Pyetje-Pergjigje mbi Besimin e Krishterë Orthodhoks

[Albo]

Pyetje-Pergjigje mbi Besimin e Krishtere Orthodhoks

nga At Thomas Hopko

Pyetje #1: Kam vizituar ambientin e nje Kishe Orthodhokse. Kam marre pjese ne Liturgjine Hyjnore. Mu duk shume mistike me veshjet, aromat, qirinjte, kendimet...Si do ta krahasonit Kishen Orthodhokse me Kishat e tjera te Perendimit?

Kisha Orthodhokse eshte nje Kishe Lindore, ne kuptimin qe, ne terma njerezore, eshte produkti i historise dhe kultures se Lindjes se Mesme, helenike dhe sllave. Me nje fjale, Kisha Orthodhokse ka njohur nje zhvillim historik dhe shpirteror krejtesisht te ndare nga Kishat e Krishtera te Evropes Perendimore dhe Amerikes, kam parasysh Kishen Katolike dhe Kishat e Reformuara Protestante.

Ndarja zyrtare midis Kishes se Lindjes dhe Perendimit nuk mund te piketohet me saktesi. Mund te thuhet se zyrtarisht ndarja ndodhi aty rreth shekullit te XI dhe XII. Ama qe nga shekulli i IV, te krishteret ne Lindje po jetonin me shume pak kontakte me te krishteret ne Perendim.

Liturgjia e Kishes Orthodhokse sic e njohim sot, u zhvillua pikerisht gjate atyre shekujve kur Lindja ishte ne izolim nga Perendimi. Liturgjia qendron ne qender te jetes se Kishes dhe sherben si deshmitare e perjetimit qendror te Besimit Orthodhoks, i cili i shprehur me pak fjale eshte, njeriu u krijuar per te jetuar se bashku me Zotin ne jeten e ameshuar te Mbreterise se Tij.

[Albo]

Pyetje #2: A eshte e drejte te thuash se Kisha Orthodhokse eshte me afer Kishes Katolike se sa Kishave Protestante?

Eshte e veshtire qe ti pergjigjesh kesaj pyetjeje lehtesisht pa ju dhene pershtypjen e gabuar. Kishat Protestante, ashtue sic mund ta dini, linden nga Kisha Katolike kur ky trup ishte ndare tashme nga Kisha Lindore Orthodhokse. Prandaj, sic e ka thene nje teolog rus ne shekullin e kaluar, eshte e vertete te thuash qe kishat protestante dhe ajo katolike jane shume me afer njera-tjetres -- historikisht, shpirterisht, teologjikisht, kulturalisht, nga ana psikologjike --- se sa Kisha Orthodhokse eshte afer me secilen prej tyre.

Ndodhite dhe ndryshimet e shumta ne kishat e ndryshme ne kohet e fundit, pa perjashtuar as Kishen Orthodhokse, e ben kete pyetje akoma me te veshtire per tiu pergjigjur. Prandaj, edhe pse mund te themi se Orthodhokset jane me afer te ashtuquajturave kisha "te larta" te Perendimit sic jane kisha Romane apo Anglikane, mund te jete shume me e sigurt dhe korrekte ti afroheni Orthodhoksise vetem si te ndare nga kishat e tjera, pa shume krahasime me kishat e tjera.

[Albo]

Pyetje #3: Cili eshte emri i vertete i Kishes Orthodhokse? Njerezit perballen me kaq shume kisha me variete emrash te ndryshem?

Duhet qe te kuptoni ne fillim qe te gjitha emrat si Orthodhokse Greke, Orthodhokse Ruse, Orthodhokse Siriane, Orthodhokse Serbe, Orthodhokse Rumune, etj, jane te gjithe emra per nje dhe te njejten Kishe me te njejten besim dhe te njejten praktike. Sigurisht qe brenda ketyre kishave ka dallime kulturore qe nuk prekin esencen e besimit.

Disa here Kisha Orthodhokse eshte quajtur Kisha Orthodhokse Lindore, ose Kisha Orientale, ose Kisha e Krishtere e Lindjes, ose Kisha Katolike Orthodhokse, ose Kisha Greko-Ruse. Por edhe njehere, keto jane emra te ndryshem per te njejten Kishe. Kujdes duhet treguar qe te mos ngaterroni Kishen Orthodhokse me Kishat e Krishtera te Lindjes qe jane ne unitet me Romen: te ashtuquajtura Uniate, ose Bizantine, ose Katolike Greke. Ashtu sic duhet te beni dallim midis Orthodhokseve dhe te ashtuquajturve Orthodhokse Orientale, apo Kisha Orthodhokse Me Pak Lindore, sic jane Kisha Koptike, Ethiopiane, Armene, Siriane, Indiane dhe kisha te tjera qe jane shume afer Kishes Orthodhokse por nuk jane pjese te saj.

Ne Amerike duhet tu kete rene ne sy qe Kisha e re autoqefale (vete-qeverisese) qe quhej me pare Kisha Orthodhokse Ruse e Amerikes, quhet tani thjeshte Kisha Orthodhokse ne Amerike.

[Albo]

Pyetje #4. Kjo te shtyn te mendosh se kemi te bejme me nje trup organizativ te shperndare. Si eshte e organizuar Kisha Orthodhokse dhe si mbahet e bashkuar ne nje Kishe me shtrirje ne gjithe boten?

Kisha Orthodhokse si e gjithe eshte bashkimi i atyre qe quhen kisha lokale autoqefale ose autonome. Kjo fjale autoqefale, do te thote vetem se keto kisha veteqeverisin vetveten, duke zgjedhur peshkopet e tyre dhe duke organizuar jeten e tyre.

Te gjitha keto kisha kane te njejten doktrine, te njejten disipline dhe te njejtat praktika shpirterore. Ato perdorin te njejten Bibel, ndjekin te njejtat ligje kanonike, u rrefehen te njejtit autoritet te Keshillave te Kishes dhe adhurojne Zotin duke ndjekur te njejten liturgji.

Eshte pikerisht kjo kungate e perbashket ne besim dhe praktikim qe i bashkon te gjitha Kishat Orthodhokse se bashku ne nje trup boteror. Ne kete sens, nuk ka nje autoritet dominues ne Kishen Orthodhokse, nuk ka nje peshkop apo seli apo dokument te vecante qe ka autoritet mbi te gjitha kishat.

Ne praktike, Kisha e Konstandinopojes ka funksionuar per shekuj si kisha qe e ka si pergjegjesi te saj ruajtjen dhe udhezimin e unitetit boteror te familjes se Kishave Orthodhokse vet-qeveriseve. Por duhet theksuar se kjo pergjegjesi eshte thjeshte praktike dhe pastorale. Nuk permban asnje pushtet misterial apo juriduksional dhe eshte e mundur qe ne te ardhmen ky funksion ti kaloje nje kishe tjeter.

[Albo]

Pyetje #5. Cfare do te thone keta tituj atehere: Patriark, Metropolit, Kryepeshkop, Peshkop? Perse duhen keta tituj?

Ne Orthodhoksi, peshkopi eshte oficeri udheheqes i Kishes, dhe te gjithe peshkopet kane te njejtin pozite misteriale tek udheheqin popullin e Zotit.

Nje peshkop qe udheheq nje zone te madhe (qe quhet zakonisht dioqeze) mund te quhet kryepeshkop ose metropolit, ku kjo e dyta do te thote thjeshte peshkop i nje qyteti kryesor, ose nje metropoli.

Patriarku eshte peshkopi i qytetit dhe dioqezes me te rendesishmehe ne nje kishe lokale dhe eshte kryesisht peshkopi kryesor i nje shteti (patria do te thote vend). Kjo duket pikerisht ne ato kisha veteqeverisese ne te cilat Patriarku eshte Primat por ka edhe peshkope te tjere te metropoleve te tjera brenda atij vendi. Per shembull, ne Rusi peshkopi i Moskes eshte Patriark; peshkopi i Kiev dhe Leningrad jane metropolite; dhe ka kryepeshkope dhe peshkope te tjere ne kishen lokale ruse.

Sidoqofte, edhe njehere, duhet theksuar fort se te gjithe peshkopet, pa marre parasysh titullin e tyre apo madhesine e rendesine e dioqezave te tyre, jane te gjithe te barabarte ne lidhje me poziten e tyre misteriale. Asnje nuk eshte me i larte apo me i madh se te tjeret; asnjeri nuk sundon mbi tjetrin.

[Albo]

Pyetje #6. Meqenese jemi duke folur per kleriket, cilat jane postet e klerikeve ne Kishen Orthodhokse dhe cila eshte domethenia e tyre?

Kisha Orthodhokse ka tre poste klasike te Krishtera: peshkop, prift (ose presbiter) dhe dhiak.

Peshkopi eshte posti me i larte meqenese peshkopi eshte pergjegjes te udheheqe jeten e kishes, te mbroje besimin dhe te ruaje unitetin e trupit kishtar me te vertete dhe dashuri. Peshkopet sipas tradites dalin nga rradhet e murgjve, dhe sipas nje rregullai qe te shekullit te VI, duhet te jene te pamartuar. Nje prift qe i ka vdekur gruaja ose nje njeri i pamartuar mund te zgjidhen ne postin e peshkopit.

Prifterinjte (ose presbiteret) mbajne funksionet pastrorale ne Kishe dhe drejtojne komunitetet lokale te Kishes. Ata jane kryesisht burra te martuar. Duhet te jene te martuar para se te shugurohen pasi nuk lejohen qe te martohen pas shugurimit si prift. Prifterinjte e pamartuar apo atyre qe u ka vdekur gruaja mund te martohen por ne kete rast, ata nuk mund te vazhdojne te kryejne detyren e priftit.

Ne kohen e sotme, dhiaku ne Kishe eshte nje hap larg te berit prift, ose mund te ekzistoje vetem si nje post liturgjik. Edhe dhiaku mund te jete burre i martuar, me te njejtat kushte me lart ashtu si prifti.

[Albo]

Pyetje #7. Ju zute ne goje murgjit. A ka Kisha Orthodhokse murgj dhe murgesha?

Ne Orthodhoksi do te gjesh si murgj edhe murgesha, dhe monasticizmi ka luajtur tradicionalisht nje rol shume te rendesishem ne jeten e Kishes Orthodhokse.

Ne Orthodhoksi, burrat dhe grate monastike mbyllen zakonisht neper manastire dhe nuk marrin pjese aktive ne punet ministeriale te Kishes. Kjo sepse thirrja monstatike e permbushjes dhe lutjes eshte konsideruar nje thirrje unike, shume ndryshe nga thirrja e pastorit, mesuesit, infermieres apo puntorit social. Normalisht, thirrja monastike eshte nje thirrje e perulet ku manastiret kane vetem nje ose dy prifterinj qe kujdesen per jeten misteriale te komunitetit.

Ne Amerike ka disa komunitete monastike te mirenjohura. Si me pare edhe ne kohet e fundit kemi deshmuar nje ringjallje te monasticizmit ne menyre te vecante ne rrethen e antareve me te arsimuar te Kishes.

[Albo]

Pyetje #8. Shpjegimet tuaja deri me tani e nxjerrin Kishen Orthodhokse si nje trup me hierarki dhe kontroll te larte kishtar. Po besimtaret e thjeshte ne Kishe? A luajne edhe ata nje rol?

Se pari, duhet te kuptoni se te gjithe antaret e Kishes jane antare me te drejta te plota, secili me thirrjen dhe pergjegjesine e tij.

Kleriket jane ata antare qe kryejne nje sherbim special brenda trupit, dhe jo mbi trup dhe as jashte tij. Ata zgjidhen nga njerezit dhe shugurohen nga vete komuniteti me misterin e shenjte qe te udheheqin dhe kujdesen per jeten e besimtareve.

Sidoqofte, kleriket nuk jane aspak te pagabueshem. Gjithashtu, kleriket nuk kane te drejta apo pushtet "personal". I gjithe sherbimi i tyre kryhet ne menyre organike brenda Kishes dhe per Kishen. Nese deshtojne ne sherbimin e tyre dhe e provojne veten si te padenje, besimtaret e thjeshte i sfidojne dhe sipas procedurave te sqaruara qarte ne ligjet e Kishes ata mund te hiqen nga postet e tyre. Ka shume shembuj nga historia e Kishes Orthodhokse ku besimtaret e thjeshte kane ruajtuar Besimin e Krishtere nga hierarki kishtare te padenja.

Gjithashtu duhet te shikoni se ne cdo shkalle te jetes se kishes ka keshille kishtare ne te cilat marrin pjese besimtaret e thjeshte. Shumica e teologeve dhe mesuesve ne Kishen Orthodhokse, ashtu si edhe administratoret dhe puntoret e posteve te ndryshme, jane nga rradhet e besimtareve te thjeshte dhe jo klerikeve.

Prandaj, edhe pse kleriket kane funksionet e tyre te vecanta ne lidership fale hirit te mistershem dhe jo sipas perzgjedhjes njerezore, edhe besimtaret e thjeshte kane funksionet e tyre gjithashtu. Te gjithe ama, jane te ndjeshem ndaj integritetit te Kishes. Kjo pozicion tradicional Orthodhoks gezon konfirmimin zyrtar te Letres Qarkore te famshme te Patriarkeve Lindore ne vitin 1848. Ne kete leter shprehet hapur se i gjithe trupi i Kishes eshte mbartesi i Besimit dhe Jetes Orthodhokse, ku cdo antar mban pergjegjesine e tij perpara Zotit dhe njerezve per unitetin e Krishtere ne te Verteten dhe Dashurine e Zotit. Nese mund te flasim per ndonje pagabueshmeri, te cdo pushteti apo autoriteti, i perket vetem Zotit qe jeton dhe vepron ne te gjithe Popullin e Tij, qe drejtohet nga hierarkia e mistershme.

[Albo]

Pyetje #9. Ju flisni per Kishen si nje unitet ne te verteten dhe dashurine e Zotit. Cfare doni te thoni me kete?

Ne Orthodhokset besojme se jeta e Kishes eshte jeta ne kungate me Vete Zotin, ne te Verteten dhe Dashurine e Zotit, fale Shpirtit te Shenjte.

Ne besojme se Krishti eshte Biri i Perendise. Ne besojme se ai zbulon te verteten e Zotit dhe njeriut. Ne besojme se mund ta njohim kete te vertete fale Shpirtit te Vertete, Shpirtit te Shenjte, qe Ai na e jep.

E verteta me madheshtore qe Krishti na ka zbuluar eshte se Zoti eshte Dashuria, dhe menyra e vetme e vertete e te jetuarit eshte duke ndjekur Krishtin i cili e quajti Veten, Rruga, e Verteta, Jeta.

Krishti na dha urdherimin dhe shembullin e madh te nje dashurie perfekte. Prandaj e verteta me madheshtore eshte dashuria. Ky eshte perfundimi yne. Dhe jeta ne kete te vertete qe eshte dashuri, eshte jeta e besimit, jeta e Kishes Orthodhokse.

Sigurisht qe ka devijime, tradheti dhe mekate gjithandej. Si kleriket dhe besimtaret e thjeshte jane me faj. Po vete Kisha, pavaresisht nga mekatat e antareve te Saj, eshte serrisht bashkimi i te Vertetes dhe Dashurise se Zotit qe u eshte dhene njerezve me ane te Jezu Krishtit, dhe eshte prezente dhe e prekshme me ane te Shpirtit te Shenjte, qe jeton brenda atyre qe besojne.

[Albo]

Pyetje #10. Duhet te tregohesh me specifik. Ju sapo e quajtet Krishtin Bir te Perendise. Ky eshte nje togfjalesh qe degjojme shpesh. Cfare doni te thoni me ate?

Besimi i Kishes Orthodhokse eshte se Jezu Krishti eshte njeri i plote dhe nje njeri i vertete. Por ne gjithashtu besojme se Ai nuk eshte "thjeshte njeri" por Ai eshte Biri hyjnor i perjetshem i Perendise.

Me kete duam te themi se, perpara krijimit te gjithckaje qe ekziston sot, Vete Zoti ekzistonte pa fill, ne nje menyre qe eshte e pakuptueshme per njeriun, jashte kufijve te kohes dhe hapesires. Ne kete perfeksion te ekzistences hyjnore, Perendia si At gjithmone kish me Vete Birin hyjnor te Tij dhe Shpirtin e Shenjte te Tij. Biri dhe Shpirti jane vete Ati Perendi, perfekt, i pandryshueshem, ekziston ne perjetesi, i pakufizuar ne kohe, i pakufizuar ne hapesire, matane te kuptuarit njerezor, etj. Me pak fjale, cfaredo qe mund te thuhet apo kuptohet ne lidhje me Atin Perendi, mund te thuhet dhe kuptohet edhe per Birin(qe quhet gjithashtu Fjala, Logos, Urtesi, Fytyra e Zotit) edhe per Shpirtin e Shenjte.

Pra jane Tre qe jane hyjnore, secili eshte njesoj si te tjeret dhe secili eshte ne nje unitet perfekt me dy te tjeret. Keta jane Ati dhe Biri dhe Shpirti i Shenjte: Trinia e Shenjte.

Ne besojme se ishte Biri perfekt hyjnor i perjetshem i Zotit qe lindi si njeri nga Virgjeresha Mari dhe jetoi mbi toke si Jezusi i Nazaretit, Mesiah (Krishti) i Izraelit dhe Shpetimtari i botes.

Prandaj besimi Orthodhoks beson se Jezusi eshte plotesisht njeri dhe plotesisht hyjnor ne te njejten kohe; Biri i Zotit dhe Biri i njeriut eshte nje dhe i vetem Bir.

Si nje person unik humano-hyjnor, Jezusi e shpeton boten duke i dhene si mesim te verteten absolute te Zotit; duke falur te keqijat e cdo njeriu dhe te gjithe botes; duke vuajtur dhe duke vdekur vullnetarisht si i pafajshem ne kryq ne menyre qe te jete me te gjithe ata qe vuajne dhe vdesin; duke u ngjallur prej te vdekurve ne nje forme te re te lavdishme; duke e marre humanizmin tone perpara Zotit ne menyre qe ta beje edhe ate hyjnore; duke derguar Shpirtin e Shenjte te Zotit te gjithe njerezve qe besojne ne menyre qe edhe ata te mesojne dhe bejne te njejtat gjera qe beri edhe Vete Jezu Krishti... ne menyre qe edhe ata, me nje fjale, te behen bij te Zotit nepermjet Tij.