Besimi: Bazat, esenca, negacionet

[IslamInfo]

Dr. MUHAMMED NAIM JASIN
BESIMI
BAZAT - ESENCA - NEGACIONET
Prishtinë, 2004


HYRJE

Falënderimi i përket All-llahut, nga Ai kërkojmë ndihmë dhe
Atë e lusim për ndjesë. Mbështetemi në All-llahun nga të këqijat
e vetes sonë dhe nga veprat tona të këqija. Atë që All-llahu e
drejton në rrugë të drejtë, për atë nuk ka lajthitje, e atë të
cilin e shpie në lajthitje, për të nuk ka udhëzim. Dëshmoj se nuk
ka zot tjetër përveç All-llahut dhe se Muhammedi alejhis-selam
është rob dhe i Dërguari i Tij.

Bazë e çdo çrregullimi është kundërshtimi i së vërtetës dhe
shmangia nga rruga e saj, ndërsa çdo e mirë prehet në pasimin e
së vërtetës dhe në zbatimin e udhëzimeve të saj. E vërteta hakk
është gjendje më e përsosur dhe më e volitshme në të
cilën All-llahu xhel-le shanuhu i ka krijuar të gjitha krijesat, andaj
prej tyre kërkon që edhe ato të jenë të tilla. Çdo gjë në këtë
botë është e ka krijuar vetëm nga All-llahu xhel-le shanuhu dhe në
këtë askush nuk ka bashkëpunuar me Të. All-llahu xhel-le shanuhu e
ka formuar çdo krijesë në këtë botë në mënyrë të caktuar dhe
kujdeset për të në mënyrën e duhur.

Ndërsa All-llahu xhel-le shanuhu është i Përkryer dhe larg çdo të mete dhe në krijimtarinë dhe në përcaktimin e Tij prehet vetëm drejtësia dhe korrektësia.
Për këtë shkak, çdo gjë që shmanget nga Ligji hyjnor dhe
urdhri i Tij shkatërrohet në mënyrë të pashmangshme. Qiejt dhe
Tokën All-llahu xhel-le shanuhu i ka krijuar sipas së vërtetës dhe i
ka rregulluar sipas urtësisë së Vet, prandaj edhe janë në
përsosmëri dhe në harmoni të plotë

“Sikur të kishte në to (qiej dhe Tokë) zota përveç Allllahut,
në të dyja do të mbretëronte çrregu-llimi.”(El-Enbija: 22)

Gjithashtu, edhe njeriu është një nga krijesat e All-llahut
xhel-le shanuhu dhe korrektësia e jetës së tij varet nga konceptimi i
së vërtetës dhe ndjekja e saj, ndërsa lajthitja është rezultat i
pashmangshëm i mosnjohjes së të vërtetës, ose si pasojë e flakjes
së saj, pasi është bërë e njohur. Shkaku i jetesës jo-korrekte për
mbarë njerëzimin është mosbesimi në Krijuesin dhe mospërfillja
e urdhrave dhe e udhëzimeve të Tij dhe e së vërtetës që Ai ka
shpallur. Ndërsa shkaku i mbarë jetesës korrekte në këtë botë
është besimi në All-llahun xhel-le shanuhu dhe në atë që ka shpallur
Ai dhe veprimi sipas udhëzimit të Tij në të gjitha fushat e
veprimtarisë njerëzore.

Prandaj All-llahu xhel-le shanuhu ka thënë:
“Me të vërtetë, do t’ju arrijë juve udhëzim nga ana
Ime, e kush pason udhëzimin Tim, nuk do të humbë
(në këtë botë), as që do të jetë fatkeq (në botën
tjetër). E, ai që shmanget nga Libri Im, ai do të ketë
jetë të vështirë dhe, Ne, në Ditën e Kiametit do ta
ringjallim atë të verbër.” (Ta-ha: 123-124)

Udhëzimin e All-llahut xhel-le shanuhu e pason vetëm ai që e
beson Atë, e përkujton Atë, e ndien praninë e Tij, cilësitë e Tij
dhe madhështinë e Tij. E, kush e harron All-llahun xhel-le shanuhu,
në realitet ia kthen shpinën udhëzimit të Tij.

Pra, njeriu në këtë botë është vënë në sprovim ndërmjet
këtyre dy gjërave: ta përkujtojë All-llahun xhel-le shanuhu dhe ta
ndjekë rrugën e Tij, ose ta harrojë All-llahun dhe të jetë në
lajthitje. Ai është në udhëkryqin e këtyre dy udhëzimeve, e i
treti nuk ekziston. Para tij është rruga e imanit, e udhëzimit dhe
e lumturisë në këtë dhe në botën tjetër, dhe rruga e kufrit, e
lajthitjes dhe e fatkeqësisë në të dy botët.

Prandaj, gjëja më e rëndësishme dhe më e lartësuar që
mund të mësojë njeriu dhe t’i mësojë edhe të tjerët për këtë
është çështja e imanit, e bazave të tij dhe e obligimeve të cilat
nënkuptohen me të. E, njëkohësisht gjëja më esenciale me çka
do të mbrohet dhe do të armatoset është konceptimi i simptomave
të kufrit, i shkaqeve dhe i pasojave të tij. Nëse njeriut i bëhen të qarta këto dy gjëra të rëndësishme, atëherë e ka konceptuar rrugën e lumturisë së vet dhe do ta ndjekë atë me siguri dhe nuk do të shmanget nga ajo, dhe njëkohësisht e ka konceptuar rrugën e fatkeqësisë, së cilës do t’i shmanget me siguri.

Shpresojmë se në këtë libër do të sqarojmë - duke shpresuar
që All-llahu xhel-le shanuhu do të na pajisë me dituri dhe me të
vërtetën - çështjen e imanit dhe bazat e tij, simptomat e kufrit,
shkaqet e tij dhe rrugët e tij. E, vetëm All-llahu xhel-le shanuhu
është Ai i Cili mundëson suksesin. Prandaj, e tërë ajo që ia
qëllojmë nga e vërteta është nga All-llahu xhel-le shanuhu, i Vërteti,
ndërsa e tërë ajo që gabojmë është nga ana jonë dhe nga
shejtani. E lusim All-llahun xhel-le shanuhu të na falë dhe ta
obligojë ndonjërin prej robërve të Vet që t’i përmirësojë
gabimet në këtë libër dhe ta sqarojë të vërtetën.

Në mënyrë që ky libër më lehtë të përdoret, temat e saj do t’i paraqesim në
tre kapituj:

1. - Bazat e imanit,

2. - Esenca e imanit dhe

3. - Gjërat që nxjerrin nga imani.

...(vazhdon)

[IslamInfo]

BAZAT E IMANIT (E BESIMIT)
NË EMËR TË ALL-LLAHUT, TË GJITHËMËSHIRSHMIT,
MËSHIRËPLOTIT!

Allahu xhel-le shanuhu thotë: “Pejgamberi beson në atë
që i është shpallur nga Zoti i tij, dhe besimtarët; -
të gjithë ata besojnë All-llahun, engjëjt e Tij, Librat
e Tij dhe Pejgamberët e Tij: “Ne nuk dallojmë asnjërin
nga Pejgamberët e Tij.” Ata thonë: “Ne
dëgjuam dhe përulemi; falna neve, o Zoti Ynë, dhe
te Ti do të kthehemi! (Bekare: 285)

“O besimtarë! Besoni All-llahun, Pejgamberin e Tij,
Librin që ia ka dërguar Pejgamberit të Vet dhe
Librat që i ka dërguar më parë. E ai që nuk beson
All-llahun, engjëjt e Tij, Librat e Tij, Pejgamberët e
Tij dhe Ditën e Kiametit, ai me të vërtetë ka humbur
larg prej udhës së drejtë.” (En-Nisa’: 136)

“Mirësia nuk është në kthimin e fytyrës suaj nga
lindja dhe perëndimi, por, mirësia është kur (njeriu)
beson All-llahun, Ditën e Kiametit, engjëjt, Librat,
Pejgamberët.” (El-Bekare: 177)

Në hadithin e njohur për Xhibrilin, i cili i ka ardhur Pejgamberit
alejhis-selam në figurën e beduinit dhe ka filluar të pyesë për
Islamin, imanin dhe ihsanin, qëndron se Pejgamberi alejhis-selam
ka thënë se imani është: “Të besosh All-llahun, engjëjt e Tij,
Librat e Tij, Pejgamberët e Tij, botën e ardhsh-me dhe se çdo
gjë që ndodh (e mirë a e keqe), ndodh sipas përcaktimit të All-llahut.”[1]

Këto gjashtë elemente janë bazat e besimit dhe janë
parimet themelore me të cilat kanë ardhur të gjithë Pejgamberët
alejhimus-selam dhe për të cilat flitet në të gjithë Librat e
shpallur. Prandaj, imani i askujt nuk është i plotë dhe i pranuar
përderisa nuk beson në të gjashtë bazat e përmendura të imanit.
E, ai i cili mohon çkadoqoftë prej tyre, ai ka dalë nga imani
dhe është bërë jobesimtar.
Në kapitujt vijues, insh-All-llah, do t’i trajtojmë këto gjashtë
baza.

----------------------------------------------------------------

[1] Transmeton imam Muslimi nga Umeri radijAll-llahu anhu. Shih Sahih Muslim me
komentin e Neveviut, 1: 175. Këtë hadith e transmeton edhe Buhariu nga Ebu
Hurejra radijAll-llahu anhu. Shih Fet’hul Bari, 1: 96-97.

[IslamInfo]

PJESA E PARË
BESIMI NË ALL-LLAHUN XHEL-LE SHANUHU

Besimi në All-llahun xhel-le shanuhu do të thotë bindje e
fuqishme se All-llahu është Zot, Sundues dhe Krijues i çdo gjëje.
Se vetëm Ai meriton t’i bëhet ibadet me anë të: namazit,
agjërimit, duasë, shpresës, frikës, përuljes dhe dëgjesës. Se Ai
zotëron të gjitha cilësitë e përsosmërisë dhe se Ai është larg çdo
të mete.

Imani - besimi në All-llahun xhel-le shanuhu përfshin tri gjëra:

1. Besimi se vetëm All-llahu është Krijues dhe Sundues i të
gjithave (teuhidur-rububijje);

2. Besimi se vetëm Atij mund t’i bëhet ibadet (teuhidululuhijje);
dhe

3. Besimi se vetëm Atij i takojnë emrat dhe cilësitë e
përsosmërisë (teuhidul esma’i ves-sifat).

Prandaj, njeriu nuk mund të jetë besimtar në All-llahun xhel-le shanuhu
përderisa nuk beson se All-llahu është Sundues i të gjithave dhe se
sundues tjetër nuk ekziston, se vetëm Ai është Zot dhe se vetëm Ai
mund të adhurohet, se Ai është plotësisht i përsosur me cilësitë dhe
emrat e Vet dhe se askush tjetër nuk është i përsosur dhe i përkryer.
Këto janë tri llojet e teuhidit që ngërthen domethënia e imanit ndaj
All-llahut xhel-le shanuhu[2] e në vijim detajisht do të sqarojmë çdonjërin
prej tyre.

--------------------------------------------------------------------------------------------------

[2] Sherhul ‘akidetit-Tahavijje, f. 76. Tejsirul ‘Azizil Hamid, f. 17. Er-revdatun nedijje,
f. 9, duke transmetuar nga Medarixhus salikin. Një pjesë e ulemasë islame këto tri
lloje të teuhidit i reduktojnë në dy lloje: teuhidin e diturisë dhe të besimit, ku bëjnë
pjesë teuhidur-rububijje dhe teuhidul esma’i ves-sifat dhe teuhidul iradeti vel kasd -
teuhidi i dëshirave dhe aspiratave, ku bën pjesë teuhidul-uluhijje. Shih Sherhul
‘akidetit-Tahavijje, f. 88; Sherhu kasideti, Ibnul Kajjim, 2: 259 dhe Tathirul i’tikad, f. 3.

[IslamInfo]

1. Teuhidur-rububijje

Teuhidur-rububijje shkurtimisht do të thotë:
Bindja e fuqishme se All-llahu xhel-le shanuhu është Krijues dhe
Sundues i të gjithave dhe se tjetër Sundues nuk ekziston.
Fjala Rabb në gjuhën arabe do të thotë pronar – udhëheqës.[3]

E, rububijjeti i All-llahut mbi krijesat e Veta do të thotë se
vetëm Ai dhe i Vetmi Ai i ka krijuar ato, se vetëm Ai është pronar
dhe se vetëm Ai i mirëmban dhe udhëheq me to.

