Copetimi i Shqiperise ne periudhen Pas-Osmane
- Divorci nga Shteti Osman
Fati i Perandorise multietnike Osmane u vendos ne ditet kur ky shtet arriti
ditet e shekullit te XIX. Me ardhjen e Sulltan Abdulhamidit II shteti Osman
perjetoi humbjen me Rusine ne luften Ruso Turke te 1877 1878, qe e coi kete
Perandori perfundimisht ne rrugen e shkaterrimit. Nen sulmet imperialiste Ruso
panortodokse, Angleze, Franceze dhe me pas Italiane, shtetet dhe etnite e
ndryshme Muslimane qe jetuan nen kete Perandori nder shekuj, filluan qe ta
gjejne veten e tyre nen zgjedhen koloniale, qe Evropa e krishtere po impononte
mbi mbeturinat e Perandorise se sakatuar. Megjithe reniet qe shteti Osman
perjetoi pas luftes Ruso Turke, qe cuan ne zmadhimin e Serbise dhe Malit te Zi
me toka Shqiptare, zmadhimin gradual te Bullgarise, pamvaresise se Rumanise,
pushtimit te Bosnje Herzegovines nga Austro-Hungaria, te Qipros nga Britaniket,
e me pas me kolonizimin e Egjiptit nga Britaniket, Tunizise nga Francezet etj
Sulltan Abdulhamiti II arriti qe ti sjelle njefare stabiliteti te brendshem ankthit te
shtetit Osman.
Duke perqendruar pushtetin shteteror ne duart e tija dhe duke perdorur
mobilizimin panislamist si arme frikesuese ndaj fuqive grabitqare Evropjane, dhe
si arme mobilizuese per popujt Islamik te Perandorise1, Sulltan Abdulhamiti II
arriti qe te mobilizoje ne mbrojte te Perandorise se tij pothuajse te gjitha rracat e
saj. Ashtu si me Arabet, Kurdet e Boshniaket, edhe Shqiptaret si komb Musliman
qe ishin, i qendruan ne pergjithesi besnik pushtetit Hamidian dhe i sherbyen atij
me te gjitha mundesite. Ne fakt Abdulhamidi, ne ditet e fundme te ekzistences se
tij si Sulltan, duket qe ti kete dhene shume perparesi elementit Shqiptar ne
kornizat e shtetit Osman. Sipas Prof. J. Landau ne librin Politika e Pan-Islamit
(Oksford, 1990, Fq. 48 - 49) Lidhja Shqiptare e Prizrenit qe u krijua nga paria
Shqiptare me 1878, ishte nje nga organizmat e pare te mobilizimit Panislamik qe
Sulltan Abdulhamidi u mundua te krijoje ne shtetin e tij kunder agresionit
Evropjan. Lidhja Shqiptare e Prizrenit, qe u formua ne shenje proteste nga populli
Shqiptar kunder agresionit panortodoks qe Kongresi i Berlinit legjitimoi ne trevat
Shqiptare, pervec kerkesave Shqiptare per ruajtje territoriale nuk harroi qe te vej ne dukje karakterin Islamik Shqiptar, duke vene ne dukje deshiren e Shqiptareve
per besnikeri ndaj Sulltanit Osman dhe ligjeve te Sheriatit2. Lidhja Shqiptare e
Prizrenit qendroi ne komunikim te gjate me Porten e Larte te Stambollit, dhe nje
gjenerate me vone, gjate kohes se agresionit Italian ne Libi, me 1911, demonstrata
pro-Sulltaniste u shfaqen neper Shqiperi ne mbeshtetje te Sulltanit Kalif, duke
shprehur gadishmerine Shqiptare per te luftuar te pafete (Italian) qe pushtuan
Libine.3
Nje kooperim te gjere te elementit Shqiptar nen suazat Hamidiane ne e
shohim edhe te bodigardet e Sulltan Abdulhamidit, qe ishin malesore Shqiptare,
me ne krye Isa Buletinin. Sekretare te tij u bene shume Shqiptare si Ismail Qemal
Bej Vlora e Marshall Rexhep Pasha. Kusheriri i Ismail Qemalit, Ferid Pashe
Vlora qe ishte edhe President i Shoqerise Shqiptare te Stambollit, u be
kryeminister i shtetit Osman nga Abdulhamiti me 19034. Shemsedin Sami Bej
Frasheri pervec themelimit te gazetes Sabah, Turxhiman i Shark, botimit te
Kamus Al-Alam etj, u inkuadrua nga Sulltan Abdulhamidi gjithashtu ne politiken
Osmane, si anetar i Bordit te Inspektoriatit te Ushtrise Osmane5.
