Njehshmeria e Zotit tek te krishteret dhe muslimanet

[torrkerry]

Eshte e dukshme, qe ti, Seminarist, jo vetem qe ketu na ke shfaqur nje simpati te dukshme per katolicizmin, dhe madje edhe keqardhjen tende qe kisha jote lindore ne shqiperi nuk varet nga Roma, por madje me nje finese jo korrekte, shpall edhe doktrina te tyre si ortodokse, duke u perpjekur te gjesh te perbashketa aty ku s'gjenden.

Qe je nje filolatin apo latinofron, kjo nuk diskutohet. Qe je nje papofil apo papist, edhe kjo eshte teper e dukshme nga mesazhet e tua, qe i karakterizon fryma jote unite. Do qe te jesh edhe lindor, por edhe i varur nga Perendimi.

Qe ngele duke u vene ne dukje protestanteve herezite e tyre, pasi ti e njeh shume mire besimin e tyre nga praktika personale, kjo eshte mese e dukshme. Vetem se harron qe kur vjen puna te dobesia jote e madhe e simpathise qe ushqen per latinizmin, i keput ca gafa teolgjike e dogmatike, qe nuk te lejohen.

Ore nuk te ka ngelur ty ta justifikosh herezine e filioqve te latineve, e te na thuash qe e paskemi dhe ne si pranim ne formulimet tona.

Mos mendo qe ti na qenke me i dituri i forumit per ceshtje dogmatike ortodokse, ndoshta ne lidhje me protestantet edhe mund te jesh, por rruga jote drejt ortodoksise, duke kaluar ne stacionet protestante dhe katolike me perpara, te ka lene disa ngaterresa dogmatike, qe ti s'do t'i korrigjosh.

Kjo ideja jote se Kisha e Anadollit e pranon frazen se Fryma ne kohe buron edhe prej birit eshte nje perpjekje jotja e deshperuar per unifikim ne stilin e unise.
Ndoshta rruga jote brenda krishterimit ka edhe nje stacion te fundit, ate te te berit uniat. Ti aty do ndjeheshe shume rehat, duke qene sa lindor ne rit, aq edhe papist ne dogme dhe ne pengun tend te perjetshem per t'u varur nga Roma.

Tani qe ta pastrosh paksa nga latinizmat ate ortodoksine tende me konture unite meso se fraza qe pranohet nga ortodokset eshte:
"Shpirti i Shenjte buron = ekporevomenon (vetem) prej Atit dhe dergohet ne kohe edhe prej Birit, pra buron prej Atit, nepermjet Birit. Por buron dhe dergohet nuk eshte e njejta gje. Ortodoksia e paster, jo ajo e jotja, kurre nuk e ka pranuar qe Shpirti buroka edhe prej Birit, brenda apo jashte kohe.

Dhe qe te mos behesh me katolik nga Papa, meso se per festen e 29 qershorit, te dy apostujve Pjeter dhe Pali, gjate Meshes ne katedrlen e Shen Pjetrit, edhe vete Papa yt i dashur (kjo s'do te thote qe s'eshte i dashur edhe per mua qe te mos keqkuptohemi) e ka lexuar simbolin e besimit (per te disajten here kjo pas paraardhesve te vet) se bashku me Patriarkun, ashtu sic eshte shpallur ne konciline dyte, pa shtesen e Filioqve.

Prandaj, preferencat e tua doktrinore, mos ja faturo Ortodoksise.
Pushime te mbara!

Seminaristi nuk ka urretje dhe paragjikime. Ai kerkon te verteten Si e kerkoj ta bej edhe une me shume veshtiresi. Per problemin e Filioque me duket qe nuk ka material i mjaftueshem ne shqip, por ka shume ne gjuhe te tjera.Une kam arritur ne bindje se nuk ka diferenca mes besimit ortodoks dhe katolik per Filioque: keshtu e shpjgojne edhe kreret e tyre
Me simpati. crici_01

[crici_01]

Per Gostivari_Usa,
Hyji eshte nje.
Ai nuk eshte bere me tre pjese, Ati nuk ka nje Bir.
Shklurtimisht doktrina e krishtere thote se Hyji eshte At, e Bir, e Shpirt i Shenjt.
Ai eshte Dashuria. Sepse Dashuria e tij eshte e persosur, ai na do e me nje dashuri aterore e amerore, e me nje dashuri vellazerore (Ai eshte Biri i Atit sipas natyres, ne bijte per adoptimit, pra jemi vellezer), e me nje dashuri miqsore,apo bashkeshortore duke e perzier jeten e vet me njerezit.
Nuk jane njerezit qe zgjedhin qe jeta e tyre te perzihet me jeten e Zotit, eshte Ai, Zot, qe beri kete. Kjo eshte trashendence e persosur e gjithepushtetsine e plote, sepse Zoti, per natyren e vet eshte gjithmone ne dialoge me krijesat e veta.
Eshte besimi i krishteret. Mund te mos pranosh kete, por me dashuri sepse je nje besimtar, me gezim, prano qe shume njerez te besojne kete ne paqe e me tolerance.
Me simpati. crici_01

Rilexo gadale-ngadale.

Me simpati. crici_01

[crici_01]

Pse nje ?!!Nga e di ti qe Perendija ka nje bir ?!! Nese ka nje , atehere mund te kete edhe dy , nese ka dy mund te kete edhe tre !!!
Mos valle ti ke pa familjen e Perendise qe te dish se sa femije ka Perendija ?!!
Nuk keni faj juve cipi-ripi , llogjika e juaj ka faj, tan kohen folni , mundoheni te tregoheni se besoni ne nje Perendi te vetme ndersa besimin tuaj e keni kthyer ne besim politeist dhe me e keqja kete nuk e kuptoni,akoma mendoni se besoni ne nje Zot!!!
Jezusi sipas Bibles suaj thot "Father why you have foresaken me " !!!
Lexo dhe mendo pak.

GV_USA

Lexo edhe pjesa me e gjate qe kam skruar me siper.

Me simpati/. crici_01

[tahir meha]

ngoni nje shembull

me mar nje njeri qe sdin fare qka esht jeta e me dergu ne nje vend qe ska as njerz as naj kush qe e meson !!! qfar mendoni per ket njeri kujt do tju kishte drejtu !!!!!!!!

do tju kishte drejtu nje zot te vetmit e kjo esht islami se fjala islam d.m.th. nenshtrim dorzim ndaj zotit . insh keni kuptu krejt profetet kan thir ne ket besim rrug e natyres qe natyra jon e pranon

[Albo]

Ajo qe e dallon Krishterimin nga te gjitha besimet fetare qe ka njohur njerezimi, eshte se te Krishteret besojne ne Jisu Krishtin si Zot. Besojne se Perendia ka zbritur ne toke e ecen mes tyre. Besojne se Perendia na eshte shfaqur ne njerezve. "Perendia eshte mes nesh" do te perkufizonte gjithe perjetimin e misterit te Perendise per te krishterin.

Te gjitha besimet e tjera ose besojne ne nje Zot qe nuk eshte shfaqur e nuk e ka pare njeri, ose ende presin qe Zoti te vije e tu shfaqet. Zoti i te krishtereve eshte i gjalle, eshte mes tyre.

Albo

[_Mersin_]

Ajo qe e dallon Krishterimin nga te gjitha besimet fetare qe ka njohur njerezimi, eshte se te Krishteret besojne ne Jisu Krishtin si Zot. Besojne se Perendia ka zbritur ne toke e ecen mes tyre. Besojne se Perendia na eshte shfaqur ne njerezve. "Perendia eshte mes nesh" do te perkufizonte gjithe perjetimin e misterit te Perendise per te krishterin.

Te gjitha besimet e tjera ose besojne ne nje Zot qe nuk eshte shfaqur e nuk e ka pare njeri, ose ende presin qe Zoti te vije e tu shfaqet. Zoti i te krishtereve eshte i gjalle, eshte mes tyre.

Albo

Kam qene me pushime verore dhe e shikoj qe pasken avancuar shume tema ne postime.Me vjen keq qe njerzit i humbin vetet e tyre duke i bere profetet Zot dhe kjo eshte blafsemia me e madhe kunder Zotit.

Allahu i madheruar thote ne kur'anin famelarte



5:72. Bënë kufër (mohuan të vërtetën) ata që thanë: “All-llah është ai, Mesihu, biri i Merjemes”. E vetë Mesihu, (Isai), tha: “O beni israilë, adhurojeni All-llahun, Zotin tim dhe Zotin tuaj, sepse ai që i përshkruan Zotit shok, All-llahu ia ka ndaluar (ia ka bërë haram) atij xhennetin dhe vendi i tij është zjarri. Për mizorët nuk ka ndihmës.

Ndersa Jezusi profeti i madh i Zotit ne toke njeriu thjeshte dhe modest ne mesin e romakeve vrases dhe hiupokriteve hebrej tha :


Gjonit 20/ 17: "… tek Perëndia im dhe Perëndia juaj."

[crici_01]

Mjekesia,
mire se erdhe perseri.
Nuk e ke humbur zakonin te interpretosh Biblen sipas "Mjekesise".
Lere qe kristianet ta interpretojne Biblen sipas besimit te tyre. Eshte e qarte se ne Biblen, e ne menyre te vecante ne Dhjaten e re, nga konteksti i pergjithshem e nga shume fjalet e Jezusit, (per ty nje profet, pra si tille edhe ti duhet ta degjosh) Ai eshte (jo ishte) njekohesisht Zoti i vertete e njeri i vertete. Si njeri ai kishte drejten te thoshte, pas ringjalljes se tij, fjalet qe ke permendur me siper.
Nje katolik ne forumin katolik ka hapur nje teme: Besimi dhe arsyeja. Dicka...por arsyetimi i tij me pelqen. Problemi eshte nese ai eshte i besueshwm. Personi i Jezusi eshte me shume i besueshem si presentohet nga kristianet, apo nga Myslymanet, me literatyren qe perdorni ju?

Mer simpati. crici-01

[eldonel]

Rilexo gadale-ngadale.

Me simpati. crici_01

crici ke hy tani edhe me shum ne qorrsokak . Ky besim eshte edhe me i verber se ai qe e thojn disa ketu , thjesht nga kuptimi i gramatikes nese nuk e din gramatiken hyn e mesoje edhe njeher pastaj lexoje Biblen .
Ja se qfare thote Jezusi a.s
“Jezusi briti me zë të lartë duke thënë: ''Eli, Eli, lama sabaktani?''. Domethënë: ''Perëndia im, Perëndia im, përse më ke braktisur?'' (Ungjilli sipas Mateut 27:46)
“Atëherë Jezusi, …..u tha dishepujve të vet: ''Sa vështirë është për ata që kanë pasuri të hyjnë në mbretërinë e Perëndisë!'' (Ungjilli sipas Markut 10 23)
“Dhe Jezusi i tha: ''Përse më quan i mirë? Askush nuk është i mirë, përveç një të vetmi, domethënë Perëndisë.” (Ungjilli sipas Markut 10:18)

Pershendetje

[salahudin]

Pershendetje te gjitheve.

Edhe pse ishte nje pune shume e lodhshme, te lexoje te gjithe postimet e juaja nga faqja e pare e deri ne faqen e fundit (duke qen se shumica e tyre ishin dhe jasht rendit llogjik te debatit) arrita ne nje konkluzion. Mendoj se neve e kemi kapur problemin nga bishti, faktikisht u bene shume kohe qe nuk kam hyre ne forumin shqiptar, me terhoqi kjo teme dhe prandaj u rifuta. Nga te krishteret (crici, ne mos gabohem) dhe nga Uarda apo Seminaristi nuk shikoj nje kendveshtrim historik te ngjarjeve po shoh nje kendveshtrim Dogmatik. Cfare dua te them me kete? shume e thjeshte...historia na meson se Keshilli i Nikeas (qe percaktoj nje pjese te doktrines) nuk ishte i fundit ne historin e Kishes Katolike...per me teper historia na meson se ne fillimet e tij krishterimi nuk ishte nje fe e cila ishte e bazuar ne nje dogme te sakte apo te percaktuar nga Ungjijte(keto linden shume vone dhe shume prej eterve te kishes ishin ne dyshim per ta). Po keshtu dhe besimi ne trini nuk duhet te pare ne kontekstin pas Nikean, jo do te ishte gabimi me i madh per vertetesin e asaj qe mund te kete ndodhur dhe nuk do ishim te sinqert me vertetesin dhe vet historine.
Tani me shtrohet pyetja se ku duhet te perqendrohemi neve? shume e thjeshte ne duhet te perqendrohemi ne vitet e para te jetes se ketij sekti (sepse te krishteret keshtu jane njohur si nje sekt hebre lexo per me teper dhe Aktet e Apostujve), sepse pas largimit te Jezusit nga toka nuk u mblodh keshilli i Nikeas e as u vendosen keto dogma sic na pohon Crici apo dikush tjeter. pas vdekjes se Jezusit filloj te mbizoteronte nje ide fikse se ai do te kthehej me mbreteri e Zotit, te krishteret nuk ishin asgje tjeter vecse nje grup apo sekt i hebrenjve qe mblidheshin ne sinagoga dhe me pas adhuronin ne menyre te vecante Atin. Eshte shume banale qe ne te mendojme se te krishteret e hershem kishin ne mendjen e tyre te ndare ne forme fikse se cfare ishte trinia apo se Jezusi ishte plotesisht hyjni apo gjys per gjys (pra idete heretike apo heterodokse qe u quajten me vone) prandaj duhet pare se cfare ka qene besimi i tyre.

me vone duhet te gjykohet se si Ungjijte e kane paraqitur (dua te shmang ketu menyren se si ungjijte kane ardhur deri ne kanonizimin e tyre) dhe pastaj duhet te gjykohet fare shpejt dhe huazimet qe vete doktoret e Kishes i kane bere filozofis greko romake dhe asaj iluministe me vone per te pranuar trinitetin duke pasur parasysh dhe nje shprehje te Mainz: Matthias Grüneëald-Verlag, 1999, 123-125, Ein Gott drei Personen?

"Nga këndvështrimi teologjik, triniteti lindi si një sinkretizëm i Judaizmit dhe Krishterimit me helenizmin, me pasojë kombinimin e monoteizmit judeo-krishterë me monizmin helen [besimi në një Zot]... Ky fakt ngre pikëpyetje teologjike rreth legjitimitetit të një doktrine të tillë. Kur është e qartë, e nuk ka dyshim për këtë, se Jezusi ka njohur vetëm Zotin e Izraelit, të cilin ai e quante Atë, e nuk e ka njohur veten e tij si "i njëjtë me Perëndinë", me çfarë të drejte ne e quajmë doktrinën e trinitetit si normative dhe të detyrueshme për çdo të krishterë?...Gjithsesi ne i kemi shpjeguar e interpretuar fazat e ndryshme përmes të cilave ka kaluar kjo doktrinë. Është e qartë se triniteti, i cili u shndërrua në një "dogmë", në lindje dhe perëndim, nuk mbështetet mbi baza biblike dhe nuk e ka origjinën ne Dhjatën e Re...gradualisht teologët duhet të përballen me këtë fakt"

[salahudin]

Sikurse përmenda pak më sipër mënyra se si juve i jeni afruar konceptit të Zotit sipas pikëpamjes së krishterë është komplet e pasaktë, sipas mendimit tim, duke qenë se historia e doktrinës të Krishterëve nuk nis në momentin e mbledhjes së Këshillit të Nikeas. Duhet të jemi mjaft realist kur tentojmë të përkufizojmë atë që quhet doktrinë e krishterë, sepse kur mundohemi apo studiojmë religjione të tjera hakërrehemi për një gjë të voglë që atyre mund ti mungojë, prandaj pretendoj një barazi edhe në vështrimin e krishtërimit. Nuk e di si do të ndodhej sikur psh Kurani të ishte mbledhur jo në kohën e katër Kalifëve por në kohën e Abasidëve?? Të gjithë do të pohonin një zëri dhe me gjithë forcë se ai ishte i shpikur apo ku e di unë se çfarë (pa mohuar se këtë gjë e thonë dhe tani) ndërsa kur vjen puna tek Bibla apo dogma e krishterë pohoet se ata edhe pse 4 shekuj apo mos më shumë me vonesë kanë pasur të drejtë në zgjedhjen e tyre.
Duke iu rikthyer historisë sonë, pas largimi të Jezusit nga toka pasuesit e tij të parë qenë vetëm apostujt e tij dhe kryetar i kishës apo i sektit të tyre u zgjodh James (Jakobi) vellai i Jezusit shihni dhe Aktet për këtë të dhënë. Një dëshmi tjetër vjen dhe më poshtë
“Të krishterët e paë ishin hebrenj. Dokumentet e para të krishterëve të hershëm pranojnë Zotin e Izraelit, atë të Testamentit të Vjetër, apokalipsin sipas hebrenjve dhe angjeologjinë e tyre po ashtu dhe idetë hebraike përsa i përket Mesias. Është e jashtënendë të pohosh që ky sekt i krishterë do të kishte fillesat e tij nga një ideologji pagane por ato kanë pasur një ideologji Hebreje duke besuar dhe qëndruar besnik dogmës së tyre. (faqe.37-38).” The Pagan and Jewish Background-Wells
Teksti i sipër përmendur pohon se të krishterët ishin një pjesë vitale e hebrenjve, predikonin si puna e tyre fundin e shpejtë të botës dhe ardhjen e mbretërisë së Zotit. Në teologjinë hebreje kishte filluar të përhapej gjithnjë e më shumë ideja se do të vinte fundi i botës duke qenë se njerëzit e drejtë gjithnjë e më shumë pakësoheshin dhe kjo për ta ishte një shenjë e dukshme. Kjo shenjë u morr nga të krishterët të cilët filluan tia mveshnin këtë Jezusit duke kujtuar mësimet e tij për mbretërinë qiellore dhe kështu lindi një luftë e skajshme ku pohoej se fundi i botës do të vinte dhe se gjykimi i Zotit do të zbriste mbi këtë botë mëkatare.
Kritikët e Testamentit të Ri kanë identifikuar tre grupe të krishterëve të hershëm—dy pre tyre ishin të përbërë nga Hebrenj dhe një nga Xhentilët (paganët)—secili prej tyre kishte një kristologji të veçantë.[1] Grupi i parë është ai Aramaik-folës Hebrenjtë Palestinezë ishin të krishterët e parë (më saktë ata ishin përkrahësit e “Lëvizjes së Jezusit” brënda Judaizmit). Ata pohonin se Jezusi ishte një profet eskatologjik, folësi i fundit i Zotit i cili kishte paralajmëruar ardhjen e mbretërisë së Zotit, është marrë nga Zoti në parajsë duke u shfajsuar dhe është gjykatësi i ditës së gjykimit. Edhe pse ky grup besonte se Jezusi ishte profet i Zotit ata nuk e njihnin atë si ontologjikisht hyjnor. As që mendonin se ai ishte Mesia (Krishti). Ata besonin se ky Mesia do të vinte vetëm në ditët e fundit me gjithë fuqitë e tij.
Grupi i dytë ishte ai grek folës- hebrenjtë e Palestinës dhe Diaspora (Siria) që besuan në Jezusin dhe që ishin të parët që u quajtën të Krishterë (Aktet 6:1, 8:1, 11:26). Duke qenë se parousia (Kthimi i Jezusit nga qielli në tokë) vazhdonte të përhapej, këto Hebrenj të Helenizuar e të quajtur të Krishterë të stresuar se Jezusi nuk ishte Krishti që në ditët e tij të para e shndruan në të tillë dhe se ai ishte Krisht që në lindje dhe se mbretëronte në qiej tani me këtë emër.
Grupi i tretë, Xhentilët grekë folës që u kthyen në Krishtërim rreth viteve 40 e.s, pretendonin se Jezusi ishte Bir i Zotit në gjithë kuptimin hyjnor: Ai kishte paraekzistuar si Zot para inkaranacionit hyjnor, ka qenë me të vërtetë, dhe i vetmi, njeri-Zot gjatë jetës jetës së tij në tokë, dhe pas vdekjes së tij është lartësuar në qiej dhe aktualisht mbretëronte atje.
Dridhjen që solli në teologjinë tradicionale ky zbulim bëri që shumë pyetje të bëheshin: Nëse Jezusi nuk ka deklaruar se ai ishte Krishti dhe Zoti, dhe nëse një kristologji e tilë është ndërtuar nga besimtarët e mëvonshëm atëherë çfarë foli Jezusi historik? Ç’mendonte ai për veten? A kanë mësimet e tij lidhje me kristologjinë, e mbi të gjitha, a kanë mësimet e tij lidhje me atë që mësohet sot për të? Ishte pikërisht shekulli i 19 i cili bëri këto zbulime tronditëse dhe që solli në vëmendje këto pika shumë të rëndësishme për teologjinë moderne të Krishtërimit, ishte ky shekull ai që ndau Jezusin e historisë (Jesus of History) nga Jezusi i fesë (Jesus of faith). Një lëvizje e tillë dhe kaq e gjerë e ka fillesën e tij në shekullin e 18 me Hermann Samuel Reimarus pastaj vazhdon me David Strauss, Ernest Renan, dhe më shumë teologë të tjerë të shekullit të 19 që morrën nismën për të parë një Jezus historik që qe fshehur pas “Jezusit dogmatik” [2].
Adolf von Harnack e shihte kristologjinë, doktrinën që Jezusi ishte shpëtuesi hyjnor, si një shpikje e kishës së hershme, një mbështetëse për dobësinë e saj, që shumë gjeneratave u ka shërbyer si një formë për të mos u çapitur në jetën e tyre. Edhe pse Harnack pohon se kjo kristologji edhe pse e rreme edhe pse nuk transmeton mësimet e Jezusit ka qenë e nevojshme dhe frytëdhënëse për të mbajtur gjallë emrin e tij; por tashmë që gjithçka kuptohet (sipas tij) duhet hedhur poshtë kjo patericë dhe të ballafaqohemi me Jezusin e vërtetë atë historik.
Kështu që Krishtërimi jo vetëm që duhet ti thotë lamtumirë hyjnizimit të Jezusit nga ana e kishës së hershme por ama duhet ti thotë lamtumirë dhe doktrinës së eskatologjisë sikurse ka argumentuar Albrecht Ritschl (1822-1889).[3] sespe për protestantët liberal kjo doktrinë nuk ishte as më shumë e as më pak se sa një doktrinë shoqërore dhe jo një dokrtinë eskatologjike, mbretëria e Zotit për ta nuk ishte një mbretëri e gjykimit të ashpër por një mbretëri krejt tjetër [4].
Tanimë është fare e qartë se të krishterët e parë jo vetëm që nuk kishin një doktrinë fikse por ama nga ana e tyre kishin shumë doktrina të ndryshe që varionin nga vendi në të cilin jetonin apo nga kultura dhe ndërlidhjet me botën greke që kishin. Kjo pikë nuk duhet harruar sepse pohimet e ndryshme që u bënë nga Ariusi, Docetistët, Nestorianët, Gnostikët, Origjeni, Ikonoklastët nuk e shpikën vetë këto pohime. Nëse do ti hedhim dhe një sy shkrimeve të etërve të kishës ato do të bazohen mbi ungjijtë që më shumë janë përdorur në kishat e tyre dhe në dogmat që këto ungjij përçonin (nuk dua ti futem kësaj teme sepse është shumë e gjatë).

Tani le ti hedhim një vështrim filozofisë. Nëse ka ndikuar filozofia helene në krijimin e kristologjisë??
“Disa nga të krishterët e hershëm që u kthyen në të tillë nga paganizmi siç është rasti i Justin Martirit, që u kthye nga Platonizmi në të krishterë përdori shkrimet e Platonit duke pretenduar se Platoni kishte huazuar nga Dhjata e vjetër. Këto shkrime ai i përdori për të mbështetur dogmën e Krishterë.” (An illustrated Brief Introduction in Western Phylosophy fq 103). Po kështu dhe Origjeni ka pretenduar dhe ka provuar të mbrojë domgën e të krishtërëve përmes mësimeve të Platonit. Herezitë në krishtërim dhe në dogmën e tij nuk lindën aspak për shkak të besimeve dhe të komentimeve të ndryshme të Biblës (sikur dikush mund të hamendësojë), aspak ato lindën për shkak të filozofive të ndryshme që përdorën ato për të shpjeguar kristologjinë e krijuar. Duke qenë se duhej të kishte një kristologji fikse (imagjinojeni pak sikur dhe koncepti i kristoligjisë, ai që kemi neve sot, të mos ishte i përcaktuar dhe të ishte mister sikurse shum sakramente të tjera. Se sa e vështirë do të ishte për të krishterët shpjegimi i tyre.) kjo solli dhe debate të ashpra mes Unitarianëve dhe trinitarianëve (Arius vs Athanasi) një betejë që nuk u mbyll me koncilin e Nikeas. Krishtërimi në jetën e tij ka pasur shumë këshille që kanë prekur shumë çështje dogmatike, si psh përcaktimi i Shpirtit të Shenjtë nuk u bë në Këshillin e Nikeas sepse ai u përcaktua shumë më vonë dhe ky përcaktim nuk lindi nga një iluminim i etërve të kishës aspak por ngaqë u krijua një herezi e re. Me pak fjalë dogma e krishterë dhe vetë Jezusi për të krishterët ishte i panjohur (i fshehur pas një Jezusi Dogmatik) deri në shekullin e 18-19, po kështu dogma ishte e panjohur për vetë apostujt e krishtit (duke qenë se u ndanë në shumë grupacione) a thua ishte kaq e sigurtë për Këshillin e Nikeas? Nëse po, a mund të jetë llogjike? Pyetjes së parë edhe mund tia jepni përgjigjen po të dytës vallë......


[1] dallimi i madh i të krishterëve të hershëm në komunitet e tyre ka qenë nën shqyrtim prej shumë kohësh. Artikulli i Heitmüller "Zum Problem Paulus und Jesus" (1912) ka sjellur një revolucion të madh përsa i përket identifikimit të krishtërimit helenist si grupi i parë "që universalizoj mësimet e Jezusit " (329) dhe " ato thyen gjithë mendimet nacionaliste dhe partikulariste që qëndronin me të " (332). Hahn, The Titles of Jesus in Christology, ka kontribuar më shumë në studimin e Krishtërimit të hershëm Palestinez dhe Krishtërimit helenik Hebre,duke treguar dallimet mes grupeve. Shih Hengel, Betëeen Jesus and Paul, 32-44, sikurse dhe autorë si Pesch, Gerhart, dhe Schilling, " 'Hellenisten' und Hebräer: Zu Apg 9,29 und 6,1." (Jesus and the Transformation of Judaism, 60.)

Tek Brown dhe Meier, Antioch and Rome, 1-9, Brown dallon katër grupe të krishterëve hebrenj dhe xhentilëve të konvertuar: (1) konservativë të hekurt (sekti i farisenjve) ata që zbatonin çdo ligj të Moisiut përfshi dhe rrethprerjen; (2) konservatorët e moderuar, si puna e Jakobit dhe Pjetrit që meqë disa xhentilë u kthyen në krishtërim shihnin që disa ligje si ajo e rrethprerjes të mos zbatohej; (3) liberalët: si puna e Palit, që nuk i detyronte të konvertuarit jo vetëm të rrethpriteshin po as të zbatonin urdhëresat e hebrenjve në të ngrënë dhe(4) radikalët: jo vetëm që nuk zbatonin rrethe prerje apo nuk zbatonin ligjet e hebrenjve po as që festonin festat e tyre dhe shkonin në kultet e tyre.
[2] Shini për shembull, Reimarus, The Goal of Jesus and His Disciples, 35-143 = Reimarus: Fragments, 61-269. Shih po ashtu editimin e shënimit tek Lessing, Gesammelte Werke VII, 871-872, VIII, 640-641, dhe X, 327-336; po ashtu esenë e Talbert tek Reimarus: Fragments, 18-57, dhe Buchanan në veprën e tij The Goal of Jesus, 10-11. gjithashtu Schleiermacher, Das Leben Jesu: Vorlesungen an der Universität zu Berlin [14 Maj- 29 Gusht] im Jahr 1832, edituar nga K. A. Rütenik, Berlin: Georg Reimer, 1862 (përkthimi në anglisht , The Life of Jesus, 1975); Strauss, Das Leben Jesu, kritisch bearbeitet, 2 vols., Tübingen: C. F. Osiander, 1835-1836 (Në anglisht, The Life of Jesus, Critically
Examined, 1846); Renan, Vie de Jésu, Paris: Michel Levy, 1863 (anglisht, The Life of Jesus, 1864). Teksti klasik përsa i përket Jezusit historik është ai i shekullit të 19 nga Schëeitzer “Von Reimarus zu Ërede: Eine Geschichte der Leben-Jesu-Forschung”, Tübingen: J.C.B. Mohr (Paul Siebeck), 1906 (Anglisht, The Quest for the Historical Jesus, 1910). On Strauss, shih Barth, From Rousseau to Ritschl, 362-389.
[3] Shih Ritschl, Die christliche Lehre von der Rechtfertigung und Versöhnung, 3 vols., Berlin: Marcus, 1870-1874 (Anglisht Volumi III: The Christian Doctrine of Justification and Reconciliation, 1900). Për Ritschl, shih Philip Hefner, "Albrecht Ritschl: An Introduction," in Ritschl, Three Essays, 1-50.

[4] Ritschl, Unterricht in der christlichen Religion (first edition), Three Essays, 265, n. 5; dhe n. 8. (Përkthimi i Unterricht që shfaqet në Three Essays është bërë nga edicioni i tretë [1886] që është në gjermanisht, por variantet e leximit të variantave të para lexohen në futnota[1875].)