Ndertimi i Historise sone

[Eni]

Iliret jane nje nga popujt me te vjeter te botes mesdhetare. Mendohet se ata u vendosen ne Ballkan, kohe me pare se te ashtequajturit indoeuropianet "klasike" italianet dhe greket. Sipas disa zbulimeve arkeologjike, iliret u perkasin ne origjinen e tyre popullsive te stepave ne Azi, te cilet per shkak te ndonje katastrofe te panjohur u shperngulen per ne Evrope, ne dy vale dyndjesh kryesisht ne mes te mijevjecarit te trete, dhe nga fund-fillimi i mjv. III-II. para Krishtit. Keta ilire shkaterruan kulturen e neolitikut (600-2600 p.e.s) dhe ndertojne kulturen e tyre.

Neolitiku

Tre mijevjecare p.e.s. Shqiperia ishte banuar, ndoshta jo aq dendur, nga nje popullate me kulture neolitike, me forma e shprehje karakteristike te Kohes se Gurit. Banesat e tyre ishin shpellat ose fshatrat maje kodrave e maleve, per shkak se luginat dhe fushat nuk ishin vende te sigurta ne raste permbytjesh. Shpesh qendrat e banimit i ndeshim ne bregdet. Objektet jane prej kocke, briri apo guri, ndersa mjeshteria artistike gjen shprehje nepermjet dekoracionit te vazove me piktura e motive gjeometrike. Nje kulture e po kesaj periudhe e forme, me sa duket, eshte e perhapur ne te gjithe luginen qendrore te Danubit, ne rajonet e Evropes Qendrore dhe ne Gadishullin Ballkanik. Njekohesisht, ate e gjejme ne Italine e Jugut, vecanerisht ne Apulia. Peleontologet shpesh e kane shqyrtuar çeshtjen se si mund te jene perhapur keto ngjashmeri ne zona te tilla, kaq te shkeputura nga njera-tjetra. Me sa duket Shqiperia eshte hallka qe lidh Gadishullin Italian me ate Ballkanik.

[Eni]

Dalim tek problemi i origjines se shqiptareve.

Nje nga teorite me te fuqishme eshte ajo e origjines se perbashket iliro-shqiptare, e cila mbeshtetet fuqimisht nga studiuesit shqiptare.

Por perpara se te sqarojme pikat kryesore te tezes, iliro-shqiptaro, me interes mendoj eshte te shikojme dhe tezat apo teorite e tjera qe jane hedhur mbi origjinen e shqiptareve.

Teoria Kaukaziane

Eshte permendur per here te pare nga humanistet e Rilindjes, si p.sh. Aeneas Silvius Piccolomini. Me pas kjo teori u zhvillua me tej ne vitet ’20 shek XVIII, nga diplomati francez François Pouqueville. Me 1855, u paraqit si nje “kunderthenie” ndaj mendimeve te Johann Georg von Hahn (1855) nga nje student grek, Nikolaos Nikokles. Por ne shek XIX kjo teori u hodh poshte fale punes se gjuhetareve te ndryshem qe u morren me studimin e shqipes, te cilet percaktuan se gjuha shqipja nuk ishte me origjine kaukaziane, por indo-evropiane. Perpjekja e fundit ne favor te “origjines” kaukaziane te shqiptareve, u bene nga nje arberesh i Italise, Francesco Tajani, i cili sugjeroi qe paraardhesit e shqiptareve ishin Skithet, qe flisnin nje gjuhe indiane, por vendi i tyre i banimit perpara se te dyndeshin ne Shqiperi, ishte Kaukazi. Tajani p.sh. fjalen shqiptar e nxjerr nga sanskritishtja “kship” qe do te thote “te luftosh” dhe “tar” qe do te thote hark, duke u kenaqur me idene e vete se shqiptaret ishin per nga origjina shigjetarë skithe.

Por kjo teori nga shumica e studiuesve, te huaj dhe shqiptare, merret si pa baza dhe eshte hedhur poshte.

