Erihoi

[BARAT]

Orikumi Atje ku bashkohen perënditë Iliriane

Nga Laureta Petoshati



Një diell kaq të bukur, që bën të shkëlqejnë valët si mijëra pasqyra vezulluese, të gërshetuara nga rryma detare në mënyrë të tillë, sa që të duket se vetë deti ashtu, luspa-luspa është në sfidë të hapur edhe me shtatë ngjyrat e ylberit. Këtu, ku bregu zbret shkallë-shkallë, edhe ngjyra zbret shkallë-shkallë, kemi dhjetëra nuanca të bojë-qiellit, po aq të jeshiles, po aq të së bardhës. Në këtë bregdet, ku ndihet pushteti i krenarisë që je bir i kësaj toke Arbënore, për të gjithë shqiptarët, edhe mrekullia që ka bërë zoti, shkrihet me mrekullitë që po ndërton njeriu shqiptar ditë pas dite. Këtu, fillon dhe njësohet deti Jon me atë Adriatik, këtu njësohet era e detit me të malit, këtu njësohet rëra me zallin, sa dhe ngjyrat e ndërtesave njësohen e luajnë me natyrën përreth si luan pranvera me ngjyrën e luleve të saj. Sa kemi lënë pas Vlorën dhe kemi kaluar në atë që quhet “Përroi i Vrizit”, jemi futur në atë kufi institucional, që i përket bashkisë së Orikumit. Nuk ka njeri të kësaj zone që të mos e dijë se futesh në Radhimë , ku të vjen në mend një këngë e këtyre viseve: “Dukat, Tragjas e Radhimë/ U derëzeza o djem” .Kjo është zona ku tre fshatrat e një krahine që quhet Dukat, janë të lidhur me njëri –tjetrin me gjak, vëllazëri e krushqi të përjetshme. Kjo zonë, që kufirin fillestar e ka direkt mbas shkëmbit natyror që ngrihet si një ballkon madhështor mbi det e që vlonjatët e quajnë me emrin “Kalaja” , mbaron mbi Qafën e Llogorait, kur zbret për në Palasë, dhe ashtu si fillon dhe mbaron, në një vijë natyrore ku qielli, toka, deti bëhen njësh, ashtu bëhet njësh dhe e shkuara me të sotmen, duke folur me të njëjtën gjuhë, duke kënduar të njëjtat këngë.

Kur ecën në rrugën gjarpëruese të Radhimës, aty ku mushmollat, limonët, ullinjtë, ndërthurën me pishat, gjineshtrat e verdha e xinat buzë rrëzomave, që herë bëhen njësh me detin, e herë bien thikë duke u zvarritur nëpër hone, mahnitesh se sa shumë ka ecur kjo zonë në këta pak vjet, sa bukur ka ndërhyrë njeriu e sa afër dukesh me Mesdheun e përtejmë, ku konkurrenca kalon deri në marrëzi. Kohët e fundit, këtu kanë ardhur dhe turistë që ecin e lëvizin shpateve në këmbë, e me mushka duke mohuar edhe makinat e shtrenjta që as këtu nuk mungojnë. Duke i parë kështu grupe-grupe, të kujtohet koha që kjo zonë u përshkua në të njëjtën mënyrë në 29 maj 1920, kur u bë Kuvendi i Barçallait që përgatiti Ultimatumin dhe u morën vendimet e rëndësishme të Luftës së Vlorës. Me mendje, po të kthehemi mbrapa në ato vite, lexojmë se çfarë ka lënë të shkruar për këtë krahinë një nga udhëheqësit kryesor të asaj lufte, mëmëdhetari i madh Osmën Haxhi Muhameti: “Kur i hipa kalit për në Barçalla e Radhimë nëpër penxhere kishin vënë flamurë kuq e zi me shkabë. Njerëzit ishin gati të linin punën dhe të vinin në luftë. Kurse nëpër sokakët ndihej era e fortë e petullave. Në Tragjas e mbyllën shkollën dhe ishin gati që burra dhe gra të vinin me mua. Piva dhallë të ftohtë në shumë stane. Në Dukat ishin mbledhur të gjithë burrat dhe ata që nuk kishin dyfek kishin marrë kërrabën ose shkopin prej drize. Aty pashë dhe gjeta një nocion nacional që Shqipëria është Dukati, apo Dukati është Shqipëria”.

Është bukur kur sheh njerëz që vijnë për mallin e largët, për kureshtje, për gëzim në këto anë, që më shumë kanë pritur ushtri të huaja dhe i kanë përballuar ato me dinjitetin e shqiptarit. Në horizont ishulli i Sazanit dhe gadishulli i Karaburunit, janë aq afër dhe aq larg, si dhe rrëfenjat që flasin gjuhën e sotme. Dikur ishte vetëm një gadishull, por si pasojë e një tërmeti dhe shkëputje nënujore ai u nda dhe u krijua ishulli i Sazanit. Kjo zonë dikur përfshihej në zonën e Himarës prej 50 fshatrash, dhe nga njëri prej tyre, Radhima e ka prejardhjen dhe arbëreshi i famshëm Jeronim De Rada. Pra pak kohësh këto gurë i preku dhe studiuesi francez me origjinë shqiptare, Mathieu Aref, autor i librit “Shqipëria-Odiseja e pabesueshme e një populli parahelen” i cili duke studiuar ato që shkruan Hamond se në malet Akrokeraune (në malet e Vetëtimës) në Dukat, ka lindur Zeusi, erdhi këtu për t’i parë e shkelur këto troje mitike. Ndoshta, studiuesin që ka bërë të mendohen shumë shkencëtarë, e kanë shtyrë përpara dy fakte: i pari është fakti se dijetari C.Roth në librin e tij shkruan se në malet Keraune jeton fisi Albanoi, domethënë Albanopoli i dikurshëm, dhe i dyti se E.Gilbert thotë se emri Labëri është emri i vjetër i Albanopolit që ndodhet në malet e Akrokeraunëve.

Ptolemeu në hartat e tij të famshme ka dhënë koordinata të sakta për Vlorën, Orikun, Pashalimanin, Palermon, ndaj mendohet që s’ka si të ketë gabuar kur Albanopolin e ka vendosur në juglindje të Keraunisë, në krye të rrjedhës së lumit të Celydnos. Si për koincidencë, lumi i Dukatit burimin lindor e ka në Vrizë. Këtu, ku shtrihet Orikumi, qyteza 2500 vjeçare, që dikur është thirrur me emrin Erihoi, gjenden dhe rrënojat e lashta të tij, me amfiteatrin, që i kanë dhënë të drejtë ministrisë së Turizmit e Kulturës për ta shpallur atë “Park Arkeologjik Kombëtar”. Në fakt, koha e saktë për themelimin e Orikumit nuk dihet. Ka shumë gjasa që kjo qytezë është themeluar si koloni mbi ndonjë vendbanim ilir më të vjetër, se shekulli VI p.e.s , ashtu si ka ndodhur edhe për shumë qyteza të tjera ilire, sepse dihet që Orikumi është pjesë e tokës së fisit ilir të amantëve. Në gjithë këtë zonë ka shumë shpella që brenda tyre ka shumë histori për të dalë në dritë. Dikur Lukiani shkruante se “këtu strehohen varkëtarët, kur Adriatiku të gjitha fuqitë e veta i vë në lëvizje dhe kur Keraunia fshihet ndërmjet reve.” Mbas Karaburunit gjendet një liman që quhet Gramata e banorët i thërrasin Grama. Ky liman, në ditët e sotme, është një kompleks, me tuma, qeramikë, amfora nënujore, aty është gjetur dhe një anije me vela ilire. Dijetari i shquar gjerman Hans Treidler ka shkruar se Gramata e sotme ka qenë limani i fisit të vogël ilir Encheler, që nuk mund të dilte drejtpërsëdrejti në Orikum, ku ish vendosur kolonia greke, ndërsa mitologu grek Apolonius Phoius thotë se Zeusi i drejtonte vetëtimat për të dëbuar gjindin e racës së Encheler. Në një nga shpellat e famshme të kësaj zone do të strehohej, për tu ruajtur në shekujt që do të vinin më pas edhe ulqinakasi i famshëm Haxhi Aliu, emrin e të cilit e mban kjo shpellë sot e kësaj dite.

Nga gërmimet që ka bërë në trevën e Dukatit arkeologu shqiptar Pr. Neritan Ceka, ka gjetur varreza të lashta ilire të mijëvjeçarit të tretë p.e.r. Në thikat prej bronzi, karficat, sendet e tjera të stolisjes, që u gjendën në ato tuma, tregohej qartë se ilirët kaonë kanë jetuar në këto troje në periudhën kur shoqëria fisnore ishte duke u shkatërruar. Në Dukat toponimi “Gropa e Pirit”, vjen nga emri i lashtë “Gropa e Epirit”, ku i pirë do të thotë i pjerrët, që laget nga uji. Këtu ndodhet edhe një hon që quhet Gërxhinë, që s’është gjë tjetër veçse një gërxh i vogël, banorët fjalës Greqi i thonë Gërqi, dhe njerëzit e gërxheve, i quajnë me fjalën “grekërit” apo “gërxhianët” dhe është plotësisht e mundshme që romakët t’i kenë quajtur banorët e gërxheve, “graccianë” e vendin “Grecia”, nga që bregu ka qenë gjithmonë gërxhe-gërxhe. Këtu shtrohet dhe pikëpyetja e aludimi i madh i shumë shkencorëve, gjuhëtarë e historianë, se s’ka pasur kurrë grekë të vjetër, por ata ishin pallazgo-ilirët e gërxheve. Në se duam të studiojmë të vërtetat tona të mohuara, duhet gërmuar thellë në këtë zonë, sepse këtu është filli që pështjellon lëmshin, kjo zonë është palca e shqiptarisë.

Në Orikum gjendet dhe Kisha e Marmiroit, e ngritur në kodër me gurë të punuar të ardhur nga Paleokastra. Këtu, thuhet se rrugën bregdetare, në rrëzë të së cilës ndodhet kisha, Akili e bllokoi me dy anije. Më vonë, Pompeu i Ri, sulmoi dhe mori me flotën egjiptiane hyrjen e bllokuar të Limanit, dogji e shkrumboi muret e qytetit. Në vendin ku është kisha e lashtë, që është shpallur monument kulture, janë dhe varret e lashtë të mbuluar me gurë, shumë prej tyre janë ndërtuar me tulla. Si për të bashkuar historinë e re me atë të vjetër krahas rrënojave të lashta, ndodhet pak më tutje Tragjasi i vjetër, një shkrumbim i mëvonshëm. Tragjasi i djegur dy herë, një herë nga italianët e një herë nga gjermanët... Kush tha se hebrenjtë vuajtën dhe u persekutuan më keq! Edhe mbas luftës, thonë se bijtë e Tragjasit, vendit të “Heroinës së Popullit” Zonja Çurre e patriotit Alem Mehmeti, që i kish ngritur kullat e tij, atje ku ishin rrënojat amante, bënin karrierë deri diku, por jo më shumë se ç’duhej, se në fund të fundit, ata ishin pjellë, gjak e mish me dukatasit, këta disidentë të përjetshëm. Nuk e thotë kot dhe kënga e dy shekujve më parë kur ata nën komandën e Dervish Ali Dukatit, shkonin e vriteshin bashkë në luftë kundër turkut: “Dukat e Tragjas shumë /Djemuria një furtunë/ Ngrehu Kanina me vulë.”

Ka aq shumë histori, aq sa ka dhe gurë e shkrepa. Nga Tragjasi ishte dhe shoqëruesi i Ismail Qemalit. Kur vajti në Tragjas, Ismail Qemali pyeti: “A ka ndonjë djalë nga fisi i Kamber Delos, bashkëluftëtarit e mikut të babait tim?” “Po ka!”-ishte përgjigjja. Plaku i urtë i tha Xhafer Halil Xhuvelit: “Biro, Atdheu, është në rrezik. Ti do të vish me mua!?”

Xhuveli nuk iu nda më Ismail Qemalit dhe bashkë me miqtë e tij dukatas e mbajtën fjalën para e mbas pavarësisë. Lufta e tyre kundër andartëve grekë në vitin 1914, ishte ajo që vendosi edhe një herë fatin e atdheut. Nuk mund të flitet për trimat e Dukatit si Hamit Selmani, Imer Çelo, Skëndo Kulluri, Pilo Andoni, Mezin Hasko si dhe “Heroina e Popullit” Sado Koshena, Hodo Zeqiri, pa përmendur dhe trimat e Alem Mehmetit, aq sa përmendet edhe sot e kësaj dite fjala profetike e Ismail Qemalit : “Llogorai s’bie se Dukati e bastuni im e mban frontin e Llogorait.” Dhe kur thoshte Dukati, kishte ndër mend një krahinë të tërë, sepse Dukati është i madh si ajo shprehja : “Dukat e gjysmë e Misirit”.

Për këtë zonë janë mijëra shkrime, për historinë, bukurinë, traditat. Jo më kot ministri i Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, zoti Ylli Pango, kur bëri çeljen e sezonit turistik të kësaj zone tha se “bukurinë kësaj zone ia ka falur natyra, por ne do t’i japim përparësi turizmit kulturor dhe atij rural”. Kryetari i Bashkisë së Orikumit, dukatasi Kanan Braho, e shpreh që kjo zonë është lënë mbas dore dhe gjithçka që është bërë në infrastrukturë është bërë nga vetë njerëzit dhe jo nga shteti. Edhe pse kjo është një e vërtetë që dhëmb, duhet thënë se Orikumi po vihet në rrugë të mbarë. I pari, e çeli rrugën ish kryeministri Ilir Meta, duke zgjeruar e shtruar rrugën deri në Palasë, pastaj ish ministri vlonjat i Kulturës Bujar Leskaj me përpjekjet e tij për Parkun Arkeologjik. Edhe deputeti i zonës Ardian Kollozi, bën përpjekje që kjo zonë, nga më të bukurat e Vlorës dhe Shqipërisë të futet në turizmin elitar. Por këtu, nuk mungon me vizitat e tij të shpeshta e me mall edhe ministri i Komunikacionit dhe Punëve Publike, Sokol Olldashi, i cili ka kaluar fëmijërinë e tij në Orikum si bir i një ushtaraku të Flotës Detare. Konsulli italian në Vlorë, Tomassoni është bërë si i shtëpisë sepse në Orikum ngrihet dhe Porti Turistik i Jahteve që popullohet çdo verë nga italianët, ai ka vendosur që këtu të festojë dhe Ditën e Republikës Italiane. Duhet thënë se pothuajse në të gjithë fshatrat turistikë të kësaj zone, kamerierët gjatë verës vijnë nga Tirana sepse Vlora mbipopullohet.

Tek kjo zonë, që tashmë mbushet me pushues, dikur, kanë ardhur e shkuar shumë pushtues. Orikumi zilepste romakët jo vetëm për bukurinë, por edhe për pozicionin gjeografik. Në Llogora shkoi dhe Qesari në luftën e tij me Pompeun, sot e kësaj dite ka një rrugë që quhet Rruga e Qezarit. Të parafundit ishin rusët e bazës ushtarake, të fundit kinezët...

Kjo zonë, që të josh me gjithçka, ka pushues të veçantë sidomos ata nga Kosova, që tashmë nuk porosisin më dhoma 15 ditore, por porosisin blerje shtëpish e pallatesh. Është peshku i famshëm, i quajtur “koce Dukati”, është mishi i pjekur në hell nga meratë e Llogorait, është dhia e zezë që kacavirret shpateve, është misri i bardhë që bëhet arapashi i famshëm me zorrë qengji, është kënga labe “treshja e Dukatit”... është hëna që bie mbi det e pasqyruar. Këtu është mrekullia që duhet jetuar, këtu flenë të vërtetat që duhen zbuluar. Këtu ndodhen edhe restorantet që ndoshta edhe shtetet më të zhvilluara do t’i kishin pasur zili. E dini ç’ka thënë një udhëtar i famshëm që ka kaluar para dy shekujve në Llogora, që edhe kjo është pjesë e Dukatit brez pas brezi ? Çdo shqiptar duhet të mbajë shënim këto që ai ka shkruar : “ Në këtë udhëtim mbërrita në Qafë të Llogorait, për të shijuar magjinë e atij vendi, që ndoshta është më i bukuri që unë kam parë në të gjitha udhëtimet e mia të shumta në Evropë e Azi. Është Qafa e Llogorait”, një simfoni e mrekullueshme e përbërë prej pyjeve, livadheve, luleve, shkëmbinjve, ujit dhe ajrit balsamik. A duhen të zhduken trupat madhështorë të pishës së rrallë në Llogora!? Shpëtoni Llogoranë për stërnipat e brezat që do të vijnë!”

Të parët tanë e kanë bërë punën e tyre, kanë luftuar, na kanë mbrojtur, na kanë lënë histori, kulturë, dinjitet, tani e kemi radhën ne, për të ecur më shumë, më shpejt, sepse mrekullia për shqiptarët, ndodhet vetëm në Shqipëri, sepse ajo nuk është kalimtare por është brenda nesh, perceptohet me ndjenjat tona dhe shihet me sytë e dashurisë, me sytë e perëndive që e kanë zanafillën në detet tanë e janë treguar në djep nga nënat tona, nga gjuha jonë e madhërishme shqipe. Orikumi është ajo pjesë e Shqipërisë, që si vetë trojet tona me të shkuarën na nxisin për një të ardhme më të mirë.



E Merkure, 30 Maj 2007-gazeta ndryshe

[BARAT]

Oriku, Qyteti i gdhendur në shkëmb

Është qyteti antik më i mbrojtur, sepse është në hapësirën e paprekur të Pasha Limanit. Këtu janë bërë luftëra historike mes trupave të Pompeut dhe Çezarit, që vinin nga përtej, një borxh që 16 shekuj më vonë Gjedik Ahmet Pasha, ia ktheu latinëve, kur e pushtoi blic Otranton. I pakapshëm për turistët, sepse është nën mbrojtjen e ushtrisë, qyteti është një nga vendet më interesante në almanakët e turizmit historik shqiptar.

Me Adnand Agastrën, kapitenin e Rangut të Dytë, kemi rënë dakord të mbarojmë shpejt. Një ditë më vonë do të jetë në udhëtim. Ndaj, në hapësirën e pamatë të Pasha Limanit, të dy nxitojmë. Ai për ikje. Ndërsa ne, pas shpjegimit që na bën shefi i shtabit të Pasha Limanit për nëndetëset, në kërkim të një emocioni historik. Tre muaj më parë, në postbllokun e parë të Bazës së Vlorës, më kot, jemi munduar të bindim oficerin e rojës për të vizituar Orikumin, qytetin e vjetër antik. “Duhet leje”, na ka thënë oficeri thatë dhe pastaj, pa asnjë ‘arsye’ është larguar. Leja nuk është gjendur. Qytetin e arkivuam në kujtesë. Asnjëherë nuk e kemi kuptuar sepse qyteti duhej të mbyllej kështu. Vetëm se, historia gjithmonë e ka fshehur Orikumin. Pas luftërave të shumta të Pompeut me Çezarin, për këtë vend, flitet pak fare pak. Thjesht si vend traziti. Arkeologu i parë që e vizitoi këtë vend ishte Karl Paçi. Shumë larg. Ai vuri re gjurmët e një rruge të qytetit të vjetër, që zbriste me shkallë faqet e kodrës në një gjatësi 27 metra dhe gjerësi 2,40 metra,duke kaluar anas shtëpive me dhoma të gdhendura po në shkëmb. Ashtu, është edhe para syve tanë, pak minuta më vonë, gjithçka e bardhë dhe e ngjitur me shkëmbin.

Dikur
Çezari u nis nga Brindizi me 30,000 ushtarë në anije transporti, për të kaluar Adriatikun në anën e ngushtë. Për fat brenda një dite e gjithë flota e kaloi Otranton, ndihmuar nga një erë fatlume. Ai zbarkoi më 5 janar të vitit 48 p.Kr. në një breg të quajtur Paleste në tokën e fisit Kaon të Germinëve. Pa humbur kohë, Çezari u nis në krye të ushtrisë për në Orik, duke iu ngjitur gjatë natës malit “nëpër një shteg të ngushtë dhe të vështirë”. Pranë qafës së Llogorasë, barinjtë vendas edhe sot tregojnë një shesh që quhet qafa e Qezarit... Në mëngjes, ushtria e tij, u shfaq para mureve të kështjellës së Orikut, e cila mbrohej nga një garnizon i përbërë nga ushtarë parthinë dhe banorë vendas, të komanduar nga oficeri i Pompeut, Luc Torkuati.

Njësoj si ne, në këtë qerthull, nxitet të ecë dhe shoferi ynë. Ka dëgjuar Orikumin, por asgjë më shumë. Kohë më parë i jemi afruar njëherë së bashku nga Kisha e Marmiroit. Nga tutje, nëpër ca vende të zhveshura, gjurmët e Orikumit kanë qenë të pakta. Rrugës së pakët nga nëndetëset, në qendër të Pashait, shkëmbejmë me Adnandin historitë tona. Shumë herë nuk përkojnë. Diku afër Palasës zbarkoi Çezari në luftërat civilo romake. Njeriu, që e bëri të njohur në kujtime këtë qytet. Por sot, qyteti brenda kësaj zonë ushtarake nuk thotë shumë. Pak njohuritë që shkëmbejmë me Adnandin na mjaftojnë që të orientohemi për simbiozën e qytetit me bazën. Kalojmë disa magazina, ndërsa mjerimi i Pasha Limanit, duket në zbrazëtinë e pamëshirshme të mjediseve dhe në mungesën e personelit. Duket se koha ka fashitur gjithçka. Këtu ka qenë kjo..., vazhdon oficeri, ndërsa me shumë kujdes mundohet të na tregojë disa mina të vjetra dhe ndërtesa që janë shkrumbuar nga viti i tmerrshëm i vitit 1997. Derisa shfaqet ai. Qyteti antik i Orikumit gjendet në fund të gjirit të Vlorës, pranë portit të sotëm të ushtarak të Orikumit. Tradicionalisht mbahet si qendër e themeluar nga kolonialistët Eubeas, që u kthyen nga lufta e Trojës, por në të vërtetë duhet të jetë themeluar nga Apolonia për të kontrolluar guroret e Akrokerauneve, thuhet në literaturën historike. Prej tyre merreshin blloqet gëlqerore dhe kolonat për ndërtimet monumentale. Më e madhja është gurorja e Gramës, në bregun perëndimor të gadishullit të Karaburunit, ku detarët që strehoheshin gjatë shtrëngatave, kanë skalitur dhe mijëra mbishkrime.
Në burimet historike, Orikumi përmendet përciptas, me përjashtim të përshkrimeve të luftimeve, që zhvilluan forcat e Çezarit me ato të Pompeut, rreth këtij qyteti në vitet 49-48 para Krishtit. Pak muaj më parë, kemi parë ndoshta nekropolin e qytetit, por bagëtia dhe mos-njerëzia, na kanë bindur se qyteti është i paarritshëm. Të vetmit, disa kuaj të azdisur, që qëndronin të patrazuar andej, kanë qenë edhe justifikimi i paktë i vendit të braktisur. Tre km nga Orikumi, kisha e vogël e Marmiros në një kodër të ulët, futur në disa ferrishte, ku kulmojnë një ferrnajë me cazë si shtiza, ka qenë kënaqësia jonë e pakët. Që andej kemi admiruar më kot, një qytet, që e kishim parë vetëm në foto. Njësoj, Edward Lear kaloi disa kohë që këndej në Dukat, atëbotë quajtur si Dukates, në udhëtimin e tij në Shqipëri më tetor të vitit 1848. Pastaj kapi Qafën e Llogorasë. Llogoraja është Park Kombëtar dhe ndoshta është më i bukuri në bregdetin Adriatik (e kanë përcëlluar shqiptarët pas viteve 2000). Është terreni, ku ndërsa qëndrojmë në qytetin antik, oficeri na shpjegon se Qafa është rreth 1055 m e lartë dhe nga këtu duket Korfuzi. “5 km poshtë në anën tjetër është fshati Palasa. Që andej erdhi ai”, na thotë krenar?!

Vetë qyteti
Por ndërsa gjendemi në qytet, ai është zhgënjyes me fotot, që kemi parë. Ngrihet mbi një kodër të ulët shkëmbore, e cila kontrollonte dikur kanalin, që lidhte detin me lagunën. Vëzhgimet dhe kërkimet arkeologjike kanë vërtetuar qenien e një muri rrethues, i cili përmendet edhe nga Çezari. Monumenti më i njohur është teatri, i cili është hapur gjatë gërmimeve arkeologjike të vitit 1958. Shkallaret e tij janë gdhendur në shkëmb, ndërsa orkestra me diametër 10 metra, përbën një rindërtim të periudhës romake. Aty përveç shfaqjeve teatrale zhvilloheshin dhe ndeshje me gladiatorë. Këta ta tregon pareti i lartë i saj. Ka kullesa të mira. Përpara teatrit është gërmuar dhe një altar, i cili lidhet me një tempull ende të pazbuluar, duke lënë të kuptohet se aty shtrihej agoraja e qytetit.
Zona e banuar shtrihej mbi teatër; edhe banesat ishin kryesisht të gdhendur mbi shkëmb. Një pjesë e rrugëve, gjithashtu është gdhendur në formë shkallësh. Pjesa më e ruajtur ka gjatësi 17 m, gjerësi 2,4 m dhe ka 27 shkallë. Vendosja paralele e rrugëve dëshmon për zbatimin urbanistik hipodamik. Porti i qytetit siç e përmend Çezari, ka qenë nga ana e lagunës, ku dallohen dhe muret nën nivelin e detit. Kjo dëshmon se gjatë shekujve ka ndodhur ulja e ngadalshme e bregut nën ujë, si edhe mbushja me aluvione e portit.
Oriku dhe në kohën romake luajti rolin e një stacioni në rrugën antike të Akrokerauneve. Në periudhën bizantine, siç tregojnë rindërtimet në muret rrethuese, ai u rifortifikua, përmend profesor Neritan Ceka, në librin e tij “Kështjellat ilire”. Në vitin 1958, aty ka gërmuar me sukses Dhimosten Budina. U zbulua teatri i qytetit me shkallaren e gdhendur në shkëmb. Skena e thellë dëshmonte që teatri kishte qenë rindërtuar në periudhën romake dhe ishte përshtatur dhe për gladiatorë. Një mbishkrim greqisht i shekullit të I dëshmonte se punimet ishin paguar nga një romak i pasur nga familja e Atikëve, që njihej si përkrahëse arti. Oriku humbet, por u rindërtua në shekullin e VI m.Kr në kohën e dyndjeve sllave.. Ushtaraku nxiton, por njohuritë e tij nuk na ndihmojnë për ndonjë gjë më shumë. Shiu po afrohet. Era nuk rresht.

Fshatarët
Era nuk i bezdis ata. Madje, më mirë nga të gjithë e kanë gjetur fshatarët. Disa bagëti i kanë lënë që të kullosin në atë që dikur ka qenë qyteti i famshëm. Nuk i trazon askush. “I kemi lënë fshatarët, janë pjesë e bazës. Kanë qenë dhe do të jenë. Kjo bazë ka qenë njësoj si shtëpia për ta, më sqaron ushtaraku, duke justifikuar lirinë e tyre. Në fakt, kujtimi më i kaluar për bazën ka qenë kur bariu, që e interpreton Kadri Roshi, i thotë një fshatari tjetër në filmin “Ballë për Ballë”, se po na marrin bazën. Për sa i përket ushtarëve, ata janë gjithmonë zhgënjyes për emrin e bazës. Kafshët që baresin tutje na hedhin sytë. Janë të vendosura tutje shkallareve dhe kullosin të patrazuara. Duket si një vend mitik. Kullosin pa bari. Diku duhet të jetë dhe ai, bariu, mbase tutje rrethimit. Por kafshët, që mund t’i shkojnë më shumë një kurbani në teatrin e qytetit, nuk trazohen. Ndoshta një shpresë e madhe e banorëve do të jetë kur qyteti antik t’i shpëtojë rrethimit të bazës, një përpjekje që tash janë duke e bërë instancat shqiptare të turizmi, për t’i shtuar atraksioneve të tyre dhe një pikë. Por ka kohë, që flitet dhe deri më tash asgjë. “Do të bëhet”, më thotë oficeri, që tash nxiton vërtetë.
Në periudhën e pushtimit osman, Oriku shërbeu si bazë e flotës së vezirit Gjedik Ahmet Pasha, që duke u nisur nga Gjiri i Vlorës sulmoi dhe pushtoi Otranton. Që nga ajo kohë vjen dhe emri Pasha Liman, që në turqisht do të thotë Pasha Liman... Shoferi tash është i kënaqur, ndërsa sytë i mbesin larg në format e përkryera të teatrit dhe në paretet e tij. Por i pëlqejnë bash kullonjëset. Gjithçka i duket e arrirë dhe e përkryer. Por, jo shiut. Kurse, Adnani e ka gjetur arsyen, që duhet të ikim, ndërsa ne baresim drejt fundit të shkallareve të mbetura në shkëmb.
Në fund të tyre duhet të largohemi. Rrëshqasim pak. Ka një bardhësi Orikumi, që të dorëzon. Ka një madhështi që pret të hapet. Ka një histori që pak dihet. Janë ditët e dimrit të vitit 2007.

Ben Andoni : Revista Mapo

[BARAT]

Ka një bardhësi Orikumi, që të dorëzon. Ka një madhështi që pret të hapet. Ka një histori që pak dihet. Janë ditët e dimrit të vitit 2007.

Arsyeja e postimit te ketij shkrimi....
Madheshti ne pritje, histori qe s'dihet; si e gjithe Shqiperia...