Mikpritja e Dibraneve..

[Brari]

panorama


........

Intervista

Avni Agolli, 73-vjeçari nga Dibra, tregon historinë e rrallë në shtëpinë e tij, me oficerin amerikan që kërkohej nga gjermanët dhe si e dorëzuan tek Abaz Kupi në Krujë

"Si shpëtuam dhe strehuam për tre muaj parashutistin amerikan në vitin 1944"

Luan Kondi

Avni Agolli, dibrani 73-vjeçar, tregon një histori të jetuar, në familjen e tij. Bëhet fjalë për strehimin e një parashutisti amerikan në vitin 1944. Sipas Avniut, ishte maji i atij viti, kur disa parashuta u hapën menjëherë pas kalimit të rreth 30 avionëve luftarakë të forcave aleate, kur ata ktheheshin nga goditja e disa objekteve në Rumani, ish-anëtare e Boshtit. Në rrëfimin e tij, ai nuk harron të thotë se atëherë ishte 14 vjeç dhe e mban mend fare mirë se si dolën të gjithë fëmijët e fshatit të shihnin “spektaklin” e parashutistëve, që u detyruan të lënë avionin, që po merrte flakë ngaqë ishte goditur në një pjesë të trupit të tij nga kundërajrorët rumunë. Pesë parashuta, era i “dërgoi” mbi Maqedoni, ndërsa dy prej tyre ranë në territorin shqiptar, madje njëra tre-katër kilometër në afërsi të fshatit të tij. Gjermanët arritën të kapin një prej parashutistëve, ndërsa tjetri bie në dorë të njerëzve të armatosur të babait të Avniut, Ali Agollit, i cili kishte dhënë porosi që, pasi ta gjenin, ta sillnin në shtëpinë e tij.

Dibrani 73-vjeçar, tregon se për tri muaj, amerikani ndënji në shtëpinë e tyre dhe kontaktet i mbante me të. Ai thotë se me vete kishte vetëm paguren e ujit dhe dy harta, një në shqip dhe tjetrën në gjuhën e tij. Familja Agolli e ka marrë me vete, për në Tiranë, amerikanin, pasi partizanët e Brigadës së Pestë Sulmuese, ia dogjën shtëpinë, pse ishin nacionalistë. Dy ditë më pas, njerëzit e babait të Avniut e çuan parashutistin në shtabin e Abaz Kupit, dhe prej andej këta të fundit e nisën drejt Italisë, në Brindizi, ku gjendej komanda e forcave aleate. Ndërkohë në fund të muajit nëntor 2003, një oficer amerikan, në pension, shpërndan në internet një letër, ku tregon historinë e tij gjatë një misioni në Shqipëri. Quhet James W. Hudson, i cili është i vetmi amerikan i shpëtuar nga shqiptarët pas incidentit të ndodhur me avionin zbulues amerikan në vitin 1944. Për më tepër hollës nga kjo ngjarje e jetuar dhe dëshmi reale lexoni intervistën e Avni Agollit.

