me rëndësi themelore nga shumë pikëpamje".
Deri tani shkencat historike e juridike shqiptare dhe shumë studiues të huaj janë përqëndruar kryesisht në studimin e së drejtës zakonore të shqiptarëve, posaçërisht në Kanunin e Lekë Dukagjinit, që i referohet nga gojëdhëna popullore mesjetës (shek.XV). Mirëpo, dihet se Kanunet përmbanin norma që rregullonin marrëdhëniet juridike të njerëzve në zonat malore të qeverisjes vendore në Jug, në Veri të Shqipërisë e deri në Kosovë, ndërsa në qytete nuk vepronin. Me zbulimin e Statuteve të Shkodrës të dhjetëvjeçarëve të parë të shek.XIV, plotësohet një boshllëk i madh për vetqeverisjen e qyteteve.
Qëllimi i këtij shkrimi është të japë një përmbledhje të shkurtër të historikut të statuteve dhe veçanërisht të paraqesë normat me karakter penal që ata përmbajnë në kontestin historik.


1.Pak histori

Nga njoftimet e dhëna në artikujt hyrës të statuteve del se në vitin 1907, për herë të parë Leone Fontana, në Bibliografinë statutore shënonte ekzistencën e një statuti të Shkodrës: Scutari (Albania), Statuti di Scutari Ms. Museo Civico Correr Venezia.
Studiuesja italiane Lucia Nadin, nisur nga interesa gjuhësore dhe Oliver Jons Schmitt për interesa historike, bënë kërkime intensive derisa hodhën në dorë Statutet, në dorëshkrim në 40 fletë, të shkruara në gjuhën veneto-veneciane. Dorëshkrimi ishte kopjuar nga origjinali prej Marino Dulcik, në arkivat e Këshillit të të Dhjetëve në Arkivin e Shtetit të Venecias. Dorëshkrimi nuk përmban datën e kopjimit, por sipas historianit Oliver Schmitt, ky është dokument unikal, që pasqyron korpusin tërësor të statuteve të qytetit të Shkodrës në dhjetëvjeçarin e parë të shek.XIV.
Statutet janë hartuar sipas modeleve perëndimore të qyteteve shtete të Italisë: Venecia, Milano, Ankona etj. dhe përmbajnë parime evropiane, ndonëse Shkodra në këtë periudhë historike ndodhej nën sundimin e mbretit Stefan Dushanit, Rasha. Në fakt në krerët (nenet) 1, 2, 3, 54, 84, 92, 99 e 224, flitet për mbretin. Ky fakt është me shumë rëndësi që tregon se Statutet janë hartuar para vitit 1346, kur Stefan Dushani mori titullin perandor (car).
Ky fakt vërteton gjithashtu edhe origjinalitetin shqiptar të Statuteve të Shkodrës kundrejt zakonik-ut (Kodit ligjor) të Stefan Dushanit që hyri në fuqi në vitin 1349, dmth. pas statuteve.
Veç asaj, origjinaliteti i Statuteve vërehet edhe në përmbajtjen e tyre, që ndryshon shumë nga zakonik-u i Dushanit, sepse statutet përmbajnë shumë më tepër norma penale se sa zakonik-u, që kërkohej të zbatohej në perandorinë e tij, në Thesali, Maqedoni dhe Shqipëri.
Pas vdekjes së Stefan Dushanit (1355), Shkodra kaloi nën sundimin e Balshajve, të cilët e shtrinë pushtetin e tyre deri në Vlorë e në Berat. Kështu kreu (neni) 271 i statuteve i përket kohës kur ishte në fuqi Gjergj Balsha, i cili më 1396 kërkoi protektoratin e Venecias.
Nga viti 1396-1479 Shkodra bie nën sundimin e Venecias. Kështu shpjegohet që në Arkivin e Venecias ka shumë dokumente për Shkodrën. Me sa duket, pas pushtimit të Shkodrës nga Turqia në vitin 1479, shkodranët e emigruar në Venecia morën me vete këto dokumente, përfshirë edhe statutet e qytetit të tyre.
Meritë e madhe historike u përket studiuesve Lucia Nadin dhe Oliver Schmitt që i gjetën e i botuan Statutet e Shkodrës, duke i bërë një shërbim të madh Shqipërisë e posaçërisht shkencës juridike shqiptare. (Vazhdon tek Suplementi)

2.Përmbajtja e Statuteve

Pa hyrë në analizën e hollësishme të përmbajtjes së Statuteve, sepse kjo do të kërkonte një punim më vete, vlen të vihet në dukje sa vijon:
Në kopertinë është stema e qytetit të Shkodrës. Statutet përmbajnë 268 krerë (nene) origjinale dhe 11 krerrë (nene) shtesë. Të 268 krerët i përkasin dhjetëvjeçarëve të parë të treqindës, kurse 11 krerët (nenet janë shtesa të viteve 1392-1479).
Në krerët e parë flitet për qytetarinë, për apustujt e shenjtorët, pastaj vijnë krerët me radhë për ndërtimin e shtëpive, për punët bujqësore, për punët artizanale, për peshëmajtjet, për zgjedhjet e funksionarëve, për marrëdhëniet midis komunës dhe klerit, për pozitën e gruas që gëzon disa privilegje, ndryshe nga Kanuni i Lekë Dukagjinit, për gjykimet (procedura penale) dhe në pjesën e fundit për normat e së drejtës penale, që përbën objektin e këtij shkrimi.
Gjuha e përdorur në statute, sipas Giovan Batista Pelegrinit është e qartë, veneto-veneciane, por përmban edhe pak shprehje orientale. Statutet janë përkthyer në gjuhën shqipe nga Pëllumb Xhufi.

Nga prof. Ismet Elezi

[Albo]

Mesjeta Shqiptare pasurohet edhe me një dorëshkrim origjinal burimor nga viti 1468 me vlera të jashtëzakonshme për drejtësinë dhe albanologjinë

Shqipëria, një kushtetutë që në Mesjetë

Dr. Musa Ahmeti, Vatikan

Statutet janë tërësi normash të shkruara apo aktesh normative të kodifikuara që rregullonin jetën e brendshme të qyteteve-komuna mesjetare: marrëdhëniet e tyre si qytete-komuna autonome me zotërinjtë e tyre feudalë, por edhe raportet e kishës me qytet-komunën si dhe raportet hierarkike brenda për brenda kishave në një territor të caktuar siç është kryeipeshkvia. Mbi bazën e statuteve zgjidheshin dhe vepronin të gjitha organet e brendshme drejtuese të komunës dhe të kishës, që kryenin detyra të caktuara me karakter legjislativ, administrativ, gjyqësor, etj, dhe po mbi bazën e tyre jepeshin normat përkatëse juridike penale, civile, procedurale, doganore, tregtare, të pronësisë, të punës, jetës familjare, marrëdhënieve bashkëshortore, atyre të prindërve me fëmijët, deri te normat mbi dhunën dhe sjelljet e moralit ... etj.
Termi Statutum në fillim përdorej për një vendim të vetëm me karakter legjislativ, që zakonisht kishte përdorim të gjërë dhe për një kohë të gjatë. Më vonë me këtë emër, filloi të njihet tërësia e gjithë këtyre vendimeve, si një korpus organik. Në tekstet juridike me "Statut" nënkuptojmë "përcaktim ligjor, juridik, rend, rregull" duke qëndruar kështu shumë pranë fjalës latine "constitutio." Në fillim të shek. XII përdorimi i fjalës "Statuta" kufizohej në gjuhën e përdorur për mbretin dhe për kishën megjithëse shfaqen edhe "Statuta civitatis." Në krijimin e statuteve të qyteteve dhe atyre të katedraleve shqiptare, një rol vendimtar, që është edhe veçori dalluese nga statutet e ngjashme të krijuara në Evropë, ka luajtur e drejta zkonore vendase, që shfaqet në shumë institute juridike të përbashkëta.
Nëse në fillimet e tyre këto rregulla renditeshin në mënyrë fragmentare dhe kronologjike sipas datave, me kalimin e kohës dhe me rritjen e eksperiencës, renditja filloi të bëhej sipas principeve më të mira sistemuese. Ato u ndanë në pjesë dhe sektorë të ndryshëm në libra, kapituj, etj., sipas kritereve të përmbajtjes. Kushtetuta dhe administrimi i komunës, e drejta civile dhe penale, mbikëqyrja e sigurisë në qytet dhe në vend, marrëdhëniet tregtare etj. të gjitha këto ishin tani forma të veçanta dhe secila u zhvillua në një mënyrë të veçantë, sipas karakteristikave dhe specifikave të komunave apo katedraleve përkatëse.


Historiku i dorëshkrimit

Dorëshkrimi i Statutit të Katedrales së Drishtit për herë të parë përmendet në katalogun 438 të antikuarit gjerman, Karl Wilhelm Hiersemann nga Lajpcigu, në qershorin e vitit 1915, fasc. 43, nën numrin 250, i përshkruar në mënyrë shumë sipërfaqësore, por me titull të plotë: "Statuta et ordinationes capituli ecclesiae Cathedralis Drivastensis". Meqenëse dorëshkrimi nuk u shit, Hiersemann i përsërit shënimet e vitit 1915 në katologun 477 për vitin 1920, fasc. 7, nën numrin 33, duke mos shtuar asgjë më shumë.
Në botën shkencore, i pari që tërheq vëmendjen për ekzistencën, vlerën dhe rëndësinë e këtij dorëshkrimi është albanologu kroat, Milan Shuflaj. Për vendndodhjen dhe përmbajtjen e dorëshkrimit, M. Shuflajn e kishte njoftuar Ivan Bojniçiqin në vitin 1916.
Në pamundësi për ta blerë vetë këtë dorëshkrim, Shuflaj i drejtohet banit kroat, Rauhit, që ta blente atë për Bibliotekën Universitare të Zagrebit. Kjo gjë nuk u realizua. Shuflaj provon përsëri përmes Thalloczy-t që Akademia Vjeneze ose ajo e Budapestit ta blenin këtë dorëshkrim, por pa sukses. Derisa Shuflaj po këmbëngulte që me çdo kusht që të blihej dorëshkrimi, (ndërkohë ai i ishte drejtuar për ndihmë edhe Akademisë Serbe të Shkencave në Beograd), në vitin 1920, ai njoftohet, se një blerës anonim e kishte blerë dorëshkrimin për shumën marramendëse prej 2.000 markash, aq sa ia kishte vënë çmimin antikuari gjerman. Një gjë e tillë e shqetësoi shumë, ngase shpresonte që një ditë do ta botonte vetë këtë "burim me vlera të jashtëzakonshme për mesjetën e qyteteve shqiptare."
Përmes albanologut Henrik Bariq, në vitin 1924, Shuflaj arrin të sigurojë emrin e blerësit, danezit Sir Thomas Phillipps. Së bashku me kolegët e tij, Viktor Novakun dhe Henrik Bariqin, lusin albanologun danez, Holger Pedersenin, që të ndërmjetësonte te Sir Thomas Phillipps për t'iu siguruar një kopje të fotografuar të tërë dorëshkrimit. Në vitin 1925 arrin kopja e dorëshkrimit e cila nuk ishte e plotë.
Shuflaj, së bashku me V. Novakun, menjëherë i hynë punës dhe e përgatitën për botim dorëshkrimin, me gjithë mangësitë që kishte. Si i tillë botohet në Biblioteka Arhiva za Arbanasku starinu, jezik i etnologiju. Beograd, 1927. Edhe pse i botuar, ai mbetet pothuajse i panjohur dhe i pashfrytëzuar fare nga studiuesit dhe historianët shqiptarë dhe të huaj. Në vitin 1971, botohet në formë të shkurtuar dhe me ndërhyrje të shumta në gjuhën shqipe në Gjurmime Albanologjike, seria e shkencave historike të Prishtinës.


Dorëshkrimi i Statuteve të Katedrales së Drishtit që ruhet në Danimarkë

Dorëshkrimi ruhet në Bibliotekën Mbretërore të Danimarkës, në një kuti kartoni ngjyrë jeshile dhe është i lidhur me kopertina kartoni të forta, ngjyrë kafe të errët, ndërsa kurrizi është prej pergameni të bardhë. Gjashtë faqet e para dhe të fundit janë boshe: janë faqe që iu takojnë kopertinave kur është bërë lidhja e re në fund të shek. XIX. Dorëshkrimi është në pergamen të butë e fin. Kopertina është diçka më e trashë se faqet e tjera. I tërë dorëshkrimi është i shkruar me ngjyrë kafe nga një dorë e vetme. Ka dy lloj paginimesh: njërin lart në të djathtë, që fillon nga nr. 1r dhe vazhdon deri në nr. 18v dhe paginimi i dytë, poshtë në djathtë, që fillon nga nr. 9r dhe përfundon në nr. 26v. Të dy paginimet janë të kohës së dorëshkrimit. Si duket, ky dorëshkrim ka qenë pjesë e një apo më shumë dorëshkrimeve të tjera të lidhura së bashku.
Në f. 1r (olim 9r) brenda inicalit 'P' të iluminuar në flori, me dekorime shumë të bukura për rreth, është një portret i ipeshkvit Pal Engjëlli me shkopin baritor në dorë, me mitër në kokë i veshur me rroba të kryeipeshkvit. Mitra e bardhë, e ndarë me një vijë të kuqe nga balli e lart, ka një lakim të vogël, majtas. Në ballë është vetëm një hark i vogël që shërben si bazament për fillimin e vijës. Jakat e veladonit janë jeshile. Menjëherë poshtë jakave është petku kryeipeshkvnor i hedhur mbi supe, i cili ka ngjyrë vjollce. Nga gryka deri në fund të kraharorit, petku ka formën e shkronjës 'V.' Petku është i hedhur edhe mbi supe dhe duar. Brendia e petkut është jeshile. Veladoni poshtë petkut është blu dhe zbret deri te gjunjët. Poshtë veladonit, nga gjunjët deri te këpucët është një petk i bardhë. Në dorën e djathtë, kryeipeshkvi mban shkopin baritor, i cili është i bardhë dhe ka kokë të rrumbullaktë ngjyrë gri. Dora e majtë është ngritur në pozicion lart, ashtu siç ngrihet kur bëhet bekimi. Sfondi gjithandej është blu i errët. Ndërsa portreti rrethohet nga një rreth vezor ngjyrë vjollcë.
Në të gjitha faqet e dorëshkrimit ka iniciale të dekoruara. I tërë dorëshkrimi ka 66 iniciale. Zakonisht në iniciale janë përdorur tre ngjyra: e kuqja, kafeja dhe bluja e mbyllur!
Në f. 4r-v; 5r-v; 6v; 7v; 8r-v; 9v; ka shënime në margina, menjëherë në vazhdim të tekstit me ngjyrë të kuqe. Shënimet në margina shkojnë në drejtim të fundit të faqes çdoherë. Në faqen e fundit të dorëshkrimit është një gjenealogji e familjes së Engjëllorëve, e cila lexohet me vështirësi ngase është shumë e zverdhur. Kopertina e fundit e pergamenit të dorëshkrimit është mjaft e dëmtuar. Në të ka disa rreshta me shënime në fund të faqes, por janë shumë të dëmtuara nga koha dhe nuk lexohen.
Dorëshkrimi ka gjithsej 922 rreshta. 32 faqe kanë nga 27 rreshta, dy faqe nga 26 rreshta [f. 14v dhe 17v] dhe një faqe 6 rreshta [f. 18r], me 53 kapituj dhe dimensione: 17.5 x 25.7 cm.
Sipas informacioneve që morëm në Bibliotekën e Danimarkës, që nga viti 1920, kur ky dorëshkrim ka arritur në këtë bibliotekë e deri më sot, me këtë dorëshkrim nuk ka punuar asnjë studiues.


Përmbajtja e dorëshkrimit

Duke qenë se këto statute bazohen në një shkallë të lartë tek zakonet e vjetra ekzistuese "antiquissima et observata consuetudine" (kap. 44) duke i hedhur në letër ato që tashmë ishin praktikë e përditshme në shoqërinë shqiptare, "secundum morem et consuetudinem antiquorum" (kap. 46), statutet fillojnë me një normë zakonore që duhet të ketë qenë shumë e përhapur në traditën e lashtë shqiptare si është ajo e respektit të ndërsjellë të brezave dhe pikërisht me "Në ç'mënyrë të rinjtë duhet të respektojnë pleqtë dhe në ç'mënyrë pleqtë duhet t'i duan të rinjtë..." (kap. I) duke theksuar kështu që në fillim vlerat tradicionale dhe rëndësinë që ata u jepnin këtyre vlerave vendore.
Në kapitujt në vijim përcaktohet mënyra e zgjedhjes së rektorit dhe prokuratorit (kap. II), saktësohen detyrat dhe përgjegjësitë e rektorit (kap. IV), kanonikëve (kap. VII, VIII, IX, XLIV), rregulli për diskutim në kapitull dhe respekti ndaj pleqve (kap.XVII), ruajtja dhe përdorimi i vulës; dokumenteve dhe privilegjeve (kap. XX), gjobat për vjedhje dhe mashtrim (kap. XXIII), përfaqësimi i kanonikëve dhe të deleguarit e tyre në bisedime ose marrëveshje të ndryshme (kap. XXIV), dënimet për rrahje (kap. XXIX), shqyrtimi i ankesave të ndryshme nga qytetarët, por edhe nga kanonikët (kap. XXX-XXXIII), në rast të mungesës së normës statutore, të veprohet sipas drejtësisë dhe ndershmërisë, duke pasur gjithmonë parasysh frikën e Zotit (kap. XXXV), dënimet e konkubinatit (kap. XXXVI), ndërsa kap. XLI, flet për ndihmën dhe mbështetjen e studiuesve dhe atyre që shkojnë me studime, kurse kap. LI, trajton "Mosmarrëveshjet rreth respektimit të statuteve," etj.

Koha e krijimit dhe vlera e jashtëzakonshme unikale e dorëshkrimit
Dorëshkrimi "Statuta et ordinationes capituli ecclesiae Cathedralis Drivastensis" është tepër i rrallë dhe unikat, ngase përmban kapitujt e Katedrales së Drishtit. Si i tillë, statut katedraleje, ai është i vetmi që deri sot është zbuluar në qytetet e bregdetit Adriatik, dhe për këtë arsye ka një vlerë të jashtëzakonshme për historinë e krishtërimit.
Dorëshkrimi është shkruar nga kanoniku dhe noteri i Tivarit, Simon Dromasys me 12 janar 1468, i cili bën gjithashtu përshkrimin e variantit të zyrtarizuar të vitit 1464, nga libri i notarit dhe kanonikut të Durrësit, Gjon Mauros, që njëkohësisht ka qenë edhe sekretar i kryeipeshkvit të Durrësit, Pal Engjëllit, që ndërkohë kishte vdekur.
Variantin e "Statuta et ordinationes capituli ecclesiae Cathedralis Drivastensis" nga viti 1464 e kishin punuar kanonikët nga Drishti, të cilët ishin të ditur, të shkolluar, dhe njihnin rrethanat, situatën dhe gjithçka tjetër që kishte të bënte me katedralen dhe me zakonet e Drishtit në të kaluarën. Për zakonet e lashta të katedrales së Drishtit flet vetë teksti në mënyrë eksplicite: "laudabilem consuetudinem antiquorum nostrorum immitantesi" (kap. 2); pastaj: "antiquissimam constuetudinem imminantes" (kap. 39) dhe "antiquissima et observata consuetudine" (kap. 44) si dhe "secundum morem et consuetudinem antiquorum" (kap. 46). Pra, përpos përvojës, njohurive dhe njohjes së situatës së përgjithshme, kanonikët nga Drishti, i kishin si shembull edhe këto statute të lashta "a maioribus nostris quasdam constitutiones traditas," [f. 2v], që datonin të paktën nga viti 1397.
Sipas të dhënave të tjera arkivore, mësohet se ky statut ishte "edituar" në vitin 1456, kur papa Kalisti III, i kishte dhënë autorizimin ipeshkvit të Sapës Gjergjit [ishte ipeshkv në Sapë gjatë viteve: 1440-459] për një veprim të tillë, "ipsique capitulum et canonici nonnulla statuta ediderunt". Shkaku se pse ky editim nuk u njoh zyrtarisht, ishte vdekja e papës Kalisti III. Ndërkohë, në vitin 1459, vdes edhe ipeshkvi i Sapës Gjergji, kështu që papa Piu II, pas një lutjeje me shkrim të bërë nga katedralja e Drishtit në vitin 1463, emëron dy persona autoritarë për të verifikuar dhe nëse ka nevojë për të plotësuar statutin ekzistues të Katedrales së Drishtit. Këta ishin, kryeipeshkvi i Durrësit Pal Engjëlli dhe kryediakoni i Shkodrës, emri i të cilit nuk na bëhet e njohur në statute, por që sipas Hierarchia Catholica të Eubelit (vëll. II, f. 256) ai duhet të jetë domenikani Manuel (1451-1465).
Pas një pune të kujdesshme, të kryeipeshkvit dhe kryediakonit, më 21 nëntor të vitit 1464, në manastirin benediktin të shën Theodori de Elohiero bëhet njohja zyrtare e "Statuta et ordinationes capituli ecclesiae Cathedralis Drivastensis" në prani të "zotit at Nikollë Lalemit, abatit të manastirit në fjalë dhe në praninë e zotit Gjergj Topia dhe të burrave të nderuar, zotit Pjetër, rektorit të shën Demetrij de Plumsis dhe të zotit Gjin, rektorit të shën Venere de Managastis dhe në prani të dëshmitarëve dhe të të ftuarëve të tjerë edhe të rogatëve..."


Dorëshkrimi është përgatitur për botim dhe së shpejti do botohet si monografi e veçantë

Duke studiuar dorëshkrimin origjinal të "Statuta et ordinationes capituli ecclesiae Cathedralis Drivastensis" ne e kemi pergatitur për botim atë duke bërë një transkriptim të ri, përkthim komplet në gjuhën shqipe dhe angleze së bashku një studim kritik me komente përcjellëse.
Me këtë rast, falenderoj kolegët dhe bashkëpunëtorët: Etleva Lala, Shaban Sinani, Robert Elsie, don David Gjugja, Karen Maria Jensen, Tomasso Mrkonjic, Christine Maria Grafinger, Erik Petersen dhe Aleksandar Stipçeviq, që secili nga fusha e tij kanë kontribuar me studime përkatëse duke bërë që ky studim të jetë komplet dhe së shpejti të botohet, gjithashtu falenderoj edhe z. Qemal Minxhozi, ambasadorin e Shqipërise në Danimarkë.

Statutet e qyteteve-komuna dhe të katedraleve shqiptare janë një dëshmi që vërtetojnë edhe një herë ekzistencën e qyteteve-komuna shqiptare, të botës qytetare në kompleksin mesdhetar, zhvillimin e tyre dhe ngjashmëritë me qytetet-komunat e tjera të Evropës si dhe zhvillimin e të drejtës kanonike kishtare, e cila ishte mjaft specifike ngase në vetvete ruante rregullat zyrtare të kishës duke i përshtatur ato sipas të drejtës dhe traditës vendëse.

[Kleitus]

Nuk dua te hap debat fetar, por po shoh nje shkim latin, emrin e Topiajve atje, dhe te disa Papave ?! Pra katoliket shqiptare paskan qene shume aktive, dhe nese artikulli thote se kjo paska qene nje kushtetute, dhe nese bazohemi edhe me tutje tek kanunet e Durresit qe jane akoma me te vjetra, atehere del qe Shqiperia nuk ka bere pjese ne bizant por ka qene e veteqeverisure.

Megjithate nje gje qe ka shume me teper interes ketu nuk eshte feja por nderhyrje e Papes Calixtus III ne kete kanun apo kushtetute si mund ta quajme. Mesa di une nje Pape, nuk mbaj mend kush e shpalli "heretik" Lek Dukagjinin fill mbasi ai beri kanunin e tij. Mbase dikush mund te na sqaroje me tepere me keto datat dhe ti ballafaqojme Lek Dukagjinin dhe kete Kanun tjeter. Ka mundesi qe Kanuni i Lek Dukagjinit te jete versioni origjinal i keti kanuni ne shume pikpamje, dhe aresyea pse Papa e hoqi nga feja katolike ishte ashpersia e Kanunit te lek Dukagjinit.

Per tu verejtur eshte dhe marrja pjese e Topiajve ne kete mes, qe eshte rrezik nje nga elementet me te rendesishem qe tregon nje bashkepunim te forte te Shqiptareve, dhe jo nje percarje. Kam mendimin se shume here kur studiuesit flasin per nje shqiperi te percare qe ne kohet e lashta apo te pakten periudhat e errta te mesjetes, me shume e bejne qe te na percajne se sa tregojne te verteten. Po te shohim Italine dhe ajo ka qene e percare me mbreterira por i jepet nje tjeter kendveshtrim ne histori, ndersa shqiperise i meshohet me nje doze te forte ketyre "kontradiktave".

Kaq shume eshte rrenjosure kjo lloj aksiome saqe eshte bere teoreme akoma pa u provuar ! dhe keto dokumenta po tregojne me teper se Shqiptaret kane qene si cdo mbreteri ne Evrope. Aresyeja pse paraqiten te ndare eshte qe te mshihen te vertetat pas "falimentimit" te Gjergj Kastriotit sic paraqesin shume kritike ne histori per humbjen kundra Turqve. Ky "falimentim" qe nuk morri kurre mbeshtetjen e duhur nga Evropa. Sipas Lavardine Skenderbeu po punonte ne nje lidhje Poloni-Hungari-Shqiperi, nje bllokade qe do decentralizonte totalisht pushtetin Papal ne Evropen Lindore. Nuk di ku e kam lexuar, me duket ka qene nje serb qe ka thene se Skenderbeu kur vdiq e mallkoi Papen. Mbase ka qene per efekt fetar e ta paraqesin si orthodhoks, megjithate ne duhet te perqendrohemi ne historine dhe figuren dhe rrolin kompleks te Skenderbeut dhe princave te tjere Shqiptare ne historine tone.

Si perfundim nese kjo eshte kushtetute atehere Shqiperia paska kushtetuten me te vjeter te koherave moderne, por jo ne fuqi, meqenese kemi nje tjeter ne keto kohera.

[Eni]

Mbi ekzistencen e statuteve qytetare ne tokat arberore te shekujve te fundit te mesjetes ka deshmuar kohe me pare Valentini [Lo statuto personale in Albania all'epoca di Scanderbeg. Rome 1967], duke i meshuar faktit se te tille statute qytetare duhet te kete patur ne te gjithe pjesen perendimore te Ballkanit, dhe konkretisht ne Durres, Shkoder, Tivar apo Ulqin.
Por fatkeqesisht deri ne fund te shek. XX asnje kopje e ketyre statuteve nuk eshte gjetur. Po kemi vetem deshmi te ekzistences se tyre neper librat e Sufflay-it, Novak-ut, Jirecek-ut, Valentinit, ose me vone nga Zamputi dhe Malltezi, keta te fundit te mbeshtetur kryesisht ne literaturen e meparshme albanologjike.
Vetem me 1997 arrijne ne menyre krejt te pavarur, duke reshershuar mbi ekzistencen e nje statuti qytetoro-mesjetar, dy studiues, historiani sviceran Oliver Jens Schmitt dhe filologia italiane Lucia Nadin te gjejne ne koleksionin Cicogna ne Muzeun Correr ne Venezia, nje kopje doreshkrim te Statutit te Qytetit te Shkodres te dekadave te para te shek. XIV.

Statutet si ai i Shkodres, dhe ata te Durresit, Janines, Tivarit apo Ulqinit, apo ata te Budvas dhe Kotorrit sipas Valentinit, ndryshojne nga Statuti i Katedrales se Drishtit, pasi ky i fundit eshte perqendruar kryesisht ne administrimin intern te kesaj Kishe.

Megjithate, ekzistenca e statuteve qytetare ne Arberine Mesjetare tregon se dhe ne kete territor ishte zhvilluar modeli i qytetit-komune, tipik per periudhen mesjetare, ku qytet-komunat kishin nje statut te tyre; qytetaret kishin te drejten e administrimit te komunes se tyre dhe zgjidhnin perfaqesuesit e tyre ne strukturat qeveritese te qytetit-komune te tyre, sic ishin patricet, gjykatesit apo asamblea e pergjithshme e qytetit.
Dhe ne krye te qytet-komunes qendronte mbreti (1) [kryesisht per qytetet perendimore ballkanike, ato nen Perandorine Bizantine, Afriken Veriore dhe Lindje e Mesme] ose patrici apo nje fisniku te larte (tipike kryesisht per qytetet komune italiane(2),dhe kryesisht Mesdheun Perendimor) (3).


_____________________________________________
(1). Shiko: Statutet e Shkodres 2002, Kreu 1-2-3.

(2). Shiko: Fox, Richard. 1977. Urban Anthropology. Cities in their cultural settings. Prentice-Hall. New Jersey.

(3). Braudel, Fernand, Duby, Georges, Aymard, Maurice. 1991. Die Welt des Mittelmeeres. Zur Geschichte und Geographie kultureller Lebensformen; Braudel, Fernand. 1976. Pre-modern Town. In, Clark, Peter (ed.), The early modern town. London. 53-90.

[Eni]

Ka mundesi qe Kanuni i Lek Dukagjinit te jete versioni origjinal i keti kanuni ne shume pikpamje....

Duhet theksuar se Kanuni i Lek Dukagjinit nga ana juridike nuk ka te beje fare as me Statutin e Drishtit as me statutet e qyteteve-komune mesjetare, pasi Statutet percaktojne struktura administrative-qeverisese komplet te ndryshme nga ato qe parashikon Kanuni (krahaso asamblene e qytetareve [statutet] me pleqte vendim-marres [kanuni]).
Statutet ishin tipike per qytetet, kanunet per zonat malore, te ndara ne bajraqe, karakteristike per nje shoqeri pastorale dhe jo qytetare.
Po ashtu po te analizojme te drejten civile dhe ate penale te te dy korpuseve juridike, te dy kane ndryshime te medha.
Ne statut parashikohet trashegimia per te dy palet si per meshkujt ashtu dhe per femrat. Pozicioni i gruas qendron ku e ku ne krahasim me ate respektiv ne kanune.
Gruaja ka te drejten e trashegimise, mund te perfaqesoje ne mungese te tij, bashkeshortin e saj ne gjyq. Ka te drejten e perfaqesimit te saj me nje avokat ne procedurat gjyqesore dhe mund te deshmoje ne gjyq. Mund te lere testament. [Shiko Kanunin. Ne te gjitha variantet e tij, p.sh. Lek Dukagjinit, Skenderbeut, Lures, Pukes, Laberise etj., nuk gjen te drejta te tilla per grate).

Mos permendim pastaj ndryshimin kolosal mes dy korpuseve - "larjen me gjak" te nje krimi ose "vendetta-n".
Ne qytet ka patur burgje per vrasesit, nder male "varre".

Plus, mos harro dhe faktin se mbi Kanunin e Lek Dukagjinit ka debate nese ky kanun eshte shkruar ne kohen e Lek Dukagjinit apo eshte kanuni i krahines se Lekes dhe Dukagjinit (shiko komentet e Fishtes, Durhamit).
Pra del ceshtja akoma me e komplikuar n.q.s. konsiderojme Lek Dukagjinit si urdheruesin e hedhjes ne karte te nje te drejte zakonore.


Etj., etj...

[Kleitus]

Un e hodha si ide. Te presim deri sa te dali ky statut apo kushtetute. Me erdhi ne mend sepse pashe nderhyrjen e Papes atje. Diku tjeter kam lexuar qe eshte shkruar ne kohen e Skenderbeut dhe me urdher te Skenderbeut dhe flet per zakone shume te hershme, qe shume autore kontemporare i quajne "homerike" disi sepse ne fakt po ato zakone qe ndodhen dhe tek Iliada dhe Odisea jane, larja e gjakut, kemisha etj.

Megjithate a nuk mund ta quajme statut, apo nje lloj kushtetute nje kanun i cili mund te kete rregulluar jeten Shqiptaro-Ilire qysh nga antikiteti ? Plus qe ketu flitet dhe per rrespektin, te pakten kshu lexova tek artikulli i sjelle nga Albo. Megjithate te presim sa te dale.

Dikush mund te na thote dicka mbi kanunet e durresit ?!

[Albo]

Kanuni i Leke Dukagjinit nuk ka asgje te perbashket me "kushtetuten" qe Musa Ahmeti ka zbuluar ne Danimarke dhe qe ta kuptosh kete nuk duhet te jesh shkencetar, vetem besimtar i krishtere.

Kanuni i Leke Dukagjinit nuk eshte nje "kanon kishtar" dhe nuk ka asnje gje te perbashket me besimin e Krishtere. Ai eshte kryekeput nje kanun pagan qe e ka mbajtur krahinen Veri-Perendimore te Shqiperise ne nje tradite te lashte pagane, larjes se gjakut me gjak dhe mos njohjes se autoritetit te Zotit apo Kishes si Shtepi e Zotit. Kisha Katolike dhe Papa edhe sot e kesaj dite e shohin Kanunin e Leke Dukagjinit si pengesen kryesore te ungjillizimit te shqiptareve te besimit katolik, te cileve u duhet te zgjedhin midis Kanunit te Leke Dukagjinit dhe Ungjillit te Shenjte.

dhe nese bazohemi edhe me tutje tek kanunet e Durresit qe jane akoma me te vjetra, atehere del qe Shqiperia nuk ka bere pjese ne bizant por ka qene e veteqeverisure.

Deshmite e gjalla te krishterimit ne Shqiperi nuk jane "kushtetutat" (kanonet kishtare), sic eshte doreshkrimi me lart, por jane ato qe njihen si kodike dhe qe Shqiperia edhe sot e kesaj dite ruan 100 kodike mesjetare qe nga shekulli i VI dhe deri tek shekulli i XX. Nga keta 100 kodike te shenjte te shkruajtur kryesisht ne Berat, Vlore, Voskopoje, Korce, Gjirokaster, te shkruar ne gjuhen greke, do te gjesh vetem 1 kodik te Durresit te shkruajtur ne Berat me kerkese te Karl Topise ne shekullin e XV dhe nje tjeter te Shkodres. Keta 2 jane vete ne latinisht.

Tradita orthodhokse (bizantine) e shqiptareve te krishtere nuk eshte nje ceshtje per diskutim as nga vete Selia e Shenjte e Romes. Pasi Ungjilli i Shenjte nuk u predikuar nga Roma ne Iliri, por nga Iliria ne Rome. Shen Gjëri (Jeromi) ishte ai ilir qe e perkthehu Ungjillin e Shenjte nga greqishtja ne latinisht, ashtu si apostull Pavli nuk shkoi nga Roma ne Iliri, por nga Iliria ne Rome.

Albo

Katalogu i Kodikëve Mesjetarë Shqiptarë
Kodikët e Shqipërisë

[Kleitus]

Pse ore Albo u dashkan te ungjillizohen Shqiptaret ? Pse nuk ben nje analize per ate Kanun qe ka ruajtur Shqiptaret nga asimilimi, duke i transmetuar nje kulture Homerike qe nuk ka vdekur ne kohera, por e shan ate ?

Ti e ke lexuar kete "kushtetute" apo si eshte kjo pune, se nese e ke lexuar te te kishin shkruar dhe ty emerin atje tek ato qe dhane kontributin per gjetjen e ketije manuskripti.

Un Albo nuk thashe qe ti te ma kthesh ne fe kete gje, edhe pse per ato qe ti po thua, do ta tregoj koha sa te verteta jane. Illiricii Sacri tomus primus eshte tashme i botuar ne Kosove dhe gati per shkencetaret Shqiptare. Nuk ka me nevoje Kristo Frasheri te marri rruget per t'i pare, dhe te pakompletuara por do t'i kete atje. Te shohim se cfare do dalin nga ato dokumenta. Nje nga Papat e pare Shen Eleutheri eshte nga Epiri, dhe kurrsesi nuk mund ta ndajme Shqiperine nga Latinet. Vete shkrimet e kodikeve nuk kane asnje domethenie ne Greqishten ne shumicen e rasteve, por jane nje lloj proto-shqipe, Ilirishte dhe Greqishte e vjeter bashke. Mos harrojme se ku ndodhet varri i Mbretit Gent, mos harrojme se ku ndodheshe bibloteka me e madhe mbi Ilirine(pervec asaj te djegur ne Aleksandri qe ka patur volume te medha), dhe mos harrojme me teper rrolin qe Papat kane patur ne Shqiperi.

Apostulli Pavli gjithashtu dhe Pjetri(qe ka nje debat pak te madh nese jane takuar ne Iliri apo jo) kaluan ne Iliri, por kjo nuk do te thote se ato ishin orthodhokse ? Ne ate kohe nuk ka patur as orthodhokse e as katolike, kshu qe mos i ngaterro gjerat.

Un te ftoj ta fshish postimin tend sepse eshte komplet jashte temes. Prania e Katolikeve, apo me sakte e Papatit ne Iliri eshte mese e qarte, duket nga korupuset e shumta te shkrimeve qe jane gjetur e grumbulluar ne Itali.

Arbereshet e Italise kane qene shume here me te sukseshem se Arvanitasit(nese marrim parasysh "Dy popujt Miq" grek e SHqiptare dhe se Arvanitasve nuk i esht ebere azgje nga greket). Apo mos do te thuash qe eshte ushtruar dhune mbi Arvanitasit ? Se besoj se te leverdis se hyne ne disa kontradikta shume te medhaja me veten tende. Pra ma shpjego te lutem pse keta ne Itali kane qene kaq te suksseshem dhe ata ne Greqi jane me kokrra qe numerohen ?

Nje nga aresyet numer 1 eshte prania e nje game shume te gjere materialesh te shkruara e mbledhura nga Papati qe ne kohet me te hershme.

[Labeati]

“...STATUTET E SHUMË TË PËRSHPIRTSHMIT QYTET I SHKODRËS...”


“Një monument i vërtetë i Shqipërisë mesjetare, teksti më i vjetër ligjor, produkt në territorin e Shqipërisë”

Hyrje

Zbulimi i Statuteve të Shkodrës dhe botimi i tyre në gjuhën italiane dhe në gjuhën shqipe (2002), është pa dyshim një ngjarje me rëndësi të madhe për historinë e popullit shqiptar në përgjithësi dhe për historinë e shtetit të së drejtës shqiptare në veçanti.
Me këtë dokument historiko-juridik, së bashku me Statutet e Durrësit, Tivarit, Drishtit e të Budvës, krijohet mundësia të merren njohuri më të plota për organizimin e zhvillimin e qyteteve-shtete mesjetare, siç ishte Shkodra etj.
Botimi i Statuteve të Shkodrës, siç thonë në parathënie Lucia Nadin e historiani Oliver Schmitt, janë "një monument i vërtetë i Shqipërisë mesjetare, teksti më i vjetër ligjor, podukt në territorin e Shqipërisë".
Sipas Gerhard Ortalit, statutet janë "dokument me rëndësi themelore nga shumë pikëpamje".
Deri tani shkencat historike e juridike shqiptare dhe shumë studiues të huaj janë përqëndruar kryesisht në studimin e së drejtës zakonore të shqiptarëve, posaçërisht në Kanunin e Lekë Dukagjinit, që i referohet nga gojëdhëna popullore mesjetës (shek.XV). Mirëpo, dihet se Kanunet përmbanin norma që rregullonin marrëdhëniet juridike të njerëzve në zonat malore të qeverisjes vendore në Jug, në Veri të Shqipërisë e deri në Kosovë, ndërsa në qytete nuk vepronin. Me zbulimin e Statuteve të Shkodrës të dhjetëvjeçarëve të parë të shek.XIV, plotësohet një boshllëk i madh për vetqeverisjen e qyteteve.
Qëllimi i këtij shkrimi është të japë një përmbledhje të shkurtër të historikut të statuteve dhe veçanërisht të paraqesë normat me karakter penal që ata përmbajnë në kontestin historik.


1.Pak histori

Nga njoftimet e dhëna në artikujt hyrës të statuteve del se në vitin 1907, për herë të parë Leone Fontana, në Bibliografinë statutore shënonte ekzistencën e një statuti të Shkodrës: Scutari (Albania), Statuti di Scutari Ms. Museo Civico Correr Venezia.
Studiuesja italiane Lucia Nadin, nisur nga interesa gjuhësore dhe Oliver Jons Schmitt për interesa historike, bënë kërkime intensive derisa hodhën në dorë Statutet, në dorëshkrim në 40 fletë, të shkruara në gjuhën veneto-veneciane. Dorëshkrimi ishte kopjuar nga origjinali prej Marino Dulcik, në arkivat e Këshillit të të Dhjetëve në Arkivin e Shtetit të Venecias. Dorëshkrimi nuk përmban datën e kopjimit, por sipas historianit Oliver Schmitt, ky është dokument unikal, që pasqyron korpusin tërësor të statuteve të qytetit të Shkodrës në dhjetëvjeçarin e parë të shek.XIV.
Statutet janë hartuar sipas modeleve perëndimore të qyteteve shtete të Italisë: Venecia, Milano, Ankona etj. dhe përmbajnë parime evropiane, ndonëse Shkodra në këtë periudhë historike ndodhej nën sundimin e mbretit Stefan Dushanit, Rasha. Në fakt në krerët (nenet) 1, 2, 3, 54, 84, 92, 99 e 224, flitet për mbretin. Ky fakt është me shumë rëndësi që tregon se Statutet janë hartuar para vitit 1346, kur Stefan Dushani mori titullin perandor (car).
Ky fakt vërteton gjithashtu edhe origjinalitetin shqiptar të Statuteve të Shkodrës kundrejt zakonik-ut (Kodit ligjor) të Stefan Dushanit që hyri në fuqi në vitin 1349, dmth. pas statuteve.
Veç asaj, origjinaliteti i Statuteve vërehet edhe në përmbajtjen e tyre, që ndryshon shumë nga zakonik-u i Dushanit, sepse statutet përmbajnë shumë më tepër norma penale se sa zakonik-u, që kërkohej të zbatohej në perandorinë e tij, në Thesali, Maqedoni dhe Shqipëri.
Pas vdekjes së Stefan Dushanit (1355), Shkodra kaloi nën sundimin e Balshajve, të cilët e shtrinë pushtetin e tyre deri në Vlorë e në Berat. Kështu kreu (neni) 271 i statuteve i përket kohës kur ishte në fuqi Gjergj Balsha, i cili më 1396 kërkoi protektoratin e Venecias.
Nga viti 1396-1479 Shkodra bie nën sundimin e Venecias. Kështu shpjegohet që në Arkivin e Venecias ka shumë dokumente për Shkodrën. Me sa duket, pas pushtimit të Shkodrës nga Turqia në vitin 1479, shkodranët e emigruar në Venecia morën me vete këto dokumente, përfshirë edhe statutet e qytetit të tyre.
Meritë e madhe historike u përket studiuesve Lucia Nadin dhe Oliver Schmitt që i gjetën e i botuan Statutet e Shkodrës, duke i bërë një shërbim të madh Shqipërisë e posaçërisht shkencës juridike shqiptare. (Vazhdon tek Suplementi)

2.Përmbajtja e Statuteve

Pa hyrë në analizën e hollësishme të përmbajtjes së Statuteve, sepse kjo do të kërkonte një punim më vete, vlen të vihet në dukje sa vijon:
Në kopertinë është stema e qytetit të Shkodrës. Statutet përmbajnë 268 krerë (nene) origjinale dhe 11 krerrë (nene) shtesë. Të 268 krerët i përkasin dhjetëvjeçarëve të parë të treqindës, kurse 11 krerët (nenet janë shtesa të viteve 1392-1479).
Në krerët e parë flitet për qytetarinë, për apustujt e shenjtorët, pastaj vijnë krerët me radhë për ndërtimin e shtëpive, për punët bujqësore, për punët artizanale, për peshëmajtjet, për zgjedhjet e funksionarëve, për marrëdhëniet midis komunës dhe klerit, për pozitën e gruas që gëzon disa privilegje, ndryshe nga Kanuni i Lekë Dukagjinit, për gjykimet (procedura penale) dhe në pjesën e fundit për normat e së drejtës penale, që përbën objektin e këtij shkrimi.
Gjuha e përdorur në statute, sipas Giovan Batista Pelegrinit është e qartë, veneto-veneciane, por përmban edhe pak shprehje orientale. Statutet janë përkthyer në gjuhën shqipe nga Pëllumb Xhufi.

Nga prof. Ismet Elezi

[Labeati]

Eni,

Ate qe postova me siper e mora nga nje postim i joti ne forum ne muajin tetor.

Besoj se keto statute civile te Shkodres jane me te lashtat ne kete vend.

Flm.
Labeati