Shkeputur nga "Biografia e Mbretit Zog"
Duhet te ishe ne kohen e gjeneraleve te Zogut, Aranitasi dhe Mirdaic, qe te kuptoje, se cfare eshte pergjegjesia e mbrojtjes se vendit, perpara nje agresioni fashist. Te dy ata pohojne kryelarte para mbretit se: Shqiperia megjithese me nje potencial te vogel, do te mbroje territorin e saj. Te dy gjeneralet, njeri kryekomandant i ushtrise dhe tjetri shefi i shtatmadhorise, madje edhe e kane hartuar vete planin e mbrojtjes.
Plani eshte i thjeshte dhe ai konsiston ne ndarjen e bregdetit ne segmente, ku do te ishte ushtria, e cila do te ishte perballe agresorit (megjithese me vetem gjashte dite municion) dhe ne mbeshtetjen e kesaj njesie, me forcat e xhandarmerise. Ne keto momente edhe kjo strukture mban detyra luftarake. "Gjithshka, te behet pa i bere italianet qe te kerkojne shkak per lufte", insiston Zogu, ne cdo moment. Duke harruar, se gjate viteve te tij ne Shqiperi, italianet jane futur edhe shume me teper, sesa e mendon ai. Ata jane kudo dhe e qesendisin me veprimet e tyre ekzekutivin shqiptar. Musa Juka, ministri i tij i brendshem, detyrohet qe ti shprehe hapur mbretit, ate qe i fshihet deri tani. Ushtria shqiptare, megjithese ka dite qe ka marre detyrat e saj per te luftuar, deri tani ka marre masa te thjeshta, qe jane shume larg skemes mbrojtese te vendit. Per Zogun behet mese e qarte: Vendi i tij eshte larg urdhrave dhe besimit te fryre, qe i shfaqin vartesit e tij ushtarake. Gjithsesi, kujtimet e shkruara nga dora e adjutantit, ne shume vende te diktuara edhe nga Mbreti Zog, ende nuk mund te japin te qarte idene se njerezit nuk duan qe ti binden Monarkut, ato thjesht konfirmojne se Italia e kishte pushtuar prej kohesh Shqiperine. Nuk ka me nevoje per "Kalin e Trojes", shqiptaret e kane mirepritur vete kete realitet, me sa duket. Pas ketyre, te duket se edhe perpjekjet e asaj kohe per te demostruar kunder fashizmit kane qene shume larg bindjes se "Atdheu ishte ne rrezik". B.an
Zogu I kupton pamundesine e mbrojtjes kombetare te Shqiperise
Monarku shqiptar merr premtimin nga kryekomandanti i ushtrise Xhemal Aranitasi dhe Shefi i Shtatmadhorise Gustaq Mirdaic, per funksionimin e sistemit te mbrojtjes se vendit. Nderkohe, Jakomoni, i derguari italian ne Shqiperi, kerkon falje per kerkesen e Italise dhe perserit nje kerkese te dyte. Ku Italia te kishte nje prani thjesht Ushtarake ne Shqiperi, nen drejtimin e Zogut per sigurine e vendit. Ky i fundit i hedh perseri poshte me delikatese kerkesat, per te ruajtur ende Traktatin e Miqesise, qe ekziston mes te dy vendeve. Por, mbreti shqiptar duket se ende nuk ka llogaritur fjalet, qe i rezervohen ne audience nga Ministri i tij i Brendshem Musa Juka: Italianet i dine te gjitha pergatitjet e Shqiperise, ndryshe nga urdhri i prere i mbretit. Dhe asnje nga urdhrat ne Ushtri dhe Xhandarmeri nuk eshte zbatuar si duhet
Pallati nate e dite qendron me dyert hapur, lloj-lloj bisedimesh behen mes tij. Mbreti duke i mbledhur si Keshillin Ministror dhe Komandantet e ushtrise e te xhandarmerise, ju tha: "Sic po e shihni, punet me Italine jane mjaft te kritikueshme dhe une nuk shoh asnje permiresim. Telegramet e letrat e Musolinit jane pluhur syve, e per te fituar kohe, per te pare mire qendrimin e Europes, e te ballkanasve. Musolini kete here eshte i vendosur te perdore forcen kunder Shqiperise. Pra, sic ju kam urdheruar me kohe: Duhet te jemi te gatshem ne cdo cast, megjithese Shtetet e Medhaja si Britania e Madhe e Franca, na keshillojne qe te rrime urte. E mos t'i japim ne shkak konfliktit. Gjithsesi, Italia duke perfituar nga kjo, qe Britania, as Franca nuk jane te gatshem, do te luaje karten e fundit.
