Tregon e Bija gjeneralit

[Brari]

panorama
------

Intervista

Natalia Aleksandrova, vajza e vogël e gjeneralit të famshëm sovjetik, dy herë Hero i BS, rrëfen veprimtarinë e babait në Shqipëri

Ju tregoj jetën e babait tim, gjeneral-kolonel Radimcev, si këshilltar i Beqir Ballukut

Prof.As.Dr. Gjergj P.Titani

Për herë të fundit, gjenerali Radimcev, ish-këshilltar i Beqir Ballukut, ka qenë në Shqipëri në verën e vitit 1959. Ai udhëtonte me vaporin turistik “Bjello Ostrov”. Po me këtë vapor, ktheheshim për në Shqipëri pas studimeve në Bashkimin Sovjetik, edhe ne, një grup oficerësh shqiptarë. Pikërisht, aty patëm fatin e madh të njiheshim me gjeneral-kolonelin A.I.Radimcev, dy herë “Hero i BS”, i cili na tregoi përshtypje të mrekullueshme për jetën në ushtri, kujtimet për luftën e Spanjës, Stalingradin, për takimin me ushtritë aleate në lumin Oder, çlirimin e Pragës etj. Në atë kohë, gjenerali ishte 55 vjeç. Para pak kohësh, u riktheva në Moskë për disa kërkime arkivore e studime shkencore. Duke e ditur se gjenerali dhe bashkëshortja e tij, kishin vdekur para shumë vitesh, vendosa t’ju bëj një vizitë dy vajzave: Irinës, drejtoreshë e muzeumeve me famë botërore “Kremlini i Moskës”, Natashës, kandidate e shkencave filozofike dhe djalit të tij Ilia, kandidat i shkencave teknike. Të tre, të martuar e me fëmijë.

Në nderim të kujtimit të gjeneral-kolonelit Radimcev, këtij njeriu të jashtëzakonshëm, këtij ushtari të madh, këtij heroi të madh të Luftës së Spanjës dhe betejës së Stalingradit të pamposhtur, që kishte lënë aq shumë mbresa të mira midis ushtarakëve dhe njerëzve të thjeshtë të popullit shqiptar, lindi ideja, për të intervistuar ekskluzivisht për gazetën “Panorama” vajzën e vogël të gjeneralit Natashën, e cila kishte qenë disa herë te ne në Shqipëri.

Natalia Aleksandrovna, dua t’ju pyes, a mbani mend diçka nga vendi ynë, ndonëse ka kaluar gjysmë shekulli nga koha kur ju, kini qenë për të fundit herë në Shqipëri?
Po, sigurisht. Mua më kujtohen shumë vende turistike të Shqipërisë. Plazhi i bukur i Durrësit e sidomos riviera e papërsëritshme e Vlorës me gjirin e saj të mahnitshëm dhe Sazanin e Karaburunin karshi. A mund të harrohet dielli dhe deti juaj me kaltërsinë e tij të mrekullueshme? Unë, sigurisht, duke përfituar edhe nga specifika e punës së babait, si atashe ushtarak i BS që duhej të lëvizte shumë, kam vizituar kalanë e Krujës, të Lezhës, Shkodrës, Gjirokastrës etj. Nuk e haroj dot kurrë, kalin e bukur me gjak të pastër arab të shefit të Shtabit të Përgjithshëm të ushtrisë shqiptare, gjeneralit energjik Petrit Dume, me të cilin kam kalëruar shumë herë. Mbaj mend se më kanë bërë përshtypje të madhe Manastiri i Ardenicës, ku më duket se atje është bërë dasma e Skënderbeut, Heroit Kombëtar të Shqipërisë. Apolonia dhe Butrinti më kanë lënë përshtypje të pashlyeshme dhe nuk mund t’i harroj as sot. Deri në atë kohë, unë nuk kisha parë në jetën time aq shumë male shkëmbore, të thepisur, aq shumë rrugë malore. Mos harroni, unë vija nga një vend i madh, që shtrihet në dy kontinente, që ka shumë fusha të pamata, pyje pafund, tajga e mahnitshme siberiane, rrugë të drejta, dimri siberian me temperatura të ulëta minus 40. Pra, kontrasti ishte kolosal, por ne atëherë ishim edukuar me një frymë krejt tjetër nga kjo e sotmja. Me tjetër dashuri për vendin, për njerëzit e ku ta di unë se çfarë. Besoj se kështu është edhe tani edhe në vendin tuaj, apo jo?

Diçka më konkrete nga jeta juaj në Shqipëri…
Më falni se u shmanga pak nga pyetja juaj. Në atë kohë, unë isha fare e re, rreth 14-15 vjeçare, nxënëse shkolle, por kujtimet për vendin tuaj të bukur, nuk më janë shlyer nga mendja. Tani që pas kaq vitesh i shpreha në një farë mënyre impresionet e mia për vendin tuaj, dua t’ju them disa fjalë për kohën kur babai u caktua të vinte si kryekëshilltar ushtarak i forcave të armatosura shqiptare e njëkohësisht edhe atashe ushtarak. Në atë kohë, kur babai u emërua për të ardhur në Tiranë, kryente funksionin e zëvendëskomandantit të Qarkut Ushtarak të Siberisë Lindore. Pikërisht, në atë kohë komandant në Irkutsk, ishte mareshali legjendar G.K.Zhukovi.., i cili në atë kohë ishte i dënuar dhe i mënjanuar nga Stalini fare padrejtësisht, në këtë Qark Ushtarak të largët nga Moska. Ne vazhdonim shkollën dhe jetën e bukur në Siberinë e largët, kur babait i erdhi urdhri të bëhej gati për transferimin e ri jashtë shtetit. Fillimisht i komunikuan se do të shkonte në dispozicion të trupave sovjetike të pushtimit në Gjermani. Ky fakt e irritoi jashtë mase. Ndaj, kur urdhri u anulua dhe e njoftuan se do të shkonte në Shqipëri, gëzimi i tij ishte krejt i natyrshëm. Tani më thoni sinqerisht ju lutem, a mund të mburrem se pas 50 vjetësh, mbaj mend diçka apo shumëçka nga Shqipëria juaj?

Po me familjen, me ju fëmijët e gjeneralit, çfarë ndodhi në pragun e transferimit të babait tuaj në Shqipëri?
Kishte hyrë viti 1953. Muaji mars solli një ndryshim të jashtëzakonshëm në vendin tonë. Kishte vdekur Stalini. Në këto kushte, ne Radimcevët, familjarisht ndodheshim larg Moskës, ndaj dhe kjo ngjarje e madhe u përjetua prej nesh familjarisht jo aq fort si në kryeqytet. Menjëherë filluan ndryshime të mëdha. Lëvizjet e njerëzve, të kuadrove sidomos të ushtarakëve ishin të mëdha, të menjëhershme. Ne u kthyem në Moskë. Babai, siç thashë, priste me padurim emërimin e ri. Si rezultat i pritjes pasive tremujore dhe mungesa e aktivitetit, babai bëhej shpesh nervoz dhe doemos shqetësohej. Por së fundi, emërimi erdhi dhe ankthi negativ mori fund. Filloi një ankth i ri, i bukur, ankth i këndshëm, ai i mosnjohjes. Për Shqipërinë ne dinim shumë pak. Dinim që vetë shqiptarët, për veten e tyre thonin një fjalë të urtë: “ …Kur Zoti krijoi botën, i tepëruan shumë male, ndaj këto male ai i hodhi pa kursim mbi vendin tuaj të quajtur Shqipëri…”. Dhe për këtë thënie të mençur, të shpikur ndoshta nga vetë shqiptarët, unë u binda shumë shpejt kur vizitova Shqipërinë.

Ju kini shkruar një libër shumë të bukur me një titull tepër domethënës: “Babai im, gjenerali Radimcev”. Çfarë u shtyu ta bënit këtë veprim?
Së pari, dashuria dhe respekti për jetën heroike dhe tepër të thjeshtë të babait tim. Së dyti, doja medoemos që në këtë libër modest, të përfshihej një kapitull sado i vogël për Shqipërinë, Adriatikun, për njerëzit e saj të mirë, për të njohurit e babait tim, sidomos për ministrin e Mbrojtjes të Shqipërisë, gjeneralin Beqir Balluku dhe familjen e tij, për shefin e Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë Shqiptare, gjeneralin Petrit Dume, për shumë drejtorë drejtorish të Ministrisë së Mbrojtjes të RPSH, për shumë punonjës të ambasadës sovjetike në Tiranë dhe për dhjetëra e dhjetëra njerëz të mrekullueshëm, që njohu babai im në vendin e shqiponjave, siç thoni rëndom ju shqiptarët. Unë ja u kam dhuruar me gjithë shpirt këtë libër me të drejtën të bëni me të çfarë të doni: ta përktheni, ta interpretoni, ta botoni pjesë-pjesë, me një fjalë bëni çfarë të doni, sepse jam e bindur që gjenerali A.I.Radimcev e meriton një nder të tillë, sidomos për stalingradasit, spanjollët dhe shqiptarët. Në këtë libër, unë kam botuar disa fotografi historike nga albumi shumë i pasur dhe arkivi fotodokumentar i babait tim. Gjithsesi, më vjen shumë keq që koha kalon kaq shpejt dhe babai im nuk jeton më. Jam e bindur se ai, do të ndante me ju përshtypjet e tij për atë vend që e donte aq shumë. Ai e donte pamasë Shqipërinë tuaj, pikërisht siç e quani ju: “Skipëria” si një vend i vogël, por me histori të madhe, siç thoshte babai, por edhe siç është në të vërtetë realiteti.

Pse e keni quajtur kapitullin e tretë të librit tuaj, për të cilin po bisedojmë: “Nga Bajkali deri në Adriatik”?
Shpjegimi është i thjeshtë. Brendia e kapitullit fillon nga Irkutsku, ku shërbente babai në ato vite, pra nga brigjet e Bajkalit në brigjet e Adriatikut, çka nënkupton Shqipërinë.

Babai me mamanë, ashtu siç ishte rregulli në atë kohë, u nisën me vapor për në Shqipëri, sepse rruga ajrore Tiranë-Moskë, e cila kalonte mbi qiejt e Jugosllavisë, ende nuk ishte hapur. Marrëdhëniet midis BS, Jugosllavisë dhe Shqipërisë ende ishin tepër të acaruara. Rruga nga Odesa për në Durrës zgjaste rreth 5-6 ditë. Në vendin e ri të punës si kryekëshilltar i instruktorëve sovjetikë në ushtrinë shqiptare, çka duhet të themi të vërtetën nuk ishin pak, e në të njëjtën kohë dhe atashe ushtarak pranë ministrit të Mbrojtjes të Shqipërisë, gjeneralit Beqir Balluku, i cili, për hir të së vërtetës, ishte njeri babaxhan dhe shumë i dashur me ne. Babai duhej të udhëtonte shumë nëpër Shqipëri. Thuajse në çdo qytet ku kishte reparte ushtarake shqiptare të këmbësorisë, artilerisë, tankeve, aviacionit, marinës etj., dhe kishte këshilltarë sovjetikë. Ndaj, çdo verë, kur unë kisha pushimet e shkollës, vija në Shqipëri dhe udhëtoja me makinën e babait nëpër qytete të ndryshmë të Shqipërisë. Më kujtohet se një vit, kur unë isha në Tiranë, mbërritën katerat e parë silurues të flotës luftarake detare shqiptare. Ishin 6 copë dhe u dorëzuan me një ceremoni të bukur në Durrës. Me këtë rast, mbaj mend se babai me Beqir Ballukun, bënë një fotografi shumë të bukur mbi kater silurues, që është ruajtur në fotoarkivin e babait. Dua të theksoj se babai e donte dhe e respektonte shumë Beqir Ballukun, por edhe ai e donte vëllazërisht babanë. Ndaj unë, kam arritur në një përfundim logjik të tillë: ministrit të forcave të Armatosura të Shqipërisë i eci fati që kishte si kryekëshilltar të tij, njërin prej gjeneralëve më me përvojë që kishte BRSS, çka Beqir Balluku nuk e fshihte dhe e shprehte hapur dhe sinqerisht gëzimin e tij, se ishte shumë i kënaqur që kishte një ndihmës dhe një mik të madh, siç ishte në të vërtetë babai im. Ai u lidh shumë ngushtë me babanë si me një mik të vërtetë, si njeriu që fati deshi të punonin së bashku për tre vjet me shumë sukses dhe rezultate. Ne shkonim shumë shpesh në familjen e tij për dreka e darka. Aq mikpritëse ishte familja Balluku, sa ne na propozoheshin nga 7 a 8 lloje gjellërash, më vonë kur ne mësuam fatkeqësinë që ra mbi këtë njeri të mrekullueshëm. Atëherë, unë mendova: “Në Shqipëri po përsëritet e njëjta situatë si në procesin e Tukaçevskit, mjer ushtria shqiptare…”.



Jetëshkrimi
Kush është gjeneral-kolonel Aleksandër I. Radimcev

Gjenerali A.I.Radimcev, lindi në fshatin Sharllik, të krahinës së Orenburgut më 8.3.1905 dhe vdiq më 18 prill të vitit 1975. Në vitin 1927 thirret nën armë dhe në vitin 1929, e lidh jetën e tij përfundimisht me ushtrinë. Në vitin 1932, përfundon me rezultate të “Shkëlqyera” arsimin e mesëm ushtarak dhe pesë vjet më vonë, më 1936 niset me vullnetarët e parë për në Luftën e Spanjës, me pseudonimin PAVLITO. Në vitin 1937, gjenerali i ardhshëm kthehet në Moskë. Më 22 tetor të atij viti, dekorohet me urdhrin e “Leninit”, i jepet titulli i lartë “Hero i BS” dhe dy urdhra të “Flamurit të Kuq”. Me gradën major, Radimcevi regjistrohet në akademinë ushtarake “Frunze” dhe në vitin 1939, e përfundon atë me rezultate të “Shkëlqyera”. Po këtë vit, merr pjesë në ngjarjet e tensionuara në frontin e Bjellorusisë Perëndimore. Pas kthimit në Moskë, Radimcevi caktohet të ndjekë kurset njëvjeçare të trupave desanto-ajrore, pranë Akademisë Ushtarake të forcave ushtarako-ajrore “Zhukovski”, të cilat, sipas përvojës më të përparuar të kohës, ishin hapur për herë të parë në botë në BS. Në prill të vitit 1941, emërohet komandant i brigadës së 5-të desanto-ajrore. Lufta e Dytë Botërore e gjeti në Ukrainë. Më shumë se 8000 km rrugë luftarake përshkuan gardistët e Radimcevit, duke luftuar heroikish nga rajonet perëndimore të Bjellorusisë, në Stalingrad e deri në Oder e Elbë. Operacioni i fundit, ishte çlirimin e Pragës më 11 maj 1945. Gjenerali ishte 40 vjeç, kur mori fund Lufta e Dytë Botërore në Evropë. Pas Luftës së Madhe Patriotike të BRSS, kthehet përsëri në shkollë, A.I.Radimcevi përfundoi kursin e lartë pranë Akademisë së Shtabit të Përgjithshëm. Ai shërbeu në detyra të larta: si komandant korpusi, komandant armate, zëvendëskomandant Qarku Ushtarak dhe së fundi, inspektor i përgjithshëm në Ministrinë e Mbrojtjes të BS. Zgjidhet deputet i Sovjetit Suprem të BRSS, i Sovjetit Suprem të Federatës Ruse si dhe i Republikës Sovjetike të Ukrainës. Fundi i Luftës e gjen Radimcevin me dy tituj “Hero i BS” dhe në gjoksin e tij hijeshonin edhe 16 urdhra të BRSS, 16 medalje të BRSS dhe 15 urdhra dhe medalje të shteteve të huaja. Gjeneralin Radimcev, për merita të veçanta gjatë shërbimit në vendi tonë, Kuvendi Popullor i RPSH, e ka dekoruar me urdhrin e “Skënderbeut të Klasit të Parë”. Nga viti 1953 deri në vitin 1956, gjenerali Radimcev ishte kryekëshilltari ushtarak i ushtrisë shqiptare, pranë ministrit të Mbrojtjes e njëkohësisht dhe atashe ushtarak i BRSS në Shqipëri.

vijon nesër



Nesër do të lexoni

Ceremonia e dekorimit të gjeneralit A.I.Radimcev me urdhërin e Skënderbeut të Klasit të Parë për meritat e tij gjatë shërbimit në Shqipëri.
Vizita e familjes Radimcev në Shqipëri në vitin 1958. Takimet me Enver Hoxhën, Hysni Kapon, Beqir Ballukun e Rrapo Dervishin në Vlorë.
Udhëtimi i fundit për në Shqipëri me vaporin turistik “Bjello Ostrov” dhe biseda me një grup të madh oficerësh shqiptarë të sapo diplomuar në verën e vitit 1959.
Telefonata enigmatike e Beqir Ballukut për Radimcevin në Moskë dhe si i përjetoi ai, proceset gjyqësore të ushtarakëve në Shqipëri të Ballukut, Pertit Dumes, Hito Çakos, Rahman Parllakut, Andon Shetit, Muhamet Prodanit, Vaskë Gjinos etj.