* * *
Fuqizimi i levizjes Zhon Turke ne shtetin Osman i mbeshtetur fuqishem
nga qarqet qe kerkonin reforma ne Perandori duke perfshire ketu edhe shume
grupe Shqiptare, dhe sponsorizimi masiv qe donmet6 Selanikase i dhane agjenteve
anti-Hamidiane7, coi pushtetin e Sulltan Abdulhamidit te vij ne nje fund ne
pranvere te vitit 1909. Ne 13 Prill te 1909, pas rrevoltes qe bodigardet Shqiptare
te Sulltan Abdulhamidit kryen ne mbeshtetje te tij ne Stamboll, cuan qe forcat
Zhon Turke te ardhura nga Selaniku te shtypin kete rrevolte pro-Hamidiane dhe te
rrezojne Abdulhamitin duke perdorur Shqiptarin Esad Pashe Toptani si njoftues
per kete rrezim ndaj tij.8
Renia e pushtetit Hamidian ne shtetin Osman, dhe dalja e Zhon Turqve ne
skenat e Devletit nuk sollen rezultate te mira per minoritetet Osmane. Edhe pse
levizja Zhon Turke pati si lidere te saj Shqiptare si Ibrahim Temo dhe Ahmet
Njaziu, pas renies se Abdulhamidit ajo u mundua qe te Ottomanizoje te gjithe
subjektet e ketij shteti multietnik. Megjithese Zhon Turqit nuk i ndaluan
aktivitetet e klubeve nacionaliste ne fillim te udheheqjes se tyre ne shtetin Osman,
ata filluan propaganden e tyre per pan-Ottomanizem, gje qe coi lideret
nacionaliste Shqiptare qe ti pergjigjen kesaj ideje me ate te nacionalizmit
Shqiptar.
Aktiviteti i Ismail Qemalit neper Stamboll si perfaqesues i interesave
Shqiptare, bashkepunimi i tij me Unionin Liberal dhe rrevolta e ushtareve
Shqiptare kunder masave Zhon Turkiste ne ditet e Abdulhamidit, krijuan
keqkuptime mes Zhon Turqve ne lidhje me Shqiptaret.9 Per me teper reformat qe
Zhon Turqit sollen ne shtetin Osman me pas, duke ndaluar krijimin e shoqerive
nacionale, mbajtjes se armeve, bandave e lirive te tjera te cilat Shqiptaret i
paten poseduar nder shekuj, cuan qe Shqiptaret te rrevoltohen.10 Per me teper
inatet personale qe Zhon Turqit duhet te kene patur me shume ish-mbeshtetes
malesore te Abdulhamidit, kryengritjeve qe Isa Buletini organizoi kunder
pushtetit Zhon Turk (ne shume raste i shtyre nga Serbet) dhe masakrave qe
Sheqfet dhe Xhavit Pasha morren kunder malesoreve Shqiptare, cuan Shqiptaret
drejt divorcit perfundimtar me Osmanet dhe Devletit ne te cilin ata sherbyen dhe
punuan per pese shekuj.