[Eni]

Teza e origjines pellazgjike

Nje nga perkrahesit me te fuqishem te kesaj teze, eshte albanologu Johann Georg von Hahn, i cili qe ne shek. XIX e hodhi si teze, mendimin se shqiptaret e sotem kane origjinen nga pellazget e lashte te Gadishullit Ballkan. Ai po ashtu shikonte iliret te ngjashem me maqedonasit e lashte.
Hahn citon Strabonin, i cili ne kohen e tij ka thene se epirotet dhe maqedonasit nuk qene greke dhe vleresohen si te aferm me fiset ilire. Ata formonin thelbin e kompleksit te popujve tireno-pellazgjike. Per te deshmuar kontinuitetin iliro-shqiptar perdor si argument zakonet shqiptare te kohes se tij duke i krahasuar ato me zakonet e grekeve dhe romakeve antike sepse siç mendon ai, iliret, greket, romaket jane degezuar nga nje pikenyje nga kane rrjedhur elementet e perbashket te tyre.
Sipas Hahn shqiptaret cilesoheshin nga ebrenjte e Levantit si Palestim-Philister-Pellazge. Si fqinj verior te pellazgeve qene maqedonasit, te cilet zoteronin nje gjuhe jo greke,dhe midis gjuhes se tyre dhe gjuhes se sotme shqipe ka pika takimi. Po ashtu hamendja e Hahn-it e huazimit nga ana e pellazgeve e emrave te perendive greke e çoi ate ne idene se“ fjalet e perbashketa „ te gjuhes pellazgjike jane identike me emrat e vjeter te perendive ku ai konstatoi vetem emra nga periudha e vjeter e titaneve, te cilat mund te krahasoheshin me shqipen dhe pothuaj nuk gjeti asnje emer nga grupi olimpik i ri qe mund te krahasohej me shqipen.

Si kunderpergjigje e kesaj teze te Hahn, mund te thuhet se, midis pellazgeve dhe grekeve ka patur lidhje, por Herodoti i ka ndare keta popuj sipas kriterit gjuhesor. Ashtu sikurse shqiptaret ne kohen e re ne Greqi pervetesuan gjuhen greke po ashtu edhe pellazget pervetesuan gjuhen greke nga greket.
Nje nga kundershtuesit kryesor te prejardhjes se shqipes nga pellazgishtja eshte albanologu tjeter i njohur Jokl

Duhet thene si perfundim se teza pellazgishte kohet e fundit eshte bere objekt i shume diskutimeve dhe nevojiten te tjera studime mbi te.

[Eni]

*Teza e prejardhjes Ilire te gjuhes Shqipe & Shqiptareve


Krahine quhej Ilirikum nga romakët dhe përfshinte pjesën me të madhe të Ballkanit të sipërm. Fatkeqësisht, ata nuk kanë lëne dorëshkrime, ashtu si grekët dhe romakët, por aty-këtu ndeshim mbishkrime me karaktere greke e latine mbi monumentet dhe varret ilire. Këto shkronja greke e latine nuk janë aspak dëshmi e helenizimit apo romanizimit të popullsisë, por thjesht përdorim i këtyre "gjuhëve tregtare", ashtu sic përdorin anglishten India, Pakistani dhe Filipinet, kurse vende të ndryshme të Afrikës frëngjishten. Emrat e përvecëm te qyteteve dhe të mbretërve ilire gjenden mbi monedha të prera pas vitit 450 p.e.s. Gjurmë të tjera të ilirishtes janë gjetur në vepra nbi ilirët dhe Ilirinë, të shkruara nga autore greke e romakë, te cilët i identifikuan fjalët e huaja si ilire. Dihet se fjalori ilir që njihet nga keto burime është fare i pakët, ai përbëhet nga rreth 1000 fjalë, të cilat janë kryesisht ernra të përveçem njerëzish, vendesh, hyjnish dhe fisesh. Ilirishtja mendohet si e lidhur ngushtë me mbishkrimet e mistershme mesape, të gjetura në shpellat e krahinës së Barit. në juglindje të Italisë. Me 1984 Universiteti i Leces zhvilloi nje seminar per diskutimin e mbishkrimeve misterioze, të gjetura kohët e fundit në shpellën bregdetare, të quajtur Rocca Vecchia, pak kilometra në veri të Otrantos. Nje sipërfaqe muri prej 360 metrash katrore është mbuluar nga rreth 2000 mbishkrime, të cilat datohen në shek. VI p.e.s. Ngushtica e Otrantos ishte udha detare midis Shqipërisë dhe Italisë. Qeramika e stilit "devollit" dhe me motive të pikturuara dëshmon per një ndikim ilir përgjatë bregut të Otrantos aty midis shek. XI e Vili p.e.s., ndërsa gjuhëtarët gjejnë ngjashmëri ndërmjet fjalorëve të mesapishtes, ilirishtes dhe shqipes. Arkeologët Korkuti dhe Prendi, që ishin të pranishëm në seminar, besojnë se kërkimet e mëtejshme do të vërtetojnë se mesapet ishin fise me origjinë ilire, të cilët kishin kaluar Adriatikun per tu ngulur në bregdetin juglindor të Italisë aty rreth vitit 1000 p.e.s. dhe se gjuha e tyre, tashmë e vdekur, është një variant i ilirishtes.



LlDHJET E SHQ1PTARËVE ME ILIRËT

Një varg argumentesh i kanë bindur gjuhëtarët se populli shqiptar dhe gjuha e tij e kanë prejardhjen ngë ilirët e lashte.

1. Emri kombëtar Albania ka ardhur prej fjalës "Albanoi", nje fis ilir që përmendet nga gjeografi Ptoleme i Aleksandrise rreth vitit 150 e.s..

2. Trevat e Albanoit te atehershem e kishin qendrën ne Albanopoli, midis Durrësit dhe Krujës, zemrës se Shqipërisë se sotme.

3. Ne kohët e lashta, ne Ballkan jetonin katër popuj te ndryshëm, që flisnin gjuhët e tyre: grekët ne jug, maqedonasit ne qender, trakasit në "lindje dhe ilirët ne perendim. Sot shqipja flitet ne po ato treva ku dikur flitej ilirishtja.

4. Ato pak clemente gjuhesore që njihen si te gjuhes ilire, mund te shpjegohen vetëm nëpermjet shqipes dhe jo gjuheve te tjera.

5. Një krahasim gjuhësor midis shqipes dhe greqishtes e latinishtes se vjetër vërteton se shqipja, si gjuhë, ishte formuar me herët se këto dy gjuhë te tjera te vjetra.

6. Te dhënat arkeologjike e historike deshmojnë per nje vazhdimësi kulturore nga iliret te shqiptarët. Lidhjet e vazhdueshme me popuj e gjuhe te tjera kanë lene gjurmët tyre ne fjalorin e shqipes. Ndonëse janë huazuar fjalë te huaja nga greqishtja, latinishtja, sllavishtja e turqishtja, shqipja e ka ruajtur mëvetesine e saj si gjuhë, sistemi gramatikor i se cilës ka mbetur
praktikisht i pandryshuar.

7. Gjuhëtarët vene ne dukje ngjashmëri te shumta teknike midis fjalëve ilirëve dhe shqipe.

8. Huazimet nga greqishtja dhe latinishtja ne gjuhën shqipe pasqyrojnë trysninë politike e kulturore mbi trevat ilire. Studimet gjuhesore tregojnë se shqipja ështe zhvilluar nga ilirishtja si gjuhe me vete aty midis shek.IV dhe VI e.s. Prandaj, huazimet greke e latine nuk duhet te kenë depertuar drejtpërdrejt ne gjuhën shqipe, por, me pare ne ilirishte e prej andej ne shqipe. Gjuhësia historike dëshmon se këto huazime të greqishtes
së lashtë e kane prejardhjen nga dialekti dorik dhe depërtuan në ilirishte përmes ngulimeve tregtare korintase në Korfuz, përgjatë bregetit Adriatik dhe qyteteve kufitare. Huazimet latine erdhën me vonë, gjatë pushtimit të gjatë romak.36 Këto kontakte me grekët e romakët e vjetër ndodhën në trevat e Ilirisë së Vjetër, duke lëne gjurmet e tyre në ilirishte, të cilat, me vonë, u përcollën në gjuhën shqipe.

9. Toponimet ilire, emërtimet e vjetra ilire te qyteteve, lumenjve dhe maleve, janë ruajtur ne gjuhën e sotme shqipe dhe veterane shqipe. Emrat e fshatrave ne Ballkan zakonisht ruheshin velëni per disa shekuj, pasi në kohë lufte fshatrat shpesh zhdukeshin palënë gjurmë. Qytetet jetonin me gjatë, prandaj edhe emrat e tyre janë me të vjetër. Mirëpo lumenjtë, liqenet dhe malet i qëndruan kohës dhe emrat e tyre të vjetër, zakonisht, vazhdojnë të perdoren edhe sot e kësaj dite. Madje edhe banoret e rinj
zakonisht adoptonin emrat e vjetër, ashtu sig bëne kolonët amerikanë me toponimet e vjetra indiane në Shtetet e Bashkuara te Amerikës. Kështu, gjuhëtaret shqiptarë kanë gjetur rnbi 300 emra të qyteteve të lashtë, si Shkodra, të lumenjve, si Orini, dhe te maleve, si Tomori, të cilët përmenden nga gjeografët dhe historianët e vjetër greke e remake dhe që vazhdojnë të perdoren edhe sot në Shqipëri. Studiuesit vëne në dukje se rregullat e fonetikës historike shpjegojnë çdo ndryshim të fjaleve, që ka ndodhur përmes shekujve gjatë kalimit të tyre nga ilirishtja në shqip. Si shembull mund të përmendim kalimet Scupi-Shkup, Scodra-Shkodër, Lissus-Lezha, Durrachium-Durrës, Drinus-Drin, Mathis-Mat. Nuk ka dyshim, pra, që gjuha shqipe ka rrjedhur nga ilirishtja.

10. Emrat e përvecëm ilire vazhdojnë të perdoren në shqipen e sotme. Shumë emra të tillë ilire janë ruajtur në epitafet e varreve dhe në mbishkrimet e monedhave. Dikur emrat e njerëzve, si p.sh., të sundimtarëve ilire Agron e Teuta, kanë qenë përmendur nga historianët greke e romake. Studiuesi shqiptar Mahir Domi pohon se ka identifikuar 800 të tillë.

11. Termat e ndryshem per faunën në gjuhën shqipe deshmojnë se ky popull ka jetuar gjatë bregdetit në të njëjtat treva si edhe iliret e dikurshëm.

12. Në gjuhën shqipe ka edhe fjalë të tjera, të cilat shkrimtarët greke e romakë i kanë përcaktuar me kohë si ilire.



Gjatë shekujve shumë popuj, dikur të mëdhenj, janë shkatërruar ose asimiluar nga të tjerët, madje edhe janë zhdukur pa lëne gjurmë. Mirëpo iliret me zakonet, muzikën, veshjet karakteristike dhe veganërisht me gjuhën e tyre i kanë qëndruar kohës në trevat e tyre, ndonëse tashmë të tkurrura, përgjatë bregut perëndimor të gadishullit Ballkanik. Duke qenë se nuk ka asnjë deshmi apo shenjë të zhdukjes, asimilimit apo shpërnguljes së tyre, nuk mbetet gjë tjetër vecse të pranojmë vazhdimësinë e tyre të pandërprerë historike. Nuk ka pikë dyshimi që shqiptarët e sotëm janë historikisht pasardhës të drejtpërdrejtë të ilireve, të cilët dikur, në kohën e grekëve e të romakëve të vjetër, kanë jetuar ne po këto treva të sotme shqiptarë.


[size=0,3]*marre nga libri "Albanians" i Edwin Jacques (1995)[/size]

[Leonard Alili]

Eni . spekullimi yt mbi origjinen Shqipeve esht deri diku o.k ,por je gabim kur thua se ne erdhem nga Stepet ne milleniumin e dyte p.k .Fiset Proto-Ilire ndodheshin aty dhe nuk u preken nga levizjet e Indo-EU ne 2000 p.k .Pra ne jena i vetmi popull native i gadishullit Ballkanik
RESPEKT

[Eni]

Postuar më parë nga Leonard Alili
Eni. gabim kur thua se ne erdhem nga Stepet ne milleniumin e dyte p.k .Fiset Proto-Ilire ndodheshin aty dhe nuk u preken nga levizjet e Indo-EU ne 2000 p.k .Pra ne jena i vetmi popull native i gadishullit Ballkanik
RESPEKT

Kush ishin fiset proto-ilire?

vete iliret?

apo popullsi parailire e Gadishullit?