Pushteti i pestë: Nga Ignacio Ramonet

[lis]

Papirus

Përgatitur nga Alket Çani

Pushteti i pestë
Nga Ignacio Ramonet

PËRKUNDËR ABUZIMEVE të pushteteve, shtypi dhe mediat, përgjatë dekadash të tëra, kanë qenë, në suazën demokratike, një ndihmë për qytetarët. Në fakt, tre pushtetet tradicionalë – legjislativi, ekzekutivi dhe gjyqësori – mund të mos funksionojnë, të gabohen dhe të bëjnë gabime. Sigurisht që këto ndodhin shumë më shpesh në shtetet autoritare dhe diktatoriale, ku pushteti politik mbetet përgjegjësi kryesor i të gjitha dhunimeve të të drejtave të njeriut dhe i të gjitha censurave ndaj lirive.
Por, edhe në vendet demokratike mund të kryhen abuzime të rënda, edhe pse ligjet janë votuar demokratikisht, qeveritë formohen si rezultat i votimeve të përgjithshme, e drejtësia – teorikisht – është e pavarur nga ekzekutivi. Për shembull, ndodh që kjo e fundit të dënojë një të pafajshëm (si mund të harrohet çështja Dreyfus në Francë?); ndodh që parlamenti të votojë ligje diskriminuese kundrejt disa kategorive të popullsisë (si rasti në SHBA, përgjatë mëse një shekulli, kundër afro-amerikanëve, dhe siç ndodh sot kundër shtetasve të huaj të vendeve mysylmane sipas “Patriot Act-it”); ndodh që qeveritë ndjekin politika të tilla, pasojat e të cilave dalin të kobshme për një grup të tërë shoqëror (rasti i tanishëm, në shumë vende europiane, kundër imigrantëve “pa letra”).
Në një kontekst demokratik të tillë, gazetarët dhe mediat e kanë konsideruar shpesh si një detyrë madhore të denoncojnë këto dhunime të drejtash. Nganjëherë ata e kanë paguar shumë shtrenjtë këtë: atentate, “zhdukje”, vrasje, siç dëshmohet ende në Kolumbi, në Guatemala, në Turqi, në Pakistan, në Filipine dhe gjetiu. Pikërisht për këtë arsye është folur për “pushtetin e katërt”. Ky “pushtet i katërt”, falë ndjenjës qytetare të mediave dhe kurajës së gazetarëve të guximshëm, ishte, tek e fundit, ai që kishin qytetarët për të kritikuar, hedhur poshtë, kundërshtuar, demokratikisht, vendime të paligjshme që mund të ishin shumë të padrejta, e madje kriminale, ndaj personave të pafajshëm. Ishte, siç është thënë shpesh, zëri i të pazëve.
QYSH PREJ PESËMBËDHJETË VJETËSH, sa më tepër që përshpejtohej mondializimi liberal, aq më tepër ky “pushtet i katërt” zbrazej nga kuptimi i tij, humbiste dora-dorës funksionin e tij thelbësor si kundërpushtet. Ky fakt tronditës të imponohet duke studiuar nga afër funksionimin e globalizimit, duke vëzhguar se si një tip i ri kapitalizmi ka marrë vrull, jo më thjesht industrial por sidomos financiar, shkurt, një kapitalizëm i spekullimit. Në këtë fazë të mondializimit, ne po jemi të pranishëm në një ndeshje brutale ndërmjet tregut dhe shtetit, sektorit privat dhe shërbimeve publike, individit dhe shoqërisë, intimes dhe kolektives, egoizmit dhe solidaritetit.
Pushteti i vërtetë tashmë po mbahet nga një tufë grupesh ekonomike planetare dhe sipërmarrjesh globale, pesha e të cilave në çështjet e botës duket ndonjëherë më e rëndësishme se ajo e qeverive dhe shteteve. Janë pikërisht këta grupe “zotërit e rinj të botës”, që mblidhen për çdo vit në Davos, në kuadrin e Forumit Ekonomik Botëror e që frymëzojnë politikat e Trinisë së Madhe Globalizuese: Fondit Monetar Ndërkombëtar, Bankës Botërore dhe Organizatës Botërore të Tregtisë.
Pikërisht në këtë kuadër gjeoekonomik është prodhuar një metamorfozë vendimtare në fushën e mediave masive, mu në zemër të strukturës së tyre industriale.
MJETET E KOMUNIKIMIT MASIV (stacione radiosh, shtyp i shkruar, kanale televizivë, internet) grupohen gjithnjë e më shumë në gji arkitekturash gëluese për të formuar grupe mediatike me prirje botërore. Sipërmarrje gjigante si News Corps, Viacom, AOL Time Warner, General Electric, Microsoft, Bertelsmann, United Global Com, Disney, Telefónica, RTL Group, France Télécom, etj., kanë tashmë mundësi të reja ekspansioni si shkak i bumit teknologjik. “Revolucioni numerik” i ka thyer kufijtë që ndanin më parë tri format tradicionale të komunikimit: tingull, shkrim, imazh. Ai ka lejuar daljen dhe vrullin e internetit, që përfaqëson një modë të katërt komunikimi, një mënyrë të re të shprehuri, të informuari, të zbavituri.
Që këtej, sipërmarrjet mediatike janë të tunduara të formohen në “grupe” për të mbledhur në gjirin e tyre të gjitha mediat klasike (shtyp, radio, televizion), por, po ashtu, të gjitha veprimtaritë e asaj çka mund ta quajmë sektorët e kulturës masive, të komunikimit dhe informacionit. Këto tri sfera dikur ishin autonome: nga një anë, kultura masive, me logjikën komerciale, krijimet popullore, objektivat e saj thelbësisht përfitues; nga ana tjetër, komunikimi, në sensin publicitar, marketingu, propaganda, retorika e bindjes; dhe, së fundi, informacioni, me agjencitë e tij të lajmeve, buletinet radiodifuzore apo televizive, shtypin, kanalet e informimit të vazhduar, shkurt, universin e gjithë gazetarive.
Këto tri sfera, më parë aq të ndryshme nga njëra-tjetra, ca nga ca janë stivosur për të përbërë një sferë të vetme ciklopiane në gji të së cilës po bëhet gjithnjë e më e vështirë të dallosh veprimtaritë që tregojnë kulturë masive, komunikim apo informacion. Për më tepër, këto sipërmarrje mediatike gjigante shumëfishojnë përhapjen e mesazheve të çdo lloji, ku ndërthuren televizioni, filmat multiplikativë, kinemaja, lojërat video, CD muzikore, DVD, botime, fshatra të tipit Disneyland, sport, spektakël, etj.
Me fjalë të tjera, grupet mediatikë zotërojnë tash e tutje dy karakteristika të reja: së pari, ata merren me gjithçka që ka të bëjë me të shkruarit, me gjithçka që ka të bëjë me imazhin, me gjithçka që ka të bëjë me tingullin, dhe e transmetojnë këtë me anë kanalesh nga më të ndryshmit (shtyp i shkruar, radio, televizione herciane, kabëll apo satelit, via internet dhe me çdo lloj rrjeti numerik). Karakteristika e dytë: këta grupe janë botërorë, planetarë, globalë dhe jo vetëm kombëtarë apo lokalë.
Në 1940-n, në një film të famshëm, Orson Welles-i merrej me “superpushtetin” e “Citizen Kane-it” (në të vërtetë, manjati i shtypit, i fillimit të shekullit XX, William Randolph Hearst). Gjithsesi, krahasuar me atë të grupeve të mëdhenj mediatikë të sotëm, pushteti i Kane-it ishte pako gjë. Pronar i disa gazetave të shtypit të shkruar në vetëm një vend, Kane-i kishte një pushtet të papërfillshëm (megjithatë, nuk ishte pa gjë në nivel lokal apo kombëtar [1]) përballë arkipushteteve të megagrupeve mediatike të kohës sonë.
Këto hipersipërmarrje bashkëkohëse, nëpërmjet mekanizmash përqëndrimi, shtijnë në dorë sektorët mediatikë më të ndryshëm në shumë vende, në gjithë kontinentet, dhe bëhen, në këtë mënyrë, nëpërmjet peshës së tyre ekonomike dhe rëndësisë së tyre ideologjike, protagonistë të mondializimit liberal. Duke qenë se komunikimi (i shtrirë në informatikë, elektronikë dhe telefoni) është bërë industria e rëndë e kohës sonë, këta grupe kërkojnë të zgjerojnë shtatin e vet me anë blerjesh të pareshtura dhe u bëjnë presion qeverive për të prishur ligjet që kufizojnë përqëndrimet apo që pengojnë formimin e monopoleve apo duopoleve (2).
Mondializimi ka të bëjë, pra, edhe me mondializimin e mediave masive, të komunikimit dhe të informacionit. Të shqetësuar para së gjithash nga vazhdimi i gjigantizmit të tyre, që i detyron t’u krehin bishtin pushteteve të tjerë, këta grupe nuk duan më, si objektiv qytetar, të jenë një “pushtet i katërt”, as të denoncojnë abuzimet ndaj së drejtës, as të korrigjojnë mosfunksionimet e demokracisë për lëmimin dhe përsosjen e sistemit politik. Ata nuk duan më as të hiqen si “pushtet i katërt”, le më të veprojnë si një kundërpushtet.
Kur, në rast nevoje, ata mund të përbëjnë një “pushtet të katërt”, ky i shtohet pushteteve të tjerë ekzistues – politik dhe ekonomik – për të shtypur po njëlloj, si pushtet plotësues, si pushtet mediatik, qytetarët.
Pyetja qytetare, që tash e tutje na është shtruar, është kjo: si të veprosh? Si të mbrohesh? Si t’i rezistosh ofensivës së këtij pushteti të ri që, si të thuash, ka tradhtuar qytetarët dhe ka kaluar me gjithë armë e pajime në anën e armikut?

Një forcë qytetarie

DUHET KRIJUAR, AS MË PAK AS MË SHUMË, një “pushtet i pestë”. Një “pushtet i pestë” që na lejon t’i kundërvëmë një forcë qytetarie koalicionit të ri të dominantëve. Një “pushtet i pestë”, funksioni i të cilit do ishte denoncimi i superpushtetit të mediave, të grupeve të mëdhenj mediatikë, bashkëfajtorë dhe transmetues të globalizimit liberal. Ato media që, në rrethana të caktuara, jo vetëm që kanë reshtur së mbrojturi shtetasit, por që shpeshherë veprojnë kundër popullit në tërësi. Siç e vërejmë në Venezuela.
Në këtë vend latino-amerikan ku opozita politike qe fshirë në 1998-n gjatë zgjedhjeve të lira, plurale e demokratike, grupet kryesore të shtypit, radios dhe televizionit nisën një luftë të vërtetë mediatike kundër legjitimitetit të presidentit Hugo Chávez. Ndërsa ky president dhe qeveria e tij mbeten të respektuar në kuadrin demokratik, mediat, në duart e një grushti të privilegjuarisht, vazhdojnë të përdorin gjithë artilerinë e manipulimeve, shpifjeve dhe mashtrimeve për të helmatisur mendjen e njerëzve. Në këtë luftë ideologjike, ato e braktisën krejtësisht funksionin e “pushtetit të katërt”, ato kërkojnë me të gjitha forcat të mbrojnë privilegjet e një kaste dhe i kundërvihen çdo reforme sociale dhe çdo shpërndarjeje pak më të drejtë të pasurisë së madhe kombëtare.
Rasti venezuelas është kopje e situatës së re ndërkombëtare në të cilën grupe mediatike të tërbuara marrin përsipër haptazi funksionin e tyre të ri prej qensh roje të rendit ekonomik të vendosur, dhe statusin e tyre të ri si pushtet antipopullor dhe antiqytetar. Këta grupe të mëdhenj nuk luajnë vetëm rolin e pushtetit mediatik, ata përbëjnë para së gjithash krahun ideologjik të mondializimit, dhe funksioni i tyre është të përmbajnë kërkesat popullore gjithë duke u përpjekur të kapin pushtetin politik (siç arriti të bënte, demokratikisht, në Itali, Z. Silvio Berlusconi, pronar i grupit kryesor të komunikimit transalpin).
“Lufta e pistë mediatike” e bërë në Venezuela kundër presidentit Hugo Chavez është kopja e saktë e asaj që kish bërë, mes viteve 1970-1973, e përditshmja El Mercurio në Kili kundër qeverisë demokratike të presidentit Salvador Allende, gjersa i shtyu ushtarakët te grushti i shtetit. Fushata të tilla, ku mediat kërkojnë të mposhtin demokracinë, do mund të ribëheshin nesër në Ekuador, në Brazil, apo në Argjentinë kundër çdo reforme të ligjshme që rreket të ndryshojë hierarkinë shoqërore dhe pabarazinë e pasurisë. Pushteteve të oligarkisë tradicionale dhe atyre të reaksionit klasik i bashkëngjiten tashmë pushtetet mediatikë. Së bashku – dhe në emër të lirisë së shprehjes! -, ata sulmojnë programet që mbrojnë interesat e shumicës së popullsisë. E tillë është fasada mediatike e globalizimit. Ajo zbulon në mënyrën më të qartë, më të dukshme dhe më karikaturore, ideologjinë e mondializimit liberal.
Mediat masive dhe mondializimi liberal janë të lidhur ngushtë. Ja përse ngjan urgjent zhvillimi i një reflektimi rreth mënyrës se si qytetarët të mund të kërkojnë nga mediat e mëdha më shumë etikë, vërtetësi, respekt për një deontologji që i lejon gazetarëve të veprojnë në funksion të vetëdijes së tyre, dhe jo në funksion të interesave të grupeve, të sipërmarrjeve dhe të padronëve që i punësojnë.
Në luftën e re ideologjike që imponon mondializimi, mediat janë përdorur si një armë lufte. Informacioni, për shkak të shpërthimit, shumëfishimit dhe teprisë së tij, është i molepsur, i helmatisur nga të gjitha llojet e mashtrimeve, i ndotur nga llomotitjet, deformimet, shtrembërimet, manipulimet.
Në këtë lëmë po ndodh ajo çka ka ndodhur me produktet ushqimore. Përgjatë shumë kohe, ushqimi ka qenë i rrallë, dhe kjo gjendje po vazhdon ende në shumë vise të botës. Por kur fushat nisën të prodhonin me bollëk, veçanërisht në vendet e Europës Perëndimore apo Amerikës Veriore, falë revolucioneve bujqësore, u vërejt se shumë ushqime ishin të molepsura, të helmuara nga pesticide, që ndillnin sëmundje, shkaktonin infeksione, nxitnin kancere dhe gjithë problemet e tjera shëndetësore, duke shkuar gjer aty sa të krijonin panik masiv, siç qe murtaja e “lopës së çmendur”. Shkurtimisht, më parë mund të vdisje nga uria, tani mund të vdesësh se ke ngrënë ushqime të helmuara…
Me informacionin ndodh e njëjta gjë. Historikisht, ai ka qenë shumë i rrallë. Akoma edhe sot, në vendet diktatoriale, nuk ka informacion të sigurt, të plotë, cilësor. Nga ana tjetër, në vendet demokratike, informacioni vërshon nga të gjitha anët. Ai na asfikson. Empedokli thoshte se bota ishte përbërë nga kombinimi i katër elementeve: ajri, uji, toka, zjarri. Informacioni është bërë aq i bollshëm saqë përbën, si të thuash, elementin e pestë të botës sonë të globalizuar.
Por, në të njëjtën kohë, çdokush vëren se, ashtu si ushqimi, informacioni është i molepsur. Ai na helmon mendjen, na moleps trurin, na manipulon, na intoksikon, ai përpiqet të vendosë në pavetëdijen tonë ide që nuk janë tonat. Kjo është arsyeja përse është e domosdoshme të përpunojmë atë që do mund ta quanim një “ekologji të informacionit”, me qëllim që të pastrojmë, t’i heqim informacionit lerën e “lumit të zi” të mashtrimeve, të cilit edhe njëherë mundëm t’ia matnim madhësinë me rastin e pushtimit të tanishëm të Irakut. Informacioni duhet çmolepsur. Në të njëjtën mënyrë që kemi mundur të përfitojmë produkte ushqimore “bio” a priori më pak të molepsura se të tjerat, do duhej të fitohej një lloj informacioni “bio”. Qytetarët duhet të mobilizohen për të kërkuar që mediat të cilat u përkasin grupeve të mëdhenj globalë të respektojnë të vërtetën, sepse vetëm kërkimi i së vërtetës përbën, përfundimisht, legjitimitetin e informacionit.
Kjo është arsyeja që ne kemi propozuar krijimin e Observatorit Ndërkombëtar të Mediave (në anglisht: Media Watch Global), për të patur më në fund një armë qytetare, paqësore, e cila mund t’u shërbejë qytetarëve për t’iu kundërvënë superfuqisë së re të mediave të mëdha masive. Ky observator është një shprehje e lëvizjes shoqërore planetare e mbledhur në Porto Alegro (Brazil). Mu në mes të ofensivës së globalizimit liberal, ai shpreh shqetësimin e gjithë qytetarëve para arrogancës së re të industrive gjigante të komunikimit.
Mediat e mëdha privilegjojnë interesat e tyre vetjake në dëm të interesit të përgjithshëm dhe ngatërrojnë lirinë e tyre me lirinë e sipërmarrjes, e konsideruar si e para e lirive. Por liria e sipërmarrjes nuk mundet, në asnjë rast, të vihet mbi të drejtën e qytetarëve për një informacion të saktë e të vërtetuar, as të shërbejë si pretekst për transmetimin e vetëdijshëm të lajmeve të rreme apo të shpifjeve.
Liria e mediave nuk është gjë tjetër, veçse shtrirja e mëtejshme e lirisë së përbashkët të shprehjes, themel i demokracisë. Si e tillë, ajo nuk mund të përvetësohet nga një grup të fuqishmish. Për më tepër ajo kërkon një “përgjegjshmëri shoqërore”, dhe, për rrjedhojë, ushtrimi i saj duhet të mbetet nën kontrollin e përgjegjshëm të shoqërisë. Është pikërisht kjo bindje që na ka çuar drejt propozimit të krijimit të Observatorit Ndërkombëtar të Mediave/Media Watch Global. Sepse mediat janë sot i vetmi pushtet pa kundërpushtet, dhe në këtë mënyrë është krijuar një çekuilibër i dëmshëm për demokracinë.
Forca e kësaj shoqate është para së gjithash morale: ajo qorton duke u bazuar mbi etikën dhe sanksionon mungesat e ndershmërisë mediatike me anë raportesh dhe studimesh që ajo përpunon, boton dhe përhap.
Observatori Ndërkombëtar i Mediave përbën një kundërpeshë të domosdoshme ndaj shpërdorimit të pushtetit të grupeve të mëdhenj madiatikë që imponojnë, në fushën e informacionit, vetëm një logjikë – atë të tregut – dhe një ideologji të vetme – mendimin neoliberal. Kjo shoqatë ndërkombëtare uron të ushtrojë një përgjegjësi të përbashkët, në emër të interesit sipëran të shoqërisë dhe të së drejtës së qytetarëve për të qenë të mirëinformuar. Për këtë arsye, ajo i vlerëson të një rëndësie kryesore çështjet e Samitit të ardhshëm Botëror për Informacionin që do të mbahet në dhjetor në Gjenevë. Ajo propozon gjithashtu ta mobilizojë shoqërinë kundër manipulimeve mediatike që, si epidemi, janë shumuar këto vitet e fundit.
Observatori përmbledh tre lloj anëtarësh, që kanë të drejta të njëjta: 1) gazetarë profesionistë apo rastësorë, aktivë apo në pension, të të gjitha mediave, qëndrore apo alternative; 2) universitarë dhe studiues në të gjitha disiplinat, e sidomos specialistë të medias, sepse Universiteti, në konteksin aktual, mbetet një nga të rrallët vende ende pjesërisht të mbrojtur ndaj ambicjeve totalitare të tregut; 3) përdorues të mediave, qytetarë të zakonshëm dhe personalitete të njohur për staturën e tyre morale…

Për një informacion të çmolepsur

SISTEMET AKTUALË TË RREGULLIMIT të mediave janë gjithkund të pakënaqshëm. Duke qenë se informacioni është një e mirë e përbashkët, cilësia e tij nuk do të garantohej dot nga organizata të përbëra vetëm e vetëm nga gazetarë, shpeshherë të lidhur me interesa korporatiste. Kodet deontologjikë të çdo sipërmarrjeje mediatike – kur ato ekzistojnë – dalin shpeshherë pak të afta për të sanksionuar dhe korrigjuar shmangiet, mbulimet dhe censurat. Është e domosdoshme që deontologjia dhe etika e informacionit të përkufizohen e të mbrohen nga një instancë e paanshme, e besueshme, e pavarur dhe objektive, në gjirin e së cilës universitarët të kenë një rol vendimtar.
Funksioni i ombydsmanit apo mediatorëve, që qe i dobishëm në vitet 1980 e 1990, sot është merkantilizuar, zhvlerësuar dhe ka degraduar. Shpeshherë ai është instrumentalizuar nga sipërmarrjet, i përgjigjet domosdoshmërisë së imazhit dhe përbën një alibi të lirë për të forcuar artificialisht besueshmërinë e medias.
Një nga të drejtat më të çmuara të qenies njerëzore është ajo e komunikimit lirisht të mendimeve dhe opinioneve të saj. Asnjë ligj nuk duhet ta kufizojë arbitrarisht lirinë e fjalës apo të shtypit. Por kjo liri fjale nuk mund të ushtrohet nga sipërmarrje mediatike veçse me kusht që të mos shkelë të tjera të drejta po aq të shenjta siç është ajo, për çdo qytetar, e mundësisë për të patur një informacion të pamolepsur. I mbrojtur nga liria e shprehjes, sipërmarrjet mediatike nuk duhet të kenë mundësinë e transmetimit të informacioneve të rreme, as të bëjnë fushata propagande ideologjike, apo manipulime të tjera.
Observatori Ndërkombëtar i Mediave mban parasysh se liria absolute e mediave, e kërkuar me ngulm nga padronët e grupeve të mëdhenj të komunikimit botëror, nuk mund të ushtrohet në dëm të lirisë së gjithë qytetarëve. Këta grupe të mëdhenj duhet ta dinë tashmë se një kundërpushtet ka lindur dhe ai ka për vokacion të mbledhë të gjithë ata që e gjejnë veten në lëvizjen shoqërore planetare e që luftojnë kundër përvetësimit të të drejtës së shprehjes. Gazetarë, universitarë, militantë shoqërorë, lexues gazetash, dëgjues radiosh, telespektatorë, përdorues interneti, të gjithë bashkohen për të farkëtuar një armë të përbashkët debati dhe aksioni demokratik. Globalizuesit kishin deklaruar se shekulli XXI do të jetë ai i sipërmarrjeve globale; shoqata Media Watch Global pohon se ky do të jetë shekulli ku komunikimi dhe informacioni do t’u përkasin më në fund gjithë qytetarëve.

Përktheu: Diogjen Vozi

(1) Shiko, p.sh., në Itali, superfuqinë mediatike të grupit Fininvest, të Z. Silvio Berlusconi, apo, në Francë, atë të grupeve Lagardère apo Dassault.
(2) Nën presionin e grupeve të mëdhenj mediatikë amerikanë, Federal Communication Commission (FCC) i Shteteve të Bashkuara autorizoi, në 4 qershor 2003, lirimin e kufijve për përqëndrim: një sipërmarrje mund të kontrollonte gjer në 45% të audiencës kombëtare (përkundër 35% që është gjer më tani). Ky vendim do duhej të hynte në fuqi në 4 shtatorin që shkoi, por, ngaqë disa shohin te ky vendim “një kërcënim të rëndë për demokracinë”, ai u pezullua nga Gjykata e Lartë.







Për klasikët
J. L. Borges

Të rralla janë lëndët që paraqesin më shumë interes se etimologjia : ajo merret me shndërrimet e paparashikuara të kuptimit primitiv të fjalëve, në rrjedhë të kohës. Duke qenë se jep shndërrime të tilla, që mund të arrijnë në paradoks, origjina e një fjale nuk do na shërbejë aspak (ose thuajse aspak) për ftillimin e ndonjë koncepti. Fakti që fjala njehsim, në latinisht, do të thotë gur, e që pitagoricienët e përdorën më parë në shpikjen e numrave, nuk na lejon të zotërojmë të fshehtat e algjebrës. Fakti që fjala hipokrit nënkuptonte aktorin, dhe fjala person, maskën, nuk përbën ndonjë mjet me vlerë të madhe për studimin e etikës. Po ashtu, për të ngulitur atë që ne sot kuptojmë si klasike, është e kotë që ky mbiemër rridhka prej classis të latinishtes, flotë, e që pastaj duhet të merrte kuptimin logjik (kujtojmë kalimthi formimin analog të ship-shape).
Ç’është, sot, një libër klasik ? Kam në duar përcaktimet e Eliot-it, Arnold-it dhe Sainte-Beuve-it, pa dyshim të arsyeshme e të përndritshme, dhe do t’i miratoj këta autorë të famshëm, por s’do t’ua dëgjoj mendimin. I kam kaluar të gjashtëdhjetat dhe, në këtë moshë, përputhjet apo risitë kanë më pak rëndësi se ajo që beson si të vërtetë. Do mjaftohem pra të them atë që kam menduar për këtë çështje. Nxitësja ime e parë ka qenë një Histori e letërsisë kineze, e Herbert Allen Giles-it. Në kapitullin e saj të dytë, kam lexuar se njëri prej pesë teksteve të botuar nga Konfuci është Libri i shndërrimeve ose Yi King, i përbërë nga gjashtëdhjetë e katër hekzagramë që shterin kombinimet e mundshëm të gjashtë vargjeve të plotë apo të thyer. Njëra prej skemave, për shembull, ndërtohet nga dy vargje të plotë, një varg i thyer dhe tre vargje të plotë, të vendosur vertikalisht. Një perandor parahistorik do t’i ketë zbuluar mbi kafkullin e ndonjërës prej breshkave të shenjta. Leibniz-i besoi se pa te hekzagramët një sistem dyjar numërimi ; të tjerë, një filozofi enigmatike ; të tjerë, si Ëilhelm-i, një mjet profetizimi të së ardhmes, sepse gjashtëdhjetë e katër figurat përkojnë me gjashtëdhjetë e katër fazat e kushedi ç’ndërmarrjeje apo procesi ; të tjerë, fjalorin e ndonjë tribuje ; të tjerë, një kalendar. Më kujtohet që Xul-Solar-i e kish zakon ta rindërtonte këtë tekst me kleçka dhëmbësh ose me fije shkrepseje. Për të huajt, Libri i shndërrimeve rrezikon të shfaqet si një kinezëri e thjeshtë. Por breza mijëvjeçarë njerëzish tepër të rafinuar e kanë lexuar e rilexuar me përkushtim dhe vazhdojnë ta lexojnë akoma. Konfuci do t’u shpallte dishepujve të vet se, nëse fati do t’i falte njëqind vjet më tepër, ai do ia kushtonte gjysmat studimit të tij dhe komenteve apo fletëve.
Zgjodha me vetëdije një shembull skajor, një lexim që kërkon mirëbesim. Po vij, tani, në tezën time. Është klasik libri që një komb, ose një grup kombesh, ose shekujt kanë vendosur ta lexojnë sikur gjithçka në faqet e tij të ishte e qëllimshme, e pashmangshme, e thellë si kozmosi dhe e aftë për interpretime pa mbarim. Në mënyrë të parashikueshme, këto vendime ndryshojnë. Për gjermanët dhe austriakët, Fausti është një vepër gjeniale. Për të tjerë, një nga format më të famshme të mërzisë, si Parajsa e dytë e Milton-it apo vepra e Rabelais-së. Libra të tillë si ai i Job-it, Komedia Hyjnore, Makbethi (dhe, për mua, disa prej sagave të Veriut) premtojnë një pavdekësi të gjatë, por ne nuk dimë asgjë për të ardhmen, veç faktit që ajo dallon nga e tashmja. Një parapëlqim mund të jetë fort mirë veçse bestytni.
Unë nuk kam prirje ikonoklasti. Rreth 1930-ës, nën ndikimin e Macedonio Fernandez-it, besova se bukuria ishte privilegj vetëm i disa autorëve. Sot e di se ajo është e zakontë, e që mezi na pret në faqet pa rëndësi të një mediokri, sikundër në dialogun e rrugës. Në këtë mënyrë, injoranca ime në lidhje me letërsinë maleze apo hungareze është e plotë, por, koha do më japë rastin t’i studioj, jam i sigurt se do gjeja aty të gjitha ushqimet me të cilat mëndet mendja.
Përtej barrierave gjuhësore, ndërfuten barrierat politike dhe gjeografike. Burns-i është një klasik në Skoci. Në jug të Tweed-it, ai është më pak i rëndësishëm se Dunbar-i apo Stevenson-i. Lavdia e një poeti varet, me një fjalë, nga entuziazmi apo nga indiferenca e brezave të njerëzve anonimë që e vënë atë në provë, në vetminë e bibliotekave të tyre.
Emocionet që ngjall letërsia janë ndoshta të përjetshme, por mjetet duhet të ndryshojnë vazhdimisht, bërë kjo në një mënyrë shumë të lehtë, për të mos humbur virtytin e tyre. Ato reshtin së vepruari në atë masë që lexuesi i njeh. Këtej rrjedh rreziku i pohimit se ekzistojnë vepra klasike, e se do jenë përherë të tilla. Askush s’i zë besë artit dhe artificeve të tij. Unë, që i jam nënshtruar dyshimit për pavdekësinë e pacak të Voltaire-it apo Shakespeare-it, besoj (këtë pasdite të njërës prej ditëve të fundit të 1965-ës) te pavdekësia e Schopenhauer-it dhe te ajo e Berkeley-it.
Nuk është klasik (e përsëris) një libër që në mënyrë të nevojshme ka këtë apo atë meritë ; klasik është libri që brezat njerëzorë, të ngutur nga arsye të ndryshme, e lexojnë me një zell paraprak dhe me një besnikëri të mistershme.


Burimi: "Gazeta Panorama"