- Rroli i Aleances Panortodokse ne Copetimin e Shqiperise
Ne te njejten kohe kur marredheniet Shqiptaro Turke po acaroheshin ne
kulm, fuqite grabitqare panortodokse Ballkanike i shihnin me ankth e me deshire
keto perplasje. Pas renies se kryengritjes Shqiptare te vitit 1910 dhe arratisjeve te
shume kryengritesve Shqiptar ne Mal te Zi, Malazezet u munduan qe perplasjet
Osmane Shqiptare ti perdorin ne te miren e tyre. Per kete, ne pranvere te 1911
Krajl Nikolla i Malit te Zi, i shtyu malesoret Shqiptare qe te hidhen ne rrebelim te
ri kunder Turqve duke patur synim qe ta perdorte kete kryengritje ne sherbim te
interesave te tija ekspansioniste ne Shqiperi.11 Mali i Zi duke perdorur bajraktare
si Sokol Baci qe ishin nen sherbimin Malazez, synonte qe te organizonte rrebelim
katolik ne Malesite e Veriut, rrebelim i cili pasiqe kaloi ne fanatizem, i coi
muslimanet e Shkodres qe te kunderveprojne mbi keto veprimtari. Duke
shfrytezuar fanatizmat fetare forcat Malazeze arriten qe te kishin bashkepunim te
plote me rrebelet katolike Shqiptare, dhe ne shtator te 1912 repartet Malazeze
sebashku me malesoret katolik u perplasen ne lufte kunder forcave shteterore
Osmane12 dhe Shqiptare. Shume malesore katolik, te cilet morren pjese perkrah
Malazezeve ne luftrat kunder popullsise Muslimane Shqiptare, e benin kete
pjeserisht per te marre hak kunder Muslimaneve Shqiptar qe kishin ndihmuar
Bedri Beun ne shtypjen e rrevoltave te tyre perpara nje viti. Lufta e tyre ne shume raste pati karakter primitiv lufte mes fisesh13 duke lare me kete rast haqet e
vjetra.
Fillimi i Luftes Italo Turke, dhe situata ne Shqiperine e Veriut nuk la
jashte dore as Greqine dhe Bullgarine, te cilat filluan qe te afrohen me njera tjetrat
per te vepruar ne ngjarjet qe ato po perjetonin me rrezimin e shtetit Osman. Lufta
Italo Turke qe filloi ne Shtator te 1911 iu tregoi forcave panortodokse ne
Ballkan se Devleti Osman nuk kishte fuqi qe tiu bente balle sulmeve te tyre te
organizuara.
Greqia, ne te njejten menyre si Mali i Zi, e mbeshteti fuqishem rrevolten
Shqiptare ne Malesite e Veriut. Per kete Greqia dergoi Ioannis Gryparin, ministrin
e jashtem Grek qe ta mbeshtesi luften e Malesoreve ne Veri nepermjet agjentures
se tij, dhe ne te njejten kohe duke ushtruar kujdes qe kjo kryengritje te mos
kalonte ne Shqiperine e Jugut. Greket besonin se nacionalistet Shqiptare kishin
plane qe kryengritjen e tyre anti-Osmane ta conin edhe ne Epir dhe sanxhakun e
Korces, ne menyre qe ta fusnin Greqine ne lufte me Turqine dhe ta deklaronin
Epirin toke Shqiptare14 duke minuar Megali Idene Greke per ate zone.
Ne keto kohe kur Shqiperia e Veriut ishte ne rrevolta, qeveria Austriake
ishte mbeshtetese e idese se krijimit te nje Shqiperie te Madhe Autonome, e cila
do te ballanconte fuqine Serbe e Bullgare ne Ballkan. Austriaket besonin se nje
Shqiperi e Madhe autonome, me Selanikun te cilin ata e shihnin si nje qytet qe
duhej ti perkiste Turqise, do te kishin rruge te lire per ne lindje. Per kete Austria
gjate gjithe kesaj periudhe punoi me agjenturen e saj qe ne Ballkan medoemos te
krijohej nje shtet Shqiptar i fuqishem, qe do te minonte Serbine ne Adriatik dhe
ne gadishull. Jo me kot Faik Konica pati thene se: Te mos ishte Austria, sllavet
dhe greket do ta merrnin per 24 ore Shqiperine Frika e Austrise i mban armiqte
tane; ata qe se kuptojne kete jane gomere.15
Por ideja e nje Shqiperise se Madhe u rrefuzonte fuqishem nga Greqia,
Bullgaria e Serbia. Per kete arsye, ne Tetor te 1911, kryeministri Bullgar Geshov
dhe ai serb Millovanovic filluan bisedat e planet e tyre per ta minuar kete akt. Ne
bisedat qe Geshovi pati me kryeministrin Serb Millovanovic, i fundit ia beri te
qarte Geshovit se solucioni me i mire per interesat Serbe ne Ballkan do te ishte
pushtimi i Shqiperise se Veriut dhe sigurimi i nje rruge detare per te ne Adriatik,
dhe pushtimi i Shqiperise se Jugut nga Greqia16. Ne bisedimet qe rrodhen, Serbia
me Bullgarine rane dakort qe Serbia do te kishte te drejte te plote mbi vilajetin e
Shkodres dhe te Kosoves qe ndodhej ne veri te Bjeshkeve te Sharrit, kurse
Bullgaria ndersa Bullgarija do te kishte te drejta mbi vilajetin e Adrianopojes.17
Me keto traktate te fshehta panortodokse ne Ballkan planet Austriake per
nje Shqiperi Etnike u shkelmuan nga Bullgaria dhe Serbia, te cilat duke rene
dakort mbi te ardhmen e territoreve Shqiptare, nen udhezimet Ruse, ishin udhezuar nga qendrat panortodokse te Rusise qe pas kesaj te gjenin gjuhen e
perbashket me Malin e Zi dhe Greqine.18
Keshtu qe nen komanden Ruse, me 12 Mars te 1912, aleanca e pare
panortodokse e Ballkanit u perfundua ndermjet Serbise dhe Bullgarise. Te dy
vendet pasiqe rane dakort per lufte te perbashket kunder Turqise dhe posedimeve
Turke ne Ballkan, rane dakort se ne rast fitoreje, Serbia do te njihte te drejten e
Bullgarise per marrjen e territoreve ne Lindje te maleve Rodope dhe lumit
Struma. Kurse Bullgaria ia njohu te drejten Serbise qe te shtrije sundimin e saj
deri ne perendim dhe veri te maleve te Sharrit, duke perfshire ketu te gjithe
Kosoven. Kurse per zonen qe ngelej ndermjet maleve te Sharrit, Lumit Struma
dhe Liqenit te Ohrit, nje shtet autonom duhej te formohej. Por nese me vone do te
vendosej qe ky territor te ndahej mes tyre, atehere Serbia do te merrte nje rrip te
territorit ne Maqedonine veriore, kurse Bullgaria do te merrte viset perreth Ohrit.
Nje zone e lire qe do te lihej ne te dy anet e lumit Vardar te siperm do te ishte nen
arbitrimin e Car Nikolles II te Rusise.19
Gjate vazhdimit te luftes Italo Turke te 1911 ne Libi pushteti Osman u
gjend i zene mes dy zjarresh. Nga njera ane ata duhej qe te mbronin Libine nga
agresioni Italian, dhe ne anen tjeter ata duhej qe te merreshin me kryengritjet ne
Ballkan qe u sponsorizonin nga Serbia, Mali i Zi, Greqia dhe Italia. Megjithate
pushteti Osman dergoi ne Libi disa perforcime te vogla nen komandet e Mustafa
Qemal Beut (Ataturkut) dhe Enver Beut qe ti rrezistonin agresionit Italian. Edhe
pse Italianet deklaruan zyrtarisht ne 4 Nentor pushtimin e Libise, rrezistenca
Osmane (dhe Libiane) vazhdoi ne forme guerrile ne vend. Italia, duke dashur qe
