Dom Ndoc Nikaj: Kujtime të nji jetës së kalueme

[Brari]

nga TEMA:

-----------

DOSJE

Dom Ndoc Nikaj: Kujtime të nji jetës së kalueme (21)

Aventura fatkeqe e Princ Wiedit me shqiptarët

Kur Princ Wiedi kerkoj ndimen e Prenk Pashës kundra kryengritsave, ai shkoj në Lesh, mblodhi Mirditen edhe u shtrengue per me shkue në ndimë të Mbretit. Aty u ba qendra ushtarake e u mblodh Mirdita, Shkodra, Malcija e Zadrima qi do të shkoshin per me shkatrrue rrethimin e Durrësit

Vijon nga numri i kaluar

Vrasa e Gjeneral Telinit pshtjelloj Greqinë

Kjene ba vrasa në njanen anë e në tjetren para se të të shkonte Komisjoni, e mbrapa u gjetne kundershtime të mbëdhaja ndermjet të Grekvet e të Shqyptarve. Grekt kerkoshin vende per të vetat tue thanë se ishin të banueme prej grekësh. Komisjoni shkoj shtëpi për shtëpi per me ba hetime edhe gjet se banorët e vendit të gjith flitëshin shqyp e pleqt e plakat nuk dijshin as nji fjalë greqishte. Ishte e kjartë se katundet ishin fjesht shqyptarë. Në pa mundsi me rrejtë Komisjonin, Grekt kerkuene me ndalue vendimin e mbassi qi perfaqsuesi italian ishte ai qi ma teper kerkonte me u dhanë të drejtë Shqyptarve, Grekt shtine e vrane Gjeneral Telinin. Vrasa e Gjeneral Telinit pshtjelloj Greqin. Grekt kerkuene me ja ngarkue fajin shqyptarve prej se kje vra në token Shqyptare kurse shqyptarët siguroshin se vrasa nuk ishte e bame prej tyne, por prej Grekve.

U zbulue se me të vertetë ishte prej Grekve e Qeverija italiane me Mussolinin në krye i kerkoj qeveris Greke nji dam shperblim per familjen e Gjeneralit të vram në pesë milion (a 10?). Me qi qeverija Greke ngurroj, i çoj nji ultimatum edhe pregatiti ushtrinë e danamet luftarake per të msyeme. Qeverija greke u gjet e ngusht e uli kryet e pagoj shperblimin e kerkuem.

Kufijt, në një farë mëndyre kjene vue por nji pjesë e mirë e Çamris kaloj mbrenda kufinit Grek.

***

Partina të ndryshme u çuene per anë me disa udhëhjeksa kryenalt qi kerkoshin kryesundime. Në Durrës Esad Pasha, në Mat Ahmet Zogolli, në Tiranë Haxhi Qamili, në Shkoder griniet fetare-politike edhe ashtu Shqypnija per disa kohë u ba lamsh pshtjellimesh. Per mbas Shkodre, Lezhja u ba qender pshtjellimesh e rreziqesh.

Aty u çfaqne dy ansi të vjetra e gadi të harrueme: Fushat e Bregut të Matit e ana e bregdetëse e Shengjinit e Lezhës dikuer paska kenë e banueme me Mirditas qi bijshin dimnit, per me kullotë gjanë e gjallë.

Disa shtëpij Mirditasish të vobekta i paskan shitë pjesët e tyne malcorve të Mbishkoders, shtëpija pasanike e me shum gja të gjall e qi paskan nxanë vend n'ato fusha të Lezhs.

Në rasen qi Shqypnija, mbas të dalune të huejve mbet në duer të Shqyptarve qi, të pa pergatitun, u gjetne porsi berret të pa barij, në Lesh malcorët muerne sundimin edhe vuene kryeparë, porsi prefekt Gjeto Cokun, të shtëpisë së Cokajve, nji nder ma të mirat e Bregut të Matës. N'at rasë, Mirdita qi të vetmin shteg kalimi per në detë kishte Lezhen e Shenjinit kerkoj me pasë në mos tjeter sundimin së bashku edhe prej qi mos t'egersoheshin punët me nji grinie vllaznore. Abati i Mirditës Prenk Doçi u ndermjetsue per me afrue ato dy partina e mbassi Prenk Bibdoda gjindej në Shkoder aj mendoj me afrue të dy partinat rreth tij, porsi nieri ma i nalti i krahinës së madhe të Gegënis, qi nuk mund perballohej me smira të tjerve qi e njifshin vetin ma të vogjel.

Per me mbërrij qellimin e nji afrimi të dishruem çë me shumë kohë ma parë Abati sajoj nji mbledhje me u ba në Lesh ku kjene ftue Mirdita, Bregu i Matës edhe Zadrima.

Mbledhja u ba në Lesh, në ditën e caktueme ku Abati bani nji bisedim të permallëshem fort tue kapë çë me historin e mbledhies së bame, në kohët e vjetra prej Skanderbegut me krenët Shqyptarë e tue e permbledhë në nji kohë qi Shqypnija, e shperdame në mendime e në ndijsiena të veçanta gjindej në rrezik me bjerrë lirin e dhanun e jo të fitueme me gjak e qi veç bashkimi i zemrave e i armve të perbashkëta mujte me pshtue. Bashkimi per me pasë qindresë kishte nevojë per nji të parë e atij të parë t'i veshin gisht ato vetë n'at mbledhje.

Ishin të mbledhun n'at ditë: Krenët e Bregut të Matës, Mano Begu i Lezhës, parija e Zadrimës, Kapidan Marka Gjoni me krenë të Mirditës, Emzot Koleci Ipeshkvi i Zadrimës, Atë Gjergj Fishta, disa priften tjerë dhe Abati i Mirditës e unë qi gjindeshem n'at kohë pranë Abatit e Prenk Pashet në çdo rasë.

Abati biseden e bame n'at rasë e perfundoj tue kerkue të lidhej ndermjet nji "besë" sikur motit kje lidhë n'at vend besa e kryeparve të Shqypnis edhe paraqiti mendimin qi si kryeparë të zgidhej Prenk Pasha e si nen kryetar nji Bregamatas edhe priti qi mbledhja t'epte mendimin e vet.

Emzot Koleci foli egersisht disa fjalë mbas të cillave filluene zemrimet.

N'at ças u çfaq nji shqetsim i pa pritun n'anen ku gjindeshin Emzot Koleci me Atë Gjergj Fishta u shkput andej e shkoj kahë tuba e malcorve ku pershpëriti me zemrim e ndezi malcorët në kundershtim.

Marka Gjoni qi me krenë e me nji tubë mirditas gjindej në krahin e djathtë t'onin, tue pa shtytjet e Emzot Kolecit e të Gjergj Fishtes per kundershtim e dasij, u kuq në fëtyrë e u ndez në zemrim dhe briti: "Daju Mirditë m'ane". Mirditasit u zmprapne, u rreshtuene edhe gatuene martinat e krahit në dorë edhe i mbyllne, të gatueme per veprim.

Bregamatsit, po ashtu u shternguene edhe na kishim ngelë ndermjet të tyne per pa dijt kjartas shkakun e nji ngucjes aq të rrezikëshme n'at ças.

Abati u turr e u hyni ndermjet të dy partinave e me fjalë t'urta e me auktoritetin qi kishte me nderimin qi të gjith kijshin per te mbujt me ndalue rrezikun e madh të nji grinies e nji gjakderdhjeje të pa pritun dhe të pa arsyeshme.

U prit, desht zoti, nji grinie e mnershme, por sa per bashkim e besë puna deshtoj. Nuk u mbërrij qellimi. Partinat u dane edhe gjeja ngeli e nderlikueme si çë kje n'e parë. Marka Gjoni me krenët shkoj perpjetë e Bregamatasit u këthyene në vendet e tyne.

Na me Abatin e me Mirditas u ndalme në Lesh, ku Abati i bani nji memorandum Fuqinave të Mëdhaja dhe ja çoj admiralit Hingliz qi gjindej me nji daname në Shengjin.

U muer vesht ma parë neper dhambë e ma vonë edhe çiltas se shkajku i dasijs e i grindjes ishte kene Emzot Koleci e Atë Gjergj Fishta t'ardhun postafat n'at mbledhje per me prishe çdo bashkim qi mund bahej!! Dy të quejtunit e të kujtuemit nga tjerët per atëdhetarë të flakët! Atë Gjergj Fishta diten ma parë ishte kenë në Konsulli i Austris së Shkoders dhe prej andej, me ngutsi naten para se do të bahej mbledhja e Lezhës, paska shkue në Nenshatë e fjetë te Emzot Koleci dhe bashkë me te ardhë në mbledhje, por, si mbas porosienash marruna, me qellim me prishë bashkimin!... Me gjith se si Emzot Koleci ashtu edhe Ate Gjergj Fishta aso kohe ishin nder dashamirët ma të ngushtit të mij, në ket rasë nuk mujta ta heshti të verteten.

Abati me zotsin e vet patriotike mbërrini me ba nji afrim të perkohëshem ndermjet të Mirditasve e të Malcorve edhe me prani të dy palve kje emnue perkohësisht porsi kryeparë Gjeto Coku qi muer sundimin e Lezhës e të Shëngjinit. Burrë i vjeter i ndershem në të gjitha pikpamjet dhe shtëpi e fortë me mashkullij e me fis. Qetsija, sa per atëherë u ba. Perziemtarët të kënaqun, kjene këthye në vendet e tyne e mbrapa Marka Gjoni me mirditas shkoj perpjetë e na me Abatin u këthyeme në Shkoder.

***

Nuk i vuni ma vesh kush asajë ngjarje e kuer Princ Wiedi nga Durrsi kerkoj ndimen e Prenk Pashës kundra kryengritsave, Prenk Pasha shkoj në Lesh, mblodhi Mirditen edhe u shtrengue per me shkue në ndimë të Mbretit. Aty u ba qendra ushtarake e u mblodh Mirdita, Shkodra, Malcija e Zadrima qi do të shkoshin per me shkatrrue rrethimin e Durrësit.