Edhe po ju them se Jugosllavia eshte kryekeput nga fashizmi dhe Greqia trembet nga kercenimet e Musolinit. Ajo ka mundesi te jete keshilluar nga Britania e Madhe, kujtoj, se kjo ka ardhur nga mosmbajtja e premtimeve qe na pat dhene Kryeministri Grek Mataksait, edhe pse, sa kohe me pare, ajo trembet".
"Pra, -tha Mbreti Zog,- e gjithe veprimtaria e sakrificat e vendimet e marrura jane per mospranimin ne asnje menyre te sendeve, qe cenojne pamvaresine e ndershmerine e Kombit Shqiptar".
"E kjo,- tha Mbreti,- tani varet ne ushtrine e vogel qe kemi, se bashku me xhandarmerine per te cilen kam bindjen se ajo: Ka per t'i zbatue me trimeri, urdherat e dhena me kohe. Se me trimerine e saj, me vullnetin, me gjakun e patriotizmin e saj, se gjaku i atij ushtari ka per te ndricuar e siguruar indipendencen e pamvaresine e Shqiperise. E pra, ky eshte mjeti kryesor, qe duhet me cdo sakrifice e mundim ta kemi te gateshme ushtrine e vogel e trime. Qe te jete ne cdo cast gati, qe te vdese per Atdhe dhe te na nxjerre faqebardhe para botes se qyteteruar. Ne e dime se, nuk ka mundesi qe ushtria jone trime te ndaloje forcat fashiste te armatosura me mjetet me moderne, por le ta shohe bota se shqiptari vdes per Atdheun e tij, e kjo duhet pra".
Mbreti u kthye nga Komandanti, si ai i Mbrojtjes Kombetare dhe ai i Xhandarmerise, e ju tha: "Zotni Komandante, jeni dakort me sa spjegova me lart! Duhet ta dini, qysh sot, se ka nje muaj e gjysem qe ju kam urdheruar ne pergatitjet e forcave. Po ashtu, edhe me keni paraqitur nje plan, qe e kam studjuar mire e jam i kenaqur me fjalen tuaj, qe me keni premtuar se te gjitha jane te gateshme. Pra, qysh sot, mungesat qe jane te paplotesuara, tani lirisht i plotesoni. E qysh ne kete minute ta dini veten se jeni ne lufte. Te merren te gjitha masat e urdheruara dhe ne baze te planit te paraqitur me kohe, po prej jush. Moszbatimi i ketij plani pike per pike ne kohen e duhur, ben qe e gjithe pergjegjesia varet nga ju, nje pergjegjesi, e cila eshte e pafalshme.
Jua perseris edhe nje here! Sot lipset te deklaroni se jeni te gatshem ne cdo ore e minut ose jo. Koha nuk prźt me, per te bere ndryshime. Jeni kryelarte per te kryer detyren kombetare qe ju perket ne mbrojtjen e cdo kercenimi, qe mund t'i vije cenimit te Atdheut tone te pavarur e te dashur. Ma thoni burrerisht po ose jo, dhe ne rast se keni mungesa i shfaqni tani", ju tha Mbreti para Keshillit Ministror komandanteve te tij.
Te dy komandantet, i deklaruan Mbretit Zog para Keshillit Ministror, se sipas planit te paraqitur dhe urdherat e Madherise se Tij ishin te gatshem. Dhe, ato mungesa, qe kishin penguar nga situata, per te mos u dukur, tani brenda javes do te jene krejtesisht te plotesuara dhe urdherat e Madheris se Tij do te zbatohen pike per pike. Keto ishin pergjigjet e Komandanteve.
Pas kesaj, Mbreti Zog i urdheroi Kryeministrit Kotta, qe gjithe mjetet e punimit te Botores, si xhelatina, fitila, lopata, kazme e te tjera, t'i dorezohen nje here e mire Komandes se Mbrojtjes Kombetare dhe Xhandarmerise. Gjithashtu, ju kthye Ministrit te Puneve te Brendshme, Musa Jukes, duke e porositur qe te urdheroje Prefektet, qe cdo perkrahje t'i japin ushtrise e xhandarmerise, edhe cdo mjet qe atyre ju nevojitet.
Nderkaq, ngjarjet shkaktohen dita dites prej italianeve si ne Sukth, Kucove, Rroshkull, e vende te tjera ku jane punetore. Saqe, edhe populli, u merzit teper e eshte i alarmuar. Gjithandej thuhej se Italia do te na mesyje ushtarakisht e do te na zaptoje pas kesaj. Keto jane edhe bisedimet qe behen gjithandej ne popull dhe kjo eshte e padurueshme.
Nga ana tjeter, Musolini dhe Konti Ciano, dhe i derguari i jashtezakonshem Zef Seregji, na japin te kuptojme se nuk ka ndonje gje te tille frikesimi, qe po qarkullon ne popull dhe keta jane te gjitha genjeshtra".
Mbreti Zog, ju ve ne dijeni se: "Italia me provat qe kemi, ka vendosur te sulmoje Shqiperine, se telegramet e letrat qe na dergojne Musolini jane demonstrative vetem per te na hedhur pluhur syve. Ndodhemi te izoluar, pothuajse nga bota mbare, sepse ne ditet e sotme te gjithe shtetet i tremben nazi-fashizmit. Megjithekete, jam duke u munduar te bej c'eshte e mundur, qe kete rrezik ta kalojme edhe kete here, si heret e tjera.
Shteteve Fqinje, si Jugosllavise dhe Greqise, jam munduar t'ua mbush mendjen se nje okupim i Italise fashiste nuk eshte vetem per Shqiperine. Por, qellimet jane kunder mbare Ballkanit. Se pas Shqiperise do te jene tek portat e tyre te Jugosllavise e Greqise.E pra fashizmi sot nuk eshte armiku vetem i Shqiperise por i Ballkanit mbare, sic i patem vene ne dijeni me pare. Por, pa asnje frike se tremben, e kjo daulle pa mbushur vitin do te jete tek portat e tyre.
Pra, ne kemi vendosur, sido qe te jete, mos te pranojme asnje kusht qe rrezikon e cenon pavaresine e Shqiperise. Qofte edhe nese Italia fashiste do ose mendon te na mesyje ushtarakisht. Prandaj, po ua perseris edhe nje here se: Keto kane qene arsyet qe ju kam urdheruar qysh para nje muaji e gjysem me pare, per t'u pergatitur e per te qene sa me pare te gatshem ne cdo kohe, per te kryer detyren e shenjte qe u perket. E tani deshiroj te me siguroni se deri ku keni arritur ne pergatitjen, sipas instruksioneve dhe te planit te paraqitur? Me thoni: A keni mungesa qe eventualisht situata nuk ju ka lejuar t'i plotesoni",- ju tha Mbreti, Komandanteve.
Pas kesaj, Komandanti i Mbrojtjes Kombetare Gjeneral Xhemal Aranitasi, si edhe Komandanti Pergjithshem i Xhandarmerise, Kolonel Shefki Shatku, u ngriten ne kembe dhe parashtruan: "Madhni, ne baze te urdherave te Madherise Suaj, e sipas planit te paraqitur me date 5 Mars 1939, kemi plotesuar te gjitha ato pergatitje dhe rendimin e nevojshem ushtarak, si edhe pjestimin e Sektoreve te veprimit, sipas urdherit qe na u komunikua me anen e kolonel Husein Selmanit. E sot do t'ju parashtrojme planin e pergatitjes me te gjitha detajet e rendimit te perfunduar".
Mbreti Zog, pasi degjoi te dy komandantet mbi plotesimin e fuqive te porositura u kenaq, dhe u kthye nga ata e u tha: "Kenaqem kur ushtria se bashku me xhandarmerine keni plotesuar kuadrot e urdheruar, e gjenden te gatshem per te kryer detyren e shenjte qe ju perket per Atdheun. Tani, ju Zoteri komandante, keni pranuar gjithe responsabilitetin e mbrojtjes se Atdheut, brenda planit te paraqitur, kunder cdo sulmi qe mund te ndodhe ju", tha Mbreti.
Komandanti i Mbrojtjes Kombetare Gjeneral Xhemal Aranitasi, dhe Komandanti i Xhandarmerise Kolonel Shefki Shatku, te dy u ngriten ne kembe dhe deklaruan:"Si urdheroni Madheri, pranojme duke marre te gjithe pergjegjesine mbi zbatimin e planit, nen urdherat e Madherise Suaj" i parashtruan ata qarte Mbretit.
Pas kesaj, Mbreti Zog ju tha: "Kam besimin se keni per te kryer detyren e rende qe merrni persiper. E duhet ta dini, se i gjithe fati i Atdheut e ndershmeria e Kombit varen ne ushtrine e vogel trime dhe urdheroj qe Komanda e Gardes te kete dy batalionet e saj ne dispozicion te Komandes se Mbrojtjes Kombetare". Dhe keshtu: ju shtrengoj doren e dolen, dhe Mbreti mbeti vetem me kryeministrin Kota, duke biseduar mbi Kryeministrin Grek, Metaksain.
Komandanti i Mbrojtjes Kombetare, Gjeneral Xhemal Aranitasi dhe Kryetari i Shtatmadherise Gjeneral Gustaq Mirdaic, e Komandanti i Pergjithshem i Xhandarmerise Kolonel Shefki Shatku u paraqiten para Mbretit, bashke me planin e plotesuar mbi rendimin e forcave nder sektoret, me te gjitha hollesite. Ata ishin te gatshem, ndersa te gjithe komandanteve u ishte komunikuar urdheri, qe te jene te gatshem. "Por, akoma nuk ju kemi derguar planin e veprimtarise, ne pritjen e urdherit te Madherise Suaj, qe ta pelqeni atehere, e pastaj te vihet ne zbatim menjehere", thane ata.
Mbreti e pelqeu dhe u shpreh: "Ju urdheroj, dhe jeni plot kompetence te veproni sipas planit te pergatitur. Por, sic ju kam keshilluar, pa alarm, e pa rene ne sy te organizatoreve italiane, se ata i hetojne te gjitha keto veprime e ne urtesi e fshehtesi. E tani e konsideroj se jeni te gatshem. E ju jam faleminderit dhe jam teper i kenaqur nga punet e shpejta e krejt ne rregull mbi sa parashtruat, qe keni arritur ne plotesimin e kuadrit te urdheruar. Pra, po ju them, kam besimin e plote, mbi punimet dhe me sa me siguroni per keto plotesime nen pergjegjesine tuaj."
Mbreti mbeti shume i kenaqur, persa keto i parashtruan nen pergjegjesine e tyre. Gjithashtu, i pelqeu edhe pjestimi i zonave dhe ju tha ne prezencen e kryeministrit e te ministrave te Qeverise, keto fjale:"Vetem nje gje ta dini, lufta nuk ka per te kaluar vitin, se nuk prźt Gjermania. Ajo do nje ore e me pare te shfrytezoje armet, para se te pergatiten te tjeret. Por keta luften qind per qind e kane te humbur. Ja kjo eshte edhe qendrimi i fqinjeve tane, se edhe ata e shohin fare mire, por nuk bejne ze. E ne sot jemi ne fazen kritike. Po sikur, te na kishte ndihmuar pak Turqia miqesisht qe te nderhynte prane Gjermanise, kishte per te bere nje efekt. Por, edhe ajo ka zor se ka posibilitetin qe t'i kerkoje te mbetet neutral, kurse kjo eshte aleate me Britanine e Madhe e nuk nderhyn.
Nese Jugosllavia dhe Greqia, te pakten te mbeten neutrale e mos te propagandojne ne favor te fashizmit, ne do mundemi qe 6 muaj ta mbajme luften kunder Italise nder rretat e maleve. Keshtu, do te na zinte lufta europiane, brenda ne Shqiperi. Por, e gjithe kjo varet nga keta. Sepse, nuk do te munden te qendrojne asnjanese dhe indirekt do te na ndihmojne me arme e municion. Kjo varet nga Britania e Madhe dhe Franca, se po t'i sigurojne ata na ndihmojne, e sidomos Greqia. Por eshte mjaft e pabesueshme sepse edhe ne na keshillojne per kompromis qe mos t'i japim shkak nje lufte, kurse nje kompromis sic thone ata po, ajo eshte e pamundur se cenon te gjitha rrymat e sovranitetit dhe behemi tradhetar duke i vene nje njolle te zeze e te pafalshme popullit shqiptar para gjithe botes.
Sidoqofte, ne, ne asnje menyre nuk kemi tjeter rruge pervec kesaj qe po ndjekim, e mundesisht me kete ushtri te vogel te bejme cdo sakrifice, qe lufta e madhe europiane te na gjeje ne malet e Shqiperise brenda. Ku, ne ate kohe, do te kemi aleate gjithe boten demokratike, e sic ju thashe se nazi-fashizmi luften qind per qind e kane te humbur. Ne kete te jeni te sigurte, se rezervat e tyre do te shterren shpejte, kurse te Britanise, Frances e Amerikes vijne duke ju shtuar", perfundoi mbreti.
Tirane me 30 mars 1939
Kryeqyteti nate e dite ne alarm. Tani edhe ku kane shperthyer demostratat e popullit burra e gra, sillen rreth e qark Pallatit Mbreteror, e nder legatat e Shteteve te Amerikes, Britanise se Madhe, Frances, Turqise, Greqise etj. Duke thirrur kunder kercenimeve te Italise fashiste, e duke kerkuar ndihmen e Shteteve demokrate dhe duke kenduar Himnin Mbreteror e te Flamurit e te tjera Kombetare, dhe duke thirrur: "Rrofte Mbreti Yne i dashur, mbrojtesi i Shqiperise", "Jemi te gjithe gati, burra e gra, me vdek per Atdhe e Mbret". Nje thirrje aq e mallengjyeshme ka mbuluar gjithe kryeqytetin.
Mbreti Zog, teper i mallengjyer, nga thirrjet e dhimbjes te popullit, ne oren 10.00 te mbremjes doli vete para popullit e djelmerise: "Motra e Vellezer te mij, kuptoj ndjenjat tuaja patriotike, pra ju qe mos ta humbisni kurajon dhe per cdo rast te keni parasysh mbrojtjen e Atdheut duke mos kursyer asgje kundrejt cenimeve te lirise e sovranitetit shqiptar. Une do te bej cfare eshte e mundur per te evituar kete erresire qe thuret me rrugen diplomatike, por sidoqofte ju siguroj qe me cdo sakrifice bashke me ju do ta mbrojme Atdheun tone. Dhe shqiptareve nuk do t'u vihet njolle nga askush: Rrofte Shqiperia".
Kur populli degjoi keto fjale te Prijsit te vet, u leshua duke thirrur e duke u betuar se qe kjo ore nuk mundet te pershkruhet. Nuk mbeti njeri pa u dridhur nga nje atmosfere, qe ngumonte prej shpirtit te paster te popullit trim, qe nuk i dhimbsej asgje per Atdhe e per Mbretin e tyre te dashur.
Mbreti, sapo hyri brenda, urdheroi kolonel Husein Selmanin, qe t'i thoshte Ministrit te Brendshem, qe mos te merrej asnje mase kunder popullit e djalerise. Por, te merren masa shume te forta per sigurimin e italianeve ne kryeqytet. Po ashtu, duke urdheruar te gjithe prefektet me telefon, qe te marrin masa per sigurimin e italianeve, qe asnje gje mos te ndodhe kunder tyre. Qofte per ata qe ndodhen ne Shqiperi me sherbime, e sidomos atyre te Kucoves e ne Sukth. Dhe, menjehere te marrin per pergjigje ne telefon.
Pas kesaj, Mbreti urdheroi adjutantin e tij Selmani, qe te therrase z.Mehdi Frasheri, bashke me Kasem Radovicken dhe Abedin Neprevishten. Ata menjehere erdhen ne ora 12.30 te nates. Sa u futen brenda tek Mbreti, Mehdi Frasheri u shpreh: "Madheri, fjala e Madheris Suaj i terboi popullin me teper se ishin, dhe fjalen e Madheris Suaj po e kendojne si nje dekret, per ata e gjithe shqiptaret e ndershem".
Mbreti Zog, ju pergjigj fjaleve te Mehdi Frasherit keshtu: "E marr vesh dhe e vertete se ato qe ju thashe jane nje dekret i pathyeshem dhe i pandryshueshem. Pra, ju, Mehdi Bej qysh sot, ju ngarkoj te jeni kryetar e organizator i Rinise Shqiptare, per kunder cilitdo qofte qe vjen per te cenuar indipendencen e ndershmerine e Shqiperise. Vetem se lipset urtesi, se ju e dini qe nuk duam qe te shkaktohemi per te prishur marredheniet miqesore e cenimet e aleances ne asnje menyre. Kjo nuk duhet qe te vije prej nesh, se ne gjithnje perpiqemi te sheshojme punet, po kjo nuk na pengon ne pergatitjen tone".
Me keto fjale, Mehdi Frasheri me shoke dolen dhe ju prine Djelmerise duke thirrur pa dem, e duke kenduar, demostratat vazhdonin.
Tirane me 31 mars 1939
Ministri Fuqiplote i akredituar prane Oborrit Mbreteror Shqiptar, Jakomani, u kthye nga Roma, dhe menjehere kerkoi nje audience per t'u paraqitur tek Mbreti Zog. Ai u pranua dhe ne oren 10.00 paradite te po kesaj date i parashtroi miqesine e sinqerte e te falat e Musolinit. Ai garantoi dhe ka dhene fjalet e Musolinit, me keto:
"Duce-ja eshte shume i tronditur per keqkuptimet qe u shkaktuan ne mes te dy shteteve miq e aleate per asgje", tha Jakomani dhe pastaj shtoi: "Jam i ngarkuar t'ju siguroj Madherine Tuaj, se Duce-ja ka per te qene deri ne fund besnik i traktatit te aleances e i miqesise qe kemi me Shqiperine, dhe eshte mik i patundur per te miren e Shqiperise dhe te Madherise Suaj, te rrini krejt te qete se keto propaganda zhvillohen me teper nga armiqte qe nuk duan miqesine italo-shqiptare si gjithmone".
Pasi mbaroi te gjitha keto garanci e premtime miqesie, Ministri Jakomani, i skuqur ne fytyre i parashtroi keto fjale:
"Madheri, Duce-ja, nuk ka menduar kurre per nje cenim kunder Shqiperise as kunder Madherise Suaj, sa mbi propozimin qe ju ka bere heq dore. Vetem, te pranoni dy divizione ushtaresh kembesorie, e nje division motorizuar ne token shqiptare kur te deshironi Madheria Juaj. Te cilat do te ishin krejtesisht nen Komanden e Madheris Suaj. Keto do te ishin vetem e vetem per te miren e Shqiperise. E, ne eshte se i pranoni Madheria Juaj keto kondita, krejtesisht nen komanden Tuaj, edhe kur te deshironi per te vendosur, te gjitha shpenzimet jane te Italise per sa u perket ketyre divizioneve. Dhe jane per Madherine Tuaj bashke me armaten shqiptare qe t'i keni si forcim. Se sic po e shihni edhe vete Madheri, se e gjithe situata e botes eshte e nderlikuar e per kete qellim eshte e nevojshme qe Shqiperia bashke me armaten e saj, te kete edhe nje korparmate italiane si forcim nen Komanden e Madherise Suaj. Ne rast se keni per te pranuar kete deshire te Duces, ju dhuron e ju garanton me traktate, e ju siguron zyrtarisht: Dinastine, Shqiperine te madhe, pasuri te medhaja per Mbretin e te tjera, nje pallat ne Rome" Keto ishin propozimet qe Jakomani i parashtroi Mbretit Zog I me 31 Mars 1939.
Mbreti Zog I kunder ketyre propozimeve dhe fjaleve ju pergjigj prere Ministrit Jakomoni, me keto fjale: "I kuptova te gjitha Zotni Minister, sa mbi sigurimin per Shqiperine si edhe per simpatine e miqesine qe Duce-ja me ka derguar me anen tuaj kundrejt meje e te Shqiperise, i faleminderit.
Zoti Minister,- i tha Mbreti,- i thoni bashke me te falat e mia te sinqerta Excellences se tij Musolinit, ju siguroj me cdo kusht se as mua as qeverise sime nuk i bejne aspak pershtypje propagandat e huaja, por kemi per te respektuar deri ne fund traktatin e aleances dhe miqesise qe kemi me Italine. Zoti Minister i thuaj Duces kam besim ne fjalet e nje burri te madh si ju, edhe prej meje e prej qeverise sime, kurre nuk ka per t'i ardhur tradheti Italise, por do t'i vazhdojme me plot sinqeritet, sic na imponojne zakonet shekullore te Shqiperise ne mes te dy popujve miq.
Pra, Zoti Minister,- i tha Jakomonit ne qofte se kjo dashuri e miqesi qe po na tregoni prej Duces, ne qofte se e ka me gjithe zemer tek ne, ka fituar nje simpati e admirim te pa cmuar. Vetem nje gje duhet te dihet- Zoti Jakomoni-, se cdo propozim ose bisedim edhe qofte, qe cenon indipendencen sovrane te Shqiperise eshte i papranueshem cdo perpjekje eshte e kote. Ne prej nje nacionalisti e burri te madh Duces, gjithmone presim perkrahje e te mira.
Por,- sic thote Excellenca e tij Musolini,- ajo eshte ne rast te ndonje lufte boterore ose Europiane. Atehere, ne baze te traktatit e aleances qe kemi, rreth interesave reciproke, kemi per te biseduar me plot besnikeri, por jo sot qe nuk ekziston asnje re e zeze ne qiell.
Sa per simpatine personale qe Ducja ushqen per mua duke me dhuruar gjera te cmueshme i faleminderit shume. Vetem,-thuaj Duces, se keto dhurata jane shume te medhaja per mua, sepse une jam mesuar me me pak pasuri e me pelqen te jetoj ne nje shtepi te vogel, aq sa ben pesha e kombit tim. Por defrimi, pasuria e shija me e madhja qe eshte per mua, eshte t'i sherbej Atdheut tim, e te mbroj te drejtat e tij kunder cilitdo qofte, qe i sillet per t'i cenuar pavaresine e ndershmerine e tij.
Ju lutem zoti Minister, i thoni Duces se si nje burre shteti i madh qe jeni, une dhe i gjithe populli i vogel shqiptar, prźt prej jush, miqesine e sinqerte dhe perkrahjen tuaj te madhe, e te gjithe popullit te madh Italian, duke i zhdukur keto shkendia te idheta qe u shkaktuan ne mes te dy popujve miq, e te kthehemi ne gezime e be besim e cila eshte ne doren tuaj i thuaj Duces".
Keto ishin fjalet e Mbretit Zog qe ju pergjigj propozimit te Duces nepermjet Ministrit te Italise Jakomonit. Por sa doli Jakomoni, hyri Keshilli Ministror, dhe Mbreti ja tha tekstualisht keto fjale qe permendem me lart. Ashtu si edhe perkthyesit qe ka qene Ministri i Puneve te Jashtme Shqiptar, Ekrem Libohova. Po vete Mbreti e kuptonte fare mire italishten. Mbreti urdheroi kryeministrin Kota, qe te gjitha keto bisedime t'i marre qeveria, si edhe t'i jepen Parlamentit qe t'i mbaje me te tjerat.
Keto nuk ishin tjeter, pervecse manovra trashanike qe nuk hahen prej askujt, por edhe Musolini tashme e pa edhe vete se te gjitha mjetet i perdori por pa dobi. E tani, nuk i mbeti tjeter pervecse te perdorte forcen ushtarake. Por, nuk i ka aspak hije, fjalet premtimet e kota me genjeshtrat e perditshme.
Keshilli Ministror, nen Kryesine e Mbretit, vazhdoi mbi te gjitha sa i perket gjendjes shume te rende, qe u rikrijua tashme nga manifestimet e popullit kunder Italise. E kjo nuk eshte edhe ne dobi me sa gjendja eshte e kritikueshme, se kjo ashperson dhe me nje fjale shkeput te gjitha marredheniet me Italine. Dhe, per t'i ndaluar nuk eshte e lehte se nuk kemi nje shprese se merremi vesh me Italine fashiste. Po ashtu, persa i perket fjales se Musolinit nuk i besohet me.
Nga ministrat e shteteve te medhaja asnje gje nuk po levizte, as qe ka shprese. Vetem se keshillojne qe shqiptaret te rrine urte, qe mos te shkaktojme ndonje proteste nga Italia, se ate presin, e kjo e demostratave kunder Italise mundet qe Italia te protestoje megjithese populli gjithandej eshte i lire, por jo te atakoje.
Ne Keshillin Ministror, nje pjese e ministrave, ishin te mendimit qe ne cdo menyre demostratat t'i ndalojme, se kjo ka per te shkaktuar jo vetem ashpersimin me Italine, por edhe nje proteste e rende sa per te imponuar te kerkojme falje, se populli edhe po shane me fjale fyese, italianet e marrin si nje arme ne dore. Dhe, jo, se eshte nje dobi se Italia eshte ajo vete shkaktare, po vetem se mund te zeje shkak.
Mbretin, e pashe shume te merzitur dhe te lodhur, thote koloneli Hyseni. Ai me tha, jam duke pushuar pak, e vertete qe kishte nje jave, qe as gjumin e as te ngrenin nuk e kishte bere ne rregull, po pas nje ore me thirri Kryeministri Kota, e me tha te shkoj ne Komanden Kombetare. Kjo per te pare se a kane perfunduar te gjitha rendimet sipas planit qe na paraqiten dhe te shikoja pak edhe moralin e oficerave te Shtabit Komandes. Vetem se, ne Komande, konstatova nje moskenaqesi ne mes Komandantit Gjeneral Xhemal Aranitasi e Ministrit te Brendshem Musa Jukes, per shume sende.
Kur po kthehesha nga Komanda e Mbrojtjes Kombetare, per ne Pallat, aty gjeta Ministrin e Puneve te Brendshme Musa Juken. Ai m'u afrua e me tha: "Husen Beg kam shume sende me rendesi per t'ju parashtruar Mbretit, po deshiroja t'jua thoja juve. Ne po i japim vete shkak ashpersimit me Italine, se nuk behet keshtu sic po bejme ne, se ju siguroj me fakte se prej ketyre demostratave qe therrasim nate e dite neper rruget e legatat e huaja, qe tash e tri dite, mos e konsideroni per nacionalizem por me teper per te provokuar keqesimet e ashpersimet me Italine, se une i njoh fare mire pjesen me te madhe te tyre. E bile kemi fakte se jane te shtyre nga agjentet italiane, por duhet t'i ndalojme".
Me shtoi, Ministri Musa Juka, doni t'ju them edhe nje gje tjeter: "Me kane ardhur italianet ne zyre, Hysen Bej, e me kane thene se gjithe urdherat qe Mbreti ju ka dhene ushtrise e xhandarmerise qe tani e nje jave me pare, i dime te gjitha, si edhe per rendimin e mobilizimit dhe forcave si edhe per ata te xhandarmerise. Keto lajme dualen nga Komanda e Mbrojtjes Kombetare, une kam fakte se pjesa me e madhe e Komandes jane te lidhur me italianet, se une do t'ia parashtroj Mbretit, por dua qe t'i bisedojme me pare bashke, e mos besoni ne ushtrine e sotme".
Si mbaroi Ministri Musa Juka, une duke qeshur i thashe: "Po ta paskan mbushur mendjen edhe ty italianet Zoti Minister. Por, megjithate, i thashe mire ja parashtroni Mbretit, sa ra mbreti poshte ne Biroin e vet". I thashe se eshte Musa Juka. Mbreti, me urdheroi ta fusja brenda. "Dhe ti,- me tha- shko pak ne Komanden e Xhandarmerise, e shiko mos kane ndonje nevoje per transportimin e batalioneve, ne vendet e caktuara e ne rast se komandanti i Xhandarmerise deshiron kamiona, i thuaj Komandes Mbrojtjes Kombetare". Ndersa, ministrin e futa tek Mbreti, une menjehere shkova ne Komanden e Xhandarmerise.
Kur u ktheva ne Pallat, me thirri Mbreti. E pashe shume te merzitur. Ai me tha: "Me thirrni Koten, sepse nuk me pelqyen fjalet qe me tha Ministri Musa Juka. Dhe kur te vije kryeministri Kotte, te jeni edhe ju ketu, qe do te bisedojme per sa me tha Musai". "Eshte mjaft me rendesi", qesha une pak. Kur Mbreti menjehere mu pergjigj: "Pse qesh apo ju ka thene Musai". Por, me tha eshte teper i merzitur nga demonstratat si edhe kane nje konflikt me Komandantin e Mbrojtjes Kombetare. Mbretit kjo i beri pershtypje dhe me tha kur te vije Kryeministri i bisedojme te gjitha, se ka sende serioze, e Musai ne disa sende ka te drejte.
Ne oren 02.00, pas dite erdhi Kryeministri Kota. Mbreti ishte lart duke biseduar me kryeministrin e i thashe se ishte Musa Juka ketu. Po nuk di se cfare paten me ne keto fjale. Mbreti erdhi poshte. Pasi u pershendet me Kryeministrin me urdheroi: "Me porosit tre kafe,- dhe shtoi: rrini Kolonel". Ishte mjaft i merzitur kur foli: "Sot kisha Ministrin e Brendshem Musa Juken, i cili me vuri ne dijeni mbi disa gjera jo te mira dhe kane nje rendesi te vecante. Por, duhen studjuar mire e pa alarm, se deri ku eshte e verteta, ne disa me eshte mbushur mendja se jane te verteta, pra po ua them.
E para me tha qe duhet te ndalojme demostratat se keto jane te shtyre prej agjenteve italiane per me zene shkak qe te shajne e te fyejne Italine e te bejne te madhe ceshtjen se Italia te protestoje rende. Dhe nje pjese e madhe nder keto demostratore jane agjente italiane. Ai vete i njihte mire edhe ai qe tha". Pastaj shtoi:" I paskan shkuar italianet ne zyre dhe i kane treguar te gjitha sa kemi biseduar mbi pergatitjet ushtarake dhe te gjitha urdherat e dhena prej 6 javesh perpara: si ushtrise, ashtu edhe xhandarmerise. Keto lajme kane dale nga Komanda e Mbrojtjes Kombetare dhe se shume oficere jane ne lidhje me italianet dhe asnje veprim deri tani nuk eshte bere prej ushtrise, as prej xhandarmerise.
Kane patur nje bisedim, ku i kane shkuar ne shtepi Feizi Alizoti, Hiqmet Delvina, Javer Rushiti, Fiqiri Rusi, Abdurrahman Dibra, Sali Vuciterna, e sa te tjere. Ku te gjithe jane te mendimit, qe duhet ta zbusim me Italine se nuk besojne qe Italia Musoliniane te beje nje veprim te turpshem per te sulmuar aleaten e vet te vogel, sot ne kete atmosfere. Me nje fjale nuk jane te mendimit te prishemi me Italine, se cdo veprim i yni eshte i pazbatueshem me sa shohim, dhe persa u perket italianeve eshte e vertete me tha Musai, se i kane shkuar ne zyre dhe ja kane thene te gjitha.
Pergatitje
Zogu e shikon se, nuk ka shpetim ndaj agresionit te Italise, andaj i kthehet fushes diplomatike. Nepermjet te derguarit te tij, Rauf Fico, ne Gjermani ajo merr verdiktin e Hitlerit, nepermjet gojes se Geringut dhe Ribentropit:" Paraqitni homazhet tona me respektuese Zog I. Mbret I Shqiptareve. I thoni se Hitleri dhe Qeveria Gjermane ruan dashurine dhe miqesine me te mire per popullin bujar shqiptar. Vecanerisht Qeveria Gjermane garanton indipendencen e pavaresine e Shqiperise, dhe per nje Shqiperi me te madhe etnike por te pranoni kerkesat qe u behen nga ana e Musolinit, te cilat jane edhe ne interesin tuaj?!" Tani eshte e qarte. Italia duhet te lihet. Nderkohe, Parlamenti shqiptar nuk pranon edhe kerkesen e fundit per ratifikimin e marreveshjes qe Jakomoni ka sjelle nga Italia. Ne fushen ushtarake, asnje nga komandantet e grupeve, te cilet jane te nderlidhur me prefektet, nuk plotesojne urdherat. Perjashtimet jane Durresi dhe Vlora. Italianet i bejne presion Ministrit te Brendshem Juka duke i bere te njohur se i dine te gjitha urdhrat, qe jane dhene per mbrojtjen e vendit. Zogu, ne te njejten kohe, eshte kunder ndalimit te demostratave sepse e ndjen qe populli proteston spontanisht. Duke aguar nje prilli, per te gjithe eshte e qarte, Italia do te pushtoje Shqiperine, ne pak oret e ardhshme. Ushtria e vogel shqiptare eshte ne kaos dhe Zogu ben perpjekjet e fundit per te shpetuar pushtimin e vendit
Pėrgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt