Halil Kajtazi

[feneri]

I nderuari z. Ferit Ramadani,


Pata do punë rreth formimit të këtij shkrimi, dhe kërkoj ndjesë që po ta dërgoj pak me vonesë.

Shkrimi “Erërat e Kosovës” ka për qëllim të caktuar, ku shihet se në këto erëra ende po gjedet vëllazëria jonë shqiptare. Duke e përfunduar këtë letër, më ra në sy një poezi e Milaim Berishës, ku shkruante:

“Nënë, unë do të vdes prej mallit
– Po nuk të pashë Ty dhe Arbërinë time...

Madje, vijon:

“Anës detit pa yll, pa hënë.
Dymijë vjet gjëmon një Nënë.
Plagë e moçme ther në gji,
Pikon gjak - në Kosovë, në Shqipëri.

Këto erëra të Kosovës e kanë trazuar botën, po edhe Nënën Shqiperi. Poeti vijon:

“Trupi im do të digjet nga rrufetë,
Po, Shqipëria do të rrojë përjetë.
Dhe kur të bëhem shpuzë e hi,
Prapë të dua, Nënë Shqipëri!”

[feneri]

SHËNIME PËR AUTORIN

Halil Kajtazi u lind më 21 qershor 1935 në Vitak të Drenicës, Kosovë. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, Gjimnazin e ulët në Skënderaj, shollën normale dhe shkallën e parë të Fakultetit Filozofi – Dega e Gjuhës dhe e Letërsisë Shqiptare, në Prishtinë. Puni mësues në disa shkolla tetëvjeçare: në Llushë, Likofc dhe në Runikë, pastaj edhe arsimtar i gjuhës shqiptare në Shkollën tetëvjeçare të Rakoshit të komunsë së Istogut(Burimit). Punoi gazetar në Radio-Prishtinë, pastaj në gazetën e punëtorëve “Kombinati Kosova”. Më vonë disa vjet punoi edhe si përkthyes.
Me shkrime letrare u paraqit për herë të parë më 1952. Një kohë ishte edhe bashkëpunëtor i disa gazetave dhe revistave shqiptare që botoheshin në Kosovë, Maqedoni si dhe në Mal të Zi.
Merret me mbledhjen dhe studimin e folklorit burimor shqiptar si dhe me krijimtari letrare kryesisht në prozë.
Ka botuar këto vepra:
Xingli-mingli, 1972
Nga lirika popullore e Drenicës, 1972
Proza popullore e Drenicës, 1970 (botim i autorit)
Proza popullore e Drenicës, 1972
Proza popullore e Drenicës, I,II,III, 1986
Proza popullore e Drenicës, IV, 2007
Nina-nana(grup autorësh),1978.
Veprat letrare:
I treti, roman, 1979
Në shtëpinë e bardhë, roman, 1995
Një kohë tjetër, tregime, 1996
Pehlivan Guri, roman, 2002
Loti në tri kohë, roman, 2002
Shkrime letrare, 2002
Norka, roman, 2003
Orët e mëngjesit, roman, 2005

[feneri]

Dëshira ime është që këto ide të mia të përhapen kudo ndër ne. Por, kam edhe një dëshirë, më të madhe, që shkrimi ta shohë dritën e botimit. Unë njëherë nuk kam mjete materiale. Po qe se gjendet dikush që ka mundësi ta financojë, do ta nderoja unë dhe do të mbetej i nderuar nëpër shekuj... Nuk po e zgjati më shumë.
Të fala vëllazërore,
Halil Kajtazi,

[feneri]

Halil KAJTAZI





ERËRAT E KOSOVËS
1943



Në vend të prologut?


Greqia antike ishte shkollë për shqiptarët, sikurse ishte edhe Serbia e formuar shumë më vonë se shteti shqiptar. Greku për grekun ishte vetëm grek, e serbi për serbin ishte vetëm serb. Duke parë se greku herët ishte diferencuar se ishte grek, pse të mos bënte edhe shqiptari një punë të tillë? Duke parë se serbi jepte jetën më së pari për Serbinë, pse vallë edhe shqiptari të mos jepte jetën për Shqipërinë?! “Këtu është nënë Serbia!” pohonin ardhacakët serbë, e shqiptarët frikësoheshin të pranonin një të vërtetë e të mbronin idenë për nënën e tyre!…Aksioma e Ilirisë është e gjatë dhe e përjetshme. Kroma e luftës iliro-romake kishte marrë përmasa të gjëra. Iliria tërësisht ishte pushtuar nga Roma dhe kroma! Romakët me zjarre arritën t’i ftohin ilirët dhe kështu nisi shpërngulja sipas planeve romake. Prej kusarisë që ua morën ilirëve, i detyran që me dhunë të vendosen nëpër vende malore. Deti ilir mbeti pa ato anije që lundronin nëpër tërë botën. Oficerët romakë që i kishte rekrutuar perandoria romake nga forcat ilire dhe me shpirt ilirësh, vepronin kudo. Dhe, aty ku hetohej se përkrahnin luftërat ilire, përndjekeshin me të madhe. Po qe se Roma hetonte se flitej mirë për oficerët ilirë, i shkarkonte nga posti, ua heqte gradat dhe i qortonte, ua humbte fijet në shkallë të botës. Koha e Ilirisë ishte mbushur me të dhëna të huaja, me sfida, gënjeshtra e çfarë më tepër, edhe me veprime që nuk dihej me ç’lugë trazoheshin? Mjerisht që kishte shumë e shumë mëdyshje kombëtare. Përkundër erërave të luftës ata parandjenin se po vjen epoka e lavdisë shqiptare! Pritej akti i parë i dramës së madhe shqiptare, pritej edhe akti i dytë, si dhe akti i tretë i fitores… Fatbardhësisht që shqiptarët e mbajten gjithnjë lart flamurin e përjetshëm të rebelimit kundër shkelësit… “Feja e shqiptarit është shqiptaria”, ka thënë Pasko Vasa. Kjo tezë romantike, ishte e pranishme në të gjitha lëvizjet shqiptare të bërjes dhe ruajtjes së shtetit. Prandaj, mbijetesën dhe mirëqenien ekonomike shqiptarët e konceptonin gjithmonë me krijimin e shtetit kombëtar. Pikëpamja e tillë mund të haset edhe në mesjetë. “Skënderbeu u lind ortodoks, u rrit si musliman, vdiq katolik, por lufta e tij përtej principatës së trashëguar nga i ati, alenaca me princërit e tjerë shqiptarë - katolikë dhe artodoks - ishin dëshmi e një luftë kombëtare që tejkalonte barrierat fetare”, përkujton Agron Shala, në shkrimin e botuar në gazetën “Koha ditore”, 15 mars 2008.

[feneri]

PËR SHTET DHE PUSHTET DEMOKRATIK!

Mjerisht që në Romë nuk qesh asnjëherë, por fatbardhësisht që kanë qenë të tjerët, dhe më kanë shpjeguar se mbi derë të një kishe të vjetër është shkruar thënia: “Quo vadis...?” që në gjuhën tonë shqipe do të thotë: “Ku po shkohet?...” Thënies latine nuk kam çka t’i shtoj e as çka t’i heq. Nëse kam të dreejtë për momentin e gjendjes faktike në ditët e sotme, do të bëja një përmirësim, apo një shtesë: “Quo vadis, Kosovë...?!”
Kosova e pas luftës është duke pritur si në ankth çdo lloj ndryshimi, qoftë edhe në dobi të të gjithë qytetarëve, apo në dëm të njërës palë, që gjithnjë nuk është pajtuar me ndryshime të reja. Ka të tillë që përpiqen të lidhën e çlidhen edhe me dreqin me bisht që të pushojnë zënkat dhe të mos këtë luftë në këto troje të Ballkanit. Me sa po shihet, ende jemi nën hije të luftës së fundit, apo, mos vallë janë hijet e luftërave të mëparshme të shqiptarëve për çlirim kombëtar? Me sa po shihet, ende nuk po dihet se nga po shkon fati i Kosovës. E vërteta për të mbeti gjithnmjë e hidhur. Kahet e Kosovës për ribashkim kombëtar po zbehen, duke premtuar se Kosova po formohet si shtet i ri në Gadidhullin Ballkanik, dhe në Evropë. Edhe këto përpjekje janë të mirëseardhura, por siç po shihet, çdo gjë po vjen me vonesë, kur të tjerët po fitojnë nga amullia që po i krijohet Kosovës së nëpërkëmbur.

(Përmbajtja do të duhej të riformulohej për shkak se ndërkohë është shpallur pavarësia e Kosovës)

[feneri]

PERANDORIA

Sa e kam të njohur edhe në kohën e Perandorisë turke, shqiptarët luftuan për të krijuar shtetin si dhe pavarësinë dhe lirinë e tyre në trojet shekullore. Në ato pesëqin vjet të sundimit turk këtu e gjetiu, shqiptarët e Kosovës dhe serbët u trajtuan si rajë! Më 1389, kur përfundoi Lufta e Kosovës, turqit u shporren nga Kosova, raja serbe priste me padurim që Serbia ta ripushtojë Kosovën. Ashtu edhe ndodhi, sepse nënën Rusi e pati krah të djathtë. Kështu, lufta e shqiptarëve kundër ish-regjimit pesëshekullor turk nuk iu pranua rajës shqiptare. Serbia në kohën e Car Dushanit e shtriu pushtetin e vet kudo ndër shqiptarë. Arriti ta krijojë edhe Serbinë e madhe me toka të shqiptarëve, por Shqipëria mbeti e cunguar. Mjerisht që asaj iu këputen disa degë. Kosova si degë me sytha e nënës Shqipëri mbeti nëpër shekuj e pikëlluar. Përpjekjet e pareshtura qenë dhe mbeten se si sllavët ta gllabërojnë edhe atë copë Shqipëri. Edhe pse të coptuar nga nëna, shqiptarët nuk nënshtroheshin, por gjithnjë flijoheshin dhe kishin pasoja të shumta. U bënë edhe shumë përpjekje për t’u sqaruar luftërat e shqiptarëve për një shtet etnik, por çdo përpjekje, pala serbe me ndihmën e gishtit të madh të nënës Rusi, ia vente velin e zi: “Shqiptarët janë shumë të papërshtatshëm dhe të pacivilizuar. Ata nuk e meritojnë ta kenë shtetin e tyre, edhe pse u është pranuar një trohë shtet”.

(Është fjala për Shqipërinë e copëtuar më 1912-1913).

[feneri]

HISTORIA E PASHKRUAR

Madje, të kthehen edhe pak në historinë e pashkruar apo të shkruar nën rrethana shumë të ndërlikuara, kur ajo ishte e pushtuar brenda nga të tjerët. Thuhet se më 1924, Shqipëria u shpall si shtet demokratik, i pari në Gadishullin Ballkanik! Mos qofshin të gabuar ata që në atë kohë patën guxim, që para rebelimit të ballkanasve e shpallen shtetin e parë demokratik! Ai shtet e shpalli fitoren e revolucionit të atij qershori. Pavarësia e shtetit nuk ecte përpara në mungesë të mjeteve financiare. Ekonomia kishte rënë nën zëro. Këtë varfëri të skajshme e pritën fqinjtë e parë, dhe demokracia e shpallur e Shqipërisë së Nolit nuk zgjati më shumë se gjashtë muaj. Sërish me ndihmën e Serbisë dhe të Rusisë cariste ra “qveria demokratike”! Demokratët shqiptarë u degdisen kudo nëpër botë. Ra qeveria e Fan Nolit, pa pëlqimin e tij dhe të demokratëve të tjerë!... Vallë, pyes, a kam arsye ta shprush fjalën latine: “Quo vadis, Shqipëri...?”
Me ndihmën e N. Pashiqit, dhe me luftën e shkurtër që bëri z. Ahmet Zogu me demokratët e vendit, ai erdhi në krye të shtetit që e kishte vetshpallur veten si mbret i Shqipërisë. Në luftën që u zhvillua ndërmjet shqiptarëve me shqiptarë, vonë e hetuan që të dy palët kundërshtuese luftonin me pushkë(mauzerka) të Serbisë...! Siç po shihet, gjithkund po po mbizotëron politika e jo arsyeja për zgjidhjen e problemit të shqiptarëve. Ajo(politika) është një shtrigë që i fut hundët kudo! Po, tani çmendojnë shqiptarët e Kosovës dhe mërgimtarët e nderuar!?

[feneri]

SHKAPËRDERDHJA

U bë një kohë e gjatë që s’u pamë, por vetëm u dëgjuam gojarisht me anë të telit. Edhe këto “takime” janë të mirëserdhura, të mirëpritura. Ç’të bëjmë kur nuk po mund të shihemi e të çmallemi apo të rrimë së bashku, sikur kur ishim këtu në Kosovë, pikërisht në Prishtinë. Çfarë ditësh na erdhën? Tash, po më duket se do të ishte mirë që të ishim në atë vlug të bisedave, edhe pse shpesh ishin të zjarrta dhe me nervozizëm, apo mos vallë ato qenë pikërisht që na motivuan të shkapërderdhemi në të katër anët e botës?! Mospërputhjet e pikëpamjeve në familjet shqiptare ndodh se do t’i kenë hapur dyert e botës... apo mos i paskemi mpiksur qysh herët. Është kjo kënga e vjetër që u përsërit për ne shqiptarët? Pra, pas çdo rrëzimi të një pushteti, shqiptarët e mjerë qenë të detyrueshëm të kërkojnë strehime në vende të huja! Unë, kur e pata lexuar librin “Historia e Shqipërisë” në kapitullin ku përkujtohen luftërat e Skënderbeut kundër osmanllinjve, mes të tjerash gjeta të shkruar porosinë e kryetrimit legjendar, që kur me fjalime patetike në Krujë dhe në Lezhë luste popullin: “Ju këshilloj që t’ju ikni fërkimeve me armiqtë!” Sa e kuptoj atë periudhë të luftës, po shoh se edhe atëherë qenka dashur t’ju iknim fërkimeve të luftërave me romakë e me osmanllinj. Pas çdo lufte ne paguam tagër. Po edhe ndryshimet e shpejta na sollën në prag të greminës.

[feneri]

FRIKA...

Ç’fat patëm ne nga ato luftëra të përgjakshme? U dëmtuam ne edhe kundërshtarët.... Pastaj me ata që lidhëm besëlidhjen, na futën frikën dhe na i futën që të dy këmbët në një këpucë! Shkuan turqit e na erdhen serbët në derë të shtëpisë. Të tillët na mashtruan se do të kapërcejnë nëpër Kosovë e po sundojnë mbi njëqind vjet. Ata u vendosen në këto troje që na robëruan e bënë më zi se të gjithë sundimtarët e mëparshëm. Po kush do ta dëgjonte zërin tonë? Së pari klithmat nuk i lejuan të dalin jashtë pragut të shtëpisë, e lëre më edhe jasht Ballkanit të trazuar, e sa për Evropë, kur patëm ndonjë ndihmë prej saj? Evropa deritash e kishte bërë veshin të shurdhër, sikur fare nuk dëgjonte asgjë, apo, përpiqej të fitojë prej padrejtësive që na i bëri, pikërisht pse nëpër shekuj qemë popull i pakrah dhe i pambrojtur? Evropa e re, vallë çfarë do të na sjellë? Tash do të shohim, ku bën pjesë harta e Evropës, e ku gjendet Gadishulli i Ballkanit!? Pastaj do të shihet edhe ku bën pjesë Shqipëria dhe Kosova, që të dyja të copëtuara! Ku qemë ne!? Ç’bëhet vallë tani në Shqipëri?... Mbetem të grindemi për nënën që shumë veta e lamë të shkretë, të mallkuar, të krasitur, e lamë si degë e këputur dhe kurrë s’i vajtëm pranë të pyesnim: “Ç’ke moj nënë, edhe po vajton? Dhe u bëre si lulez me kokë të unjur ngase nuk shëkon diell?” pohonte Noli ynë. Në një intervistë të zotit Fan Noli dhënë korrespondentit të gazetës së Beogradit “Vreme” (“Koha”), më 13 shtator 1924, ai shprehte pikëpamjet e tij: “Ne dëshirojmë marrëdhënie fqinjësie të mirë me shtetin jugosllav, se kemi nevojë për qetësi që të mbledhim tërë vemendjen tonë në organizimin e shtetit dhe zhvillimin e ekonomisë”, ku mes të tjerash theksoi edhe çështjen e zgjidhjes së nyjës Kosovë: “Lidhur me kosovjotët, që qeveria mori masat që ata të qëndrojnë urtë dhe ju siguroj se kanë për të ndenjur urtë(...). Në qoftë se ju dëshironi që kosovarët të mos jenë shkak i grindjeve dhe urrejtjeve midis dy shteteve, atëherë ju silluni mirë kundrejt popullsisë shqiptare në Jugosllavi. Konstatoi me kënaqësi kohën e fundit... autoritet tuaja lokale sillen më mirë kundrejt shqiptarëve të Kosovës. Shpresoj që edhe qeveria e re juaj, gjithë këtë politikë do ta ndjekë në interesin e të dy shteteve”. Mirëpo, me sa shihet zoti Noli ishte që të krijohej një gjendje paqeje e qetësie në Ballkan. Ai shpesh i vlerësonte se këto ishin premtime të thata. Gjendja ndërkombëtare dhe lufta e ftohtë ndaj shqiptarëve e bëjnë këtë periudhë shumë të papërshtatshme. Ndodh se i frikësohej luftës së re dhe “... do t’i ngrejë duart drejt qiellit dhe do të bërtasë: “Oh! Më mirë luftë sesa të gjitha këto llomotitje të mërzitshme për paqen!... Ku jemi ne? Ç’ka bërë Lidhja e Kombeve? Përgjigja është shumë e lehtë: Do ta gjeni te Shekspiri: “Fjalë, fjalë, fjalë”, domethënë erë e asgjë më tepër”
Kultura e paqes, më sa shoh, s’është përhapur sa duhet në botën e re. Kush e vë gishtin pa gjak të paqes në letër të bardhë, i lumtë! Por, kjo ndërmarrje kërkon edhe ithtarë të denjë. Sa i përket Ballkanit të vjetër, janë shtresuar sa pikëpamje të gabuara që i kanë mbjellur luftërat për liri, e pas përfundimit të luftës çdo gjë është dhunuar deri edhe historia!... Mund të ndodhë se kanë pasur të drejtë turqit kur thoshin: “A bën që mbreti t'ju flas maleve!?”

(Qevria e Nolit nuk ishte konsoliduar, meqë pati jetë të shkurtër dhe nuk mund të merret si argument kërkesa e tij që kosovarët të rrinë urtë. Mendoj se ky fragment e lëndon veprëm meqë Noli është aq i madh dhe i përkushtuar për Shqipërisë, sa kjo fjali edhe ashtu del e zvenitur)

[feneri]

BALLKANI I TRAZUAR

Këto male e gurë të ashpër të Ballkanit, vërtet s’po e dëgjojnë askënd, s’po ia pranojnë askujt! Po, ç’bëri ajo Turqi që ndër shtetet e para e formoi Ballkanin, ia caktoj kufijtë dhe e mbrojti? O Zot, në ç’korniza të hekurit jetojnë ballkanasit? Tash kush po e mbron Ballkanin e Vjetër? Po Evropën dhe mbarë botën?! Kush po i mbron shqiptarët që me luftëra të detyrueshme dhe me kërkesa për të drejta e patën trazuar Ballkanin legjendar? Ç’mbet prej luftërave? Asgjë! Luftuam dhe çdo luftë e fituam, por fitoren na morën prej dore në mënyrë paqësore! Pas ndjekjes së çdo pushteti dhunues, na shkelën me pushtet të rinj më të ashpër sesa i vjetri. Serbia fill pas pushtimeve të Osmanllinjve u bë tutelë mbi kokë, duke përhapur gënjeshtra në Evropë, kinse shqiptarët nuk dinë të krijojnë e të mbajnë shtet? Luftërat në Ballkan i motivuan ardhacakët e ri, dhe ne nuk ditëm, se çdo hyrje në luftë, edhe pse nuk e gjunjëzuan dot popullin, na kushtoi me kokë dhe me tokë... Humbem shumë njerëz pa nevojë, por edhe tokat e shqiptarëve u copëtuan nga fqinjët? Pas çdo përpjekje që të bëhen thyerjet në dobi tonë, të tjerët i rrëmbyen dhe i përvetësuan të gjitha të mirat para nesh. Ata që kapërcyen nëpër male të Karpateve me djepa nën sqetull, pas shumë përpjekjesh, vunë pushtetin e tyre në këtë pjesë të Ballkanit. Mbetëm "të mirë" dhe "të mjerë"! Sepse, pa arsye u përpoqen që të mohojnë gjenezën dhe të na shlyejnë çdo luftë e përpjekje për vetëqeverim e pavarësim... Ndodh se kjo klithmë që e bëre Ti në përmbledhjen më të re do të hap udhë të re, në mos asgjë shqiptarët të dalin me pikëpamje të qartësuara për fatin. Shqiptarët duhet të zgjohen njëherë, të futën në çdo pore jetësore dhe ta ndriçojnë fatin e tyre, jo sipas asaj që u përpoqen të na detyrojnë të huajt, por siç populli vetë dëshiron. Zëri i këtij populli është edhe zëri i Zotit!