Fiset Ilire

[iliria e para]

Nuk e di ndoshta s'prish pune?

[shigjeta]

Paionet

Grup fisesh ilire qe banonin ne luginen e siperme te Aksiosit (Vardari) dhe degeve te tij, duke u shtrire ne lindje deri te lugina e Strymonit (Struma) ne kufi me fise trake, ne perendim deri tek Dardanet, Penestet dhe Dasaretet e Ilirise. Permenden per te paren here nga Homeri si aleate te Trojaneve kunder Akejve. Ne fillim te shek.V para eres sone u pushtuan nga Perset dhe dy fise te tyre me urdher te Darit u shperngulen ne Azi. Ne gjysmen e pare te shek. IV Paionet kishin krijuar mbreterine e tyre, nje nder sundimtaret e se ciles ishte mbreti Agis. Qe nga kjo periudhe historia e Paioneve eshte e lidhur me perpjekjet e vazhdueshme te shtetit maqedon per t’i nenshtruar. Kjo u arrit gjate sundimit te Filipit te dyte dhe sidomos te Aleksandrit te Madh. Megjithate duke njohur sovranitetin e Maqedonise, Paionet vazhduan te sundoheshin formalisht nga mbreterit e tyre. Vetem pas nenshtrimit te plote nga ana e Lisimakut nuk behet me fjale per mbreter paione. Pas pushtimit romak Paionia u nda midis krahinave II dhe III, nga te kater provincat autonome te Maqedonise te krijuara nga pushtuesit. Me riorganizimin administrativ te perandorise e ne kohen e Dioklecianit, Paionia se bashku me Pelagonine formonin nje province te vecante te quajtur Macedonia II ose Salutaris.

[shigjeta]

Dasaretet

Nje nga fiset e medha te Ilirise jugore, banore te krahines Dasaretia, qe perfshinte pjesen perendimore te liqenit te Ohrit, fushen e Korces, krahinen e Kolonjes, Goren, Oparin, Mokren, Devollin dhe Beratin. Ne shek e VI para eres sone emri i Dasareteve del ne kete truall ne vend te Enkelejve. Bejne pjese ne mbreterine ilire. Vendi i tyre Dasaretia dhe qyteti me i forte i kesaj krahine, Pelioni, permenden ne kohen e kryengritjes se mbretit ilir, Kliti kunder Aleksandrit te Madh te Maqedonise. Ne kohen e lufterave iliro-romake dhe maqedono-romake Dasaretet kaluan here ne vartesine e Maqedonise e here ne ate te mbreterise Ilire derisa rane perfundimisht, ne vitin 168 para eres sone, nen sundimin romak. Ne 148 para eres sone Dasaretia, u perfshi ne provincen romake te Maqedonise, si nje bashkesi (koinon) me vete, me qender qytetin Lynhid (Ohri). Ne kohen e Dioklecianit, shek III te eres sone u perfshi ne provincen e Epirit te ri.
Qytete te tjera te Dasareteve ishin dhe Antipatrea (Berati), Kodrioni (Irmaj) si edhe Krysondyona, Gertunti, Keraka, Sationa, Bojoja, Bantia, Orgesa, Knidi (ende te pa lokalizuara).

[shigjeta]

Taulantet

Fis ilir, banore te ultesires bregdetare nga Auloni (Vlora) deri ne Dyrrah. Permenden si fqinje te Dyrrahut qe nga shek. VI para eres sone me qendrat e tyre Adria dhe Sesaret. Rreth vitit 430 para erese sone shtrijne perkohesisht sundimin e tyre edhe mbi Dyrrahun. Ne shek. IV para eres sone u paraqiten si nje bashkesi me vete ne perberjen e mbreterise ilire: ne vitin 335 para eres sone moren pjese ne luften e Pelionit kunder Aleksandrit te Madh. Pas kesaj mbreti i tyre, Glaukia, u vu ne krye te mbreterise ilire si themelues i nje dinastie te re, duke pasur Klitin, perfaqsuesin e fundit te dinastise se Bardhylit. Gjate lufterave te mbreteise ilire kunder Romes emri i Taulanteve nuk perfillet ne burimet. Ne tokat e tyre permendet nje fis tjeter, ai i Parthineve. Per here te fundit Taulantet rishfaqen ne kryengritjen kunder perandorit bizantin Honorit, i cili i shtypi me ane te mercenareve gotë.

Nje tjeter fis me emrin Taulant ka banuar ne jug te Narenta, si fqinje me Dalmatet dhe Pyrejte. U pushtuan nga Roma me 168 dhe bene kryengritje me 35 para eres sone.

[Chingy]

Dardanët

Fis i madh ilir, banorët të një treve të gjerë që shtrihej në Veri të lumit Angri e Magri (Ibri e Morava e jugut të sotëm) duke përfshirë edhe Naisin, në Jug deri te rrjedhja e sipërme e lumit Aks (Vardari) në kufi me paionët. Në lindje dardanët kufizoheshin me trakët dhe në perëndim arritnin deri te mali Skard (Sharri) dhe lumi Drilon (Drini). Zemrën e trojeve të tyre e përbënte Kosova e sotme. Nga nënfiset kryesore të dardanëve njihen galabrët e thunatet. Zbulimet arkeologjike në viset e Dardanisë dëshmojnë se këta kishin arritur zhvillim ekonomik e shoqërorë relativisht të lartë që në kohën e hekurit. Të kësaj kohe janë qendërbanimet e para të fortifikuara dhe marëdhëniet me Greqinë e me qytetet e mëdha të bregdetiti të Adriatikut Jugor. Në shek. III p.e.r. në Dardani u zhvillua jeta qytetare. Qytetet me rëndësi dhe qendër e madhe xehetare ishte Damastioni, që ka prerë edhe monedha. Në burimet e shkruara antike dardanët përmenden relativisht vonë, sidomos lidhur me luftërat kundër maqedonasve. Si fis i fortë e luftëtarë, dardanët përballuan për afër dy shekuj përpjekjet e shtetit maqedon për t'i zgjeruar kufijtë drejt veriut në kurriz të Dardanisë. Në shek. III p.e.r. dardanët kishin krijuar mbretërinë e tyre me dinastinë e Longarit dhe ishin bërë një fuqi politike e rëndësishme e Ballkanit. Në shek. II p.e.r. dardanët bënë një qëndresë dhe luftë të gjatë kundër pushtuesve romakë. Pas pushtimit të Dardanisë romakët ndoqën një politikë shtypjeje të egër dhe shfrytëzuan intensivisht xehet. Me këtë lidhet vendosje e një kolonie romake në Skup dhe ngritja e vendbanimeve të vjetra dardane të trevave xeherore në rendin e municipit , si Ulpiana, Municipium DD etj. Dardanët ruajtën gjuhën e shumë elemente të kulturës materiale e shpirtërore edhe në shek. II-IV pas e.r. Ata i qëndruan asimilimit të perandorisë romake dhe iu përgjigjën me armë shfrytëzimit dhe shtypjes. Njihen në histori kryengritësit dardanë , të quajtur Latronët e Dardanisë. Në antikitetin e vonë dhe në mesjetën e hershme Dardanët vijuan të ruajnë gjuhën e kulturën e tyre dhe morën pjesë bashkë me ilirët e tjerë në formimin e popullit shqiptarë.

[Chingy]

Dalmatët (Delamtët)

Një ndër fiset e mëdha e të njohura ilire, banorë të pjesës Veriperendimore të Ilirisë. Që nga periudha më e lashtë e deri në shek. II p.e.r. trevat e tyre shtrihesin në brendësi, prapa vargamalit dinarik në pllajat e Duvnos, Livnos e Gllamoçit, në Bosnjën e sotme Perëndimore. Pasi krijuan federatën e tyre, u zgjeruan drejt brigjeve të Adriatikut. Por nuk arritën të bëheshin fuqi detare dhe nuk i vunë nën zotërim ishujt e beregdetit të Dalamcisë. Qytezat e tyre të fortifikuara përkasin periudhës së parë të hekurit. Kryeqendra e tyre u bë Delmini. Delamatët ishin njëri ndër fiset ilire që i bënin qëndresë pushtimit romak dhe kanë zhvilluar një varg luftërash të përgjakshme e kryengritjesh kundër romakëve në vitet 156-155, 119-117, 51-46, 39-37 p.e.r. Lufta e tyre më e madhe kundër pushtuesve romak lidhet me Kryengritjen Ilire të viteve 6-9 e.r Dalmatët ishin të përmendur për blegtorinë dhe kishin të zhvilluar zejtarinë të lidhur me të. Viset e tyre ishin të pasura me pyje e xeherore dhe shquheshin për punimin e drurit. Mbeturinat e rendit fisnor u ruajtën deri vonë te Dalmatët, me këtë shpjegohet pohimi i Strabonit se ata nuk pranonin monedha , u merrnin fiseve të nënshtruara drithë e bagëti si haraç dhe tokën e ndanin njëherë në 8 vjetë.

[Chingy]

Pirustët


Fis ilir, banorë të krahinës së sotme të Matit e të Mirëditës. Deri më 168 p.e.r. bënin pjesë në Mbretërinë Ilire dhe përmenden nga Livi ndër fiset që mbetën të pavaruara pas shkatërrimit të saj nga romakët. Pavarësinë e ruajtën edhe në vitin 54 p.e.r. kur Cezari i detyroi të paguanin një dëmshpërblim. Në vitet 6-9 morën pjesë në kryengritjen e madhe ilire kundër pushtimit romak nën udhëheqejen e Batos së Desidistëve dhe ishin ndër të fundit që u nënshtruan. për herë të fundit përmenden në shek. II të e.r. nga Ptolemeu. Pirustët përmenden si minatorë dhe për punimin e metaleve, e sidomos të bakrit. Në një mbishkrim të shek. III të e.r. përmendet një fshat i pirustëve, të shpërngulur nga romakët në zonat minerare te Dakise.

[Chingy]

Parthinët

Fis ilir, banorë të trevës midis Bregut të Matës dhe lumit Aps (Semanit). Në perëndim kufizoheshin me tokat e Dyrrahut, në Lindje me dasaretët tek malet Polis-Kamje. Përmenden që më 229 p.e.r. në këtë trevë, duke zëvendësuar emrin e taulantëve, si një bashkësi, nė kuadrin e shtetit ilir. Më 229-205 p.e.r. kalojnë në varësinë e Romës, të shtetit ilir të Skerdilaidit dhe Maqedonisë. Më 205 ngritën krye kundër sundimit maqedon dhe u rikthyen në shtetin ilir, deri më 172 p.e.r., kur i pushtoi përfundimisht Roma. Më 48 dhe 39 p.e.r. ngritën krye kundër sundimit romak, por u shtypën egërsisht. Një parthin Asin Epikadi, organizoi një komplot për rrëzimin e Oktavian Augustit në Romë. Hyjnia kryesore ishte Zeusi Parthin (Jupiter Parthinus). Qytetet më të përmendura ishin Partha e Brysaka. Ndër qendrat qytetare të parthinëve duhet të kenë qenë ato ku janë rrënojat e sotme të zbukuara në Zgërdhesh, Dorëz, Përsqep, Belsh, Berat e Babunjë.

[shigjeta]

Albanet

Fis ilir nga i cili moren emrin e hershem shqiptaret. Permenden per te paren here si Albanoi ne shek. II te eres sone nga Ptolemeu i cili i vendos ne shpine te Dyrrahut deri tek malet Kandave (malet e Polisit) ne lindje brenda treves se banuar me pare nga fisi i Parthineve. Mendohet te jete i njejti fis me emrin e ri te perkthyer parthinoi = bardhinoi = albanoi. Qyteti kryesor i tyre ishte Albanopoli. Ne krahinen qendrore te banuar prej Albaneve ruhen ende toponime qe lidhen me emrin e ketij fisi, si : Arbana, fshat ne rrethin e Tiranes, Kroi Alban ne afersi te fshatit Zgerdhesh te rrethit te Krujes etj. Ne burimet historike te shek XI Albanet permenden nga Mihal Ataliati si dhe nga Ana Komnena, si pjesmarres aktive te ngjarjeve. Ne mesjete njihet dhe varianti Arban. Ka qene emri etnik i shqiptareve ne mesjete sic deshmon fakti qe kete emer e moren me vete shqiptaret e merguar ne Greqi (shek XIV) ne formen arvanit, ne Itali (shek XV – XVI) dhe ne Dalmaci (shek XVIII) ne formen arbereshe


Ardiejte (Ardianet)

Fis ilir, banore te krahines Ardia ne veriperendim te liqenit te Shkodres rreth gjirit te Rizonit e deri te lumi Narenta. Permenden ne shek. IV para eres sone lidhur me shfrytezimin e bujqve (300,000 prospelate) te varur ekonomikisht nga pronaret e tokave dhe me pas si detare te afte. Ne shek III para eres sone luftuan kunder dyndjes kelte. U perfshine ne mbreterine ilire deri me 168 para eres sone, kur me shkaterrimin e saj nga Roma dolen me vete. U pushtuan nga romaket me 135 para eres sone dhe ngriten krye me 44-43 e 35-33 para eres sone, prandaj Roma i shpernguli me force nga bregdeti ne brendesi, ne vise te ashpra. Permenden nga Straboni ne shek I eres sone si pakica te vogla. Ne historine ilire kane luajtur nje rol me te thjeshte sesa u eshte dhene nga disa historiane.

[GoAheadEagles]

ej kisha nje pyetje kam degjuar qe emrat perendive ua kane vene iliret dhe jo greket ,eshte e vertete apo jo?