Prandaj, teuhidur-rububijje do të thotë pranimi se All-llahu xhel-le shanuhu
është i Vetmi Krijues i të gjitha krijesave dhe i Vetmi Pronar i
tyre, se vetëm Ai i ngjall dhe i vdes ato, se Vetëm Ai u sjell dobi
a dëm dhe se Vetëm Ai i pranon lutjet e krijesave, po qe se
gjenden në situatë pa shtegdalje. Se vetëm Ai mund të bëjë me
ta çka të dojë Vetë, se vetëm Ai me të vërtetë jep dhe merr, se
vetëm Ai krijon dhe se në duart e Tij janë të gjitha.
Përkitazi me këtë All-llahu xh. sh. na thotë:
“Vetëm Ai krijon dhe sundon! I Lartë është All-llahu,
Sundues i botëve!” (El-A’raf: 54)

Në këtë lloj të teuhidit bën pjesë edhe besimi në përcaktimin
e All-llahut xhel-le shanuhu - besimi se çdo gjë që ndodh, ndodh
me dijeninë, vullnetin dhe fuqinë e All-llahut xhel-le shanuhu. [4]

Me fjalë të tjera, ky lloj i teuhidit do të thotë: Kuptimi dhe pranimi
se lëvizës i njëmendtë që me të vërtetë vepron në këtë gjithësi
është vetëm All-llahu xhel-le shanuhu, krijon, udhëheq, ndryshon,
drejton (lëvizjen), rrit dhe zvogëlon, ringjall dhe jep vdekje
etj., dhe se në tërë këtë askush nuk i shoqërohet Atij.

Kur’ani flet tejet qartë për këtë lloj të teuhidit. Gati asnjë
sure e Kur’anit nuk e lë pa e përmendur atë, ose bile pa e treguar
në mënyrë të zhdrejtë. Ky është themeli i llojeve të tjera të
teuhidit, ngase vetëm Ai është Krijues i njëmendtë, Sundues dhe
Udhëheqës, i Cili meriton t’i bëhet ibadet (çdo formë e adhurimit),
që T’i shprehet dhe T’i drejtohet përulja dhe bindja. Dhe
vetëm Ai është meritor që T’i drejtohet falënderimi, dhikri,
duaja, shpresa, frika e të ngjashme. Pra, çkadoqoftë nga ibadeti
mund t’i kushtohet vetëm Atij i Cili zotëron pushtet absolut dhe
i udhëheq të gjitha. [5]

Nga ana tjetër, vetëm Ai është Krijues i njëmendtë, Sundues
dhe Udhëheqës, që i meriton cilësitë madhështore, të bukura
dhe të përsosura. Këto cilësi mund t’i ketë vetëm Sunduesi
i të gjitha botëve, sepse është e pamundur t’i përshkruhet pronësia
dhe sundimi dikujt që nuk është i gjallë, që nuk dëgjon,
nuk sheh, që është i pafuqishëm, memec, që nuk është në
gjendje të bëjë atë që dëshiron vetë dhe që nuk është i përkryer
në të folurën e vet dhe në veprat e veta. [6]

E për këtë gjejmë se Kur’ani e përmend këtë lloj teuhidi në
kontekst të hamdit (falënderimit), të ibadetit, të nënshtrimit,
të përkushtimit ndaj All-llahut xhel-le shanuhu dhe në kontekst të
shpjegimit të cilësive të larta dhe emrave të bukur të Tij.
Në kontekstin e hamdit (falënderimit) çdo musliman në çdo
rekat këndon: “Falënderimi i përket vetëm All-llahut, Zotit të
botëve!” (Fatiha: 1)

All-llahu xhel-le shanuhu thotë: “Pra, falënderimi i
përket vetëm All-llahut, Zotit të qiejve dhe Zotit të
Tokës - Zotit të gjithësisë!” (El-Xhathije: 36)

Në kontekstin e nënshtrimit dhe përkushtimit (devocionit)
Atij, All-llahu xhel-le shanuhu thotë:
“Thuaj: “Rruga e All-llahut - është e vetmja rrugë e
drejtë, dhe ne jemi të udhëruar t’i bindemi Zotit të
gjithësisë.” (En’am: 71)

Në kontekstin e drejtimit dhe mbështetjes vetëm Atij, Allllahu
xhel-le shanuhu thotë: “Thuaj: “Me të vërtetë, namazi im
dhe adhurimi im, jeta ime dhe vdekja ime i përkasin vetëm
All-llahut, Zotit të gjithësisë.” (El-En’am: 162)

Në kontekstin e sqarimit se vetëm All-llahu xhel-le shanuhu
merret për mbrojtës e askush tjetër, Kur’ani thotë:
“Thuaj: “A të marr për mbrojtës dikë tjetër përveç
All-llahut, Krijuesit të qiejve dhe të Tokës! Ai
ushqen (botën), e Atë askush nuk e ushqen!” Thuaj:
“Mua më është urdhëruar që të jem i pari nga ata që
përulen dhe kurrsesi mos u bë nga ata që i bëjnë
shok Atij!” (El-En’am: 14)

Në kontekstin e duave, All-llahu xhel-le shanuhu thotë:
“Vetëm Ai krijon dhe sundon! I lartë është All-llahu,
Zoti i gjithësisë! Lutjuni Zotit tuaj përulshëm dhe
ngadalë (në vete)! Ai, me të vërtetë, nuk i do ata që
luten me zë të lartë.” (El-A’raf: 54-55)

Në kontekstin e ibadetit, All-llahu xhel-le shanuhu thotë:
“Përse të mos e adhuroj Atë që më ka krijuar. E, tek
Ai do të ktheheni ju?” (Ja Sin: 22)

“O njerëz! Adhuroni Zotin tuaj, i Cili ju ka krijuar ju
dhe ata para jush, që të ruheni nga ndëshkimi. Zoti
është Ai që për ju Tokën e ka bërë shtrat dhe qiellin
ndërtesë; i Cili prej qielli lëshon shira dhe bën që të
rriten frutat, ushqim për ju. Prandaj mos i bëni me
vetëdije shok All-llahut, sepse ju e dini (që Ai nuk ka
shok)!” (Bekare: 21-24)

Me të vërtetë, vetëm Krijuesi i qiejve, i Tokës dhe i çdo
gjëje që gjendet në to, eshtë i Vetmi i Cili meriton që njeriu ta
pranojë për Zot dhe për mbrojtës dhe tërësisht t’i dorëzohet
Atij, që duatë e veta t’ia drejtojë Atij dhe të mbështetet tek Ai.
Nga ana tjetër, vërejmë se Kur’ani ndërlidh rububijjetin e
All-llahut xhel-le shanuhu - i cili pasqyrohet në sundimin e Tij me
qiejt e me Tokën dhe me çdo gjë që ekziston në to dhe në mbikëqyrjen
e tyre - me emrat e Tij të bukur dhe me cilësitë e Tij
të larta.

Soditi Fjalët e All-llahut xhel-le shanuhu në ajetul-Kursijj:
“All-llahu është - s’ka tjetër zot përveç Tij - i Gjalli
dhe i Përjetshmi! Atë nuk e kaplon as dremi-tja, as
gjumi! Të Atij janë të gjitha ato që gjenden në qiej
dhe në Tokë. Kush mund të angazhohet për ndokë pa
lejen e Tij?! Ai di çdo gjë që ka ndodhur përpara dhe
çdo gjë që do të ndodhë në të ardhmen. Por njerëzit
nuk dinë asgjë nga dijenia e Tij, përveç asaj që Ai
ka dashur t’u tregojë. Froni (Madhëria) i Tij
përfshin qiejt dhe Tokën dhe Atij nuk i vjen rëndë t’i
ruajë ato. Ai është shumë i Larti, i Madhërishmi!”
(Bekare: 255)

Me të vërtetë, Ai që i ka krijuar qiejt dhe Tokën është i
Vetmi që jeton përgjithmonë dhe kurrë nuk vdes, i Cili i mirëmban
të gjitha, di çdo gjë, kujdeset për çdo gjë, i Cili është më
i Larti, më Madhështori.

Pastaj, përqendrohu në këto Fjalë të All-llahut xhel-le shanuhu:
“Ne e krijojmë njeriun dhe Ne dimë çka pëshpërit
shpirti i tij, sepse Ne jemi më afër se damari i qafës
së tij.” (Kaf: 16)

“E si mos të dinte Ai i Cili ka krijuar çdo gjë dhe që
është i informuar hollësisht.” (El-Mulk: 14)

Pra, nuk ka kurrfarë dyshimi se Ai i Cili i ka krijuar të gjitha
krijesat, i mbikëqyr ato dhe se Ai di çdo gjë që veprojnë ato.
E, për sa i përket atyre që pranojnë se All-llahu xhel-le shanuhu
është Sundues dhe Krijues i të gjithave, por nuk e veçojnë nga
zotat e tjerë, por së bashku me Të adhurojnë edhe të tjerë, dhe
nuk e veçojnë sipas emrave dhe cilësive të Tij, duke i mohuar
ato a duke i krahasuar ato me cilësitë e krijesave të tjera, apo
duke i komentuar ato në kuptimin figurativ që nuk ka bazë,
atyre teuhidi i këtij lloji nuk do t’u shërbejë dhe assesi nuk do
t’i nxjerrë ata nga rrethi i mos-besimit në rrethin e imanit.

All-llahu xhel-le shanuhu na tregon në Kur’an se jobesimtarët
(mushrikët) kanë pranuar se All-llahu është i Vetmi Krijues, por
përkundër kësaj kanë mbetur mushrikë[7]
ngase nuk e kanë veçuar All-llahun xhel-le shanuhu në uluhijjetin
(hyjninë) e Tij, por i kanë adhuruar edhe të tjerët përveç Tij. Dhe për
shkak se ata nuk i kanë bërë teuhid All-llahut xhel-le shanuhu në emrat dhe
cilësitë e Tij, e në këtë mënyrë disa i mohonin dhe nuk i besonin
atyre. Prandaj All-llahu xhel-le shanuhu thotë për ta:
“Shumica e tyre nuk i besojnë All-llahut, por i bëjnë
shok Atij.” (Jusuf: 106)

Mufessiri i njohur, El-Muxhahidi, gjatë komentimit të këtij
ajeti thotë: “Imani i tyre në All-llahun është pranimi se ne na ka
krijuar All-llahu dhe se Ai na furnizon që të gjithëve, por ata
krahas këtij pranimi i bëjnë ibadet edhe të tjerëve përveç
Atij.”[8]

Një pjesë e ulemasë nga gjeneratat e para ka thënë: “Kur
t’i pyesësh: “Kush i ka krijuar qiejt dhe Tokën?” Ata përgjigjen:
“All-llahu”, por megjithëkëtë e adhurojnë tjetërkë.”[9]

All-llahu xhel-le shanuhu na thotë në Kur’an se edhe mushrikët
kanë besuar se All-llahu është Krijues, Furnizues dhe Sundues:
“E, nëse i pyet kush i ka krijuar, ata, me siguri, do
të thonë: “All-llahu!” E, nga po ia mbajnë atëherë?”
(Ez-Zuhruf: 87)

“Thuaj: “Kush ju ushqen ju nga qielli dhe nga Toka?
Ose, kush mund të krijojë të dëgjuarit dhe të parët?
Dhe kush mund të nxjerrë të gjallin nga i vdekuri
dhe të vdekurin nga i gjalli? Dhe kush i drejton
gjërat? Ata do të thonë: “All-llahu!” E ti (o Muhammed!)
thuaj: “E, përse atëherë nuk i frikësoheni
Atij?” (Junus: 31)

Nga ajetet e cituara shihet qartë se kushdo që pranon se
All-llahu është Zot i të gjithave, njëherazi nuk e ka besuar Allllahun
si të Vetmin Zot, të Cilit i bëhet ibadet dhe i Vetmi të
Cilit i përkasin të gjithë emrat e bukur dhe cilësitë e përsosmërisë. [10]

Shumica e njerëzve nuk e mohojnë Krijuesin, udhëheqjen
e krijesave, por shumë mosbesime të tyre rrjedhin nga
adhurimi i tjetërkujt përveç All-llahut xhel-le shanuhu. [11]


-------------------------------------------------------------------------------------------

[3] El-Misbahul munir.
[4] Sherhul ‘Akaidetit-Tahavijje, f. 76-77; Tejsirul ‘Azizil Hamid, f. 17-18
[5] Tefsirul Kurtubi, 5: 395; Sherh Mulla ‘Ali el-**** ‘alel fikhil ekber, f. 9.
[6] Fet’hul Mexhid, f. 13; El es’iletu vel exhvibe, f. 29-30.
[7] Sherhul”Akaidetit-Tahavijje, f. 79: Fet’hul Mexhid, f. 17; Tejsirul Azizil-Hamid, f.
17; Tathirul i’tikad, f. 5.
[8] Tefsirut-Taberi, 16: 28.
[9] Këtë e përmend Ibni Kethiri prej Ibni ’Abbasit, Muxhahidit, ‘Ata’as, ‘Ikrimes, Esh-Sha’biut, Katades, Dahhakut dhe Abdurrahman b. Zejd b. Eslemit. Shih: Tefsir Ibni Kethir, 2: 494; Tefsiru Taberi, f. 78.
[10] Fet’hul Mexhid, f. 18; Sherhul Mulla ‘Ali el-**** ‘alel fikhil ekber, f. 9.
[11] Ihjau ‘ulumid din, 1: 182; Sherhul ‘Akidetit-Tahavijje, f. 78.

[IslamInfo]

2 - Teuhidul-uluhijje

Teuhidul-uluhijje shkurtimisht do të thotë bindje e
fuqishme se vetëm All-llahu xhel-le shanuhu është Zot i vërtetë, se
tjetër zot nuk ekziston dhe se të gjitha llojet e ibadetit
(adhurimit) duhet t’i kushtohen vetëm Atij.

Fjala Ilah (Zot) në gjuhën arabe përdoret në domethënien e
fjalës Me’luh (ai i cili adhurohet - të cilit i bëhet ibadet)[12]

Ibadet në gjuhën arabe do të thotë të qenët i dëgjueshëm, i përulshëm, i
përvuajtshëm. Disa dijetarë ibadetin e kanë përkufizuar si dashuri e
sinqertë me përvuajtëri të plotë. Ibadeti, i cili na është urdhëruar,
ngërthen domethënien e përvuajtërisë, e njëkohësisht edhe
domethënien e dashurisë, andaj kjo është përulësia e plotë ndaj All-llahut
xhel-le shanuhu me dashuri jashtëzakonisht të madhe ndaj Tij.

Prandaj, ibadeti ndaj All-llahut xhel-le shanuhu nuk është i rregullt
nëse aty nuk përfshihen që të dy domethëniet e përmendura dhe
vetëm njëra prej tyre nuk është e mjaftueshme për korrektësinë e
tij. All-llahu xhel-le shanuhu për ne duhet të jetë më i dashur se çdo
gjë tjetër që ekziston, e njëkohësisht më i larti prej të gjithëve.[13]

Teuhidul-uluhijje, pra, është të besosh sinqerisht vetëm All-llahun
xhel-le shanuhu, qenësisht dhe formalisht (në batin dhe në
dhahir), kështu që asgjë prej tij (besimi) nuk guxon t’i kushtohet
dikujt tjetër përveç All-llahut xhel-le shanuhu. Prandaj, besimtari
adhuron (i bën ibadet) vetëm All-llahun e askë tjetër, pastaj
vetëm Atë e do me të vërtetë, frikësohet vetëm prej Tij, shpreson
vetëm prej Tij, duanë ia drejton vetëm Atij, mbështetet
vetëm tek Ai, vetëm ndaj Tij shpreh përvuajtërinë, përulësinë,
pendesën dhe të gjitha llojet e tjera të ibadetit.

Kjo pjesë e teuhidit në thelbin e vet ngërthen të gjitha
pjesët e tjera të besimit në All-llahun xhel-le shanuhu si Krijues dhe
besimin se Ai është i Vetmi që zotëron emra të bukur dhe cilësi
të përsosmërisë, gjë që nuk është njësoj me rastin e kundërt.
Sepse, të besohet dhe të pranohet All-llahu xhel-le shanuhu si
Krijues dhe Sundues nuk do të thotë (detyrimisht se ata njerëz besojnë edhe)
se Ai pranohet edhe si i Vetmi që adhurohet.[14]

Njeriu mund ta pranojë All-llahun xhel-le shanuhu si të Vetmin
Krijues, por të mos e adhurojë Atë (nuk i bën ibadet Atij). Gjithashtu,
edhe besimi në All-llahun xhel-le shanuhu si i Vetmi të Cilit
i përkasin emrat e bukur dhe cilësitë e përsosmërisë (teuhidulesma’i’
ves-sifat) nuk i përfshin llojet e tjera të teuhidit.

Por njeriu i cili i bën All-llahut xhel-le shanuhu teuhidul-uluhijje, duke u
bindur dhe duke e pranuar Atë si të Vetmin që meriton të
adhurohet (që T’i bëhet ibadet) dhe se këtë askush tjetër përveç
Tij nuk e meriton nga asnjë aspekt, ai e pranon All-llahun
xhel-le shanuhu si Krijues dhe Sundues të gjithçkaje dhe se vetëm
Atij i përkasin të gjitha emrat dhe të gjitha cilësitë e
përsosmërisë, sepse ibadeti i njëmendtë mund t’i bëhet vetëm
Zotit të Përsosur e jo dikujt tjetër që nuk është Zot.[15]

Sepse, si mund të adhurohet dikush që nuk është krijues i krijesave, nuk i
udhëheq ato dhe nuk është i përsosur?
Me sa parashtruam më sipër, shihet qartë se kelimei shehadeti
(La ilahe il-lall-llah) ngërthen të gjitha llojet e teuhidit,
sepse domethënia e tij e drejtpërdrejtë është besimi në
teuhidul-uluhijje, që përmbledh edhe teuhidur-rububijjen edhe
teuhidul-esma’i ves-sifat-in.

Prandaj, me këtë lloj teuhidi (teuhidul-uluhijje) ka filluar
dhe ka përfunduar feja, kjo është forma (dhahir) dhe esenca
(batin) e fesë dhe për shkak të tij janë krijuar të gjitha krijesat.
All-llahu xhel-le shanuhu thotë:
“Xhinët dhe njerëzit i kam krijuar vetëm që të Më
adhurojnë.” (Edh-Dharijat: 56)

Ibni Tejmije thotë: “Sipas këtij lloji të teuhidit dallohen
muvehhidët dhe mushrikët - ata të cilët sinqerisht adhurojnë
All-llahun xhel-le shanuhu dhe ata të cilët krahas Tij adhurojnë edhe
diçka tjetër - dhe për këtë shkak do të realizohet shpërblimi
ose ndëshkimi, edhe në këtë botë edhe në botën tjetër, e kush nuk
e pranon këtë, do të mbetet ndër mushrikët.”[16]

Për shkak të këtij teuhidi janë dërguar Pejgamberët dhe
janë shpallur Librat. Nuk ka ekzistuar asnjë Pejgamber që i është
dërguar njerëzve e që teuhidul-uluhijje të mos ketë qenë bazë
dhe esencë e misionit të tij.

All-llahu xhel-le shanuhu thotë:
“Ne çdo populli i kemi dërguar nga një Pejgamber.
Të gjithë ata thoshin: “Adhuroni vetëm All-llahun, e
shmangiuni idhujve.” (Nahl: 36)

“Ne nuk kemi dërguar asnjë Pejgamber para teje e
që të mos ia kemi shpallur: “S’ka zot tjetër përveç Meje,
andaj adhuromëni vetëm Mua!” (El-Enbija: 25)

All-llahu xhel-le shanuhu na informon se Pejgamberët e Tij
janë: Nuhu, Hudi, Salihu, Shu’ajbi dhe çdonjëri prej tyre i ka
thënë popullit të vet: “O populli im, adhurojeni vetëm All-llahun!
Ju nuk keni zot tjetër përveç Tij!” (El-Mu’minun: 23; Hud: 61;
El-A’raf: 65)

All-llahu xhel-le shanuhu gjithashtu na informon se Ibrahimi
alejhis-selam i ka thënë popullit të vet:
“Unë e kthej fytyrën time nga Ai që i ka krijuar qiejt
dhe Tokën, duke qenë besimtar i vërtetë, dhe nuk
jam nga ata që i bëjnë shok All-llahut!” (El-En’am: 79)

Pra, ky lloj teuhidi është thelbi i fesë islame, andaj shtylla
e parë e Islamit është kelimei shehadeti. Pejgamberi i All-llahut
ka thënë: “Islami bazohet në pesë gjëra: dëshmia se nuk ka zot
tjetër përveç All-llahut dhe Muhammedi është Pejgamber i Allllahut,
kryerja e namazit, dhënia e zekatit, agjërimi i muajit
Ramazan dhe kryerja e haxhit.”[17]

Pranimi i All-llahut xhel-le shanuhu si i Vetmi që adhurohet
kërkon që t’i drejtohemi vetëm Atij me çdo trajtë adhurimi dhe
që zemrat tona gjatë kësaj të jenë tërësisht të pastra nga çdo
drejtim tjetër. Në këtë formulim hyjnë edhe shumë gjëra të
tjera. Ja disa prej tyre:

1 - Domosdoshmëria e dashurisë së sinqertë ndaj All-llahut
xhel-le shanuhu. Njeriu nuk guxon që në dashurinë e vet të ketë
dikë të barabartë ose përmbi All-llahun xhel-le shanuhu. Prandaj,
nëse dikush e do dikë siç e do All-llahun xhel-le shanuhu, ose më
tepër se Atë, atëherë ky ka bërë shirk. All-llahu xhel-le shanuhu
thotë:
“Ka njerëz që në vend të All-llahut marrin disa gjëra
të tjera për hyjni dhe i duan ato si All-llahun;
ndërsa ata që besojnë, e duan shumë më tepër All-llahun.”
(El-Bekare: 165)

Në shirkun e madh, të cilin All-llahu xhel-le shanuhu nuk do ta
falë, vetëm po të pendohemi, bën pjesë edhe ajo që njeriu ta
dojë dikë tjetër përveç All-llahut siç duhet All-llahu xhel-le
shanuhu.[18]

Njeriu, sipas natyrës së vet, ka prirje për ta dashur
vetvetën, prindërit, fëmijët, atdheun, pasurinë e të ngjashme,
andaj përshpirtëria (devotshmëria) e tij e sinqertë ndaj Allllahut
xhel-le shanuhu nuk do të thotë asgjësim apo pengesë të
kësaj ndjenje natyrore, por nga besimtari kërkohet që dashuria
e tij ndaj çkadoqoftë tjetër në këtë botë të jetë pas dashurisë
ndaj All-llahut xhel-le shanuhu, që dashuria ndaj All-llahut xhel-le
shanuhu të jetë përmbi dashuritë e tjera, që të jetë i gatshëm që
tërë atë që dashuron, nëse shkohet gjer te kontradikta mes asaj
që kërkon nga ai dashuria ndaj All-llahut xhel-le shanuhu dhe
çkadoqoftë tjetër që dashuron, ta sakrifikojë në emër të Allllahut
xhel-le shanuhu. All-llahu xhel-le shanuhu i kërcënon ata që i
japin përparësi vlerave të kësaj bote, të cilat i duan më shumë
sesa All-llahun xhel-le shanuhu, e thotë:
“Thuaj: “Nëse etërit tuaj, bijtë tuaj, vëllezërit
tuaj, gratë tuaja, farefisi juaj, pasuria juaj, që keni
fituar, tregtia për të cilën keni frikë se nuk do të
shkojë mirë, dhe shtëpitë - në të cilat e ndieni veten
rehat, u janë më të dashura sesa All-llahu, i
Dërguari i Tij dhe lufta në rrugën e Tij, atëherë
pritni derisa ta sjellë vendimin All-llahu. E, Allllahu,
nuk do t’i udhëzojë mëkatarët në rrugën e
drejtë.” (Et-Teube: 24)

2 - Domosdoshmëria e veçimit të All-llahut në dua, në tevekkul
(mbështetje) dhe në shpresë, pasi se askush përveç Allllahut
xhel-le shanuhu nuk është në gjendje ta plotësojë atë. Allllahu
xhel-le shanuhu thotë:
“Dhe, përveç All-llahut, mos iu lut tjetërkujt, të cilët
nuk të sjellin as dobi, as dëm, e nëse e bën këtë,
ti atëherë, me të vërtetë, je nga jobesimtarët.”
(Junus: 106)

“...Dhe, nëse jeni besimtarë (të vërtetë), mbështetuni
në All-llahun!” (El-Maide: 23)

“Ata që besojnë dhe që emigrojnë dhe luftojnë në
udhën e All-llahut, ata mund të shpresojnë mëshirën
e All-llahut. Se All-llahu është Mëshirues dhe fal.”
(El-Bekare: 218)

3 - Domosdoshmëria e veçimit të All-llahut xhel-le shanuhu nga
aspekti i frikës. Ai që konsideron se disa nga krijesat mund t’i
sjellin dëm me vullnetin dhe fuqinë e tyre personale,[19] e nga ky
shkak i frikësohen atyre, atëherë ky i ka bërë shirk All-llahut
xhel-le shanuhu. All-llahu xhel-le shanuhu thotë:
“... Dhe, druhuni vetëm prej Meje!” (En-Nahl: 51)

“Nëse All-llahu të sjellë ndonjë dëm, askush nuk
mund të ta largojë, përveç Tij, e nëse Ai do të ta
bëjë ndonjë të mirë, s’ka kush të ta pengojë
mirësinë e Tij. Ai ia jep atë mirësi kujt të dojë nga
robërit e Tij; dhe Ai është Falës dhe Mëshirues.”
(Junus: 107)

4 - Domosdoshmëria e veçimit të All-llahut xhel-le shanuhu në
të gjitha llojet e ibadetit trupor, siç është namazi, ruku’a,
sexhdja, agjërimi, therja (e kurbanit), tavafi dhe të gjitha format
e ibadetit gjuhësor, siç është betimi, kërkimi i ndjesës etj.
Ky dhe çdo lloj tjetër i ibadeteve duhet t’i kushtohen vetëm
e vetëm All-llahut xhel-le shanuhu, e ai i cili cilëndo prej tyre ia
kushton dikujt tjetër përveç All-llahut xhel-le shanuhu, ai i ka bërë
shirk. All-llahu xhel-le shanuhu thotë:
“All-llahu, me të vërtetë, nuk e fal atë që i bën shok
Atij, por ia fal të tjerat mëkate kujt të dojë (përveç
këtij). Kushdo që t’i bëjë shok All-llahut, ai me të
vërtetë, ka humbur larg prej udhës së drejtë.” (En-Nisa: 116)


---------------------------------------------------------------------------------------------

[12] Fjala ilah në trajtën fe’al e në kuptimin e trajtës mef’ul, siç është fjala kitab në
kuptimin e fjalës mektub. Shih El-Meshahul munirdhe Tarilul vusul ‘ilet ‘ilmil
me’mul, f. 12.
[13] Sherh kasideti Ibnul Kajjim, 2: 259; Igathetul lehfan, 2: 128-129; El-’Ubudijje li- Ibni Tejmijje, f. 9.
[14]Me gjithë vërejtjen se pranimi i All-llahut xhel-le shanuhu si të vetmin Krijues
është argument se vetëm Ai meriton të adhurohet, siç kemi thënë më parë kur folëm për teuhidur-rububijje, një numër i madh njerëzish nuk e përfillin këtë të vërtetë nga inati dhe mosbesimi. Ata e pranojnë All-llahun si Krijues, por nuk e pranojnë si të vetmin i Cili adhurohet, duke mohuar kështu atë që i udhëzon vetë pranimi i tyre.
[15] Sherhul ‘Akidetit-Tahavijje, f. 79.
[16] Risaletul-haseneti ves-sejjii, në koleksionin e njohur të Ibni Tejmijjes nën titullin
Mexhm’u’atur resail, f. 261.
[17] Transmetojnë Buhariu dhe Muslimi. Shih Zadul Muslim fima ittefeka ‘alejhi
Buhari ve Muslim, 1: 139.
[18] Sherh kasidet, Ibni Kajjim, 2: 268.
[19] Ky kusht jepet për shkak të sqarimit të dallimit mes frikës si ibadet dhe frikës
natyrore: e para është e lejuar t’i kushtohet vetëm All-llahut xhel-le shanuhu. Që do të thotë se njeriu duhet të jetë i bindur se vetëm All-llahu xhel-le shanuhu është Ai i Cili me vullnetin dhe me fuqinë e Vet mund të dëmtojë, e kushdoqoftë tjetër nuk mund të sjellë dëm a dobi, përveç nëse All-llahu e bën shkak të dëmit apo të dobisë.
E, për sa i përket frikës natyrore, siç është frika nga bishat, apo frika që paraqitet kur të drejtohet arma e të ngjashme, kjo frikë nuk e trazon teuhidin, për shkak se është në vetë natyrën e njeriut, sipas së cilës e ka krijuar All-llahu xhel-le shanuhu.

[IslamInfo]

3- Teuhidul-esma’i ves-sifat

Teuhidul-esma’i ves-sifat shkurtimisht do të thotë bindje e
fuqishme se All-llahut xhel-le shanuhu i përkasin të gjithë emrat e
bukur dhe cilësitë e përsosmërisë, se Ai është larg atributeve të
mangëta dhe se Ai me cilësitë e Tij shquhet mbi të gjitha
krijesat.

Cilësitë dhe emrat i njeh vetëm nga Fjalët e Tij dhe
nga fjalët e Pejgamberit të Tij, pa kurrfarë ndryshi-mesh, pa
mohimin e tyre të pjesshëm a të tërësishëm, pa përpjekje që
ato të kuptohen tërësisht dhe të shpjegohen thelbësisht ose të
bëhen krahasime me cilësitë e krijesave.

Nga ky formulim jepet të kuptohet se teuhidul-esma’i vessifati,
bazohet në tri parime, e, kush largohet prej tyre, ai nuk
do të jetë besimtar në këtë lloj të teuhidit.[20]

a) - Besimi se All-llahu xhel-le shanuhu nuk i ngjason krijesave
dhe se është larg çdo të mete;

b) - Besimi në emrat dhe në cilësitë e All-llahut xhel-le
shanuhu, që janë përmendur në Kur’an dhe në Sunet, pa kurrfarë
mungese a shtimi dhe pa kurrfarë shtrembërimesh a mohimesh;
dhe

c) - Shuarja e çdo dëshire për të kuptuar domethënien e
vërtetë të këtyre cilësive.

Me parimin e parë nënkuptohet mohimi i çdo ngjashmërie
ndërmjet cilësive të All-llahut xhel-le shanuhu dhe cilësve të krijesave.
Argument për këtë janë Fjalët e All-llahut xhel-le shanuhu:
“Dhe askush nuk i ngjason Atij!” (El-Ihlas: 4)

“All-llahun mos e krahasoni me kurrgjë!” (En- Nahl:74)

Imam Kurtubi, duke komentuar ajetin “Dhe askush nuk i
ngjason Atij!”, thotë: “Këtu flitet se All-llahut xhel-le shanuhu, me
lartësinë e Tij, me madhështinë e Tij, me pushtetin e Tij, me
emrat e bukur dhe me cilësitë e përsosura të Tij, nuk i ngjason
askush nga krijesat e Tij e as që mund të krahasohet ndokush me
Të. Gjithashtu, edhe cilësitë e All-llahut xhel-le shanuhu, të cilat
janë përmendur në Kur’an dhe në Sunet, e ato janë të përbashkëta
sipas shqiptimit në raport me All-llahun xhel-le shanuhu dhe
krijesat e tjera, assesi nuk i ngjasojnë domethënies së vërtetë
të tyre, ngase cilësitë e Atij që gjithmonë ekziston nuk janë
sikurse cilësitë e atyre që janë krijuar nga Ai.”[21]

Kurse El-Vasiti - rahimehullahu te’ala - thotë: “Nuk ekziston
ndonjë qenie siç është qenia e Tij, as ndonjë emër siç është
emri i Tij, as ndonjë vepër siç është vepra e Tij, përveçse nga
pikëpamja gjuhësore (shqiptimit). Qenia e pakrijuar është larg
asaj që të ketë cilësi si e krijuara. Siç është e pamundur që
qenia e krijuar të ketë cilësitë e Atij që nuk është i krijuar. E
tërë kjo është drejtim i pasuesve të së vërtetës, udhës (Sunnes)
së Pejgamberit alejhis-selam dhe xhema’atit të gjeneratave të
para të muslimanëve.”[22]

Sejjid Kutbi në tefsirin e vet, duke komentuar këtë ajet,
thotë: “Natyra e njeriut në tërë këtë beson vetvetiu, ngase
gjërat e krijuara, të cilat i ka krijuar ai vetë, njëherazi nuk
mund t’i përngjajnë krijuesit.”[23]

Në këtë parim bën pjesë edhe mohimi i çdo gjëje që i kundërvihet
asaj me të cilën All-llahu xhel-le shanuhu e ka përshkruar
Vetveten, ose e ka përshkruar Pejgamberi i Tij. Prandaj besimi
në All-llahun xhel-le shanuhu, si i Vetmi të Cilit i përkasin emrat dhe
cilësitë e përsosmërisë, kërkon prej nesh të mohojmë dhe të dëbojmë
mundësinë se Ai mund të ketë grua, shok, partner (ortak),
ndihmës, ndërmjetës (përveç me lejen e All-llahut).

Siç kërkon edhe mohimin se Atë mund ta kaplojë dremitja e gjumi,
lodhja, kapitja, vdekja, padrejtësia, shkujdesja, harresa, pagjumësia,
transformimi dhe cilësi të tjera mangësie.

b) - Parimi i dytë kërkon obligueshmërinë e kufizimit të çdo
gjëje që i përshkruhet All-llahut xhel-le shanuhu vetëm në atë që
është përmendur në Kur’an dhe në hadithet e Pejgamberit alejhisselam.
Sepse cilësitë dhe emrat e All-llahut xhel-le shanuhu kuptohen
me anë të thënieve, e jo me anë të përsiatjes personale. Allllahu
xhel-le shanuhu assesi nuk mund të përshkruhet, përveçse me
atë që e ka përshkruar Vetveten apo e ka përshkruar Pejgamberi
i Tij. Gjithashtu, nuk emëro-het përveçse me emrat e ka quajtur
Vetveten ose me të cilat e ka quajtur Pejgamberi i Tij. Për
shkak se All-llahu xhel-le shanuhu i di më së miri emrat dhe cilësitë
e Veta. All-llahu xhel-le shanuhu thotë:
“... Thuaj: “A e dini më mirë ju apo All-llahu?” (Bekare: 140)

Duke qenë se All-llahu xhel-le shanuhu di më së miri për Vetveten
dhe pasi Pejgamberët e Tij kanë folur vetëm të vërtetën,
sepse kanë transmetuar vetëm atë që u ka shpallur All-llahu xhelle
shanuhu, atëherë, në sferën e emrave dhe të cilësive të All-llahut
xhel-le shanuhu - duke i pranuar ato - jemi të detyru-ar t’i
përmbahemi asaj që na ka informuar All-llahu xhel-le shanuhu dhe
Pejgamberi i Tij. Imam Hanbeli thotë: “All-llahu xhel-le shanuhu
përshkruhet vetëm me atë që e ka përshkruar Vetveten, ose që
e ka përshkruar Pejgamberi i Tij, duke mos e tejkaluar aspak
Kur’anin dhe Hadithin.”[24]

Nu’ajm bin Hammadi, mësuesi i Buhariut, ka thënë:“Ai i
cili e krahason All-llahun xhel-le shanuhu me krijesat e Tij, ai ka
bërë kufër, kush mohon çkadoqoftë nga ajo me të cilën All-llahu
xhel-le shanuhu e ka përshkruar Vetveten ose me çka e ka përshkruar
Pejgamberi i Tij, ai ka bërë kufër, ajo me të cilën All-llahu
xhel-le shanuhu e ka përshkruar Vetveten dhe e ka përshkruar Pejgamberi
i Tij nuk mund të barazohet me asgjë dhe nuk mund të
krahasohet me asgjë.”[25]

Ky parim kërkon nga çdo njeri i moshës madhore - moshës
ligjore sipas Sheriatit - që të besojë tërë atë që transmetohet nga
emrat dhe cilësitë e All-llahut xhel-le shanuhu në Kur’an dhe në
Sunetin e Pejgamberit alejhis-selam. Dhe t’i pranojë ato sipas domethënieve
të tyre të qarta dhe parimore në gjuhën arabe, duke mos
mohuar diçka prej tyre dhe duke mos shtrembëruar diçka gjatë
komentimit duke u larguar nga domethënia e tyre.

c) - Parimi i tretë kërkon nga njeriu që t’i besojë të gjitha
cilësive të përmendura në Kur’an dhe në Sunet, pa pyetje për
esencën dhe për domethënien e tyre të vërtetë (lidhur me Allllahun
xhel-le shanuhu). Sepse njohja e cilësive bazohet në njohjen e
qenies, sepse cilësitë dallojnë në ujdi me dallimin e bartësve të
tyre. Siç nuk pyesim për qenien e All-llahut xhel-le shanuhu dhe
cilësinë e Tij, po ashtu nuk është e saktë të pyesim për cilësitë e
Tij.[26]

Prandaj, transmetohet nga një numër i madh i gjeneratave të
para (selef) se, kur i patën pyetur për ngritjen (el-istiva) e All-llahut
xhel-le shanuhu, ishin përgjigjur: “Ngritja është e njohur, ndërsa
mënyra e saj është e panjohur, besimi në të është vaxhib e pyetja për
mënyrën e saj është bid’at.”[27]

Pra, selefët janë pajtuar se mënyra (e ngritjes së All-llahut xhel-le
shanuhu mbi Arsh) është e panjohur për ne dhe se pyetja për të
është bid’at. Andaj, sikur të na pyeste dikush: “Në ç’mënyrë zbret
Zoti ynë në qiellin botëror?” Ne do t’i thoshim: “Si duket Ai?” E,
nëse thotë se nuk e di se si duket Ai, ne do t’i thoshim: “Ne nuk
dimë se si zbret Ai, sepse dituria për atributin kërkon dituri për
bartësin e atij atributi. E, si mund të kërkosh prej nesh të të
shpjegojmë në ç’mënyrë All-llahu xhel-le shanuhu dëgjon, sheh, flet, si
ngrihet dhe si zbret, kur ti nuk e di se si duket Ai? Nëse ti pranon se
All-llahu xhel-le shanuhu dhe ekzistenca e Tij me të gjitha cilësitë e
përsosmërisë dhe se askush nuk i ngjason Atij - është fakt i vërtetë,
atëherë, njësoj me këtë, edhe të dëgjuarit dhe të parët e Tij,
zbritja dhe ngritja e Tij, është fakt i vërtetë, që njëkohësisht nuk i
ngjasojnë shqisës së të dëgjuarit të krijesave, të parit, të folurës,
zbritjes dhe ngritjes së tyre.”[28]

Me sa u pa më lart, rezulton se këtë lloj teuhidi e trazojnë disa
gjëra, të cilat muslimani nuk do të guxonte t’ia lejojnte vetes:

1 - Et-teshbih - krahasimi i cilësive të All-llahut xhel-le shanuhu
me cilësitë e krijesave (antropomorfizmi), siç e krahasojnë të
krishterët Isanë alejhis-selam (të birin e Merjemës), hebrenjtë
Uzejrin e mushrikët idhujt e tyre me All-llahun xhel-le shanuhu.
Ose, siç e krahasojnë disa sekte fytyrën e All-llahut xhel-le shanuhu
me Fytyrën e krijesave, Dorën e Tij me dorën e krijesave,
dëgjimin e Tij me dëgjimin e tyre, e të ngjashme.[29]

2 - Shtrembërimi i domethënies së cilësive të All-llahut xhel-le
shanuhu me komentime dhe çfarëdo ndërrimi dhe zëvendësimi
në to (et-tahrif bit te’vil), siç është shtrembërimi i fjalëve,
emrave dhe cilësive duke shtuar, duke munguar a duke ndërruar
hereketet (zanoret në shqiptim) në fjalë, siç kanë vepruar disa
me Fjalët e All-llahut xhel-le shanuhu: “... E, All-llahu, me siguri,
ka biseduar me Musanë.” (En- Nisa: 164) - kështu që në vend
të damme-s, në fjalën All-llah, kanë vënë fet’h-in, në mënyrë që
domethënia të jetë se All-llahu nuk ka folur me Musanë, por
Musai ka folur me All-llahun.

Rruga më e drejtë lidhur me cilësitë e All-llahut xhel-le
shanuhu është drejtimi i gjeneratave të para muslimane (selef), të
cilët i kanë përshkruar All-llahut xhel-le shanuhu atë që Ai i ka përshkruar
Vetes dhe atë që ia ka përshkruar Pejgamberi i Tij, pa
alegori, me të cilat mohohen cilësitë dhe pa krahasime të cilat
nuk i përshtaten Madhërisë dhe Njëjësisë (vahdanijjeit) së Allllahut
xhel-le shanuhu.

Prandaj, e tërë ajo që përmendet në Kur’an dhe në hadithe
autentike, siç është dora, fytyra, ngritja, zbritja, hidhërimi,
kënaqësia dhe cilësitë e tjera ia përshkruajmë All-llahut xhel-le
shanuhu pa krahasime me cilësitë njerëzore dhe pa komentime
alegorike, të cilat shpiejnë në mohimin e tyre.[30]

Dhe themi ashtu siç ka thënë imam Shafiu: “E besoj All-llahun dhe
tërë atë çka ka ardhur nga All-llahu, ashtu siç dëshiron Vetë Ai dhe
e besoj Pejgamberin e All-llahut dhe tërë atë që ka ardhur prej
tij, ashtu siç ka menduar dhe siç ka dëshiruar ai.”[31]

3 - Et-ta’til - Të kuptuarit se All-llahu është i privuar nga të
gjitha atributet, mohimi i cilësive të All-llahut xhel-le shanuhu dhe
kundërshtimi i lidhshmërisë së tyre me qenien e All-llahut xhel-le
shanuhu. Siç është mohimi i përsosmërisë së plotë të All-llahut
xhel-le shanuhu duke kundërshtuar emrat dhe cilësitë e Tij. Ose
mohimi i ndërsjelljes me All-llahun xhel-le shanuhu duke lënë ibadetin,
ose mohimi i lidhjes mes krijesave dhe Krijuesit të tyre, ose,
siç konfirmojnë disa, që materia ka ekzistuar gjithnjë (nuk është
krijuar) dhe se All-llahu xhel-le shanuhu nuk e ka krijuar atë.[32]

4 - Et-tekjif - diskutimi rreth mënyrës së ekzistimit të
cilësive të All-llahut; caktimi i mënyrës së shfaqjes së cilësive të
Zotit xhel-le shanuhu dhe konstatimi i esencës së tyre.
Pranimi i vërtetë i cilësive dhe i emrave të All-llahut xhel-le
shanuhu, të cilat janë përmendur në Kur’an dhe në Sunet, në
domethënien e tyre origjinare, pa bërë krahasime, shtrembë-rime,
mohime dhe polemizime për mënyrën e qenies së tyre ka qenë drejtimi
(medhhebi) i selefëve - as’habëve, i tabi’inëve dhe i tabi tabi’inëve.

Esh-Shevkani thotë: “Drejtimi i selefëve - nga as’habët,
tabi’inët dhe tabi tabi’inët - është pranimi dhe transmetimi i
argumenteve (teksteve) për cilësitë e All-llahut xhel-le shanuhu në
domethënien e tyre rrënjësore, pa kurrfarë shtrembëri-mesh,
alegorish tejet të theksuara, krahasimesh dhe mohimesh nga
shpie pjesa më e madhe e te’vilit (komentimit figurativ) Ata,
nëse i pyeste dikush për diçka lidhur me cilësitë e All-llahut xhelle
shanuhu, i citonin argumentet dhe përmbaheshin nga thashethemet,
duke thënë: “All-llahu xhel-le shanuhu ka thënë kështu dhe
asgjë më tepër nuk dimë lidhur me këtë dhe nuk provojmë të
flasim për atë që nuk dimë, e as që na ka dhënë të drejtë All-llahu
xhel-le shanuhu ta tejkalojmë këtë.” E, nëse pyetësi
megjithatë përpiqej të kuptonte diçka më tepër përkitazi me
këtë, ata e qortonin duke ia ndaluar të interesohej për atë që
nuk i përket atij dhe të kërkojë diçka që është e pamundur të
arrihet, përveçse duke hyrë në bid’at, i cili është jashtë asaj ku
bazoheshin ata, e që e kanë mbajtur mend nga Pejgamberi i Allllahut
xhel-le shanuhu, e tabi’inët nga as’habët dhe tabi tabi’inët
nga tabi’inët. Në këta shekuj të famshëm ka mbretëruar
qëndrimi unanim mbi cilësitë e All-llahut xhel-le shanuhu. Ata
kujdeseshin për atë që u ka urdhëruar All-llahu xhel-le shanuhu dhe
bënin atë që u ka urdhëruar ta bëjnë, duke filluar nga emrat e
All-llahut xhel-le shanuhu e deri te namazi, dhënia e zekatit,
agjërimi, haxhi, xhihadi, ndarja (dhënia) e pasurisë për qëllime
bamirësie, që është garanci e fitimit të Xhenetit dhe e shpëtimit
nga zjarri i Xhehenemit. Pastaj, kujdeseshin për të udhëzuar në
të mirë dhe për të ndaluar nga e keqja, e pengonin përdhunuesin
nga trazirat me të gjitha mjetet në disponim dhe nuk
interesoheshin për asgjë tjetër që All-llahu xhel-le shanuhu nuk ka
kërkuar prej tyre, e as që i ka obliguar të kuptojnë esencën e
tij. Prandaj, atëbotë feja ka qenë e pastër nga risitë
(bid’atet).[33]



---------------------------------------------------------------------------------------

[20] Menhexh ve dirasat li ajatil esma’i ves-sifat, faqe 3 dhe 25, autorit-shejh
Muhammed el-Emin esh-Shenkiki.
[21] Tefsirul Kurtubi, 16: 8, në botimin Mektebetul kutubil masrijje.
[22] Tefsirul Kurtubi, 16: 9, darul kutubil masrijje.
[23] Fi Dhildhili-l-Kur’an, 7: 272.
[24] Er-Revdatun nedijje, f. 22; Sherhul ‘akidetil vasitijje li Muhammed
Halil Herras, f. 21
[25] Dy veprat e sipërcituara; Ithaful kainat, f. 6; Sherhul Mulla ‘Ali el-****, f. 15.
[26] Menhexh ve dirasat li ajatil esma’i ves-sifat, f. 25; Er-Revdatun nedijje, f. 23 dhe 28.
[27] Er-Revdatun-nedijje, f. 29.
[28] Er-Revdatun-nedijje, f. 34
[29] El-Esiletu vel-exhvibetul usulijje, f. 35; Li ‘Abdul Aziz el-Muhammed es-Selman,
Er-Revdatun nedijje, f. 35.
[30] El-Fikhul ekber, f. 15.
[31] El-Esiletu vel-exhvibetul usulijje, f. 50.
[32] Er-Revdatun nedijje, f. 25; El-Esiletu vel-exhvibe, f. 32-33.
[33] Et-Tiuhaf fiu mezahibis selef, f. 8, Lish-Shevkani.

[IslamInfo]

EMRAT E BUKUR TË ALL-LLAHUT XHEL-LE SHANUHU

Emrat e bukur të All-llahut xhel-le shanuhu janë emra të përveçëm
të Tij, për të cilët Ai na ka njoftuar në Kur’an kurse
Pejgamberi i Tij në hadithe.

Çdonjëri prej tyre tregon një a më shumë cilësi të All-llahut xhel-le
shanuhu. Çdo emër është derivat i foljes përkatëse, si p.sh.
el-’Alim - i Gjithëdijshmi është derivat i foljes ‘alime - di, ditur.

Rasti i njëjtë është edhe me emrat el-Kadir - i Plotfuqishmi
(që i cakton të gjitha), es-Semi’ - që i dëgjon të gjitha,
el-Besir - që i sheh të gjitha, dhe me të gjithë emrat e tjerë.

Ndërsa emri që në vete përmban domethëniet e të gjitha
emrave dhe të gjitha cilësive është All-llah. Dijetarët islamë
ndahen në mendime rreth rrënjës së kësaj fjale. Disa mendojnë
se është nxjerrë nga fjala el-ilah, e të tjerët mendojnë se ky
nuk është derivat.[34]

Këta emra njëkohësisht janë edhe cilësi të All-llahut xhel-le
shanuhu dhe këtu nuk ka kontradikta. Err-Rrahman është njëkohësisht
edhe emër edhe cilësi e All-llahut xhel-le shanuhu. Të gjithë
emrat e All-llahut xhel-le shanuhu kanë domethënie të caktuar, e pa
përjashtim janë atribute lavdërimi.[35]

Emrat e All-llahut xhel-le shanuhu janë quajtur të bukur ngase
me to quhet dhe përshkruhet më i Bukuri dhe se kanë domethënien
më fisnike.

Teuhidul-esma’i kërkon prej nesh që t’i besojmë çdo emri
me të cilin All-llahu xhel-le shanuhu e ka quajtur Veten, t’i besojmë
kuptimit që shënon emri përkatës, si dhe të reflektohet ky
besim në te ne.

Në Kur’an, bie fjala, përmendet emri Err-Rrahim dhe ne besojmë
se ai është emri i All-llahut xhel-le shanuhu, se ai tregon se
All-llahu xhel-le shanuhu është i Mëshirshëm dhe se Ai do ta mëshirojë
kë të dojë. Njësoj është edhe me emrat e tjerë të përmendur
në Kur’an dhe në Sunet.[36]

Për sa i përket numrit të emrave të bukur të All-llahut xhel-le
shanuhu, në hadith përmenden 99: Buhariu dhe Muslimi transmetojnë
hadithin nga Ebu Hurejra radijAll-llahu anhu, ku ka thënë: “I Dërguari i
All-llahut alejhis-selam ka thënë: “All-llahu xhel-le shanuhu i ka 99 emra,
një më pak se njëqind, dhe vepro sipas tyre, e do të hysh në Xhe-net.
All-llahu është Vitër (tek) dhe e do vitrin.”[37]

Ulemaja islame janë të një mendimi se me fjalët e Pejgamberit s.a.v.s “nëntëdhjetë e nëntë emra” nuk janë përfshirë të gjitha emrat me këtë
numër, porse në këtë hadith janë përmendur 99 emra dhe se kush i
mëson përmendsh dhe vepron sipas tyre, do të hyjë në Xhenet.
E me këtë hadith nuk mohohen emrat e tjerë të All-llahut xhel-le
shanuhu. Pra, me këtë hadith informohet se do të hyjë në Xhenet ai i
cili i përfshin këta 99 emra, e jo se All-llahu xhel-le shanuhu ka vetëm
99 emra.[38]

Argument se All-llahu xhel-le shanuhu ka edhe emra për të
cilët nuk na ka informuar, por i ka mbajtur te Ai në gajb, është
hadithi i Pejgamberit alejhis-selam, ku thuhet: “Asnjë musliman nuk
do ta godasë ndonjë mynxyrë a pikëllim, kur ai thotë: “All-llahu im
i dashur, unë jam robi Yt, biri i robit Tënd dhe i robëreshës Sate,
jeta ime është në dorën Tënde, mbi mua realizohet vendimi Yt,
përcaktimi Yt ndaj meje është i drejtë, unë të lus me çdo emër
Tënd me të cilin e ke quajtur Veten, që e ke shpallur në Librin
Tënd, a ia ke zbuluar ndokujt prej robërve të Tu, apo e ke mbajtur
tek Ti në gajb, që Kur’anin ta bësh pranverë të zemrës sime,
zhdukje të pikëllimit tim dhe largim të mynxyrave dhe vështirësive
të mia”, e që All-llahu xhel-le shanuhu të mos i largojë prej tij
mynxyrat dhe pikëllimet e tij e të mos ia zëvendësojë me lumturi.”
Atëherë as’habët thanë: “O i Dërguari i All-llahut, a do t’i mësojmë
këto fjalë përmendsh?” “Gjithsesi”, - u përgjigj ai, “secili që i
dëgjon këto, do të duhej t’i mësonte përmendësh.”[39]

Për sa i përket përfshirjes së emrave të All-llahut xhel-le
shanuhu në hadithin e lartcituar, me këtë nënkuptohet se ata
duhet t’i mbajmë mend, t’u besojmë, t’i kuptojmë, të përpiqemi
që t’u përgjigjemi, të veprojmë sipas kuptimit të tyre në
marrëdhënien tonë ndaj All-llahut xhel-le shanuhu dhe me ta t’i
lutemi All-llahut xhel-le shanuhu. Andaj domethënia e hadithit do të
ishte: Ai i cili i mëson përmendsh emrat e All-llahut, duke
menduar për domethënien e tyre, duke vepruar sipas asaj që ata
kërkojnë prej tij dhe duke pranuar shenjtërinë e Atij që quhet
me ta, ai do të hyjë në Xhenet.[40]



-----------------------------------------------------------------------------------------------------

[34] Fet’hul Mexhid, f. 11; Imam Taberiu përkitazi me domethënien e kësaj fjale thotë:
“All-llah do të thotë Ai i Cili zotëron të gjitha cilësitë e hyjnisë dhe që meriton që
vetëm Atij t’i bëjnë ibadet të gjitha krijesat.” Tefsirut Taberi, 1: 123.
[35] Fet’hul Mexhid, f. 14; El-Esiletu vel-exhvibetul-usulijje, f. 44.
[36] El-Esiletu vel-exhvibetul-usulijje.
[37] Këtë hadith e transmetojnë Buhariu, Muslimi, Tirmidhi dhe Ibën Maxhe
Shih: Sahihu-l-Buhari me’a Fet’hul Bari, 5: 372; Hidajetu-l-Bari, 1: 135; dhe
Sahih Muslim bi Sherhin Nevevi, 17: 5.
[38] El-Esmau ves-sifatu lil-Bejheki, f. 6; Isarul Hakk ‘alel halk lil-Murteda el-Jemani,
f. 169; Fet’hul-Bari, 11: 183; Tefsirul Kasimi, 7: 2911; Sherhul ‘akidetit-tahavijje,
f. 110; dhe Sahih Muslim bi Shehrin Nevevi, 17: 5.
[39] Këtë hadith e transmetojnë imam Ahmedi dhe Ebu ‘Avane në Sahihun e vet, e për këtë imam Huthejmi në”Mexhme’udh dhe vaid” thotë: ”Këtë e transmeton Ahmedi, Ebu Ja’la dhe el-Bezzari. Ibni Hibbani e konsideron të besueshëm. Shih: Isarul Hakk ‘alel halk, f. 180; El-Esmau ves-sifat, f. 6-7; dhe Sherhul ‘akidetit-Tahavijje, f. 110.
[40] El-Esmau ves-sifatu, f. 6; El-Esiletu vel-exhvibe, f. 45; Fet’hul Bari, 13: 322; dhe Sahih Muslim bi sherhin Nevevi, 17: 5-6.

[IslamInfo]

ARGUMENTET PËR TEUHIDUL-ESMA’I VES-SIFAT

Argumentet nga Kur’ani dhe Suneti për këtë lloj teuhidi
janë të shumta. Në çdo sure të Kur’anit përmenden emrat dhe
cilësitë e All-llahut xhel-le shanuhu, madje edhe në çdo faqe të
Kur’anit. Kur’ani i përmend emrat dhe cilësitë e All-llahut xhel-le
shanuhu dhe tërheq vëmendjen në shumë tema për të cilat flet.
Kur flet për teuhidin, ibadetin, legjislacionin, kontekstin e urdhrit
dhe ndalesës, premtimit dhe kërcënimit, rrëfimit dhe parashtrimit
të shembujve. Në këtë rast do të përmendim suren që
përmban të gjitha fushat e këtij lloji teuhidi dhe ajetin më të
rëndësishëm të Kur’anit.

Për sa i përket sures, ajo është suretul Ihlas, e cila, sipas
vlerës së saj, i përgjigjet një të tretës të Kur’anit, siç theksohet
në hadith.[41]

All-llahu xhel-le shanuhu thotë:
“Thuaj: “Ai, All-llahu është Një! All-llahu është
mbrojtës i gjithkujt. (Ai) nuk ka lindur prej dikujt,
as nuk ka lindur kë. Dhe askush nuk i ngjason Atij.”
(El-Ihlas: 1-4)

Kjo sure e lartësuar ka përfshirë përshkrimin e çdo forme të
përsosmërisë së All-llahut xhel-le shanuhu dhe mohimin e çdo të
mete. Me anë të saj All-llahu xhel-le shanuhu na informon se Ai
është i Vetmi Zot dhe se Ai është mbrojtës i çdokujt, se nuk ka
lindur kë, as është i lindur prej dikujt dhe se askush nuk i ngjason
Atij. Fjala Ehad do të thotë Ai të Cilit askush nuk i ngjason
dhe me të Cilin askush nuk i është i barabartë.[42]

Ky emër tregon se All-llahu xhel-le shanuhu është i Vetmi që meriton
t’i drejtohemi për ndihmë gjatë mynxyrës dhe fatkeqësisë. Këtë fakt
nuk e cenon veprimi i atyre që kanë devijuar nga rruga e drejtë dhe
kanë humbur, i drejtohen tjetërkujt dhe ia kthejnë shpinën
Krijuesit të tyre. Sepse, nëse All-llahu xhel-le shanuhu është Krijues
dhe Drejtues i të gjithave dhe pasi nuk ekziston Krijues dhe
Udhëheqës tjetër përveç Tij, atëherë drejtimi drejt dikujt tjetër
është marrëzi e madhe, sepse të gjitha janë në duart e Tij.[43]

Pra, sikurse me emrin El-Ehad mohohen të gjitha cilësitë e të
metave dhe të gjymtësisë, po ashtu me emrin Es-Samed vërtetohen
të gjitha cilësitë e përsosmërisë dhe të madhështisë.[44]

Për këtë shkak, i Dërguari i All-llahut ka thënë se kjo sure i
përgjigjet një të tretës së Kur’anit, sepse përmban akaidin e
plotë, që bazohet në përshkrimin e të gjitha cilësive të përsosmërisë
së All-llahut xhel-le shanuhu në mohimin e cilësive të të
metave, dhe në adhurimin e All-llahut Një të Vetmit, me të
gjitha llojet e ibadeteve që i përkasin Atij. Në realitet, i tërë
Kur’ani është akide që u shpjegon njerëzve se çka janë të obliguar
të besojnë nga cilësitë dhe emrat e All-llahut xhel-le shanuhu
është Sheriat, që u shpjegon njerëzve të drejtat dhe obligimet e
tyre, mënyrën e sjelljes reciproke. Në të ka rrëfime dhe tregime
me të cilat Kur’ani u shpjegon njerëzve ligjshmëritë e All-llahut
në marrëdhënien e Tij ndaj njerëzve dhe shpjegohet detajisht
shpërblimi dhe ndëshkimi, premtimi dhe kërcënimi i All-llahut
xhel-le shanuhu.

Alimi i famshëm, Ibnul Kajjimi, gjatë komentimit të kësaj
sureje thotë: “Suretu-l-Ihlas përmban të gjitha llojet e teuhidit
dhe tërë atë që jemi të obliguar të besojmë nga cilësitë e Allllahut
xhel-le shanuhu, nga ehadijjeti (njësia, uniteti), me çka
mohohet çfarëdo forme e ortakllëkut me All-llahun xhel-le shanuhu,
nga samedijjeti (All-llahu xhel-le shanuhu si mbrojtës i gjithkujt),
mohimi i lindjes dhe të lindurit, që është obligueshmëri e
samedijjetit dhe mohimi i çdo barazie me Të, që tërheq me vete
mohimin e çfarëdo përngjasimi dhe krahasimi të Tij me dikë
tjetër. Pra, kjo sure përmban përshkrimin e të gjitha formave të
përsosmërisë së All-llahut xhel-le shanuhu dhe mohimin e çdo lloj
gjymtësie, mohimin e çfarëdo ngjashmërie dhe barazie me Të
në përsosmërinë e Tij dhe mohimin e çfarëdo shoku të Tij. Këto
indikacione qenësore janë thelb i teuhidit shkencor, sipas të cilit
bartësi i tij dallohet nga të gjitha sektet e lajthitjes dhe
shirkut.”[45]

Për sa i përket ajetit, ky është ajetu-l-Kursijj, për të cilin
Pejgamberi i All-llahut ka thënë se ky është ajeti më
madhështor i Kur’ani, e në të cilin All-llahu i Lartë thotë:
“All-llahu është një- s’ka tjetër zot përveç Tij - i
Gjalli dhe i Përjetshmi! Atë nuk e kaplon as
dremitja, as gjumi! Të Atij janë të gjitha ato që
gjenden në qiej dhe në Tokë. Kush mund të
angazhohet për dikë tek Ai pa lejen e Tij?! Ai di çdo
gjë që ka ndodhur përpara dhe çdo gjë që do të
ndodhë në të ardhmen. Por, njerëzit, nuk dinë asgjë
nga dijenia e Tij, përveç atë që Ai ka dashur t’ua
tregojë. Froni i Tij përfshin qiejt dhe Tokën dhe Atij
nuk i vjen rëndë t’i mirëmbajë ato. Ai është Shumë i
Larti, i Madhërishmi!” (El-Bekare: 255)

Ky ajet madhështor përfshin që të tri pjesët e teuhidit,
sepse përmban emrat e bukur të All-llahut xhel-le shanuhu dhe
cilësitë e Tij, dhe çdonjëra prej tyre paraqet një nga parimet e
akides:

Fjalët e All-llahut xhel-le shanuhu: “All-llahu është një - s’ka
tjetër zot përveç Tij” konfirmojnë parimin e uluhijjetit (pranimin se
vetëm All-llahu xhel-le shanuhu është Ai i Cili adhurohet), që
është thelb dhe themel i teuhidit të tërësishëm, në të cilin
prehet aspekti islam i tërë jetës dhe nga i cili rezulton adhurimi
dhe drejtimi në formë të ibadetit vetëm All-llahut xhel-le shanuhu
dhe se njeriu nuk mund të jetë rob i askujt tjetër përveç i Allllahut
xhel-le shanuhu. Ai nuk do t’i drejtohet askujt në formën e
ibadetit përveç All-llahut xhel-le shanuhu, askujt nuk do t’i jetë i
nënshtruar përveç All-llahut xhel-le shanuhu, askujt nuk do t’i
drejtohet për gjykim përveç All-llahut xhel-le shanuhu dhe prej
askujt nuk do të pranojë ligje, ideale, rregulla të sjelljes, e as
mënyrë kuptimi përveç All-llahut xhel-le shanuhu.[46]

Fjalët e All-llahut xhel-le shanuhu: “I Gjalli dhe i Përjetshmi!”,
Qenies shumë të Lartë i përshkruajnë dy cilësi të larta:
El-Hajj (i Gjalli), është Ai të Cilit i takon jeta e amshueshme dhe
ekzistenca e amshueshme, i Cili nuk ka as fillim, as mbarim.[47]

Jeta që i përshkruhet All-llahut xhel-le shanuhu është jeta e Tij e
pavarur, e cila nuk ka rezultuar nga ndonjë burim tjetër, siç
është rasti me jetën e krijesave të gjalla, jeta e të cilave është
e dhuruar nga Krijuesi i tyre. Jeta e Tij, gjithashtu, është e
përhershme dhe e përgjithmonshme, nuk ka filluar në ndonjë
moment e as nuk mbaron në ndonjë termin (kohë të caktuar).[48]

El-Kajjum është Ai i Cili i mirëmban të gjitha krijesat dhe
udhëheq tërë gjithësinë, në të gjitha gjendjet (situatat) e tyre.
Pra, Ai është udhëheqës i të gjitha krijesave. Ai i furnizon, i
ruan, kujdeset për to dhe u cakton atë që dëshiron Vetë.[49]

Këta dy emra (El-Hajj dhe El-Kajjum) bëjnë pjesë ndër emrat
më të mëdhenj (më të zgjedhur) të All-llahut xhel-le shanuhu, sepse
në këta bazohen të gjithë emrat e tjerë e të bukur të All-llahut
xh.sh dhe domethënia e të gjithë emrave të tjerë reduktohet në
këta dy emra. Atributi i jetës përmban të gjitha atributet e tjera të
përsosmërisë dhe asnjëri nga ata nuk mungon, vetëm nëse është
fjala për ndonjë jetë të dobët e jo të plotë, duke qenë se All-llahu
xhel-le shanuhu jeton tërësisht një jetë të përkryer, atëherë Atij i
përket çdo lloj përsosmërie. Ndërsa cilësia El-Kajjum përmban
pavarësinë e plotë dhe fuqinë absolute të Tij, sepse Ai ekziston nga
Vetvetja dhe nuk ka nevojë për askë nga çfarëdo aspekti qoftë. Ai i
mirëmban dhe i furnizon që të gjithë, andaj të gjithë ekzistentët
janë të varur nga ekzistimi i All-llahut xhel-le shanuhu dhe nga
përcaktimi i Tij.[50]

Këta dy emra kanë ndikim të madh te njeriu i cili i beson dhe
ia prezanton vetes domethëniet e tyre të lartësuara. Ndërgjegjja e
tij gjithnjë do të jetë e lidhur me dashurinë ndaj All-llahut xhel-le
shanuhu, me ibadet dhe me devotshmëri ndaj Tij, sepse është i
vetëdijshëm dhe e di mirë se All-llahu xhel-le shanuhu është Zoti i tij
dhe Ai i Cili ia rregullon dhe ia përcakton jetën e tij dhe çdo gjë që
ndodh rreth tij, ndodh sipas diturisë së Tij dhe sipas planit të Tij të
caktuar që më parë. Andaj gjatë jetës së vet do t’i përmbahet
rregullave të sistemit me të cilat udhëheq ajo urtësi dhe mbi të
cilat realizohet plani i përmendur, prej tyre njeriu do t’i nxjerrë
vlerat dhe udhëzimet e veta dhe sipas tyre do të orientohet në të
gjitha situatat.[51]

Fjalët e All-llahut xhel-le shanuhu “Atë nuk e kaplon as dremitja,
as gjumi!” janë vërtetim se Ai i mirëmban të gjitha dhe
me ndihmën e Tij ekziston çdo gjë. Sepse, dremitja dhe gjumi
janë në kontrast me jetën e përkryer dhe me pavarësinë e
plotë.[52]

Fjalët e All-llahut xhel-le shanuhu “Të Atij janë të gjitha ato
që gjenden në qiej dhe në Tokë”, vërtetojnë sundimin e Tij
absolut mbi gjithçka që ekziston, sundimin e pakufizuar, i cili
është larg çfarëdo ortakllëku. Një besim i këtillë, nëse përforcohet
në zemrat e njerëzve, ka ndikim shumë të madh në jetën e
tyre.

Sejjid Kutbi, rahimehullahu, thotë: “Po qe se kuptohet në
mënyrë korrekte (të drejtë) pronësia absolute e All-llahut xhel-le
shanuhu, atëherë bëhet e qartë se njerëzit në realitet nuk
zotërojnë asgjë, porse e tërë ajo që posedojnë është vetëm
huazim nga Pronari i Vetëm dhe i vërtetë, në pronësinë e të Cilit
është çdo gjë. Prandaj, në këtë huazim duhet të sillen e të
veprojnë sipas udhëzimeve të Pronarit të Vërtetë, i Cili i ka
ngarkuar me to. E, udhëzimet e Tij janë shpjeguar në Ligjin -
Sheriatin e Tij, dhe ata nuk kanë të drejtë t’i tejkalojnë këto
udhëzime, sepse në të kundërtën do ta humbasin të drejtën e
disponimit të gjërave të besuara dhe veprimet e tyre do të jenë
të paligjshme. Vetë vetëdija e njeriut për këtë fakt, ndjenja e
tij se Sunduesi i vërtetë i gjithçkaje që ekziston në qiej dhe në
Tokë është All-llahu xhel-le shanuhu, të kuptuarit se njeriu nuk
është pronar i vërtetë i gjërave që posedon dhe se Pronar i
vërtetë është All-llahu xhel-le shanuhu, ndjenja se çdo gjë që ka
është vetëm huazim në kohë të caktuar, të cilën pas skadimit të
kohës, do ta marrë përsëri Pronari i tij, i Cili ia ka lejuar këtë
huazim në kohë të caktuar, vetë vetëdija për këto fakte të
pakontestueshme është e mjaftueshme që ta zbusë zjarrin e
lakmisë dhe të pangopshmërisë së njeriut, koprracinë, dorërrudhësinë
dhe grabitshmërinë e çartur të tij. Dhe, njëkohësisht
është e mjaftueshme që t’ia zgjojë njeriut fatbardhësinë dhe
lumturinë me atë që i vjen nga furnizimi, t’ia zgjojë tolerancën
dhe shpirtmadhësinë (dorëdhënësinë) me atë që posedon dhe
t’ia mbushë zemrën me rehati dhe lumturi, pa dallim në pati a
nuk pati pasuri. Për këtë shkak nuk do të pikëllohet së tepërmi
për atë që i shmanget e as që do t’i gëzohet për së tepërmi asaj
që me të vërtetë e ka dëshiruar dhe e ka fituar."[53]

Me Fjalët e All-llahut xhel-le shanuhu: “Kush mund të angazhohet
për ndokënd tek Ai pa lejen e Tij?!” janë sqaruar
gradat e uluhijjetit (hyjnisë) dhe gradat e ubudijjetit (robërisë)
Sepse, çdo krijesë është rob i All-llahut xhel-le shanuhu dhe në
asnjë rast nuk mund t’i tejkalojë kufijtë e robërimit e as të dalë
jashtë tyre. Prandaj nuk mund të bëjë diçka për të tjerët vetëm
se me lejen e All-llahut xhel-le shanuhu. Me këtë fakt feja islame ka
vënë kufirin e qartë ndërmjet robërimit (ubudijjetit) dhe
zotërimit (rububijjetit), kështu që assesi nuk mund të përzihen
dhe nuk kanë asgjë të përbashkët në cilësi dhe veçori.[54]

Fjalët e All-llahut xhel-le shanuhu “Ai di çdo gjë që ka ndodhur
përpara dhe çdo gjë që do të ndodhë në të ardhmen. Por,
njerëzit, nuk dinë asgjë nga dijenia e Tij, përveç asaj që Ai ka
dashur t’ua tregojë.”, janë vërtetim se dijenia e All-llahut xhel-le
shanuhu përfshin hapësirën, kohën dhe të gjitha sendet dhe shpjegim
se krijesat janë të pafuqishme, se dijenia e tyre është e mangët dhe
se mund të dinë vetëm atë që ua lejon All-llahu xhel-le shanuhu.[55]

Besimi i muslimanit në këtë cilësi të All-llahut xhel-le shanuhu dhe
ndjenja e thellë në zemrën e tij, se vetëm All-llahu xhel-le shanuhu i di
të gjitha, ndikon që vijimisht ta ketë në mendje All-llahun xhel-le
shanuhu dhe të kujdeset për dispozitat e Tij, që të pendohet me të
shpejt nëse bën ndonjë vepër të keqe dhe të jetë i vetëdijshëm për
dobësinë dhe padijeninë e vet, si dhe të jetë i vetëdijshëm për
dhuntitë e All-llahut xhel-le shanuhu ndaj tij për të gjitha që e mëson
Ai nga e vërteta. E tërë kjo bën që njeriu vazhdimisht të jetë
falënderues ndaj All-llahut xhel-le shanuhu dhe larg kryelartësisë dhe
mburrjes.

Fjalët e All-llahut xhel-le shanuhu:”Froni (Kursijja) e Tij përfshin
qiejt dhe Tokën dhe Atij nuk i vjen rëndë t’i mirëmbajë
ato.” Janë argument i fuqisë së Tij absolute.

Pastaj All-llahu xhel-le shanuhu e përfundon këtë ajet me dy
emrat e Vet të bukur: “Ai është Shumë i Larti, i Madhërishmi!”
Shumë i Larti është Ai i Cili gjendet mbi të gjitha krijesat [56]
dhe askush nuk mund ta arrijë Atë, e nëse dikush
përpiqet ta bëjë këtë, All-llahu xhel-le shanuhu do ta turpërojë dhe
do ta kthejë në humnerë në këtë botë dhe do t’ia përgatisë
ndëshkimin dhe poshtërimin në botën tjetër.

E, i Lartmadhërishmi (El-Adhim) është Pronar i madhërisë dhe
çdo gjë tjetër është më e vogël se Ai dhe nuk ekziston asgjë që
është më e madhe dhe më madhështore se All-llahu xhel-le shanuhu. [57]

Kur i ngulitet njeriut e vërteta për madhështinë në lartësinë
e All-llahut xhel-le shanuhu, ai kurrë nuk do të kapërdiset (krenohet)
dhe nuk do të bëhet dhunues, por do ta ketë frikën e Allllahut
xhel-le shanuhu, do të frikësohet prej Tij dhe do të jetë i
njerëzishëm ndaj Tij dhe krijesave të Tij.[58]

Këta janë vetëm disa nga treguesit për lartësinë dhe madhështinë
e ajetu-l-Kursijj, që na bëjnë me dije se çdo musliman
duhet ta mësojë përmendsh këtë ajet, të mendojë për
domethënien e tij, t’i përkujtohet gjithnjë dhe të përpiqet që të
veprojë ashtu siç kërkon ai prej tij.

Për vlerën e këtij ajeti flasin shumë hadithe.

Buhariu transmeton nga Ebu Hurejra radijAll-llahu anhu
një hadith tjetër, ku qëndron se i Dërguari i All-llahut ka thënë:
“Kur të biesh në shtratin tënd, këndoje ajetin Kursijj: “All-llahu
la ilahe ila huvel Hajjul Kajjum” - gjer në fund të ajetit, e All-llahu do ta
dhurojë ruajtësin i cili do të të mbrojë nga shejtani, kështu që
nuk do të mund të të afrohet gjersa të zgjohesh nga gjumi.”[59]

Ndërsa Muslimi transmeton në Sahihun e vet nga Ubejj b. Ka’bi
se ka thënë: “I Dërguari i All-llahut ka thënë: “O Ebal Mundhir, a
e di se cili është ajeti më i vlefshëm në Kur’an?” Thashë: “Allllahu
dhe i Dërguari i Tij e dinë më së miri.” I Dërguari i Allllahut
përsëri tha: “O Ebal Mundhir, a e di se cili është ajeti më
i vlefshëm në Kur’an?” Atëherë unë i thashë: “All-llahu la ilahe
ila huvel Hajjul Kajjum.” I Dërguari i All-llahut më përkëdheli
në gjoks e tha: “Le të të jetë e këndshme dituria, o Eba
Mundhir!”[60]



--------------------------------------------------------------------------------

[41] Buhariu në”Sahihun” e vet, transmeton nga Ebu Se’id el-Hudrije
radijAll-llahu anhu, se një njeri kishte dëgjuar dikë i cili (në çdo rekat)
përsëriste gjithnjë ”kul huvAll-llahu ehad”. Pasi agon, shkon tek i Dërguari i All-llahut dhe i tregon për këtë, duke konsideruar se kjo është pak (e vogël). Pejgamberi alejhis-selam tha: “Pasha All-llahun, ajo vlen sa një e treta e Kur’anit!” Ebu Se’idi transmeton se Pejgamberi i All-llahut ka thënë: “A mos ka nga mesi i juaj të atillë që nuk mund ta lexojnë një të tretën e Kur’anit për çdo natë?” Kjo u erdhi vështirë as’habëve, andaj thanë: “E kush do të ishte në gjendje prej nesh ta bënte këtë, o Pejgamber?” “All-llahul Vahidus Samed është një e treta e Kur’anit”, tha Pejgamberi alejhis-selam” Shih: Sahihu-l-Buhari me’a Fet’hul Bari, 9: 49. Hadithet mbi fadiletet (vlerat) e sures Ihlas janë të shumta. Shih: Zadul Me’ad, 1: 82.
[42] El-esmau ves-sifat, f. 21; Sherh Mulla ‘Ali el-**** ‘alel fikhul-ekber, f. 14.
[43] El-esmau ves-sifat, f. 85.
[44] Fet’hul Bari, 9: 50.
[45] Zadul me’ad hedji hajril ‘ibad, 1: 81-82.
[46] Fi Dhilalil Kur’anil Kerim, 1: 418-419.
[47] Tefsirut-Taberi, 5: 388; El-Esmau ves-sifat, f. 20.
[48] Fi Dhilalil Kur’anil Kerim, 1: 418-419.
[49] Elesmau ves-sifat, f. 48; Sherhul ‘akidetit-Tavahijje, f. 124; Tefsirut-Taberi, 5:
388; Er-Revdatun nedijje, f. 61.
[50] Sherhul ‘akidetit-tahavijje, f. 124-125.
[51] Fi Dhilalil Kuranil Kerim, 1: 419.
[52] Fi Dhilalil Kuranil Kerim, 1: 419; Er-Revdatun nedijje,f. 63.
[53] Fi Dhilalil Kur’anil Kerim, 1: 420-421.
[54] Fi Dhilalil Kur’anil Kerim, 1: 420-421.
[55] Tefsirul Taberi, 5: 396-397; Er-Revdatun nedijje, f. 64.
[56] Tefsirul Taberi, 5: 305.
[57] Tefsirul Taberi, 5: 305.
[58] Fi Dhilali Kur’anil Kerim, 1: 424.
[59] Sahihu-l-Buhari me’a Fet’hul Bari, 2: 384.
[60] Sahih Muslim bi sherhin Nevevi, 6: 93.

[IslamInfo]

PJESA E DYTË
BESIMI NË ENGJËJ


Një nga bazat e imanit është edhe besimi në engjëj. Me
këtë nënkuptohet bindja e fuqishme se engjëjt ekzistojnë, se
All-llahu xhel-le shanuhu i ka krijuar ata nga nuri (drita), se ata
përpikërisht i kryejnë urdhrat e All-llahut xhel-le shanuhu, se ata
assesi nuk gabojnë dhe se kryejnë funksione të caktuara me të
cilat i ka ngarkuar All-llahu xhel-le shanuhu.[61]

Pra, engjëjt janë një lloj krijesash të All-llahut xhel-le shanuhu
dhe imani i njeriut nuk është korrekt përderisa nuk beson në
ekzistimin e tyre dhe në çdo gjë që thuhet në Kur’an dhe
transmetohet në hadithe autentike për cilësitë dhe punët e tyre,
pa kurrfarë shtimesh a cungimesh dhe pa kurrfarë shtrembërimesh.

All-llahu xhel-le shanuhu thotë:
“Pejgamberi beson në atë që i shpallet nga Zoti i tij,
dhe besimtarët; - të gjithë ata besojnë All-llahun,
engjëjt e Tij, Librat e Tij dhe Pejgamberët e Tij.”
(El-Bekare: 285)

Ndërsa në hadithin që e transmeton Buhariu nga Umeri r.a.,
kur Xhibrili e ka pyetur Pejgamberin alejhis-selam mbi imanin,
qëndron se Pejgamberi alejhis-selam ka thënë: “Ta besosh All-llahun,
engjëjt e Tij, Librat e Tij, Pejgamberët e Tij, Ditën e Gjykimit dhe
të besosh se çdo gjë që ndodh - prej të mirave dhe prej të
këqijave - ndodh me përcaktimin e All-llahut xhel-le shanuhu”.

Ekzistimi i engjëjve bazohet në argumente të pakontestueshme
në të cilat është e pamundur të dyshohet. Andaj mohimi i ekzistimit
të tyre, sipas pajtueshmërisë të të gjithë muslimanëve dhe sipas
tekstit kur’anor, është kufër, sepse All-llahu xhel-le shanuhu thotë:
“... E ai që nuk beson All-llahun, engjëjt e Tij,
Librat e Tij, Pejgamberët e Tij dhe Ditën e
Kiametit, ai, me të vërtetë, ka humbur larg prej
udhës së drejtë.” (En-Nisa’: 136)

Ai i cili i lexon të gjitha ajetet dhe të gjitha hadithet që
flasin për engjëjt, për veçoritë e tyre, punët dhe gjendjet e
tyre, do të konstatojë se ato (ajetet dhe hadithet) shpjegojnë
raportin e tyre ndaj All-llahut xhel-le shanuhu, ndaj gjithësisë dhe
ndaj njeriut. All-llahu xhel-le shanuhu na ka mësuar tërë atë që
kemi nevojë për pastrimin e akides, për pastrimin e zemrave
tona dhe për korrektësinë e veprave tona.

E, për sa i përket esencës së engjëjve, këtë All-llahu xhel-le
shanuhu e ka lënë për Vete. Kjo është edhe njëra nga veçoritë
themelore të besimit islam, i cili i përfshin të vërtetat e gjithëmbarshme
dhe na njofton për to vetëm aq sa kanë nevojë njerëzit,
në mënyrë që të veprojnë korrekt në këtë botë dhe që të
jenë të shpëtuar në botën e ardhme, dhe vetëm aq sa është në
gjendje të kuptojë mendja e tyre. Prandaj, All-llahu xhel-le shanuhu
nuk na ka zbuluar të gjitha gjërat e gajbit (të padukshme),
qoftë ato që kanë të bëjnë me All-llahun xhel-le shanuhu,
cilësitë e Tij dhe emrat e Tij, qoftë me krijesat e padukshme të
Tij.

Besimtari i sinqertë fuqimisht beson tërë atë që na ka informuar
Zoti ynë, përgjithësisht dhe pjesërisht, dhe kurrgjë nuk do
të shtojë ose të cungojë, as që do të përpiqet të kuptojë atë për
çka All-llahu xhel-le shanuhu nuk na ka informuar nga gajbi, e as që
do të hyjë në polemizime përkitazi më këtë.


------------------------------------------------------------------------------------------

[61] Ibnu Haxheri, përkitazi me domethënien e fjalës melek (engjëll), thotë: ”Shumica e ulemasë islame janë dakord se melekët janë qenie të rafinuara, të cilëve u është dhënë fuqia (mundësia) e shndërrimit në figura të ndryshme dhe se ata janë të vendosur në qiej.”; Fet’hul Bari, 6: 223; El-Esiletu vel edzhvibetul usulijje, f. 21.

[IslamInfo]

Veçoritë e engjëjve

Nga ajo që parashtruam më lart, kuptohet se All-llahu xhel-le
shanuhu nuk na ka informuar detajisht për veçoritë e engjëjve,
porse vetëm diçka të vogël ka thënë për ta. Na informon se ata
janë krijuar para Ademit.[62]

Në Kur’an përmendet se si All-llahu xhel-le shanuhu u ka lajmëruar
atyre se Ai do ta krijojë njeriun dhe se atë do ta bëjë mëkëmbës të
Vetin në Tokë: “Kur Zoti yt u tha engjëjve: “Unë do të caktoj
përfaqësuesin në Tokë.” Ata thanë: “A do të jetë
përfaqësuesi Yt ai që në të do të bëjë çrregullime e
do të derdhë gjak? Ne të madhërojmë e të
lavdërojmë dhe të ngremë ashtu si të takon Ty.” Ai
tha: “Unë di atë që ju nuk dini.” (El-Bekare: 30)

E, për sa i përket materies nga e cila janë të krijuar, i
Dërguari i All-llahut na informon se All-llahu xhel-le shanuhu i ka
krijuar nga nuri (drita).

Imam Muslimi shënon hadithin nga Aishja radijAll-llahu
anhu, se i Dërguari i All-llahut xhel-le shanuhu ka thënë: “Engjëjt
janë krijuar nga nuri, e xhinët nga zjarri i flakëruar, kurse
Ademi është krijuar nga ajo për çka ju është treguar tanimë.”[63]

Ajetet dhe hadithet që flasin për engjëjt provojnë se
engjëjt janë krijuar nga nuri, se nuk kanë figurë materiale që
mund të shihet a të ndihet me shqisat njerëzore dhe se ata nuk
janë sikurse njerëzit, nuk hanë, nuk pinë, nuk flejnë dhe nuk
martohen, nuk kanë pasione shtazarake dhe janë të mbrojtur
nga mëkatet dhe gabimet dhe nuk zotërojnë asnjë veçori fizike
nga ato të njerëzive.[64]

Ata kanë mundësi të shndërrohen dhe të shfaqen në figurën
njerëzore, me lejen e All-llahut xhel-le shanuhu. Për këtë na informon
All-llahu xhel-le shanuhu në Kur’an, kur flet për Xhibrilin alejhis-selam, i cili
i ka ardhur Merjemes në figurën e njeriut:
“Dhe përmende (o Muhamed!) në Libër (Kur’an)
Merjemen (historinë e saj), kur u tërhoq nga familja
në një vend në lindje, dhe mori një perde që të
skajohet nga ata; Ne dërguam tek ajo engjëllin,
Xhibrilin, dhe iu paraqit asaj në formën e mashkullit
të zhvilluar mirë.” (Merjem: 16-17)

Gjithashtu, Xhibrili përmendet edhe në hadithin e njohur
kur erdhi t’i mësojë as’abët për domethënien e Islamit, imanit,
ihsanit dhe shenjave të Ditës së Kiametit. Umeri radijAll-llahu anhu
thotë se ai kishte ardhur në figurën e njeriut, rrobat e të cilit
ishin jashtëzakonisht të bardha, e flokët i kishte jashtëzakonisht
të zeza, në të cilin nuk vëreheshin gjurmët e udhëtimit dhe se
ishte ulur përballë Pejgamberit alejhis-selam duke e mbështetur
gjurin e vet në të tijin dhe duke i vënë duart e veta në këmbët e
tij, e pastaj kishte filluar të pyeste.

All-llahu xhel-le shanuhu na informon se ata kanë krahë, numri i
të cilëve dallon prej engjëlli në engjëll. All-llahu xhel-le shanuhu
thotë: “Falënderimi qoftë për All-llahun, Krijuesin e qiejve
dhe të Tokës, i Cili i ka bërë lajmëtarë engjëjt me
krahë, me nga dy, tre dhe katër. Ai shton në krijimtari
çka të dojë. All-llahu, me të vërtetë, është i
pushtetshëm për çdo gjë.” (Fatir: 1)

Muslimi dhe Buhariu transmetojnë hadithin nga Abdull-llah
b. Mes’udi radijAll-llahu anhu, ku thuhet se i Dërguari i All-llahut e
ka parë Xhibrilin, i cili i kishte 600 krahë.

Kjo është e tërë ajo që na ka informuar All-llahu i Lartmadhërishëm
për krijesat fisnike, për natyrën dhe karakterin e tyre, dhe ne
i besojmë kësaj ashtu siç ka ardhur te ne dhe më nuk pyesim asgjë
lidhur me këtë, sepse, sikurse të kishte ndonjë dobi nga shpjegimi
në detaje, me siguri se kjo nuk do të fshihej nga ne. Ngase All-llahu
xhel-le shanuhu është i Mëshirshëm dhe i Butë ndaj nesh dhe Ai na
mëson të vërtetën dhe të mirën.


------------------------------------------------------------------------------------------

[62] Fet’hul Bari, 6: 234.
[63] Transmetjonë Muslimi dhe imam Ahmedi në Mesnedin e vet; Fet’hul bari, 6: 232:
Muhtesar Sahih Muslim, 2: 338.
[64] Sherh Mulla ‘Ali el-**** ‘alel fikhil ekber, f. 11; El-’Akidetul islamijje li Sejjid
Sabik, f. 111; Fet’hul Bari. 6: 232.