Postuar më parë nga
forum126
Grekoman apo turkoman
Publikuar te Enjten, 07 Korrik 2011 07:55
Nga Frymzim DAUTI Kur pretendojmë që të kuptojmë situatën politike gjatë periudhës së fundit të Perandorisë Osmane, ne duhet çdo herë të kemi parasysh që shumica e shqiptarëve kanë qenë analfabetë, që vetëdija kombëtare shqiptare ka qenë shumë e ulët, që shqiptarët kanë qenë të ndarë në fise dhe se dallimi në baza fetare ndër shqiptarë ka qenë shumë i theksuar. Ne nuk mund të kuptojmë këtë periudhë duke lexuar veprat e nacionalistëve romantikë tanë dhe përshkrimet që në japin ata për planet politike për formësimin e kombit shqiptar. Ky debat është bërë brenda kësaj elite e jo për masën e gjerë, të cilët edhe nëse kanë ditur që të lexojnë, kjo nuk ishte parakusht për ta kuptuar debatin intelektual për formësimin e kombit. Ata kanë përfaqësuar një elitë të vogël intelektuale që kanë patur fatin të shkollohen në Stamboll, t'i shfrytëzojnë postet e tyre zyrtare dhe që i kanë shfrytëzuar të mirat nga titujt e tyre në hierarkinë osmane, si Pasha, Bej, Aga, Efendi, Hoxha, Ulema apo dhe ato fetar si Imam, Mufti apo Peshkop.Po ashtu kur kemi parasysh shkrimet në gazetat gjatë kësaj periudhe, gazeta këto që i kanë botuar klubet e diasporës shqiptare, duhet konsideruar fakti që këta klube janë përbërë kryesisht nga "shqiptarë" ortodoksë. Ata me klubet e tyre në Rumani, Bullgari, Egjipt, ShBA dhe Rusi nuk kanë mundur të përballojnë interesat e shteteve ortodokse ballkanike, për largimin e Perandorisë Osmane prej Ballkani dhe zaptimin e këtyre trojeve të banuara kryesisht me shqiptar, po nga ata shtete. Për ta kuptuar këtë fakt do të jap disa citate të Faik Konicës, i cili shumicën prej tyre i njihte personalisht dhe i përmendën ata më kryesorët që në vitin 1899 në një raport dërguar Ministrit për Punë të Jashtme të Austro-Hungarisë. Konica shkruan: Mole Dhimitër: me origjinë nga Korça, tregtar në Filipople. Një nga ortodoksët e rrallë që s'është as grekofil as sllavofil. Evangjeli Pandeli: me origjinë nga Korça, banon në Bukuresht; mjaft i shkathët, i shkon shumë fjala te shqiptarët e Bukureshtit. Grekoman i flakët, por dhe Rusinë e simpatizon njësoj. I vetmi qëllim i tij është ortodoksia. Ilo Dhimitri: avokat, redakton gazetën "Ylli i Shqipërisë" [...] çdo muaj merr për gazetën e tij: 1. Njëqind franga nga administrata e gazetës greke "Patris" në Bukuresht; 2. Një ndihmë nga qeveria ruse;. Shoqëria "Dëshira" (në Sofje), [...] kjo është një shoqëri sllavo-file, që e ka kthyer çështjen shqiptare në një çështje thjesht fetare. Kjo shoqëri ka marrëdhënie me shoqërinë "Dituria" të Bukureshtit (Faik Konica, Memorie për lëvizjen kombëtare shqiptare). Po në këtë periudhë është aktiv nëpër klube të diasporës edhe Asdreni, i cili dallon nga shumica e aktivistëve shqiptar grekofilë dhe sllavofil. Ai në vitin 1904 boton disa vjersha, në një botim ku disa vjersha ia kushton grekofilëve dhe sllavofilëve shqiptarë. Nëse Konicën nuk do ta quanim objektiv në dëshminë e tij për shkak se ai vetë ishte katolik, atëherë t'i lexojmë vargjet e Asdrenit se si i përshkruante ata: Po sa turp ësht për një shqipëtar/Kur ay di ku është lerë/E më vent që të jet' atdhetar/I vjen ndot s'fletë për Shqipërinë/S'do t'i afërohet çdo njeri/E dëgjon se lëvdon Greqinë[…]Pra tër' ata që e mohojnë/ Gjuhën edhe mëmën që kanë/Dhe për Greqin që punojnë/Këta i quajmë grekoman/Këta janë turpi atdheut/Edhe plaga e Shqipërisë/Të shuhen nga fa'q e dheut/Se janë bij të robërisë! (Asdreni, Grekomanët). Në një vjershë tjetër ai shkruan: O kurrë mos e besoni/Se do t' behet si ju doni/ Grekët të na urdhërojnë/ Dhe shqehtë (sllavët)të na poshtojnë/ Në kini këtë dëshirë/çporruni atje më mirë! (Asdreni, Lutje dhe Mallkim). Këto vargje të Asdrenit e vërtetojnë vërtetësinë e përshkrimit të Konicës, për aktivitetin e klubeve ortodokse të shqiptarëve në diasporë dhe ideologjinë e tyre panortodokse. Është po ashtu interesant fakti se pse në Greqi nuk ka pasur asnjë klub shqiptar ortodoks. Kjo është për arsye se në atë kohë në Greqi të deklaroheshe shqiptar, ishte diçka absurde. Shqiptarët ortodoks konsideroheshin grek në Greqi dhe po ashtu në Shqipëri nga shqiptarët grekofilë që përfaqësonin shumicën. Ata nuk kishin nevojë të kenë klube atje pasi që qeveria greke ishte klubi i tyre. Po këta klube të grekomanëve bashkëpunonin me ambasadën e Serbisë. Propaganda serbe në atë kohë investonte shumë në nxitjen e një kryengritje në Shqipëri. Këtë rrezik e paralajmëron dhe Faik Bej Konica po në atë shkrim të lartpërmendur. Ai e përshkruan po në atë memorie edhe një takim në mes shqiptarëve në Bukuresht ku kishte marrë pjesë dhe vetë: "Ajo (mbledhja) u mbajtë në maj 1898. Konsulli serb propozoi një fond prej 40.000 frangash për fillimin e një propaganda që të nxiste një kryengritje në Shqipëri, për të krijuar një qeveri autonome të bashkuar politikisht me ate të Serbisë". Pretendimet e coptimit të Shqipërisë nga shtetet ortodokse na i shpjegon në vjershën e tij Asdreni qysh në vitin 1904: Sot kombet që ty të rrethojnë/ s'të njohin/s'të shohin/Dhe kombësinë ta mohojnë/Greku, thotë: Dua Janinën!/Kështu di/se kufi/Unë kam Vlorën dhe Kaninën!/ Mal i Zi edh' ay lot lodrën/dhe s'pushon/po kërkon/Papra Malësin e Shkodrën/Bullgari dhe serbi si një trup /mundohen t'afrohen/Njëri ndë Manastir, tjatri ndë Shkup (Asdreni, Mjaft). Asdreni, në atë kohë apelonte që shqiptarët të kenë kujdes nga planet panortodokse për coptimin e Shqipërisë në bashkëpunim me grekomanët. Ai e paralajmëron afrimin e shteteve ballkanike dhe lidhjen e marrëveshjes së tyre për ndarjen e Shqipërisë disa vite para se kjo të ndodhte. Me këtë përshkrim që e bënte Faik Konica dhe Asdreni për këta persona të caktuar dhe shumë të tjerëve, si dhe për klubet shqiptare ortodokse dhe gazetave shqip që botonin ata, na bën me dije se në atë kohë ideali i shumicës dërmuese të "shqiptarëve" ortodoks ka qene ortodoksizmi sllavo-grek, dhe se ata financiarisht janë mbështetur nga shtetet ortodokse. Para se të fillojë Lufta e Parë Ballkanike, shtetet e Evropës dhe Rusia ndërhynin në politikën e brendshme të Perandorisë Osmane pasi ajo në bazë të Traktatit të Berlinit ishte e detyruar të ndërmarrë disa reforma në Maqedoni për ta ngritur pozitën e sllavo-ortodoksëve në këtë pjesë të Evropës. Por për shkak të turbullirave politike në Perandori (të orkestruara edhe nga vetë Fuqit e Mëdha) këta reforma u vonuan dhe kjo ishte dhe pretekst i shteteve të tjera në ndërhyrjen e punëve të brendshme të Perandorisë. Pasi dhe shqiptarët ishin faktor determinues në Ballkan dhe Perandori, pozita e shqiptarëve pas turbullirave politike u rritë edhe më shumë dhe, këtë ngritje të shqiptarëve si popull më i rëndësishëm në pjesën Evropiane të Perandorisë nuk e shihnin me simpati shtetet ortodokse, prandaj dhe lidhën aleancë ushtarake në mes veti dhe i shpallën luftë Perandorisë. Rezultati i propagandës së grekomanëve do të ndihet më shumë kur do të tentohet të formohet Shqipëria. Kjo pasi që Çamëria dhe qytetet jugore të Shqipërisë okupohen nga grekët përderisa Kosova dhe Maqedonia nga aleatët e tyre serb. Por pasi ushtria greke për shkak të presionit ndërkombëtar detyrohet që të largohen prej një pjese të Toskërisë, grekofilët tentojnë që të krijojnë krahinën autonome me të drejtë shkëputje, Vorio-Epirin. Nuk e arritën ata as autonomin pasi në Greqi ndryshuan rrethanat. Greqia e humbi luftën me Turqinë në fillim të viteve 20 nga organizimi ushtarak me në krye Mustafa Qemalin. Poashtu u paraqitën tentime që prej Shqipërie nëpërmjet shqiptarëve Turqia të filloj dhe një front kundër Greqisë. Në këta rrethana ortodokseve nuk u mbeti dalje tjetër përveç se të bashkëjetojnë në Shqipëri, në shtetin ku trajtoheshin të barabartë, por në të cilën shtet gjuhë zyrtare ishte shqipja e jo greqishtja.Qëllimi kryesor i grekomanëve ishte dhe është asimilimi i shqiptarëve. Baba i ideologjisë së tyre ishte Thimi Mitko, i cili me librin "Bleta shqiptare" propagandonte për arritjen e këtij qëllimi. Ata dhe patën sukses në tentimin e tyre. Së pari u asimiluan shqiptarët që luftuan për pavarësinë e Greqisë. Noli, në një shkrim të tij shkruan: "Dy të tretat e Greqisë ishin shqiptarë kur u bë më vete". Ata ishin shqiptar përderisa jetonin në Perandorin Osmane të udhëhequr nga shqiptarët; por si u ndanë prej saj me intervenim të Perëndimit dhe Rusisë, ata u greqizuan dhe sot janë fanatikët më të mëdhej grek. Por mos shkojmë aq larg, ku janë shqiptarët ortodoks të Maqedonisë pleqtë e të cilëve ende flasin shqip? Ata u asimiluan në sllav pasi Maqedonia u shkëput me dhunë prej Perandorisë Osmane dhe i ju bashkua Serbisë, dhe ata sot janë fanatikët më të mëdhenj sllav. Por shqiptarët ortodoks që luftuan dhe e bën Greqinë shtet me ndihmën e shteteve perëndimore dhe Rusisë, me dëshirë u helenizuan. Ata jo vetëm që u helenizuan vetë por punonin dhe luftonin që t'i helenizojnë dhe shqiptarët e tjerë të mbetur jashtë shtetit helen. Edhe elita ushtarake osmane, e përberë nga shumë shqiptar, e formuan Republikën e Turqisë pas kolapsit të Perandorisë Osmane. Ata shqiptarë u turqizuan për ta formuar kombin turk prej atij polariteti popujsh osmano-muslimane. Ky vendim kolektiv i shumë shqiptarëve ortodoks apo musliman është i arsyeshëm duke patur parasysh që identiteti kombëtar nuk lindën por ai formohet varësisht nga rrethanat politike të një shoqërie dhe interesave të tyre të përbashkëta për të ardhmen. Sot ekzistojnë mendime se lufta e grekomanëve ishte e arsyeshme pasi që kishte dhe shqiptarë turkoman. Por sipas mendimit tim ekzistojnë disa dallime themelore në mes shqiptarëve musliman që u turqizuan dhe shqiptarëve ortodoks që u helenizuan:
1- Shqiptarët e turqizuar dhanë maksimumin për formimin e Shqipërisë, përderisa shqiptarët e helenizuar dhanë maksimumin për zhdukjen e Shqipërisë nga harta politike.
2- Shqiptarët e turqizuar vazhduan ta pranojnë ekzistencën e kombit shqiptar, përderisa ata të helenizuar shqiptarët i konsideronin fis i grekëve që duhej doemos helenizuar dhe t'i rikthehen kombësisë së vërtetë helene.
3- Shqiptarët ortodoksë e formuan shtetin helen së bashku me grekët dhe një pakicë vllehe dhe bullgare në dëm të territoreve të banuara me shqiptar. Përderisa elita shqiptare e turqizuar së bashku me popujt tjerë osmano-muslimanë e themeluan Republikën e Turqisë pa i prekur territoret e banuara me shqiptarë, por duke ju dhanë hapësirë shqiptarëve të migruar të posedojnë edhe vendet që më herët populloheshin nga grekët apo armenët.
4- Shqiptarët e turqizuar që u bënë kryetarë, kryeministra apo gjeneralë të Republikës së Turqisë, me krenari e shprehnin prejardhjen e tyre shqiptare deri më sot (rasti i fundit presidenti Sulejman Demirel); përderisa funksionarët e helenizuar shqiptar të shtetit Grek e mohonin prejardhjen shqiptare të tyre dhe thonin që janë helen shqipfolës.
Por çfarë rëndësie kanë për shqiptarët këto dallime mes të Greqisë dhe Turqisë? Kanë rëndësi pasi për shkak të afërsisë gjeografike, politika e ndikimit të tyre vazhdon edhe sot. Rasti i fundit ishte lufta e Kosovës. Në sulmin që i bëri NATO-ja Serbisë, aeroplanët e parë që sulmuan Jugosllavinë ishin të aviacionit turk. Ndërkohë, në Greqi populli bënte demonstrata kundër intervenimit ushtarak të NATO-së, përderisa prifti grek në krye të Kishës Ortodokse Shqiptare lutej për Serbinë. Turqia, qe i pari shtet që njohu pavarësinë e Kosovës ashtu sikur dhe më 1912 që e formoi dhe njohu Shqipërinë, përderisa Greqia së bashku me Qipron jo që nuk e kanë pranuar Kosovën, por lobojnë në Bashkimin Evropian kundër kësaj pavarësie. Ne shqiptarët duhet që t'i njohim miqtë tanë ndërkombëtarë dhe mos e dëmtojmë veten nga mosdija.
Përgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt