Historia e Perandorise Romake me kritere te tjera por edhe me kriter maredheniet e saj me besimin e Krishtere mund te ndahet ne keto pese perjudha.
1. (31 p.K - 96), Augusti - Domitiani 11 perandore
2. (96 - 161), Nerva - Antonin Pius, 4 perandore
3. (161 - 249), Mark Aureli - Filippi, 20 perandore
4. (249 - 324), Deci - Konstandini, 65 perandore
5. (324 - 395), Konstandini - Theodhosi I, 12 perandore
Ne kete teme do merrem me periudhen e katert, qe kemi ne te vertete nje perandori Ilire, qe quhet akoma Romake. Perandoret e kesaj perjudhe, te gjithe Ilire (deri tek Konstandini qe mbyllet perjudha, Konstandini nuk ishte Ilir) shikonin qe perandoria te mos iki nga duart Ilire. Ne kete periudhe ndjeket kunder Kristianeve u bene akoma me te ashpra dhe per here te pare sistematike, sidomos ndiekjet e Decit dhe te Dioklitianit.
Periudha e katert e perandorise Romake (249 - 324) fillon me ardhjen ne fuqi te te parit nga perandoret Ilire, te Decit, qe vrau Filippin ne 249, dhe mbaron me monokratorine e Konstandinit ne 324 pas fitores kundrejt perandorit te fund Ilir, Licinit. Keto 75 vjet ishte periudha e krizes se madhe te perandorise, dhe te ndheshjes se madhe te besimit Kristian me paganismin. Kjo krize e madhe kishte si rezultat a) kristianizimin e Prandorise Romake, b) ndryshimin e kryeqytetit nga Perendimi ne Lindje, c) copetimin e perandorise ne dy pjese, ate te lindjes qe mbizoteroi per 11 shekuj dhe ate te perendimit qe nuk mbizoteroi me shume se nje shekull.
Perandoret Ilire ishin ne pergjithesi gjenerale, si njerez shume te ashper dhe kembengules. Feja e tyre nuk ishte kaq shume paganizmi greko-romak por me shume ajo persike e Diellit-Mithres. Ndjekja dyvjecare e Decit, nje paganisti fanatik, pervec se i ashper ishte dhe sistematik, kaq sa te Krishteret ishin ne prag te shfarosjes; sepse u pyeten te gjithe qytetaret ne qofte se jane te Krishtere, dhe sa ishin, u masakruan. Eshte interesante qe shpetuan ata qe shpetuan ndjekien me te cilen Deci ishte i bindur se do t'i shfaroste, sepse masakroheshin te gjithe pa dallim, edhe sikur te ishin ne renditje te dytet pas perandorit. Ata qe ishin pagane ose ata te krishtere qe nderronin bese mernin nje ''vertetim'', te cilin e tregonin sa here qe tu kerkohej nga autoritetet. Me kete menyre Krishteret e ndjekur gjendeshin kollaj. 22 papire te Theadhelfise (=Fajumi i sotem) i Egjiptit jane te tilla vertetime (ref. Papiret e Strasburgut 4435-55, 5943, te gjithe te vitit 250). Po paraqes p.sh. Papirin e Strasburgut Nr. 4435:
(origjinali ne greqisht)
Τοις επι των θυσιων παρα Αυρηλιου Ασησεως Σερηνου απο κωμης Θεαδελφειας.
Και αει μεν τοις θεοις θυων διατετελεκα και νυν επι παρουσιν υμιν κατα τα προσταχθεντα εσπεισα και εθυσα και των ιερων εγευσαμην. Και αξιω υμας υποσημειωσασθαι μοι. Διευτυχειτε.
Ασησις ως (ετων) λβ' επισυνεις.
Αυρηλιοι Σερηνος και Ερμας ειδομεν σε θυοντα.
Ερμης σεσημειωμαι.
Ετους α' αυτοκρατορος Καισαρος Γαιου Μεσσιου Κοιντου Τραιανου Δεκιου ευσεβους ευτυχους Σεβαστου, Παυνι ιη'.
(teksti ne shqip)
Vertetim per kurbanet qe beri Aurel Asisei Serini nga qyteti e Theadhelfise
Edhe gjithmone beja kurbane per perendite, edhe tani sipas urdherave bej prape dhe hengra nga keto te shenjta. Edhe kerkoj ta vertetoni. Lamtumire
E beri Asisi 32 vjec
Aurel Serini dhe Ermasi te pame qe beje kubrbanet.
Ermisi e shkruan.
Ne vitin e pare te perandorit Cezar Gai Messi Koint Traian Dec, i mocem, i lumtur, i Respektuar, Paini 18.
Ne vitin 251 Deci u vra nga ai qe e trashegoi dhe ndjekja sistematike u ndalua. Metoda e Decit ishte kjo, se Kriastianet kur pyeten per besen e tyre duhet te thone te verteten dhe keshtu ishte menyre e mire per te gjetur te gjithe Krishteret.
Perandoret Ilire ishin te guximshem dhe si gjenerale te suksesshem, por si njerez, pervec se te ashper dhe kembengules, ne pergjithesi ishin te pakulturuar dhe shume here me origjine shume te varfer. Aureliani p.sh. ishte djal prostitute, nga ato te tempullit te Mithres, Dioklitiani ishte skllav, i lindur prej sklleverish, Galeri dhe Maksimini ishin fshatare cobane. Afersisht ne fillim asnjeri nuk ishte njeri fetar dhe shume ndenjen ateiste deri ne fundin e jetes se tyre. Ne te tilla epoka te Krishteret kalonin mire se perandoret ishin neutrale dhe nuk i ndiqnin. Frika ishte nga governatoret e provincave ose nga oficere vendas qe ishin me fanatikes.
Shume nga keta perandore kur ngopeshin me lavdi dhe me poste nuk ndiheshin mire qe nuk kishin arsim dhe kulture dhe kishin nje pasion qe te duken si te arsimuar ose te behen mbrojtes te inteligjenteve. Kishin shijuar te gjitha postet ushtarake dhe fetare, sepse Perandori Romak ishte dhe kleriku i madh (pontifex maximus) i fese shteterore dhe u mungonte vetem 'lavdia' e arsimit. Kur keta plakeshin kishin dhe hallin e jetes tjeter dhe c'do behej pasuria e tyre apo lavdite dhe u pelqente fakti qe perandori kur ishte i gjalle por sidomos pas vdekjes emerohej perendi dhe futej ne panteon dhe kishte tempuj dhe klerike te tij.
Tek keto ambicie te tyre mbaheshin 'fillosofe' te ndryshem qe u benin elozhe si Celsi, Ameli, Porfiri apo poete si Luciani. Keta tipa u jepnin tituj te ndryshem padroneve te tyre dhe u silleshin si perendi dhe keshtu i bindnin se te gjitha te keqiat qe kishte perandoria vinin nga te Krishteret; dhe se keta te fundit ishin te vetmit qe nuk u silleshin si perendi perandoreve. Keshtu shpjegohet si p.sh Valeriani dhe Aureliani ne vitet e para te qeverisjes se tyre nuk i ngacmonin te Krishteret kurse ne vitet e fundit benin ndjekje te ashpera. Keshtu shpjegohet qe nga 21 vitet e qeverimit te Dioklitianit, ne 19 vitet e para nuk i ngacmoi fare te Krishteret, dhe ne fund te 19-it qe te festoi 20-vjecarin e tij, qe i beri kleri pagan, ndermori me te ashprin nga te gjithe ndjekjet deri atehere. Me te ashper akoma nga te Dioklitianit ishte ai i dhenderit te tij, Galerit, ish-cobani qe u be nga perkedhelesit e tij 'njeri i arsimit' dhe 'klerik i madh' dhe 'perendi' (ref. Dionis. Aleks. Epist. pros Ermammona, tek Eusebi, Ek. Ist. 7,10,2-4).
vazhdon....vazhdon....vazhdon....vazhdon....vazhdo n
Pėrgjigju Duke Cituar
Postuar mė parė nga Nordiku1
Krijoni Kontakt