Në nji kohë të caktueme, ushtrija e mbledhun në Lezh u nis per në Durres e prej andej nxuni vend n'Ishem. Aty Prenk Pasha desht me ba pushim në pritje qi Matja e prijme nga Ahmet Zogolli, si mbas fjale të dhanun, do të zbritëte, me ushtri të vet per me u bashkue me Prenk Pashen e së bashku me msye kryengritsit qi gjindeshin në Rrashbuell.

Mbassi Ahmet Zogolli nuk bante ballë me shpejtue, edhe thirrmjes i nepte pergjegje po, por nuk luente, Pashës i hyni dyshimi qi mos të kishte mende trathtije e porsa ata të kapeshin me kryengritas me u ra mbas shpine. Ishte i nipi i Esad Pashë Toptanit!... Anmik i Princ Wiedit!..

Në sa qi Prenk Pasha gjindej vjerrtash në dyshim per me fillue të msyemet, ja mbërrijne në lamin ushtarak t'Ishmit Luigj Gurakuqi e Palok Kurti prej Shkoder edhe, porsi të çuem nga konsulli i Italis e këshilluene mos me u shtye me pertej. Italija e shikjonte me sye të keq Princ Wiedin gjerman per mbret Shqypnije pse kishte dashtë me kenë nji Princ italian të shtëpis Savoja.

Prenk Pasha nuk u vuni vesh porosinave të tyne por vetem ju shtue dyshimi per kahë Ahmet Zogolli qi mund ishte i shkelun per me prishë qindresen e Wiedit e ashtu me u nimue kryengritasve tue u ra këtyne mbas shpine.

Tue pa, të derguemt nga Shkodra në Prenk Pasha nuk bante ballë me ndjekë këshillet e dhanuna e me shkatrrue ushtrin perdorne trathtinë. Shkelne nji tubë të malcorve edhe në nji mbramje dhane kushtrimin rreth e perqark tue britë: "Ikni burra sa u a msyni potera". Me nji lajm aq të pa pritun u dha ikja per anë. Fuqija u shperda. Nuk ndigioj ma kush të parë as urdhen e Prenk Pasha u gjet vetem me nji tubë mirditas besnikë edhe me nji tubë shkodranë të lidhun me besë me ba vdeken me te.

E kam ndij Prenk Pashen shum heresh, qi tue folë per ato rasa, nuk qitëte mendje burrnin e besen e shkodranve n'at rasë.

Princ Wiedi vazhdoj edhe do kohë tue ba qindresë me ushtritë qi kishte mbrenda nder të cillët pjesa ma e madhja e ma e forta ishte ajo e mirditës me Marka Gjonin per krye të shkuem nga ana e Shengjinit.

Abati i Mirditës me mue e me djelm e tij mbas veti shkoje dhe aj në Durrës per me u dhanë gajret mecave qi prej Mirdite patne randë burrnisht me luftue per atme e per mbret. Edhe ndejme aty per disa javë.

Mirdita n'at rasë pat lanë shum krena e jo aq tëper me të vramë por ma shum nga malarja qi i kapi ata djelm të vaditun nder male e nder bjeshkë.

Mbassi e pau Princ Wiedi se nuk mund qindronte ma pertej, muer disa çakla, la pallatin mbretnuer, hyni në nji danam e muer detin e u këthye në vend të vet.

Në Durrës, mbassi iku Princ Wiedi u perba nji qeveri e perkohëshme Shqyptare.

***

Mbassi shkoj Princ Wiedi, në Durrës u perba nji qeveri e perkohëshme ne kryesin e Turhan Pashës. Kje thirrë edhe Prenk Pasha per me marrë pjesë në qeveri, por aj, porsi Princ i Mirditës, nuk pranoj nëpunsi shtetnore por vetem u lidh me besë me kenë me ta në të gjitha punët edhe me e mpshtetë qeverin, me fuqin e vet. Mbassi Prenk Pasha pat ndejë në Durrës per do kohë mendoj me u këthye në Shkoder edhe prej andej me dalë në Mirditë per do pajtime e ngatrresa të ndodhuna.

Rruga ma e sigurta per te ishte ajo e detit per me dalë në Shengjin. Bile Abati pat marrë nji telegrafë per ardhjen e tij nga Shengjini e në diten qi do të vinte Abati e une edhe nji tubë mirditas dolme në Shengjin me e pritë. Pritme sa pritme por tue pa se nuk erdhi u drodhme e u këthyeme në Shkoder.

Tue këthye më shkuene sytë gjithkund perpjetë të malit të Shëngjinit edhe pashë se çë nën sqelë të Shengjinit e deri në fund të Lezhës, ishin kenë vue roja. Shifej ka nji rojtar largas njani prej tjetri nja pesdhetë hapa e qi me martina në dorë vrojshin rrugen e Shëngjinit. Ishin mirditas të vuem per roje të rrugës per kahë do të vinte Prenk Pasha.

Por per rrezik Prenk Pasha nuk kishte marrë rrugen e detit. Atij i mpshtiellej teper e nuk munte me bartë vaporrin e veçanrisht kuer deti kishte tallas.

Pat shkue, i percjellun n'at ditë qi do të nisej i percjellun nga ministrat e tjerë deri te bregu por kuer kje tue hye në sandall me shkue te vaporri ku pau tallazet e forta qi perplaseshin per vaporr, u tha të gjithve se ishte e pa mundun të bante rrugen per detë edhe u këthye në Durrës ku, mbassi aso kohe mungojshin mjetet, kje vue në dispozicion të tij nji kamjon i madh ku do te hynte aj e percjellsat e tij. Nder ta ishte edhe konsulli i Hinglizit.

Para se me u nisë per tokë, si mbas marrveshtjeve qi kishte me segretarin e vet Brahim Effendinë aj i telegrafoj sekretarit tue i lajmue ardhjen per tokë. Segretari të marrmen at telegrafë do të çonte mirditasit me ruejt rrugen.

Gjindej nenprefekt aso kohe në Lezhë nji shkodranë i quejtun Zef Shantoja. Nder asish qi me fjalë diftohej atëdhetar i flakët gjith ku t'i delte ndonji llokem.

Telegrami i bamë nga Prenk Pasha segretarit të vet kishte ra në dorë të tij e tue kenë se po n'at kohë u gjetne në Lesh dy të birt e Gjeto Çokut, aj ja pat lajmue at telegrafë atyne edhe ndalue mos t'i shkonte Brahim Effendis.

Të birt e Gjetos, të marrmen at lajm patne kohë mjaft me mbledhë puntorë gjakmarrje e me nji tubë shokë, në nji shenj vendi vuene priten.

Shkputne hekurat e rrugës së hekurt qi e sollne terthuer në mëndyrë që çdo automobil qi do të vinte asajtë, do të ndalohej me largue ato hekura të randë qi mezi mund dyndeshin me dhetë a pesmdhetë burra. Automobili me Prenk Pashen mbrendë mbërrini edhe shoferi kje i shternguem me shterngue frenjt e me ndalue automobilin per ballë t'atij pengimi, kuer me ças krisi pushka batare. Të mbrendëshmit nuk kishin kahë sjelleshin per qindrese me gjith se t'armatosun mirë. Ugashi me nji mirditas të ri bane nji qindresë aq të fortë sa penguene rrethuesat qi ishin të strukun mbas shkrepash e nuk shifeshin per shenj të shtimesh.



Vrasja e Prenk Pashes

I mirditsi, i shpejtë e guximtar i pa shoq këcej prej automobilit e në tokë edhe ndretë në kambë u bani ballë të gjithve me nji te shtime aq të shpejtë e të rrfeshme sa me habitë kedohin, por zbluet e në shenj të pushkve të tyne kje qillue me dy pluma e ra vdekun per tokë. Prenk Pasha kje vra me 21 Marc 1919. Pat dy pluma, njanin në krye e tjetrin në trup. Konsulli i Hinglizit kje varrue. Disa vetë shkodranë qi kishin kerkue me perfitue me ardhë në Shkoder me automobilin e Prenk Pashës mbetne të vdekun.

Vrasa e Prenk Pashës bani pershtypje të randë në Shkoder e në të gjith Shqypnin. Anmiqsija e vjeter ndermjet të Mirditës e të malcorve u persërit në nji kohë kuer ma teper se kurr lypej bashkimi e vëllaznimi ndermjet të Shqyptarve.

Në Shkoder sundonte komandanti francez Bardi de Fourtou i cilli, per nji nderim te veçante dha urdhen qi trupi i Prenk Pashës, me gjith se i vramë jashta rrethi të sundimit të tij të bihej në Shkoder.

Rrani Mirdita. Erdhne Kapidanat e Krenët edhe vogjlija qi me kapolë të xhurdijave të hjelluna per mbi krye e me thekë të perkulun para fytyre, rend me rend e me mauzere nën krah me gryka per dhe shkuene mbas kufomet dhe e percuellne te vorri.

Vorrimi kje ba me ndertimet qi i prekshin nji nieri aq të madh e me randsi.

Mbas vdekjes së Prenk Pashës, parija per trashigim i rrinte Marka Gjonit. Me vdekjen e Prenk Pashës ngjarje të reja ndodhne në familjen e Gjomarkaj.



Testamenti i Prenk Pashes

Prenk Pasha para se të vdiste pat lanë nji testamend të shkruem me doren e vet. Me qi kishte besim të plotë në mue per kahë mshehtsija e nevojitun, tri heresh më pat thanë me shkue në një kohë të caktueme pse donte të shkruente nji testamend bashkë me mue. Une po në kohët e diftueme shkova por e gjeta me ndjerz dege të nalta ushtarake në bisedime e siper edhe ashtu herë mbas here puna kje shtye. Të mbramen herë më tha - mbasi nuk na duel kohë me shkrue së bashku e shkrova une vetë. Une u gzuesh per at pune pse nuk doshem me dijt se çë testamend mendonte me ba veç se më tha tue qeshë, se çë kan me u perleshë mbas vdekes s'eme!...

Testamendi ishte se mbassi aj nuk kishte kend të aferm të vetin e në brez të tij perpiqej me Markagjonin në të katertin brez aj pasunin e vet, t'eger e të butë po ja lente Mirditës marë e krenët t'a dajshin nder të vobegët e Mirditës.

Sa per n'at pikë flitëte testamendi kjartas por rrinte çeshtja e grues tij, e mbetun e vejë edhe e re. Sa per zakonet e Mirditës, trashigimi i grues ishte i caktuem prej kanunit, por grueja ishte Shkodrane. Duhej pra me ba nji ndryshim të veçantë n'at pikpamje.

Une kishem pasë miqsi të ngushtë teper me familjen e Prenk Pashës çë se aj gjindej në Kastamun e në Stamollë e mbrapa me Prenk Pashen edhe njeheshem aty porsi miku ma i ngushti i asajë familje; Miqsi me Margjelen, me Daven e me Prenk Pashen por ata patne vdekë e prandej me ndrrimin e ndodhun une fillova me u shmangë e me u largue tek, tue mbajtë gjithnji sjelljen miqsore, por pa u shtye thellë në gjejen familjare e në drejtimet perkatëse.

Marka Gjoni e Kapidanat tjerë ndejen e tyne e kishin n'Orosh e veç kuer vijshin me ndejë në Shkoder hera herë me javë, kishem të perpjekun me ta.

Prandej, për të gjallë të Pashës une shkoshem per gjith ditë, si nji ditë nji tjeter, por tash mbas vdeke shkova në krye tri a kater ditve sa mos me u largue me turr.

Ishem tue kalue neper rrugzen qi çon te shtepija e Pashës kuer ndesha Kapidan Marka Gjonin me nji tubë mirditas per mbrapa qi kishte dalë prej shtëpije e po shkonte te Fusha e u falme, por aj tuk me pau më gjoj me fjalë.

Zotni Dom Ndoc - më tha: - Të kena dijt e njoftë se je miku ma i ngushti i shtëpis Gjomarkaj, por po duket se paske kenë vetem mik i Prenk Pashës e jo i joni. Tash qi vdiq Pasha nuk je tue ardhë!...

-Nuk kam ardhë, kapidan - i thaçë - pse nuk më kande me u futë aty ku nuk jam i thirrun!...

-Në kjoftë per ate - m'u pergjegj - qe po të thrras, e në je burrë mos n'a len tash qi kena nevojë per ty!... Me ato fjalë u dame. Une shkova kahë Shtëpija e Pashës e aj kahë Fusha e Çelës per ku ishte nisë.

Me at ditë ngela edhe ma i shtëpis se ishem ma parë pse Marka Gjoni e lshoj të gjith besimin e vet në mue. Aj nuk dinte as me shkrue as me këndue edhe të gjitha punët e veta m'i mpshteti mue tue më thanë: Ti je kjanë besniku i nanës Margjelë, besniku i Abatit të Mirditës, besniku i Prenk Pashës e pra ke me kenë edhe besniku i jem.

Me ato fjalë e edhe me sjelljen e vet aj më lodhi e ma hangri zemren, pse nuk bante gja pa më pvetë mue edhe bante gjith ç'i thoshem une se asht mirë me u ba.

Mbërrini puna e rregullimit të shtëpis. Kje këndue testamendi edhe krenët në perfaqsim të popullit të Mirditës thane se sa per shka thonte testamendi per me ja da pasunin e Prenk Pashës të vorfenve të Mirditës, ajo nuk ishte nji pasuni aq e madhe sa me ngrofë të gjith Mirditen edhe prandej, i thanë Marka Gjonit e gzofsh ti me vllazni!

Sa per gruen u mblodhne krenët per me ba pleqnin. Kje pvetë grueja se çë donte me ba. A donte me ndejë në shtëpin e burrit a por donte me dalë. Ajo pergjegji se ishte ene e re teper per me ndejë aty ku mund i delshin fjalë e prandej mendonte ma mirë me dalë. Të gjith e pelqyene mendimin e sajë edhe nuk mbet tjeter veçse me ba pleqni se si me e percjellë gruen. Ajo per ate zgodh amanetqar të vetin Argjipeshkvin e Shkoders Emzot Serreqi tue thanë, si ta pranonte aj, ajo do t'i rrinte.

***

Marka Gjoni aso here tha edhe une po emnoj per amanetqar t'emin Dom Ndocin e shka të pranojë aj e kam pranue une.

Puna u fillue ma së mari e me qetsim të dy palve. Grueja nder krenët qi e perkrahshin ma teper kishte Zef Ndoc Ndrecen, bisedarë i squet në mos tjeter. Kje nder pleq Prenk Marka Prenga flamurtari i Oroshit, Marka Kola i Oroshit edhe tre a kater flamurtar tjerë qi u kam harrue emnat, edhe ashtu me dymdhetë a pesmdhetë vetë kje ba pleqnija e grues.

Muerme e dhame per me gjetë nji rrugë ndermjet të kanunit të malcis e të sjelljeve të gjytetasve. Te e mbramja rame nji fjale me i dhanë grues nji shumë të hollash në napuliona ari 2000 (dymij) e edhe takamet e dy odave të Prenk Pashës me gjith çë gjindej per mbrenda. Per me sigurue dhanien e asajë shume u dha vendimi se grueja do të rrinte në shtëpin e burrit deri në diten qi t'i dorëzoheshin 2000 napulionat edhe per sa të rrinte aty, Kapidani do t'i nepte asajë Nap. ari në ditë pesë (njëqind frank ari) per shpenzimet e shtëpis qi do ta mante të çilun me sherbtorë e sherbtore sikur pat kjenë para vdeket të Prenk Pashës.

Vendimi u shkrue. Kje nenshkrue prej Argjipeshkvit Emzot Serreqi, per gruen edhe prej meje per Marka Gjonin e mandej prej krenve e pleqve.

Une per nga ana e jeme, e mendova se grueja do të rrinte e kënaqun nga aj vendim edhe per njimend kuer ja këndueme vendimin te shtepija u pa se i pelqej edhe n'a tha: "Kjoshi faqe bardhë e se kjoshi pleqnoshi".

Tue u këthye une prej argjipeshkvijet per me shkue te shtëpija e Prenk Pashës, rashë kahë Fusha e Çelës, këtheva te shtëpija e jeme edhe mandej dola e mora rrugen në teposhte. te skaji i rrugës terthuer më duel para Marka Gjoni qi ishte kenë tue u rrue te Rrok Serreqi e më pveti a ishim da të ndrequn a të çartun. Të ndrequn i thaçë - pak vartas pse kishem frigë me ja thanë ashtu befas shumen e madhe të hollave të caktueme qi në menden e nji malcori vret veshin me ja dhanë nji grueje. E kena ndreqë i thaçë pijtas por të kena vra tek!...

-Më keni vra po thue?.. Po, edhe ne paç dhanë krejt gjanë e Pashkës, per ate mos u tut se të luen kush fjale. Shka ke pranue e ke nenshkrue ti, e kam pranue une e nuk e luen gja!..

Ato fjalë mue më qetsuene pse, me të vertetë, me e shikjue se grave të mbetuna të veja në Mirditë pleqnija u nep drith në mot per ushqim deri të rrij e vejë pa u martue. Ajo shumë ishte gja perte nimozotin edhe prandej une me gjith se doshem per nga ana e pershtypjes qi do të bante nder kapidanat e në Mirditë pergjithsisht një punë qi kapercente çdo ligjë të kanunit të vendit.

Vijon në numrin e ardhshëm

--------


Ne se dikush mundet nga gazeta TEMA te sjelle ketu te gjitha kujtimet qe po boton TEMA nga dom Ndoc Nikaj do bente nji pune me vlere..meqense Dom Ndoc Nikaj eshte nje deshmitar serioz e direkt i atyre periudhave komplekse te historise tone kombetare..

cdo te mire..

[Brari]

nga Tema:

----------

DOSJE

Dom Ndoc Nikaj: Kujtime të nji jetës së kalueme (23)

Kush ishin shqiptarët që i banë thirrje Musolinit të pushtonte Shqipninë

Vijon nga numri i kaluar

Përpjekjet e mija me françezt

Lidhme kontraten qi e forcueme me vulen e Ministrit të Francës në Tiranë edhe ata u nisne per pregatitjet e punimit. Me mbërritjen e nji afati të dhanun atyne per pregatitje ata do të dorëzojshin një paradhanie, me giasë, ne mos paça harrue, nji gjysë milioni frank France qi ishin aso kohe 100 fr. fr. nji napulion ar.

Porsa mbërrini koha ata per mos me lanë të binte kontrata më telegrafuene me shkue në Parigj me marrë në dorëzim të hollat.

Natyrisht une, mbas nji telegrami të tillë e nxuna punen e kryeme dhe mbassi qi frengishten nuk e dijshem aq mirë sa me perfundue punë me aq randësi sa ishte çeshtja e shum milionave, mora me veti e me shpenzimet e mija nji francez qi gjindej në Shkoder, porsi profesor gjuhe nder msojtore shtetnore Prof. Poujon e me të shkova në Parigj.

Atje n'a bane me pritë nga nji ditë në tjetren. Durandi kishte nji automobil të vetin edhe n'a bani me shetitë e me njoftë gjithë Parigjin, por une doshem me krye punë pse nuk kishem shkue per sheti. Mbassi ata n'a suellne per dy muej rresht pa perfundue farë sendi e pashë se nuk kishin gja në dorë por ata mundoheshin me shitë të tjerve kontraten qi kishin me neve.

Pichardi, per njimend ishte bankier, por i biri qi kishte firmue kontraten nuk kishte gja të veten e i jati nuk donte me dijt gja per pyeje në Shqypni.

Per mos me ngiatë mbas gjashtë muejve qi ngela në Parigj tue pritë neser në neser n'uzdajë e prisha me ta e u lidha me nji shoqni qi nepte uzdajë të plotë per zotsi.

Por ky nuk kje akti i mbram i asajë pyelle të helmueme. Pyella prej dorës s'eme kaloj në nji tjeter.

Ndoc Pistullim e të birin, patne marrë në sy me ba në Shkoder nji dugajë të veçantë e shembullore sikur shifen nder gjytete të mëdhaja t'Europës. Nji Bon Marche e Prentant të Parigjit, nji Rinascente të Milanit pa veshtrue se nji gjytet i vogel ka teper ndryshim me gjytetet e mbëdhaja. Ajo punë porsi ku tim ishte gja e naltë porse per nji vend sikur Shkodra ku blesat, veçanerisht katundarët e malcorët ishin të vaditun me shkue në dugajët e shitsave, me u ulë kamturqisht, me ju çue ka nji kafe, me ju dhanë ka nji cingare duhan e mandej me ble mbas disa kundershtimeve në çmimet, ajo nduer tregtijet nuk pinte uej. Per ma teper, tregtarët tjerë per me thye ate filluene me ulë çmimet aty ku Pistulli nuk mund binte prej shpenzimeve të randa të ditës qi aj do të bante me shegerta e shegertesha qi mante per çdo degë malli e qi tregtari e shikjonte të vetem me nji ose me dy shegerta edhe ashtu Ndoc Pistulli kje i shternguem me mbyllë.

N'at rasë, sikur u pa, i rrejtun i biri mbas fitimeve të mbëdhaja të ndijme se mund baheshin prej pyejeve e mbas dijenis qi kishte pasë prej françezit Persager që kuer pat kenë në Shkoder pat ra te shtëpija e tij edhe mbushë kryet me gjana fantastike, aj shkoj në Parigj, muer informata nga nji shoqn qi pat kenë me shoqnin e parë Durand - Bichart e qi thohej ingjinier espert pyjesh e aj ja kishte mbushë kryet me miliona qi mujshin me fitue në pyellen e Qafmollës, edhe ardhë bashkë me te në Shqypni. Shkueka te Kapidan Gjon Markagjoni edhe tue i dhanë nji shumë të hollash në dorë, ja pat mbushë menden me terhjekë mue prokuren e me ja dhanë atije mbrapa pat ba nji kontrate blemje t'asajë pyelle qi bashkë me françezin e muer Ndoc Pistulli me e pre e me u ba industral pyejesh e lande. Nji zanat i pa zanat per te.

Kuer ndjeva se kishte hye Ndoc Pistulli n'at punë, paçë mendue se kishte ndonji shoqni të huejen e pra kuer e ndesha në rrugë i fola per pyellen tue i diftue kënaqsi të njimendshme per qi të mbërrinte me e ba shitjen prej se une kishem interesen t'eme pse sa me shpejt të shitej, aq ma shpejt une mund merrshem të hollat e mija.

Kuer une ja permenda aj m'u prue e kerkoj me mbajtë mshehtsi n'at punë. Nuk u kujdesova ma pertej, por te e von ndjeva se Ndoc Pistulli e kishte ble aj vetë pyellen e pashë gabimin e tij. Aj kishte me veti të quejtunin Grangi me të cillin une kjeçë keqë në Parigj pse, me shka më kje diftue aj nuk kishte zotsin e lypun per shka paraqitej edhe ashtu nuk desha të baj punë me te.

Njani gabim ngrehi tjetrin e Ndoc Pistulli ngeli keqas me pyellen pse mbassi shkrini mbrendë disa të holla, landa e preme mbet mbrendë, shka desht me shitë nji parti traverse ferrovijsh, në nji rasë qi unë gjindeshem në Tiranë, nji shoqnis, porsa paçë dijeni i lajmova shoqnis si mos të gabonte me dhanë të holla para hanie pse une në bazë të dokumentave qi kishem në dorë, porsa të delte landa në breg të detit une mujshem me e sekuestrue edhe ashtu ajo shitë - bleme deshtoj. Ndoc Pistulli mbet pa të holla, ju desht me hjekë puntorët, me percjellë francezin edhe landa asht tue u kalbë e rrzueme per tokë.

Ashtu aj damtoj nji heri edhe pronarët e pyellit. Ndoc Pistulli, me at gabim të bamë kje tue sharrue fare, por gjeti nji tjeter burim. I biri, Pieter Pistulli, patë nxanë miqsi të ngushtë me nji italian të quejtun Giro edhe lidhë me të per çeshtje politike në kohen e Zogut per me çue në vend kërkesat italiane.

Giro, sikur u çfaq ma vonë, paska kenë vegla e Musolinit i derguem pastafat në Shqypni me qellim me rrzue Mbret Zogun. Paskan sajue me ba nji kerkesë Musolinit per qi me ardhë e mpshtue Shqypnin nga nji dorë rrmyese, nga nji gjakbasë, nga nji Mbret absolut. Paskan ndreqë shkresen e thirrjes së Musolinit në Shqypni edhe nenshkrue, Ndoc Pistulli, Gjon Markagjoni, Nush Topalli e tjerë. Me at nenshkrim merrka do të holla sa me pshtue prishjen e unjshme financiare.

Pyella pret ndoshta kohë tjera por landen ma të miren e sajë e ma t'afermen per të bartun e pat rrxue francezi i pa mjeshtri edhe me shka shifet në te nuk ka me pasë farë dobije as Pistulli as une. Sa per Qafmollë, porsi sfrutim e shoqni unë çë me diten qi Gjon Marka Gjoni bani kontraten e shitjes, unë hoqa dorë krejtësisht soje.



Opozita popullore dhe Legaliteti

Dy partina të forta pat Shqypnija, të cillat i kundershtoshin parinë njana-tjeters. Njana kje partija e opozitës qi perballonte shperdorimet e partis tjeter me Ahmet Zogollin në krye. Mbassi kje perba parlamenti porsi auktoritet me vullnet të perbashkët të popullit edhe deputetët kjene të zgiedhun me dredhina, me bishtnime e me trathtina per me pasë shumicen nga ana e qeveris sunduese u mkam partia perballuese qi kje quejt Opozitë. Qendra e fuqis u ba Shkodra qi mbrapa e lidhun edhe me anen e Toskënis bane kryengritje, msyene Tiranen qi nuk mujt me u ba ballë. Ahmet Zogolli iku e duel prej Shqypnijet, shkoj në Jugosllavi. U perba qeverija me antarët e Opozitës, anmiqt e Ahmet Zogollit, edhe vuni kryeminister Fan Nolin, i cilli kje i mpshtetun nga komunistat e Rusis qi çojnë nji deputacion me u pjekë me Fan Nolin.

Marrëveshtja e Fan Nolit me rusët, shqetëson Mbretnitë Europjane edhe perkrahin Jugosllavinë me i dhanë ndihmë Ahmet Zogollit me hye në Shqypni.

Aj me Musa Juken perban partin e quejtun të Legalitetit. Msyen Shqypnin me fuqitë e dhanuna nga Jugosllavija, permbysë qeverin e opozitës edhe merr në dorëzim sundimin.

Ban ahmarrje të forta. Mvar të gjith ata qi patne perkrahe qeverine e ma parëshme e qi nuk patne ikë perjashta. Dnoi me burgime të gjata. Mvarë nji prift të ri Dom Nikoll Gazullin, largon per ndeshkim prej Shqypnije per disa kohë Argjipeshkvin e Shkoders, Emzot Lazer Mjeden edhe Emzot Bumçin, antarë të Këshillit të Naltë. Shtyen në vrasje shtëpijat ma të mirat e të permendunat e Shqypnis.

Dora e djathtë e tija per mizorina janë Musa Juka, shkodran e Krosi i Sali Cenit, matnjanë, ish kujdestar i pasunis së tij në Mat.

Proklamon Republiken Shqyptare edhe bahet kryetar republike, i rrethuem me disa klysh t'unshem per sundim e per të holla, Koço Kota, Pandeli Evangjeli, Sulejman Delvina e tjerë ndjerz të pa njoftun e të pa emen, të ardhun nga Amerika kuer u lirue Shqypnija e jo nder t'ikunit politik por të shkuem atje per me jetu, e në pa mundsi me jetue në vend të vet.



Ahmet Zogu afrohet kah Italija

Per me u ba mbret, shtyen klysht me britë se Shqypnija kerkon mbret. Vinë telegrame, - nga Skrapari, nga Delvina, nga vendet e pa njoftuna, - qeveris e parlamentit per me kerkue qi Shqypnija të proklamohej Mbretni e mbrapa nga të gjitha anët ku zyrtarët n'emenin e popullit bajnë telegrame, e kerkesa.

Parlamenti mbëlidhet, don me plotsue dishiret e popullit marë edhe proklamon Mbret te Shqyptarve Zogun e Parë.

Shqypnija me at proklamim nuk ndrroj faqe per tjeter veç se pau shpenzimet e terbueme qi baheshin në Pallatin Mbretnuer e në Familjen Mbretnore në sa populli ngordhte per buk.

Puna qi ma teper terhoqi mëninë e popullit shqyptar n'at rasë kjene terbimet e shtëpis mbretnore ku motrat e Ahmet Zogut, malcore të Matit u rrethuene me kavaliera, me sherbtorë e sherbtore, me atllarë edhe në shpinë të kualve me nji tubë kalorë per mbrapa, i bijshin kryq e terthuer rrugave të Tiranës me kreni e terbim të pa shoq sikur nder kohët e vjetra kuer Beglerët e Tiranës nuk leshin me çilë gojë tjerët, per ndryshe u gersitëte kuburja.

Me qi Ahmet Zogu kishte nevojë per të holla, harroj ndihmen qi i pat dhanë Jugoslavija e u suell kahë Italija. Shqypnija nuk kishte t'ardhuna me plotësue andjet e tija, lidhi e zgjidhi me Italin edhe i terhoq miliona per qellime politike e pasunoj vetin edhe plotsoj gjith ç'i lypej per shfrimet e veta.

Parlamenti qesharak me antarë klysh të vaditun me britë si mbas urdhnit të dhanun nga Krosi i Sali Cenit, qi persëritëte urdhënat e marruna ma parë zgidhshin e lidhshin n'emen të popullit të ngratë qi bluhej në veti pa mbujtë me shfrye.

Prej parlamentit i kjene falë Mbretit pasunitë Shtetnore, ato pasuni qi mujshin me dhanë prodhime per me lehtsue pagesat e popullit të ngratë qi vuen per buk.

Italija tue pa se me gjith milionat e dhanun nuk perfitonte gja nga nji nieri qi nuk kishte të ngimë, kur filloj e i ndezi per rreth ziarmin e shqetsimit qi shifej per anë. Klysht italian të ardhun nga Italija kerkojnë me nxanë peshk n'uej të turbullt e fryejnë tue dhanë shpresen e mpshtetjes t'Italis. Per rreth Pallatit ku mbretnon vetem Krosi e fjalët e tija janë urdhen, bahen pregatitje per me permysë gjejen e krijueme të terrorizmit ku askush nuk ka sigurim per jeten e vet, pse me shtytjen e fjalës mbretnore mund pritej nji plumb nga çdo anmik personel e familiar.



Atentati i Muharrem Bajraktarit

Në nji mbramje ishte tue shkue nga Pallati Mbretnuer Muharrem Bajraktari i dibranë, nji nder ma t'afermit e Rojes Mbretnore, kuer shef nji të rojës qi i afrohet. E vron me bisht të synit edhe e vegon se ka vue doren në brez me nxjerrë gjashtaren. E shef se don me e vra edhe me shpejti të rrfeshme mbrrijti me ja ngjitë per krahi e me i nxjerrë pushken nga dora. E ven para dhe e çon te Pallati. E len aty nen roje të nji besniku të vet e aj vetë shkon fillë e hye para Mbret Zogut me turr. I lshon gjashtaren per mbi tryez e i thotë: Asht gja e pa burrni me ba këso poshtersienash. Kuer të duesh me vra kend vraje me dorë t'ande e mos shtjer tjerët me vra. I len gjashtaren edhe del per dere.

Në sa qi në Tiranë kishte dashtë me vra Muharrem Bajraktarin në Mirditë kishte çue nji t'Oroshas, të graduem Ndue Lluskun per me vra Kapidan Gjon Marka Gjonin. Gjonit i kishin çue lajmin do miq të tij per me u ruejtë e porsa Ndue Llusku kishte mbërrij n'Orosh, nji prej rrogtarve të Gjonit i kishte dale para edhe vra dekun, por pushka i kishte lanë kohë me shti edhe aj e ja kishte ngjitë rogtarit, i cilli edhe aj mbetë i vram.

Kuer Gjon Marka Gjoni pat ardhë në Tiranë para se me hye te Mbreti pat ndeshë Abdurrahman Krosin qi i pat thanë: "Si n'a vrave Ndue Lluskun? E aj me zemrim i pat pergjegjë e kam vra mu pse asht kenë miku i jyt me ta pre per mik! Ti kerkoje!... Krosi kishte ulë kryet e kalue pertej.

Këso punësh pat fillue me ba Ahmet Zogu, per me hjekë çdo burrë, qi atij i bante hije e i shtinte frigë se mund kishte o mund bante parti. Kerkonte me i shqymbë të gjith tue i shtye të vriteshin ndermjet të veti. Pat shti e vrau Luigj Gurakuqin në Bari per dorë të nji të poshtëmi Baltion Stamolla. Pat çue e vrau në Beograd Ceno Beg Kryezin të shojnë e moters së vet e ashtu kerkonte herë mbas herë me hjekë e me dlirë gjith ata qi kishin nji nduer emni.

Kje ba i padurueshem e per rreth tij kje perba nji parti e fortë qi kerkuene me e rrzue e me e permbysë. Per me ja mbërrij qellimit lypej nji drejtim edhe nji fuqi. Duhej me marrë në dorë qeverinë e per at qellim lypeshin edhe ndjerz t'afte per me zevendsue rregullimin shtetnuer.

Dihej se Italija e pat marrë në mëni edhe memzi çë pritëte rasen me pasë marrëveshtje me tjeter qeveri Shqyptare.



Komploti kundër Zogut

Muharrem Bajraktari, Kapidan Gjon Marka Gjoni, Hysni Dema e Prenk Previzi e tjerë oficiera të Gardës Mbretnore u lidhne per nji kryengritje por të pa mjete per me mbajtë në kambë qeverin e re. Kishin nevojë per nji nieri besnik per marrveshtje të mshehtë në qeverinë italiane n'at rasë. Qeverija italiane me lidhjet e bame me Ahmet Zogun ishte lidhë me i nimue atij per me mbajtë në kambë rregjimin e tij. Friga se Italija mund i nimonte edhe ushtarisht n'at pikë i shterngoj me ju sjellë Italis tue kerkue ndimen e sajë.

Porsi mik shtëpije i vjeter i Gjomarkaj, më thirri Gjon Markagjoni edhe më zbuloj lidhjen e mshehtë të tyne edhe m'u lut të shkoshem n'emen të tyne me folë me Konsull Melonin per me ja paraqitë gjejen, me marrë mendimin e tij edhe me i kerkue ndimen e nevojitun per at rasë.

Si mbas porosije, shkova edhe ja paraqita konsull Melonit kerkesat e tyne gjanë e gjatë. M'u pergjegj: "Edhe qeverija italiane e don edhe e dishron permbysjen e nji qeverije sikur asht kjo e Zogut qi e ka teprue me "gjith nduer shperdorimesh, por qeverija italiane nuk mundet me "ba asnji hap n'at pikë as nuk mundet me dhanë ndima per qi të "bahet. Ajo asht punë e shqyptarve. Nga ana e qeveris italiane "thueji atyne se une u zotnohem me i dhanë qeveris së re të gjitha "ndihmat qi të ketë nevojë edhe me vue në dispozicion të "sajë sa miliona të lypen, por sa me dhanë perpara e me pregatitë "kryengritjen ate qeverija as nuk mund e bajë as nuk ka me e ba!..."

I paraqita se lidhjes së mshehtë u mungojshin mjetet ma të parat, sikur ishte kapitali i nevojitun per msyemjet e para. I paraqita, per shembull se Gjon Marka Gjoni n'at rasë do të mblidhte kater - a - pesë mi burra me armë per me msye Tiranen. Veprimet nuk baheshin në nji ditë e prandej deri të mbërrijshin në Tiranë per me marrë në dorë sundimin ata dojshin me hanger, nevojiteshin per ushqim. Prandej, së paku lypeshin aq të holla sa me u ba ballë atyne shpenzimeve të para se mbrapa nuk ishte e vshtirë me forcue qeverinë e re.

"Nuk asht e mundun - tha - qi Italia të japin ndimbë para se të marrin në dorë qeverinë".

Sikur m'i tha fjalët ja persërita Gjonit e aj shokve. Pengimi i madh per at veprim nuk ishte aty ku une ja paraqita Melonit, por friga e lidhjes qi Ahmeti kishte me Italinë per mpshtetjen e regjimit të tij. Në dekikun e mbramë Ahmet Zogu në bazë të lidhjes mund kerkonte ndihmen italiane edhe i ngushtuem per mos me bjerre kamen e madhnis së vet, mund pranonte çdo konditë të kerkueme nga Italija e mbrapa mund sjellej me ndimat e marruna me ju lshue në shpinë të gjith kundershtarve të vet e me i perla e me i shqymë.

Per ballë t'atij pengimi puna deshtoj e Mbret Zogu vazhdoj i pa trazuem prejë kuej, sundimin e vet.



Italija në Shqypni (7 prill 1939)

Sundimi i Mbret Zogut, me gjith ata shqetsime per rreth nuk ngiati shum mbas asajë pergjegjës së dhanun nga Konsull Meloni pse kuer kje mbushë kupa edhe gjeja politike e lypi, Italija nuk pat nevojë qi ta permbysëshin vetë shqyptarët regjimin Zogist, por e bani vetë ndretë per ndretë.

Per me dhanë nji nduer fëtyre grabitjes së sajueme prej Musolinit e fashizmit të tij, aj çoj në Shqypni nji italian të quejtun Giro me disa shokë tjerë, vegel të shitun, per me pregaditë nji pjesë i shqyptarve per ardhjen e italianëve në Shqypni tue derdhë disa të holla edhe tue folë shuma të mbëdhaja.

Giro gjet disa klysh shqyptarë sikur nji i quejtun Lec Boriçi me disa shokë qi ushqeheshin nga italiant edhe me te pregatiti opinionin e disa qendrave në Shkoder e Tiranë per qi me kerkue ndimen e Italis per me permbysë Mbret Zogun e në kambë të tij me kerkue nji mbret prej shtëpijet Mbretnore t'Italis të familjes Savoja.

Giro per at qellim pat gjetë per vegel të veten nji të quejtun Pieter Pistullin i cili ndermjetsoj, me të madhe mshehtëzi, te i jati Ndoc Pistulli në Shkoder per qi me perba nji tubë vetash me ju sjellë Mussolinit per at qellim. Ndoc Pistulli qi kishte n'at kohë marrë-dhanie me Kapidan Gjon Marka Gjonin e Mirditës e bani me veti edhe ate e edhe Nush Topallin e Sulço Begun e nuk dij kë tjeter së bashku edhe me nji tufë tjeter të Tiranës bane nji shkresë Mussolinit me ardhë me ushtri italiane e me largue Mbret Zogun e me vue nji mbret të ri me nji princ të shtëpis Savoja. Kerkesa e poshtme kje firmue edhe çue me ndermjetsin e Giros natyrisht mbassi qi hallva ishte e pjekun çë ma parë kje dhanë urdhen ushtris italiane me u mbledh në breg të detit, në Bari e në Brindizi. Kjene çue n'Adriatik perball Durrësit disa daname lufte në kercnim të bregut të Shqypnis!

Mussolini n'at rasë i paraqiti Ahmet Zogut disa kondita me të cillat aj mund vazhdonte ta njifte per Mbret, natyrisht nen kontrollin e tij e vegel e verbtë e andjeve të tija. Në do t'ishte nji kukull në dorë të Mussolinit e të fashizmit e nuk e pranoj.

Me gjith se nuk kishte fuqi me e pritë me ushtri të vogel të veten çoj shka mujt me pasë per ndore n'at shpejti per me perballue shgarkimin e italianve në Durrës. Bazi i Canës i Kruetanë me xhendarë e me pak ushtri qi u gjet aty per aty nxuni bregun e bani pushkë me italian qi filluene me shgarkue.

Në sa qi Bazi i Canës po bante pushkë me italiant n'at breg, djelmt e ri, të shtyem nga ndisija e atdhetarizmit u gatue me perballue vdeken per roje të flamurit e të vendit edhe rrethoj Pallatin Mbretnuer me brohori të madhe e me brimbë tue kerkue armë per qindresë kundra italianve. Por Ahmet Zogut nuk ja mante me i dhanë armë atij populli qi e dinte se e kishte anmik e qi e pat sundue dhuenisht e me shterngesë të dhuenshme. Për me ndalue qi mos të msyeshin depozitat e armve, me dredhi dhelpnore u qiti fjalen se po dergonte me prue armët edhe pruni nji parti të vogel qi filluene e ja u dane por, ata qi i muerne u kujtuene ma vonë se armve u a kishin hjekë shulat.

Por n'at kohe mbreti pat ba pregatitjet edhe me gjith familjen e vet e me Musa Juken e disa ministra tjerë, Koço Koten, Xhafer Ypin, Rrok Geren e tjerë hyni n'automobila e mueren rrugen e Elbasanit e iku nga Shqypnija. Muer me veti të gjith arin qi pat grumbullue ma parë e edhe shka pat Banka Kombëtare.

Mbas pak qindrese të bame në breg të detit, fuqija shqyptare teper e pakët u thye e mbrapa italiant nuk gjetne ma askund pengim per veç në Shkoder te ura e Bahçellekut ku Ndrec Prenga me tuben e xhendarve sa pat Shkodra e perballoj, tue qindrue per rranzë të malit të Kështjellit Rozafat edhe i ngurroj perte uren në krah të Bahçellekut. Por edhe aty qindresa nuk mund ishte e gjatë e mbas do kohe qindrese kje shkatrrue. Mbet nji oficier italian në ballë t'urës kahë Bahçelleku e mbrapa ushtrit u rrasne në gjytet.

***

Kuer hyene italiant... me pupla në kësule une ndodha para Kafjet të Madhe e tue pa kahë erdhne çiklistat rend me rend, gjaku në zemer m'u ndal. Mbeta pij porsi nji nieri qi per shum vjet ka hjeke mund me ndertue e me stolisë nji shtëpi të veten e me ças e shef kahë digjet ashtu u bana në mendim se të gjith muendi i derdhun i sa vjetve me hyemjen e italianve shkoi bosh. Nuk ishte ba tjeter por me dbue nji të huej per me ardhë nji tjeter.

Nuk kaloj shum e Mussolini per me mbulue grabijn e vet faqe Europe, çpalli thirrjen e bame atij prej Shqyptarve tue diftue personat emen per emen. Në menden e tij nenshkruesat nuk kishin çë me drashtë ma, por per ta kje ma e madhe marrja faqe të gjith shqyptarve, pse pa porosinë e askuejt ata kishin guxue me folë në emnin e të gjith Shqyptarve per me prue nji ushtri të huejen në vendin e tyne, punë qi rregullisht i shtrohet dnimit me vdekje per trathti të naltë të nji kombi. Punë ndoshta qi nenshkruesat nuk e patne mendue edhe qi i patne pshtue dnimit prej se muer në dorë sundimin aj i huejë per të cillin patne nenshkrue.

Vijon në numrin e ardhshëm

-------

[Eni]

Si më bindën me shkrue kujtimet e mija



Me shkrue nieri per vehten e tij, m'u duk nji gja qesharake, pse thaçë une n'at jetëshkrim o do të lavdohem ose do të shashem vetin. Me sha vetin per me lanë nji kujtim të keq per mbrapa m'u duk nji marri. Gabimet e fajet, se i cilli nieri në botë mundohet me i mshehë e me i qitë në harresë. Me lavdue vetin, i bahet qesharak faqe tjerve, faqe atyne qi kan me i lexue.
Kush është dom Ndoc Nikaj, romancieri i parë shqiptar
Dom Ndoc Nikaj u lind në Shkodër më 15 qershor 1865, vdiq në vendlindje më 1951. Pas mësimeve fillestare të përfunduara në Shkodër, mësimet përgatitore për t'u bërë prift (meshtar) i kreu në Kolegjin Papnor Shqiptar në Shkodër nën drejtimin e Etërve Jezuitë. Për prift u shugurua në vendlindje në vitin 1888. Pas shugurimit si ndihmës-famullitar për dy vite me radhë shërbeu në Shkodër, pastaj si famullitar në famullinë e Shkrelit (Malcia e Madhe), Dajçit, Bregut të Bunës, Pemtarit, Sheldisë etj.. Veprimtaria e tij, e cila filloi pas shugurimit për meshtar, ishte fetare, shkencore historike, letrare, publicistike dhe politike, të botuara mbrenda dhe jashtë Shqipërisë. Dom Ndoc Nikaj, shkrimtar-atdhetar i palodhur për 50 vjet e më shumë, shkroi vepra të rëndësishme historiko-letrare. Veprimtaria e tij si shkrimtar filloi në kohën kur shkrim-leximi në gjuhën shqipe ishte rreptësisht i ndaluar prej qeverisë turke.
Nikaj është më i pari krijues i romanit shqip. Për shkak të situatave të egërsuara të kohës, Nikaj shkroi dhe botoi me pseudonimin Nakdomenici. Për këtë At Gjergj Fishta e përjetësoi në poezinë satirike "Nakdomenicipedija". Dom Ndoci, në vitin 1909, në Shkodër solli një shtypshkronjë për të botuar revista dhe libra në gjuhën shqipe. Kështu, në vitin 1910, botoi revistën e parë politike në Shqipëri e cila doli me emra të ndryshëm si: Koha, Bashkimi, Besa Shqiptare etj.. Ishte bashkëpunëtor i ngushtë me atdhetarët shqiptarë, të cilët vepronin nepër qendra të ndryshme të Evropës për lirinë e vendit. Veprimtaria e tij letrare është mjaft e begatshme. Ai shkroi shumë e shumë vepra të zhanreve të ndryshëm.


Parathanje

Të thonë kush të thonë e shkado qi të thonë, këso here po më kande me hjekë pelhuren e me e zbulue të verteten. Pra kam me i diftue faktet lakuriq sikur janë kenë.
Në disa rasa mbledhjesh me shokë të mij të degës kulturore, per të paren herë njani nder ta paraqiti mendimin qi unë, tue kenë në moshen shum të vjeter të bashem nji jetshkrim, me qellim me u lanë të rive disa pika historije të disa pershkrimeve jetësore të ndodhuna në moshen e rinis s'eme e qi me vdeken t'ëm mund të kaloshin në harresë. Me nji moshë tetëdhetë vjeçare, tha a do të keshë pa shum sende të ndodhuna në krahin e Gegënis që, sikur paraqiten prej pleqve, duken gadi sikur t'ishin gjana të ndergjueme.
Porsi pershkrim i jetëshkrimit t'em, mue n'at të parë mu duk gja e pa pershtatëshme. Me shkrue nieri per vehten e tij, m'u duk nji gja qesharake, pse thaçë une n'at jetëshkrim o do të lavdohem ose do të shashem vetin. Me sha vetin per me lanë nji kujtim të keq per mbrapa m'u duk nji marri. Gabimet e fajet, se i cilli nieri në botë mundohet me i mshehë e me i qitë në harresë. Me lavdue vetin, i bahet qesharak faqe tjerve, faqe atyne qi kan me i lexue. E pra, mbas aso mbledhje, e qita m'ane mendim pa i dhanë farë randsije.
Por nuk u ndal puna me aq. Aj, qi ishte dashamirë i jemi, mbas aso dite, nuk e kishte largue at mendim e në bisedime me tjerë kishte bindë e ba aso mendimi edhe disa qi në rasë të nji mbledhjes së tjeter persëritne po të njajtin propozim. Kerkoshin qi unë ti veheshem punës per me rreshtue çdo ngjarje qi qyshë në vocrrin t'eme më patne dhanë pershtypje të veçanta e qi e vyente me u mbajtë mend e mos me u harrue.
Kje kjo nji shtytje e re qi më bani me marrë parasyshë sende qi me kalim kohe kam pasë qitë në harresë e vetem per jerm, porsi nji niegullinë, njana mbas tjetre, filluene me m'u kjarue sikur t'i kishem para syve të mij m'u çfaqne sende të ndodhuna në jeten t'eme qysh në fëmini e deri në moshen e vjeter të tashmen qi, pak a shum, kishin me u lexue me endje prej se zbulojnë ndrrimet e mbëdhaja mbrenda nji kohe sa asht nji brez jete e nji populli.
Me gjith ate, u gjeta nder dyshas a me shkrue a mos me shkrue. Veçanërisht perballë të pengimeve qi në jetën t'ëme paçë ndeshë per botimet qi kan nevojë për të holla pa të cillat shkrimet rrija në pushim nder tryezat e punimit sikur i kishem, per sa kohë e vjet, të gatuem per shtyp pa mujtë me i plotsue.
Por që, per të treten herë më ra rasa me u gjetë në nji mbledhje tjetër bashkë me gjind të kulturuem në ditën e festimit të njizetepesë vjetorit të meshtaris (me datën 28 të Marcit 1946) të famullitarit të Tiranës Dom Shtiefen Kurtit, prift me shum zotsi, atëdhetar i vjetër, çalltuer e i nderuem per cillsi të mira. U gjetnë aty n'at ditë Delegati i Papës Emz. Gjini, Argjipeshkvi i Durrësit Emzot Vinçenz Prendushi, Jezuit e Freten me banim në Tiranë e tjerë të thirren per at rasë gzimore, per falnderimet e Zotit per jetën e dhanun atij deri n'at dit e urime per ngiatetime t'ardhëshme. Aty ra biseda per disa ndodhje të vjetra, qi vetem, aty këtu, mund njifeshin e bile o pergjysash o të shmangëta e të shtremnueme.
Me kenë se biseda permblidhte gjana të ndodhuna në kohen e lashtë të jetës s'ëme dhe dhaçë drejtimin e ndretë per si kishin ndodhë tue spjegue rrjedhen e ngjarjeve. Kje aj nji shkajk i ri per qi, të gjith nji zani, të më shtyshin me shkrue nji jetëshkrim dhe sa më parë, deri sa kishem në veti fuqinë fizike të trupit e të mendes, pse sikur thoshin ata, në moshën tepër të vjetër ligshtohet mendja edhe dobsohet fuqija tue shkaktue pritesë e pa mundsi.
Ishim tue pij gotën e nji vene të dytë, qi bashkë me amelcinat e pemët percjellse të nji tryeze madhshtore t'asajë dite dhe tue ba e tue perseritë urime e ngiatëjetime të zotit shtëpis kuer dhe dhaçë fjalen me u kujdesue per me nisë nji ças e ma parë ngjarjet e jetës s'ëme tue çfaqë të ndodhmet qi më patne ba pershtypje të veçantë në jeten t'ëme dhe me i diftue lakuriq ashtu si që kishin ndodhë pa mburojë e mbrojtje personash.
E kuptoj fare mirë se në diftesat qi kam me ba per disa sende të ndodhuna në atë kohë, të shumve, të rritun në kohë më të vona, kan me iu dukë porsi gjana fantastike e të pjelluna nga mendja e shkrimtarit, prej se të pa pershtatëshme me kohët e vona. E pra, per shka kan me lexue nder këto diftime jo veç që nuk kan me u gjetë shtesa e sendërgjime, por per kundra me vshtirsi kam për të mbërrij me çfaqë kjartas e në mënyrë të kuptueshme shkafjet, nga mungesa, qi tash për tash ka gjuha e jonë nder fjalët e nevojshme per shprehjet e duhuna per me i shti në tru tjetrit shka aj din e shka mendon. Mungojnë në gjuhen tonë shum fjalë kulturat e deskritive tue lanë t'errët gjallsin qi gjindet nder gjuhët e hueja.
Janë disa qi kujtojnë se kan dijeni të mjaftueshme per nga gjuha. Ka edhe asish qi të mveshun te e vona me shpargen, kan guxue me thanë nder shkrimet e tyne se tue marrë në shqyrtim botimet e mija të kohve të kalueme, i kan gjetë me nji gjuhë shum të vorfen per kahë gjuha shqype, porse ata kan pre pa matë, kan gjykue pa pasë zotsi gjykimi sikur e diftojnë shkrimet e botimet e tyne ma të vona, ku ata kan shtue fjalë të marruna nga gjuhët e hueja e tue i shqypizue ose tue e dhanë trajten e tingllit e giuhës shqype kan rrejt vetin edhe tjerët per qi kan shkrue në nji gjuhë ma të pasun se na qi kjeme ma të parët qi shkrueme në giuhën shqype. Të lame t'ardhun ma vonë ata kan harrue se n'at të parë, per me shkrue shqyp asht kenë nevoja me ndrydhë truet, ditë e perditë, per me nxjerrë ka nji fjalë shqype dhe me gjetë mundsin me shkrue në gjuhen amëtare prej se, per posë fjalve të lanuna me kohë të vjetra prej latinve e ma vonë edhe prej slavëve, giuha shqype aso kohe, kje e mbushun me aq fjalë turqishte edhe aq të rrajosuna në popull sa qi edhe mbas sa vjetve qi giuha pat marrë të shtrimë të hapët, me mundin e madh të bartun prej nesh, vjershtari poet qi i dha lulzim giuhës s'onë kje i shternguem me thanë "Ka nji fjalë turçe ban lazëm!"
Me gjith ate duelne disa kpurdha të lemuna ma vonë qi tue marrë ushqimin e parë nder botimet t'ona, patne guximin me thanë se giuha e shkrueme prej nesh kje giuhë e vorfen. Per nierin e meçem e të kuptueshëm ishte per t'u thanë, me nji pikpvetse, qysh mujtne, aso kohe, me iu shmangë, aso kohe fjalve të hueja sa me mujtë me vashdue bisedime aq të giata me permbledhjen e fjalve të fjeshta në giuhen shqype.
Por po këthehem në piken kryesore të këti jetshkrimi qi ma teper i shtyem prej tjerve se prej andjes s'ëme nisa me rreshtue n'uzdajë se dishka ka per t'i vjeftë të rive t'ardheshem per defrim leximi e ashtu edhe per ndonji perfitim moral e per drejtim jete, ku kan me mujtë me msue sende per t'u ndjekë e sende per t'u largue porsi të rrezikshme sikur i paraqesin rasat e diftueme. Gjithmonë asht ma mirë me nxanë në shpinë të tjerve se në korrizin e vet. Me nxanë në korrizë të tjerve damin e kan psue tjerët por me nxanë në korrizë t'onin damin e kena per vehte.
Nder botimet, gjaja kryekrejet asht qi leximi të dali i dobijshem edhe nji heri i kandëshem. Lypet qi ta terhjekin lexuesin per vazhdimin aq sa qi kuer t'afrohet perfundimi t'i lanë gadi si nji keq ardhje per marimin e librit. Per me ja mberrij asajë lypet qi shkruesi të ketë nji zotsi të veçantë per me i rreshtue ambel e të lidhun arrsyetimet e çfaquna në gjith diftesat e tija, por duhet qi edhe diftesat e çfaquna të kenë nji dishka ngrehse në veti, per qi me mbajtë të gjallë kurreshtjen per me mberrij me dijt perfundimin. Kjo gja asht nder romanxa qi të majnë pezull çë në fillesë e deri në fund menden e andjen per me dijt marimin e nji dashtunije o në sjellje të mirë ose në të keqe.


***

Në këtë jetëshkrim nuk mund gjejë lexuesi at shka gjenë ndër rromanxat e ndryshëm prej se janë rasa të veçanta e të veçueme njana nga tjetra. Nji punë qi e ngrehë lexuesin dhe e ngucë për me vazhdue në këndimin asht ajo qi nder faktet mund shofi kjartas shka ndoshta ka mujtë me ndigjue prej tjerve ndër bisedime të shkurta por qi me menden e tij nuk asht përba nji gja e kjarët e për mbi të gjitha tjerat ke me gjetë në këto shkrime, në vend të nji romanxi dashtnuer për femna sikur janë të gjith romanxat, ka me gjetë dashtunin ma shejten e ma të çmueshmen qi kje e asht dhe ka me kenë për njerin e ndershëm dashtunin e atëdheut, burrnitë, kreshnikitë, flijimet qi e ushqejnë dhe e ngijnë shpirtnisht e mendsisht njerin e urtë.
Se i cilli njeri, në leximin e librave gjenë at pjesë ushqyese që ma tepër i përshtatet për jeten e tij rijnore, burrnore e edhe pleqnore. Në nji jetshkrim të tillë ku mosha përfshinë plot nji jetë njeriut, se i cilli lexues gjenë nji dishka për moshen e vet edhe mundet me nxanë në të sa do pak e me perfitue tue e shmangë sendeve qi i shef se janë kenë të këqija e të pa përshtatshme në jeten e tjetrit e me ndjekë e me pervetue ato qi e shef se janë kenë të mira e të ndershme.
Mbas sa mendimeve, të ndryshme e kundershtare qi ndjeva në veti për me ja nisë punës tek e mbramja caktova me ja hye shkrimeve dhe me shtue kështu edhe nji botim, botimeve të mija deri të tashme.
Mbasi caktova, për herën e fundit, me fillu shkrimet u gjeta në ma të madhin pengim, pse sa ma teper i blova në menden t'eme sendet qi do të shkrueshem aq ma e vështirë m'u duk fillesa dhe aq ma e randë puna qi m'u donte me krye. Të gjitha sende e rasa qi, pak a shum, janë të njoftuna nga tjerët qi per moshë m'afrohen, njerz qi ndoshta, edhe pse ato vetë kan vdekë, kan të gjallë tjerët, vllaznit, birt e bijat e të cillve nuk jau ka kande me ndijë sjelljet e pa kandëshme të tyne dhe kështu kjo punë e jemja ka me lanë pershtypjen, të mirë a të keqe, sikur se i cilli ka me e marrë si mbas kuptimit të vet t'arsyeshem a të gabueshem.
Porse, unë për ballë të nji vshtirsis të tillë qi ta çeken me shkrue gjith shka dijshem e gjithshka të më bjeri në mend sikur të ndodhuna e t'ardhuna vetvetiu por qi në nji jetëshkrim historik sikur duhet të jenë ky duhej të çfaqen pa mbuloje por sikur kjene. Të thonë kush shka të thonë. Vetem më ndalonte friga se nuk do të qitëshem në krye nji punë për me i përgjegjë pritjes s'atyne qi më shtyene në këto veprime.
Më ngeli vetem dyshimi se ku do të filloshem diftesat, por edhe asajë i dhaçë fund tue mendue se porsi jetëshkrim do të filloshem aty ku pat fillesen jeta e jeme.

[Eni]

Leva në Shkoder në vjetin 1865 me 15 të Qershorit, nga prindët Gjokë Jakë Nikaj e Agia e bija e Gjon Gulit. Ati i jem, nji burrë i shkurt, per shtat, por jo teper, i lidhun, me trup të fortë dhe me shndet të mirë. Shndetsija e trupit të tij kje aq e fortë sa qi perballoj qysh në rini të vet nji gulshim të marrun në Sebastopull, në kohen e luftës turko-françeze me rust ku aj me disa shokë të vet shkodranë kje gjetë, qi i nepte marrefrymje të madhe, edhe nuk e pat ligshtue aspak trupin e tij por vetem i pat dhanë trazime. Pat rrnue deri në moshen nandëdhetë vjeçare. Nana, Agia e bija e Gjon Gulit, me shtat ma të naltë se mesatare, grue puntore e gjallë dhe e pa shoqe si per urtij si per sjellje familiare dhe me nji dlirsi të veçantë. Mund thohet pa droje shtese, se kalonte per puntorë e cillsi familiare çdo femen tjeter. Burrë e grue, të vorfen kahë pasunija materjale kjene të pasun shpirtnisht në mëndyrë të veçantë. Besimtarë të flakët nga feja, gadi në fanatizem, të pershpirtëshem e me shpresë të ngulun në Zotin, sa me perballue, pa u tundë e pa u perkulë çdo vshtirsi të kësajë jetë. Jeta e tyne kje nji flijim i vazhdueshem në rritjen e fëmijve qi i pat falë Zoti kah kunora shejte e martesës. Nuk i lodhi as nuk i tundi kurr çdo kundershtim a pengim jetese nga shpresa e gjallët qi kishin në Hyjnin e Madhnueshem, i cili, me të vertetë u nimonte me mjetet ma të pa parapame për rritjen e fëmijve qi ishin nji tubë. Nana e jeme pat deri në dymdhetë fëmij. Kater patne vdekë në vocrri e tetë gjallnuene e u rritne. Nder ta kjeçë une djali i parë, mbas dy varzave. Njana quhej Shaqe e tjetra Drande edhe kjene binjake. Me qi une paçë le në qershuer më kje vue emni Anton, qi ishte i shndrruem në giuhen shqype Ndoc. Dy dielm tjerë mbas meje kjene Pashko e Jakë, n'emen të gjyshit qi pat kenë Jakë e varzat tjera kjene Çile, Tone e Leze. E para e varzave dhe e mbramja kjene ba mungesha, ma vonë. Drandja kje thirrë Suor Asuntë e Lezia Sour Ugolinë. Deri vonë kishem edhe gjyshen. Nji plakë e fortë per trup por e germuqueme nga reumatizma qi nuk e lejonte me mbajt shtatin ndretë. Me gjith ate ishte puntore e madhe e çalltore në gjithshkafen edhe ju bante ndihmë të res me të gjith mundsin e vet. Kurr nuk ndiheshin fjalë kundershtare e therse ndermjet atyne dyjave sikur ndodhë me ndigjue shum heresh ndermjet vjehrrave e rejave.
Nana, sikurse thaçë, me të vertetë kje puntore e gjallët edhe pat në veti të gjitha cillsit qi duhet ta kenë nji femen per me u ba nji zonjë shtëpije, se nanë fëmijsh. Me ka dy djepa në votër gjente kohë me mbajtë me të madhe pasterti shembullore shtëpijn, burrin, vjehrren, vehten edhe fëmijt. Me i qepë e me i shkepë me duert e veta,me i arnue, me ba çarapët e fandelat e brakeshat e leshta per dimen të gjithve. Me ba me hanger per të gjith, me shkue në Kishë e me ba të lutunat e nades e të mbrames pa u shmangë kurr. Me pritë e me qitë miq e dashamirë qi, pa ja da vishin per buejtje të shtëpija, veçanerisht prej maleve prej rranzave e rrallas edhe prej katundeve, sikurse i ngrehte zeja ose zanati i Gjokës qi ngjynte pejna e shajakna edhe qepte takija. Gjoka aso kohe njifej në gjith Malcin e madhe si ma i miri njyes, e njehej prej tyne porsi specialist per flakim ngjyeresh edhe ma i drejti në peshimet.

***
Çdo e marte mbrama e edhe e merkure mbrama ngrohte te shpija e Gjokë Jakut, malcorë e malcore qi vijshin per treg të mërkurës edhe buejshin në shtëpin e tij. Nana i pritëte e i perciellte dhe i perbuejonte me shtroje e me mbuloje dhe me ntanie. Vijshin nga Kelmendi, nga Shkreli, nga Reçi e Lohja, Riolli, Buzaujit e rranzat dhe une, porsi fëmij ndijshem andje të madhe me u gjetë ndejun me burrat e maleve me ndigjue kuvendet e tyne. Më kishte ande me pa burrat, kren e flamurtarë me nishana në krahnorë të qepun per jelekë qi nepshin flakim në të sjellun të shtatit të tyne nder bisedimet qi bajshin me baben e me shoqishojnë.
Në nji mëndyrë të veçantë vishin në Shtëpija t'onë flamurtarët e Shkrelit, Marash Dashi, e i Lohes Takë Elezi, qi ishte kumara i shtëpis. Në nji fjalë shtëpija e jonë vlonte, herë mbas here, me të huejt e nana pa u tundë e pa marrë kurr idhnim i pritëte me buzë të qeshun. Te Gjokë Jaku, u thoshin gratë malcore, njana tjeters, bahen njyerat ma të bukurat, të shkelqyeshmet e të qindrueshmet, edhe ngrehte njana tjetren edhe vijshin per buejtje bashkë me çikat per me ba njyeret e pajës kuer u dahej rogu per martesë ashtu Gjokës i pat reshë Zoti pune të mjaftueshme per mbajtjen e nji familjes së madhe të mpshtetun etem nder dy krahët e nji burri.

***
N'at vocrri qi ishem une aso kohe, porsi fëmijt në moshen e re, kishem andje të madhe me ndejë edhe une rreth votre me burrat e mëdhaj per me ndigiue fjalët e kuvendet e tyne. Rrishem çuet, pa mbyllë sy deri sa shkojshin ata me ra. Bisedimet e tyne s'ishin tjeter veçse fjalë burrnishë, vrasash, gjaqesh, fejesash, guximesh, pritash, ahmarrjesh. Veçanerisht më ngrehshin, ma teper, diftimet e burrnive të bame prej njanit a tjetrit edhe lakmoshem me kenë i ritëshem e në moshen me ba burrni edhe une e me u permendë prej tjerve. N'at vocrri, më vlojshin trut, më ndezej gjaku e më çilej fantazija per me mujtë me mbërrij edhe une sa ma parë, me ba gjana guximtare e kreshnike sikur ndijshem të bame prej tjerve. N'at vocrri, më vlojshin trut, më ndezej gjaku e më çilej fantazija per me mujtë me mbërrij edhe une sa ma parë, me ba gjana guximtare e kreshnike sikur ndijshem të bame prej tjerve qi kndoheshin në kangë të lahutave. Më ngiatej per me u rritë, me njeshë armët e me përballue çdo pengim tue kapercye çdo rrezik me grykë të pushkës e me tehe të taganit. Kahë mendoj tash per disa qi veçanerisht kjene dallue në za per trimnina të pa shoqe tue perballue vdeken me gjakftoftësi nuk më nep ndonji pershtypje tjeter veç se mësimi i parë qi patne marrë në fëmini i ka shtye vazhdimisht prej nji guximi në tjetrin deri sa kan mbërrij në kulm per me ba shka tjerve kje e pa mundun. Në gjejen teme, kishem me thanë, po mos t'ishin kenë rrethanat tjera me më dhanë ndryshimin e perkthimin e duhun edhe po t'ishem gjetë une në ndonji der shtëpijat e maleve ku do të vazhdoshem tue ndigiue aso bisedimesh e tue ndjekë shembulla qi më kalojshin në rresht para syve t'mij, pa asnji dyshim do të kishem marrë rrugen e sa kapodajive të malcis qi per trimni e guxim kan lanë mbas veti emnin e burrninë e tyne. Pra, në jeten ndjerzore, donë me thanë shum rrethanat e jetës, mësimet e fëminis, shembullat e ma të mëdhajve edhe vazhdimi i nji edukimi familiar qi nep rrugen e drejtë a të shtremët sikur t'jenë perbasat e sajë.
N'at vocrri une u gjeta ndermjet të dy rrjedhave të ndryshme, per mos me i thanë kundershtare. Andja e fortë në mue me ndigiu bisedimet e të mëdhajve të frymzueme me gjith nduer guximesh e trimnish, me ndejë rreth votre me të mbëdhajt aq sa kuer nana mundohej me më çue me fjetë nuk i ndigioshem deri sa shkojshin me ra baba e tjerët.
Bisedimet qi ndijshem natë per natë nga burrat qi vishin me fjetë te na e qi ishin ma të shumen flamurtarë e Krenë e pleq malesh edhe të qindisun me fjalë të bukura e arsyetime të forta ngrehse per kahë burrnit sa me të lanë në shpirt të ngulun andjen e shfrimeve per marrje nderi familijare dhe veçanrisht në degen femnore per çikat e gratë e shtëpisë, të fisit e edhe të malit.