-----------

[Brari]

Intervista II

Natasha Radimcev, e bija e gjeneral Radimcev, rrëfen për telefonatën enigmatike të Beqir Ballukut në shtëpinë e saj pak ditë para arrestimit dhe si e njihte Enverin dhe Hysni Kapon

“Babai më tregonte si grricej Enver Hoxha me Hrushovin, pasi ishte afruar me Mao Ce Dunin”

Prof.As.Dr. Gjergj P.Titani

vijon nga numri i kaluar

Në vijim të intervistës ekskluzive për “Panorama”, Natasha Radimcev, vajza e gjeneralit të famshëm sovjetik të Luftës së Dytë Botërore, Aleksandër Radimcev, tregon se si ka njohur Enver Hoxhën gjatë pushimeve që bënte me familjen në Vlorë. Gjithashtu, ajo zbardh fakte interesante që ja ka rrëfyer babai për vizitat e Enver Hoxhë në Moskë dhe lojërat e sofistikuara politike që bënte ai mes Bashkimit Sovjetik dhe Kinës.

Tregon për telefonatën misterioze të Beqir Ballukut, bërë babait të saj vetëm pak kohë përpara se ministri i Mbrojtjes të arrestohej dhe si i përjetoi gjenerali i fuqishëm i BS, spastrimet dhe pushkatimet e ushtarakëve të lartë shqiptarë nga Enver Hoxha. Këto fakte historike dhe përjetime të tjera nga jeta e saj në Shqipëri, “mbushin” intervistën e Natasha Radimcev.

A ju fliste gjenerali për marrëdhëniet e udhëheqjes së lartë të Bashkimit Sovjetik me atë shqiptare përpara “divorcit”.
Babai më thoshte shpesh: “Entuziazmi fillestar i udhëheqjes shqiptare, për vijën e re dhe luftën kundër kultit të individit ishte taktikë, dredhi e Enver Hoxhës. Ky njeri enigmatik dhe i pakuptueshëm, për ne sovjetikët, pasi i kolaudoi mirë e mirë të gjitha lëvizjet e ndërlikuara që do të bënte, si të ishte një mjeshtër i përsosur shahu, pasi llogariti të gjitha humbjet e përfitimet dhe si u sigurua për mbështetjen e plotë të kinezëve e sidomos për mbështetjen e vetë Mao Ce Dunit. Sigurisht, këto veprime bëheshin për interesat e tij të pushtetmbajtjes. Pikërisht në këtë kohë, Enver Hoxha ia filloi gër-mëreve me BS e nisi të gricej me N.S.Hru-shovin. Në çdo takim pune, por sidomos në mbledhjet e forumeve masive të 42, 56 apo 81 Partive Komuniste dhe Punëtore “motra” të të gjitha vendeve të Botës, e them këtë sepse Enver Hoxha, në takimet tek e tek me N.S.Hrushovin apo dikë tjetër ndihej më i dobët, më inferior, filloi të grindej, filloi të cënonte “unitetin e pathyeshëm komunist”, çka për botëkuptimin e atëhershëm ishte diçka e tmerrshme, sepse jepej një shembull i keq për të tjerët. Pra, Enver Hoxha filloi lojën e lagu s’e lagu dhe të themi të vërtetën në këtë drejtim ai ishte një lojtar i papërsëritshëm, ndonëse vizita zyrtare e Nikita Sergejeviç Hrushovit në Shqipëri, në verën e vitit 1959, në cilësinë e Kryetarit të delegacionit zyrtar të Qeverisë sovjetike dhe Partisë të BS, falë dashurisë të popullit shqiptar, por edhe propagandës së përsosur të KQ të PPSH, ishte në pamjen e parë shumë rezultative, jashtëzakonisht e suksesshme dhe gati-gati marramendëse. Por, le të vazhdojmë fillin e mendimeve të bisedës sonë. Pra, ftesa na ishte bërë zyrtarisht për të kaluar pushimet verore në Shqipëri. Sepse ftesat, në radhë të parë, duhej të ishin zyrtare, nga ai që të ftonte, pra në rastin konkret ne ishim ftuar nga miku ynë i vjetër, Beqir Balluku. Paraprakisht, ne bisedonim në familje se ku ishin mundësitë për t’i kaluar pushimet sa më mirë dhe kush do të na ftonte. Ne na pëlqente që t’i kalonim pushimet verore familjarisht, vetëm në Shqipëri. Arsyet besoj se nuk ka nevojë t’jua shpjegoj. Ndonëse mundësitë ishin për t’i kaluar pu-shimet verore edhe në Çekosllovaki, ku babai kishte shumë miq ushtarakë dhe personalitete politike, në Bullgari gjithashtu ose në ndonjë vend tjetër, kryesisht të Demokracive Popullore, por ne, gjithsesi, preferonim Tiranën, Durrësin, Vlorën, detin Adriatik.

Po për ceremoninë e dekorimit të babait tuaj me urdhrin e “Skënderbeut të Klasit të Parë“, ç’mund të na thoni?
Unë nuk kam qenë në ceremoninë e dorëzimit të këtij urdhri të lartë. Por, di nga tregimet e mamasë se ky rast, ndonëse babai im kishte marrë 46 urdhra dhe medalje të BS dhe nga vendet e huaja midis të cilave dy urdhra të “Heroit të BS”, gjithsesi dekorimi në Shqipëri ishte një rast i veçantë dhe babai im ju ishte shumë mirënjohës: Popullit shqiptar, Ushtrisë shqiptare, Presidiumit të Kuvendit Popullor dhe Qeverisë të RPSH për nderin e madh që i kishin akorduar urdhrin e lartë “Skënderbeu i Klasit të Parë”, me një motivacionin: për merita të veçanta gjatë shërbimit trevjeçar 1953-1956 në RPSH… etj. Në ceremoninë e dorëzimit të kësaj dekorate merrnin pjesë anëtarët e Presidiumut të Kuvendit Popullor, Byrosë Politike, Qeverisë së RPSH, Ministrisë së Mbrojtjes Popullore, trupit diplomatik të akredituar në Tiranë, punonjës të ambasadës të BRSS e të tjerë. Me këtë rast, Ministria e Mbrojtjes organizoi një pritje madhështore në Shtëpinë Qendrore të Ushtrisë. Në këto dy festime të bukura, në Presidium dhe në Shtëpinë Qendrore, doemos përshëndeti me fjalë zemre dhe shumë i emocionuar edhe Aleksandër Iljiçi.

Si i përjetoi babai juaj proceset gjyqësore ndaj Beqir Ballukut, Petrit Dumes, Gjin Markut, Hito Çakos, Rahman Parllakut, Vaskë Gjinos, Andon Shetit, Arif Haskos, Muhamet Prodanit e miqve të tij ushtarakë shqiptarë?
Ai u pikëllua tejmase, kur mësoi për tragjedinë që po ndodhte në Shqipëri. Ai kishte mendimin se këto procese ishin një kopje e shëmtuar e atyre që kishin ndodhur te ne në BS me proceset dramatike kundër ushtarakëve sovjetikë në vitet 1936-1937. Por, para se t’ju flas për tronditjen që pësoi babai, kur mësoi për ekzekutimin e gjeneralëve më të mirë shqiptarë dhe goditjen masive të kuadrove ushtarakë shqiptarë në mesin e shekullit të XX-të, çka e tronditi së tepërmi, dua t’ju tregoj një episod të veçantë, që ka ndodhur në familjen tonë e që lidhet direkt me Beqir Ballukun. Më kujtohet ky rast i veçantë si sot. Ishin vite të vështira e të tensionuara për marrëdhëniet shqiptaro-sovjetike. Marrëdhëniet midis dy partive, qeverive e vendeve tona, po përkeqësoheshin çdo ditë e më shumë. Episodi që do t’ju tregoj ka lidhje me një udhëtim tranzit të B.Ballukut për në Kinë. Gjithsesi, në atë kohë punonte ende regullisht linja ajrore Tiranë-Budapest-Moskë-Irkutsk-Pekin e anasjelltas. Të gjitha delegacionet shqiptare, nga më të rëndomtët e deri te më të rëndësishmit si dhe udhëtimet e shumta të qytetarëve, diplomatëve, sportistëve, punonjësve të tregtisë, studentëve, ushtarakëve të veshur me uniforma civile, specialistëve të ndryshëm të të dy vendeve etj., për shumë arsye të ndryshme që nënkuptohen, preferonin të shfytëzonin këtë linjë ajrore. Pra, të gjitha udhëtimet ajrore nga Shqipëria në Kinë dhe anasjelltas nga Kina në Shqipëri, kryeshin nëpërmjet Moskës. Por nuk ishte e thënë jetëgjatësia e kësaj linje. Shumë shpejt, për njëmijenjë arsye, të qena e të paqena, do të mbyllej, për të mos u hapur kurrë, deri sot. Që të mos zgjatem, po shpjegoj rastin konkret. Një ditë të bukur, papritur e pakujtuar, bie zilja e telefonit të babait. Një zë i ngrohtë dhe shumë i njohur, kërkonte mundësisht të fliste në telefon me «Sashën» pra me babanë. Nuk kishte asnjë dyshim, se ky ishte akcenti i të folmes karakteristike shqiptare të Beqir Ballukut. Me sa duket, ministri shqiptar i Mbrojtjes, udhëtonte në krye të ndonjë shërbimi qeveritar për në Kinë. Në telefon, ai tha me rusishten e tij të pastër, se dëshironte ngutshëm të fliste me babanë. Gypin e telefonit e ngriti motra e madhe, Irina. Beqiri, pa u prezantuar se kush ishte, pyeti nëse “Sasha” ishte në shtëpi. Kur mësoi, se babai nuk ndodhej për momentin në shtëpi, e mbylli telefonin dhe nuk u lidh më me ne. Irina ishte e sigurt dhe e kuptoi mirë nga intonacionin i zërit se kush ishte bashkëbiseduesi. Irina, babai dhe ne të tjerët kishim folur me këtë zë të njohur dhe të dashur për ne, me qindra herë direkt në telefon, madje edhe në radio. Ne, në familje nuk na është shqitur kurrë nga mendja ky rast. Vallë, çfarë donte t’i thoshte babait, gjeneral-kolonelit A.I.Radimcev, miku i tij i vjetër, ministri shqiptar i Mbrojtjes, Beqir Balluku. Dhe kur? Në ato kohë, tepër të rrezikshme kur marrëdhëniet politike e shtetërore shqiptaro-sovjetike ishin akulluar, thuajse, krejt? Me siguri Beqiri ka gjetur mundësinë ekstreme për të folur me babanë. Mos harroni se ai ishte ministër dhe në çdo moment shoqërohej nga personeli i tij i posaçëm. Pra, do të thoja se domethënien e asaj telefonate enigmatike, vetëm Beqir Balluku e dinte dhe Zoti i madh lart në qiell! Vite pas kësaj rastësie telefonike unikale, ne mësuam me dhembje të madhe se Beqir Balluku dhe lulja më e ndritur e gjeneralitetit shqiptar ishte masakruar në mënyrë të pamëshirshme. Më kujtohe qartë se Aleksandër Iljiçi, babai im, pra për pushkatimin e Beqir Ballukut me shokë, ato ditë tha disa fjalë profetike, të cilat fatkeqësisht, shumë shpejt do të vërtetoheshin: “… Qoftë me kaq, por nuk besoj se do të mbetet me kaq, sepse unë i njoh mirë sundimtarët, diktatorët dhe sidomos frankistët spanjollë dhe shqiptarët…”. Dy vjet pas kësaj batërdie që ndodhi në Shqipëri, babai jonë, në moshën 72-vjeçare, u nda përgjithmonë nga kjo botë, i qetë sepse detyrën ndaj Atdheut dhe popullit të vet e kreu me nder, ndaj dhe e përcollën me nderime, respekt dhe dhembje në zemër: Shteti, Qeveria dhe Kombi i tij i madh dhe i nderuar. Shokët e armëve, të vuajtjeve, të fronteve të Luftës së Spanjës, të Luftës së Madhe Patriotike të BRSS, të fitoreve të mëdha ishin aty, në Shtëpinë Qendrore të Ushtrisë Sovjetike kur e përcollën për në varrezat e Moskës “Novo Djeviçie”. Por le të vazhdojmë më tej bisedën tonë.

Po udhëheqës të tjerë shqiptarë a keni takuar kur ishit me pushime në Shqipëri?
Unë mbaj mend psh., që në verën e vitit 1958, në Vlorë, kemi kaluar pushimet kur atje ndodhej gjithashtu me pushime Enver Hoxha, Hysni Kapua, Beqir Balluku, Rapo Dervishi e shumë udhëheqës të tjerë shqiptarë, çka ishte diçka shumë e këndshme. Nuk mund të harroj atë vit kalërimet e mia të vazhdueshme, udhëtimet me kater turistik në gjiun e bukur të Vlorës, ku dukeshin shumë anije luftarake dhe nëndetse. Ishte 1958-ta, viti i parafundit që ne do të vinim me pushime në Shqipëri. Enver Hoxha, më duket atëhere ishte 50 vjeç dhe kishte një pamje shumë elegante, madje ishte i bukur. Mua më kujtohet se babai im ishte tre-kater vjet më i moshuar se Enver Hoxha. Hysni Kapua, gjithashtu, dukej shumë i ri, ose ashtu më dukej mua, sepse udhë-heqësit tanë ishin më të moshuar. Për Beqir Ballukun nuk do t’ju flas, sepse ai te ne dhe ne tek ai ishim një lloj si në shtëpinë tonë. Ne nuk e thërisnim dot sipas zakonit tonë rus “djadja” dmth., xhaxhi, sepse ishte shumë më i ri se babai ynë. Rrapo Dervishi, një mesoburrë i shkathët dhe shumë i gjendur, më kishte bërë gjithashtu përshtypje. Nuk e di se çfarë funksioni kryente, por ishte i pranishëm thuajse çdo ditë, mund të ishte përgjegjësi i partisë për Vlorën, ose anëtar i Byrosë Politike nëse nuk gabohem.



Udhëtimi i gjeneralit me oficerët shqiptarë

Vapori “Bjello Ostrov”, i mbushur me oficerë shqiptar që sapo ishin diplomuar në BS, u nis nga porti i Odesës më 24 korrik të vitit 1959 dhe mbërriti pas katër ditësh në portin e Durrësit. Bashkë me ata udhëtonte edhe gjeneral Radimcev. Edhe pse ai nuk e dinte se ky do të ishte udhëtimi i tij i fundit për në vendin tonë. Sipas oficerëve që morën pjesë në këtë udhëtim Radimcev, ju tregoi për peripecitë e tij në luftra të famshme, ku kishte marrë pjesë si në Spanjë, Stalingrad dhe çlirimin e Pragës nga ushtria naziste gjermane. Për luftën e Spanjës, kujtonte se edhe luftëtarët vullnetarë shqiptarë kanë luftuar heroikisht në brigadat internacionaliste në Spanjë si shkrimtari Petro Marko, Mehmet Shehu, profesor Skënder Luarasi, Asim Vokshi, Teni Konomi, Zef Prela, Veli Dedi, Mane Nishova e shumë të tjerë. Sipas bisedës, Radimcevi e kishte filluar jetën luftarake në Spanjë si kapiten i thjeshtë, duke qenë instruktor direkt në front, në transhe, ose duke luftuar në qytet, shtëpi më shtëpi, e rrugë më rrugë. Kur oficerët e rinj shqiptar e pyetën gjeneralin, si shpjegohet që divizioni juaj, megjithse kishte një numur ters e të pa fat, pra numër 13, pati vetëm suksese, Radimcevi buzëqeshi dhe tha: “… e po, me sa duket, në rastin e divizionit tim të gardës, kemi të bëjmë me një përjashtim nga rregulli…”. Koha, në ato ditë të largëta të gushtit 1959 (kujtojnë protagonistët e atij udhëtimi), ishte e bukur, qielli i pastër dhe deti i qetë. Gjenerali lexonte ulur në shezllon, ose bisedonte me të njohurit e shumtë. Përgjegjësi i grupit të oficerëve shqiptar ishte nënkoloneli Qamil Poda, një njeri shumë i dashur dhe dashamir i oficerëve të rinj dhe ndihmës i tij ose «komisari» siç e quanin me shaka, ishte kryetari i Gjykatës së Korçës, Ibrahim Xhuli. Qamil Poda i lajmëroi të gjithëve që të bëheshim gati për një fotografi miqësore me gjeneralin A.I.Radimcev. Oficerët shqiptarë që takuan gjeneralin ishin Gjergj Titani, Halit Zhupa, Lutfi Shehu, Turhan Dervishaj, Rustem Peçi, Petraq Kita, Fuat Berdaj, Cane Matohiti, Ismet Demishaj, Fadil Zeqiri, Memo Pazaj, Rexhep Myftiu, Enver Bujari, Kamber Dinollari, Jaho Stepa etj. Prej andej, vapori udhëtoi nëpër grykën e Bosforit, në detin Marmara, nëpër Dardanele e Çanakkale, në portin kryesor të Pireut të Greqisë. Pas një qëndrimi disa orësh në Pire, u nisën për në Durrës, nëpërmjet rrugës më të shkurtër, kanalit të Korinthit. Sapo vapori u bregua në port, gjeneralin Radimcev po e priste miku i tij i ngushtë, ministri i Mbrojtjes i RPSH, gjenerali Beqir Balluku.



Nesër do të lexoni

Nesër në faqet speciale të gazetës “Panorama” botohet pjesa e parë e intervistës ekskluzive të vajzës së mareshalit Zhukov, Margarita. Çfarë i ka treguar babai për vizitën e tij në Shqipëri vetëm pak ditë përpara se ta shkarkonin nga funksionet e larta në parti dhe ushtri. Përjetimet e tij kur asistoi në stërvitjen e madhe të ushtrisë shqiptare në Voskopojë dhe cilat janë dokumentacionet e saj për vizitat e mareshalit (katër herë “Hero i Bashkimit Sovjetik”) në Shqipëri.

-------