ta dobesoje pushtetin Osman sa me shume qe te mundte, filloi dergimin masiv te
armeve dhe te ngreje acarimet anti-Osmane ne Shqiperi dhe Mal te Zi20 nepermjet
spiunazhit dhe agjentures se saj. Ky fakt ishte vene re qe me pare dhe spiunazhi
Serb pati vene re se pervec agjentures Austriake, agjentet Italian po punonin
intensivisht ne Shqiperi dhe parashikohej qe nje rrevolte e madhe do te nxitej nga
ata ne pranvere te 1912.21
Patriotet Shqiptare duke perfituar nga kaosi qe shteti Osman po perjetonte
u munduan qe ta luajne kete situate ne interes te tyre. Shqiptaret Arbereshe te
Italise ne bashkepunim me spiunazhin Italian ne keto kohe kaluan ne krah te
Italise, perkunder planeve Austro Hungareze apo shteteve sllave ndaj
Shqiperise.22 Duke pare rrjedhojen e ngjarjeve ne Perandori, deputet Shqiptare ne
parlamentin Osman i kerkuan qeverise qe te garantonte reforma politike,
ekonomike dhe kulturore per Shqiperine. Per kete Hasan Prishtina e paralajmeroi
Porten e Larte se nese keto deshira nuk permbusheshin, Shqiperia do te
rrevoltohej23. Ne te njejten kohe Hasan Prishtina shkoi ne Shkup ku u mundua qe
te hynte ne bashkepunim me Organizaten e Brendshme Maqedone, te organizonte rrevolte ne Maqedoni. Por ky bashkepunim nuk u arrit me Maqedonet, pasiqe
qeveria Bullgare iua ndaloi atyre qe te hynin ne ndonje negociate me Shqiptaret.
Por Serbia vepronte ndryshe. Ajo i furnizoi Shqiptaret me arme dhe mezi
priste shperthimin e luftes qe do te prishte status quone e Ballkanit ku Shqiptaret
do tu vrisnin me Osmanet. Pasiqe te dyja palet tu dobesonin, fituese do te ishte
Serbia dhe liga panortodokse Ballkanike24. Per kete Serbia dergoi mjaft agjente te
saj mes Shqiptareve, dhe ne vecanti te Isa Boletini, per ti bindur ata per te luftuar
kunder rregjimit Zhon Turk. Dimitrijevich Apis, kryetari i organizates Serbe
Cerna Ruka (Dora e Zeze) ishte nje nga agjentet me te suksesshem Serb qe arriti
ta binde Isa Boletinin se Serbet e Shqiptaret duhet qe ta clironin token e tyre nga
Turqit.25
Ne Maj te 1912 nje aleance tjeter panortodokse ngrehu telat e saja per
uzurpimin e trojeve Shqiptare ne Ballkan. Ajo ishte aleanca Greko Bullgare.
Marreveshja Greko Bullgare ishte nje marreveshje e fshehte, defensive, e
vlefshme per 3 vjete, qe synonte mbrojtjen dhe luften e perbashket Greko
Bullgare kunder Turqise. Sipas marreveshjes ne fjale, ne rast se nje nga shtetet ne
fjale sulmohej nga Turqia, atehere shteti tjeter duhej qe te deklaronte lufte, dhe ne
kete lufte te dy shtetet do te vepronin si nje trup i vetem kunder Turqise dhe
Fuqive te Medha. Ne kete aleance, Greqia me Bullgarine futen si pjese te traktatit
te tyre, pervec ambicjeve te tyre kunder Turqise kontinentale, edhe interesat
grabitqare Greke ndaj Qiprios.26 Edhe pse Greqia me Bullgarine kishin
mosmarreveshje te tyre ne lidhje me ceshtjen Maqedone, ata i lane menjane keto
zenka dhe marreveshjen ne fjale e kthyen ne nje marreveshje plotesisht anti-
Turke.
Megjithate marredheniet Greko Bullgare edhe pas kesaj marreveshje
qendruan ne dyshime te medha, ku secila pale kishte dyshime dhe frike rreth
ndonje marreveshje te fshehte qe Greqia, apo Bullgaria mund te bente me
Shqiptaret. Ne te njejten kohe, Greqia dhe Bullgaria ishin ne tension te madh ne
lidhje me rrevoltat ne Shqiperi, ku secila pale kishte frike se mos rrevoltat
Shqiptare kalonin ne Maqedoni dhe Epir, gje qe do te sillte minimin e planeve te
tyre ogurzeza mbi zonat ne fjale27 duke mobilizuar Shqiptaret si zoter te tokave te
tyre.