Gjatë Luftës së Dytë Botërore ishit 14 vjeç. A ju kujtohet ndonjë histori e rrallë e atyre viteve?
Sigurisht. Më kujtohen shumë ndodhi të atyre viteve, të cilat jam në gjendje t´i tregoj ashtu siç kanë ndodhur. Megjithatë, ajo që më ka bërë më shumë përshtypje, është historia e amerikanëve, që u hodhën me parashutë nga avioni i tyre luftarak, që ishte goditur gjatë një misioni luftarak në Rumani. Ishte maji i vitit 1944, një re avionësh luftarakë të aleatëve, 30-40 mundet, po vinin nga Jugosllavia drejt kufirit tonë. Si fëmijë, atëherë isha 14 vjeç, dolëm të shihnim se çfarë po ndodhte. Papritur, pamë që njëri prej avionëve ngeli pas të tjerëve. Ai kishte marrë flakë dhe prej andej u duk se u “mbollën” në hapësirë shtatë parashuta. Avioni kishte kaluar malin e Kërçinit. Njëri prej parashutistëve zbriti mbi Banisht, ndërsa i dyti mbi Hame, një fshat pranë këtij të parit. Pesë parashutat e tjera, era i mori dhe i “dërgoi” mbi Dibër të Madhe. Zhurma kundërajrori u dëgjuan në ato momente. Dukej se garnizoni gjerman nisi të hapte zjarr mbi parashutistët. Pesë parashutistët që patën fatin e keq që ranë në Dibër të Madhe, siç e mësuam më vonë, patën fatin e keq, të kapen menjëherë nga gjermanët. Këta të fundit i ndoqën edhe dy parashutistët e tjerë, që ranë në territorin shqiptar. Aeroplani u përplas me malin e Gollobordës dhe atje mori flakë plotësisht. Në Banisht, pra, mbërritën gjermanët dhe pasi gjetën parashutën dhe të gjitha materialet e parashutistit amerikan nisën kërkimin e tij. Megjithatë, amerikani, duke shfrytëzuar terrenin, sidomos pyllin, arrin t´u shpëtojë atyre. Ndërsa parashutisti tjetër kishte lëvizur në drejtim të gabuar dhe ishte kapur nga gjermanët, sepse ishte nisur drejt Maqedonisë. Më kujtohet se, në vendin ku kishte rënë amerikani, shkova edhe unë me disa shokë. Atje kishin mbërritur gjermanët dhe i pamë ata të vëzhgonin para-shutën dhe të gjitha materialet e tjera të amerikanit, automatikun dhe municionin. Ai i kishte lënë të gjitha atje, në vendin që kishte zbritur. Gjermanët e krehën zonën, për më shumë se një orë, por nuk mundën ta gjenin parashutistin e aleatëve.

Çfarë ndodhi me amerikanin, që u shpëtoi gjermanëve?
Ai ndenji për disa orë në pyll. Im at, Aliu, vendosi njerëzit e tij që ta kërkonin dhe ta gjenin parashutistin që ua kishte hedhur gjermanëve. Më kujtohet, se ai i porositi ata që me ta gjetur duhet ta sillnin menjëherë në shtëpinë tonë. Kështu, pas disa orëve, ai doli dhe ra “në pritën” e njerëzve të babait, ndërsa po u drejtohej staneve, ku ne kishim bagëtinë. Ata më treguan se pyetja e vetme që u kishte bërë atyre ishte: “Partizanë?”. Ata ishin përgjigjur me të njëjtën fjalë, pra se ishin partizanë. Kështu, me amerikanin me vete njerëzit e babait erdhën në shtëpinë tonë. E vendosëm në një dhomë të shtëpisë, që e quanim dhoma e grave. Shtëpia e kishte të gjithë komoditetin më të mirë të kohës. Jetonim mirë dhe kishim edhe pasuri. Në shtëpinë tonë nuk kishte ditë të mos vinin miq, e të gjithë i prisnim me të gjitha të mirat. Shtëpia jonë ka qenë deri në kapitullimin e italianëve bazë e Luftës Nacional-çlirimtare. Aty kanë hyrë dhe kanë dalë atëherë Ramadan Çitaku, Zoi Themeli, Sotir Vullkani, kur kanë ardhur pas themelimit të partisë në dhjetor të vitit 1941. Më kujtohet se Sotir Vullkani, është instaluar në Sllovë. Me ta kanë qenë edhe shtatë burra të tjerë, të cilët tashmë nuk më kujtohen. Le të kthehemi te historia jonë. Në shtëpinë tonë, dhomën ku kishim vendosur amerikanin, nuk hynte askush, përveç meje. I çoja ushqimin dhe kuptoheshim me shenja. Nuk dija asnjë fjalë anglisht dhe për këtë më vinte keq. Kur hyra për herë të parë në dhomën e tij, më pyeti edhe mua në isha partizan. Unë e pohova atë që më pyeste ai. Më bënte përshtypje se amerikanët kishin informacion se luftonin nazifashistët vetëm partizanët. Ishte mëngjes dhe shkovan me tabaka në dorë. Atje nëna kishte vendosur ushqim për të; një broke me qumësht, vezë të ziera, gjalp, djath. Amerikani, më kujtohet si tani, ishte shtrirë në krevat dhe mbante duart të kryqëzuara prapa kokës. U çua dhe u afrua tek ushqimi dhe nuk po hante, por i shikonte të gjitha me radhë. E kuptova se nuk kishte besim, se nuk na njihte, dhe kishte frikë se mos e helmonim. Mënjëherë pas kësaj mora brokën me qumësht dhe piva pak prej atje dhe më pas ai nisi të hante. E vetmja fjalë që thoshte shpesh ishte Marku, Marku. Më kujtohet kjo fjalë, pasi ngjante me emrin shqiptar Mark dhe nuk e harroj. Nga sa më shpjegonte nëpërmjet shenjave, mësova se ai ishte shoku i tij që kishte rënë në fshatin Hame dhe siç dukej duhet ta kishte pasur shok të ngushtë. Fati i Markut u mësua shpejt. Ai kishte rënë nga mosnjohja e terrenit në dorë të gjermanëve dhe për këtë më vinte keq. Për më shumë se një javë, i thosha me shenja se ne ishim në kërkim të tij dhe më pas i rrëfeva të vërtetën se e kishin kapur nazistët. Ai u mërzit shumë për këtë.

Ç´moshë kishte amerikani?
Ishte tepër i ri. Mua më bëhet se nuk ishte më shumë se 23-24 vjeç. Ishte i gjatë, i bukur, bjond dhe me fizik të mirë. Ai e kalonte kohën duke lexuar libra, të cilat ia siguronte babai.

Ju kujtohen imtësira dhe bisedat që bënte ai?
Po. Ai me vete kishte marrë vetëm një pagure plastike uji dhe dy harta të terrenit, një në gjuhen shqipe dhe tjetra në gjuhën e vendit të tij. Me shenja më thoshte se donte të dinte vendin ku kishte zbarkuar, dhe unë i tregoja me gisht emrin e fshatit fqinjë dhe se tani ndodhej në Këshisht. Shpesh herë përmendte në ishim partizanë dhe e kishte fiksuar se ishim vërtet të tillë. Strehimi i tij ishte bërë në mënyrë tepër sekrete, pasi e ruanim mirë amerikanin nga gjermanët, që ndodheshin vetëm gjashtë kilometër larg fshatit tonë. Ata nuk të falnin dhe, nëse do ta kishin marrë informacionin se strehonim në shtëpinë tonë një amerikan, pasojat do të ishin tepër të rënda për ne dhe për fshatin.

Sa kohë ndenji amerikani në shtëpinë tuaj?
Ai qëndroi bashkë me ne deri në fund të korrikut të vitit 1944, madje ai ishte dëshmitar kur forcat partizane të Brigadës së Pestë Sulmuese dogjën bashkë me shtëpitë e tjera të nacionalistëve edhe shtëpinë tonë. Amerikani, bëri habi se si ne partizanëve, po na e digjnin shtëpinë partizanët. Atëherë babai nisi t´i shpjegonte se ai i përkiste krahut tjetër, por kjo nuk e rrezikonte aspak jetën e tij. Pas djegies së shtëpisë u detyruam të niseshim drejt Tiranës. Më kujtohet se amerikani ishte në të njëjtën makinë që ishim edhe ne fëmijët. Atë e paraqisnim te të tjerët si një nga djemtë e Cen Elezit. Dihet që Ceni kishte 15 djem me dy gra dhe në Dibër nuk i njihte njeri djemtë e tij. Pastaj ata ishin edhe të arsimuar, pra intelektualë, të gjithë kishin qenë nëpër shkolla në Itali e vende të tjera. Babai kishte vënë në dispozicion të tij edhe dy nga njerëzit e vet për ta ruajtur se mos e njihnin të tjerët.

Ku ndenjët në Tiranë?
Në shtëpinë e një mikut të babait së bashku me familjen e Fiqiri Dines. Me sa më kujtohet, dy ditë me ne në Tiranë ndenji edhe parashutisti amerikan. Babai, ndërkohë, i kishte çuar fjalë Abaz Kupit, të cilin e kishte mik, se do t´i shpinte atje amerikanin që e kishim strehuar. Pas dy ditësh, babai me disa nga përkrahësit e tij e shoqëruan amerikanin deri në shtabin e forcave nacionaliste të drejtuara nga Kupi, ku ishte vendosur edhe shtabi anglez, Julian Ameryn, Devid Smailin. Abaz Kupi, me sa mësuam më vonë, e kishte përcjellë nga Shëngjini drejt Italisë, parashutistin amerikan që kishim strehuar. Nga andej, ai ishte evakuuar për në Amerikë.

A kishit më pas ndonjë lajm për amerikanin?
Jo. Ne i humbëm lidhjet me të. Më kujtohet se, kur ai po largohej, iu lut tim eti që të më linte edhe mua të shkoja me të në Itali e më pas në Amerikë, por kjo nuk u realizua, pasi nuk pranoi gjyshja ime, me të cilën isha shumë i lidhur. Pas viteve nëntëdhjetë, u lidha në-përmjet një mikut tim, Shaqir Trimi, ish- përkthyesit të misionit anglez pranë shtabit të forcave nacionaliste, David Smajli. I kërkova atij të më thoshte se çfarë ndodhi me amerikanin, që kishim dorëzuar te nacionalistët. Ai e kujton fare mirë se kishte ardhur atëherë në malet e Krujës, te forcat e Abaz Kupit një amerikan, i cili më pas ishte dërguar nga këta të fundit në Itali, e prej andej ishte dërguar në Amerikë, por nuk e kujtonte saktë emrin e tij. Në përgjigjen e kolonelit David thuhet se emri i tij mund të ishte Consertino, por nuk ishte i sigurtë për këtë.

A kishit pasojë nga pushteti i Enver Hoxhës për faktin që strehuat një amerikan?
Po. Me sa më kujtohet, në vitin 1945, kur u arrestua im at, Aliu, në gjyq atij iu lexua në akuzë se ishte edhe spiun i amglo-amerikanëve. Për anglezët dakord, se ishte nacionalist dhe në shtëpinë tonë kishin ardhur edhe përfaqësuesit anglezë pranë shtabit të Abaz Kupit, por me amerikanët nuk dinim se kishte ndonjë arsye tjetër për t´u akuzuar, pasi vetëm një e kishim strehuar për tri muaj me radhë, parashutistin historinë e të cilit e tregova. Si antikomunist, nacionalist dhe kundërshtar i Enver Hoxhës, babai u dënua me vdekje, vendim ky që nuk u ekzekutua, por u konvertua në burgim të gjatë për të. Megjithatë, në vitet ´60-të, babai ekzekutohet brenda në burg, pas shpine.



Kush është Avni Agolli

Është lindur më 20 janar të vitit 1931, në fshatin Këshishtë, të Qarkut të Dibrës. Avniu rrjedh nga familja Agolli (Maliqi), tepër e dëgjuar dhe nacionaliste në zonën e Dibrës. I ati i tij, Ali Maliq Agolli, ishte kundërshtar i regjimit të Enver Hoxhës, i cili ia mori jetën, duke e ekzekutuar në vitet ´60-të. Familja Agolli kishte lidhje të afërta me fiset e dëgjuara në Dibër; Ndreu, Kaloshi dhe Lleshi. Shkollën fillore e ka kryer në fshatin e lindjes, ndërsa atë unike e më pas pedagogjiken e ka bërë në qytetin e Peshkopisë, në vitin 1949. Më 7 maj të këtij viti, arrestohet nën akuzën e pjesëmarrjes, gjoja në një grup, që do të përmbyste pushtetin e Enver Hoxhës. Pas rreth pesë muajsh hetuesi, pasi nuk pranoi asgjë nga ato që akuzohej, internohet familjarisht në Tepelenë, Porto Palermo e kampe të tjera pune të sistemit të kaluar. Lirohet prej andej në qershor të vitit 1956 dhe dy muaj më pas arratiset në Maqedoni, së bashku me 2 vëllezërit dhe 2 motrat e tij më të vegjël. Pas 10 ditësh qëndrimi në Shkup, qeveria jugosllave i riatdhesoi. Në pikën kufitare të Bllatës, pjesëtarët e famljes Agolli i priti Kadri Hazbiu. Më 4 tetor të vitit 1956, Avni Agolloi doli në gjyq dhe dënohet me 15 vjet heqje lirie, ndërsa do të bënte vetëm 8 prej tyre, pasi përfitoi nga tri amnisti. Vitet e dënimit i kaloi në kampet e punës në Bulqizë, Tiranë, Krujë etj. Pas kryerjes së dënimit, kthehet në Peshkopi, ku punoi si punëtor në ndërmarrjen e ndërtimit deri në vitin 1990. Tri vjet pas përmbysjes së komunizmit kthehet në Tiranë, ku jeton së bashku me familjen e tij.



Letra e amerikanit James W.Hudson
Si më shpëtuan shqiptarët nga gjermanët në vitin 1944

“Unë isha oficer ndërlidhës i “OSS Secret Intelligence” që punoja para linjave gjermane në atë vend gjatë shumicës së vitit 1944. Unë vazhdova të ekzistoj vetëm në saj të popullsisë vendase, e cila më mbrojti dhe më ushqeu. Ata mund të merrnin fare mirë një shpërblim të majmë nga SS apo Gestapo, të cilin ata mund ta vinin për të gjetur vendin e fshehtë ku unë fshihesha. Në ato male të egra, nuk do kisha as edhe një shpresë për t’u shpëtuar gjermanëve. Por shqiptarët nuk e treguan kurrë vendin ku fshihesha unë. Qindra shqiptarë të asaj kohe, ekstremisht të varfër e dinin se ku fshihesha, por nuk i thanë gjermanëve në asnjë rrethanë dhe nuk u joshën nga asnjë ofertë. Armata e V amerikane, e cila sapo kishte mundur gjermanët ndodhej vetëm 45 milje larg, në Itali. Disa kompani mund të lëviznin drejt Shqipërisë, kur gjermanët po tërhiqeshin prej andej-nuk do të kishte pasur rezistencë, por ata s’e bënë këtë gjë. Të gjithë miqtë e mi shqiptarë u ekzekutuan nga partizanët dhe komunistët, të cilët po lëviznin në drejtim të Tiranës, kryeqytetit, dhe morën më pas kontrollin e vendit. Pra, vendimi i tyre i parë ishte të vrisnin çdo shqiptar që kishte bashkëpunuar me aleatët. Miqtë e mi shqiptarë u vranë të gjithë, si dhe familjet e tyre. Sot kjo gjë kanë frikë se do t’u ndodhë edhe irakenëve-pra që ne më pas do të largohemi dhe se ata do të vriten më pas nga Sadami apo ndjekësit e tij. Këtë mund ta bëjë edhe ndonjë bandë tjetër kriminelësh, që mund të vijë nga kushedi se ku nga brendësitë e vendit, për të marrë pushtetin. Nuk është për t’u çuditur pse ata kanë frikë të bashkëpunojnë hapur me ne. Ne kemi një nam të madh si luftëtarë, por një nam të keq si pushtues. Ne duhet të qëndrojmë në Irak, derisa të vijë çasti i volitshëm për t’u larguar, dhe do ta bëjmë. Epo ju lutem, mos kërkoni afate! Dhe as presion politik nga shtypi amerikan, ose nga partitë e opozitës, për të tërhequr trupat. Nëse do të ndodhte një tërheqje e shpejtë ka shumë mundësi që në Irak të ndodhë një kasaphanë e re”.



Gazeta Panorama


...


Ta lexonte Xhefri me Linon kte histori nuk do ish keq..