Por suksesi i Shqiptareve ne 9 Gusht te 1912, kur ata arriten qe ti
impononin qeverise Turke kerkesat e tyre per autonomi, reforma dhe kontroll nga
Shqiptaret te Vilajeteve te Kosoves, Janines, Manastirit dhe Shkodres, cuan fuqite
panortodokse Ballkanike qe te shperthejne ne amok te eger antishqiptar. Greqia ne
vecanti kaloi ne nje amok te papare kur Hasan Tahsin Pasha u be Vali i Janines28,
kapitalit te Camerise. Austria qe kishte interesa ne krijimin e Shqiperise, duke
parandjere rrezikun panortodoks ne Ballkan, coi ministrin e jashtem Kontin
Leopold Berchtold qe tiu kerkoje fuqive te medha qe te inkurajojne Turqine qe te
decentralizoje administraten e saj. Por nderhyrjet Austriake dhe koncensionet Turke ndaj Shqiptareve ne 18 Gusht cuan Greqine, Serbine dhe Bullgarine te
frikesohen ndaj krijimit te shtetit Shqiptar.
Ndaj ketij fakti qe po kryhej, Greqia ndermorri hapin e pare te kryqezates
antishqiptare. Me 18 Gusht kur Turqia ra dakort ndaj kerkesave Shqiptare, Greqia
iu kerkoi Bullgarise, Serbise dhe Malit te Zi qe te formonin nje aleance
katerpaleshe kunder Shqiptareve, qe te kthenin koncensionet Osmane qe u
propozuan nga Austria ne favor te kristjaneve Sllav dhe Grek (ne tokat
Shqiptare). Per kete arsye Greqia protestoi ashper kunder Portes se Larte29,
megjithate Turqit e injoruan kete proteste. Me rrefuzimin e kerkeses Greke nga
Turqit, ministri i Jashtem Grek Llambro Koromilla i kerkoi shteteve ortdokse te
Ballkanit qe nese Turqia nuk bente permiresimin e menjehershem te gjendjes se
kristjaneve ne shtetin Osman ata duhet qe te hidheshin ne lufte.
Me shpalljen e autonomise se Shqiperise Mali i Zi, ashtu si Greqia kaloi
ne amok. Edhe pse malesoreve katolik iu dergua Peshkopi i Shkodres, Imzot
Serreqi30, qe tiu shpjegonte rreth autonomise dhe amnistise qe ata morren, ata
kesaj nisme nuk iu pergjigjen pozitivisht te shtyre nga Malazezet. Per kete ata iu
kerkuan malesoreve qe te vazhdojne luften e tyre deri ne fund, per pavaresi. Mali i
Zi iu afroi malesoreve Shqiptare arme e municione qe te vazhdonin luften.
Urrejtja e katolikeve per Turqit i beri ata qe te verbohen e mos te kuptojne
hipokrizine Malazeze. Ne Shtator, disa udheheqes malesore morren udhezime nga
Cetinja dhe rrevolta u ndez perseri. Austro Hungaria duke i kuptuar lojrat
Malazeze rrefuzoi qe tiu vije ne ndihme malesoreve katolike. Por malesoret
sulmuan Plenicen. Fisi i Kelmendeve nen udheheqjen e Dede Sokolit avancuan ne
bregun e Matit, per tiu prere rrugen perforcimeve qe po vinin ne ndihme te
Shkodres nga Tirana dhe rrethet. Ne 8 Tetor, Malazezet hyne ne loje, duke i
deklaruar kryqezate (lufte te Shenjte) Turqise dhe nisen pushtimin e tokave
Shqiptare.31
Me permiresimin e gjendjes se Shqiptareve ne Ballkan dhe formimit te
shtetit autonom Shqiptar, fuqite panortodokse te Ballkanit nuk paten zgjidhje
tjeter pervecse luftes. Keshtu qe me 26 Gusht 1912 Bullgaria vendosi qe te shkoje
drejt luftes kunder Turqise. Ne 5 Shtator 1912, qeveria Bullgare e njoftoi Greqine
se Serbia dhe Bullgaria kishin vendosur per te shkuar ne lufte kunder Turqise dhe
per kete donin mbeshtetjen Greke.32 Kryeministri Grek Elefterios Venizelos, i
gjetur perballe kesaj kryqezate antishqiptare nuk ndjeni pasiv por e coi Greqine ne
lufte kunder Turqise; si denim ngaqe ajo garantoi autonomi per Shqiptaret. Me 13
Tetor Greqia, Bullgaria dhe Serbia i cuan ultimatum Portes se larte qe te
rrespektonte kristjanet e shtetit te saj. E gjendur perballe terrorizmit panortodoks
Ballkanik, me 17 Tetor, Turqia u detyrua qe ti pergjigjet fteses panortodokse me
deklarim lufte ndaj Bullgarise dhe Serbise. Ne 18 Tetor Greqia iu bashkangjit
liges panortodokse dhe i deklaroi lufte Turqise33, qe coi ne hapin final te luftes se
pare Ballkanike.
Me pushtimin qe ushtrite panortodokse Ballkanike i bene trevave
(autonome) Shqiptare, ceshtja e te ardhmes se kombit tone ishte ne pikepyetje.
Malazezet qe ne 22 Shtator perkrah malesoreve katolike te Dede Sokolit, kishin
filluar pushtimin e Veriut te Shqiperise.34 Me 8 Tetor ata i shpallen lufte Turqise,
per te rrethuar Shkodren me 28 Tetor.
Me 10 Nentor Greket rrethuan Janinen, pasi kishin pushtuar Selanikun.
Me pas ata pushtuan Sazanin dhe Himaren.35 Ne Himare qe ne 5 Nentor kolona e
peste e grekofilit Spiro SpiroMilos ishte cuar ne rrevolte duke luftuar vullnetaret
Shqiptare dhe trupat Turke. Korca u pushtua ne 20 Nentor nen komanden e
gjeneralit Damianos36. Serbet pushtuan Kosoven me 23 Tetor dhe sebashku me
Malazezet iu drejtuan Prishtines dhe Novipazarit (Jenipazarit) pasi thyen forcat
Osmano Shqiptare ne Kumanove37. Ismail Bej Qemali, qe ne kete kohe po
shkonte per ne Stamboll per te biseduar gjendjen me kabinetin Osman, iu kerkua
rruges qe te takohej me Princin Malazez Mirko, ne Trieste. Mirkoja i kerkoi
Ismailit qe ai te deklaronte pamvaresine e Shqiperise, duke e bere Ismailin Mbret,
dhe duke njohur posedimet Malazeze ne Veri te Shqiperise. Ne te njejten kohe
veziri Qemal Pasha i kerkoi Ismailit qe te bente durim dhe te merrte nje post
ministror ne qeverine Turke. Por Ismail Qemali rrefuzoi.
Pas kesaj ai u kthye ne Shqiperi, ku ne Durres kerkoi qe te shpalle
pavaresi per tokat Shqiptare qe nuk kishin rene akoma nen pushtimin
panortodoks. Por popullsia e Durresit e pa Ismail Qemalin dhe shoket e tij si
agjente dhe provokator. Per kete Ismail Qemali me aktivistet e tij u detyruan te
largohen nga Durresi per ne Vlore, ku me 28 Nentor 1912 ai deklaroi pamvaresine
e Shqiperise38 se sakatuar nga kryqezata panortodokse e Ballkanit. Italia dhe
Austria e pranuan kete pamvaresi menjehere per hire te interesave te tyre ne
Ballkan dhe nga frika e avancime te metejshme panortodokse. Ne konferencen e
Ambasadoreve ne Londer fuqite Evropjane vendosen per kufijte e Shqiperise,
duke lene keshtu vetem Italine me Austrine ne sherr mbi Princin e mundshem qe
duhej te udhehiqte Shqiperine Londineze39.
Statu quo-ja Ballkanike ishte prishur. Per Shqiptaret nuk kishte me kthim
ne Shqiperine e 9 Gushtit te 1912. Nga kater vilajetet ata arriten qe te sigurojne
vetem nje e gjysem. Lojrat e fuqive te medha, shkaterrimi i fuqise Osmane,
aleanca panortodokse Bullgaro Greko Malazezo Serbe nen udheheqjen
Ruse, dhe percarja e brendshme Shqiptare, cuan ne shkaterrimin e endrres
Shqiptare per nje shtet etnik ne Ballkan. Ne kete menyre agonia e tragjedise
Shqiptare te shekullit te XX do te njihte lindjen e saj tragjike; me aleancen
panortodokse Ballkanike gjithnje vigjelente mbi ndodhite dhe hapat e Shqiperise
Londineze pergjate shekullit te pergjakshem te XX.
Referencat
1 C.E. Farah, Reasesing Sultan Abdulhamid IIs Islamic Policies, Archivum Ottomanicum, Nr. 14, 1995 /
96, Fq. 192
2 S. Ballvora, La Ligue de Prizrend et la question de lautonomie de lAlbanie Fq. 50
3 Turkei no. 198, vol. 7, German Consul Gerhard von Mutius to Reichskanzler Bethman Hollweg, Selanik,
8 Tetor 1911.
4 J. Swire, Albania: The Rise of a Kingdom, Fq. 78
5 S. Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Vol II, Fq. 254
6 Cifuteria e kovertuar ne Islam ne shtetin Osman njihej si donme.
7 S. Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Vol II, Fq. 265
8 Ibid, Fq 90
9 Ibid, Fq. 288
10 Ibid
11 Historia e Shqiperise, vellimi II, 1984, Fq. 450
12 Ibid. Fq. 488
13 J. Swire, Albania: The Rise of a Kingdom, Fq. 142
14 Leter e Ministrise se Jashtme Greke ndaj Konsullatave ne Shqiperi dhe Epir. Athine, 25 Prill 1911, Nr.
10193
15 Sh. Delvina, Pa Pavaresi Fetare, Nuk Ka Pavaresi Kombetare. 1998, Fq. 102
16 I. E. Geshov, The Balkan League, London, Fq. 15
17 Historia e Shqiperise, vellimi II, 1984, Fq. 486
18 Ernst Helmreich, The Diplomacy of the Balkan Wars 1912 1913 Fq 32 - 33
19 I. E. Geshov, The Balkan League, London, Fq. 53 55
20 S. Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Vol II, Fq. 290
21 BD., Vol IX, pjesa I, No 540, Barclay to Grey, Beograd, 16 Janar 1912
22 Historia e Shqiperise, vellimi II, 1984, Fq. 329
23 Ibid. Fq. 465
24 Ibid. Fq. 467
25 J. Swire, Albania: The Rise of a Kingdom, Fq. 128
26 I. E. Geshov, The Balkan League, London, Fq. 133
27 B. Kondis, Greece and Albania, Fq. 72 74.
28 J. Swire, Albania: The Rise of a Kingdom, Fq. 124
29 Athine 20 Gusht 1912, leter ndaj ambasades ne Stamboll
30 T. Zavalani, Histori e Shqipnis, Fq. 215
31 J. Swire, Albania: The Rise of a Kingdom, Fq. 134 - 135
32 Panasi ndaj Koromiliasit, Sofia, 5 Shtator 1912.
33 J. Swire, Albania: The Rise of a Kingdom, Fq. 134
34 Ibid. Fq. 133
35 Historia e Shqiperise, vellimi II, 1984, Fq. 493
36 P. Ruches, Albanias Captives, Fq. 66
37 S. Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Vol II, Fq. 294
38 J. Swire, Albania: The Rise of a Kingdom, Fq. 137
39 S. Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Vol II, Fq. 297
Pėrgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt