Projekti ATLAS dhe LHC

[orbita]

Për një studiuese të fizikës,
Sandra Ciocio, i
njeh pak si shumë mirë
detajet e një sheshi
ndërtimi. Vitet e fundit, ajo
ka parë 7000 tonë pajisje
shumë delikate të zbresin
përmes një ashensori 100 metra
nën tokë, me qëllimin për të organizuar
një eksperiment të
madh. Teknologjia ka qenë e jashtëzakonshme
dhe afatet kohore
shumë të vështira për t’u arritur.
“Ka pasur vetëm afate, afate, afate”,
thotë ajo. “Nuk kam zhvilluar asnjë
pushim gjatë pesë vitesh”. Por, kur
të dhënat e para reale të nisin të
dalin këtë verë, shpërblimet e
mundshme me siguri që do të vërtetojnë
se ia ka vlejtur mundimi:
një shpjegim përfundimtar i një
prej enigmave të fundit të fizikës.
“Më vjen të qaj”, thotë Ciocio.
“Është si realizimi i një ëndrre”.
Kjo ëndërr duhet të ofrojë të
dhëna të reja në lidhje me natyrën
e kozmosit. Thellë, poshtë një
cope shumë të qetë toke bujqësore,
Ciocio dhe kolegët e saj të
Organizatës Evropiane për Kërkime
Bërthamore, e njohur si
CERN, kanë ndërtuar instrumentin
shkencor më të madh dhe më
të sofistikuar që ka parë bota, “Hadron
Collider”-in e madh, i cili
ndodhet në një tunel 27 kilometrash,
i cili shtrihet poshtë kufirit
ndërmjet Francës dhe Zvicrës.
Duke përdorur energji të paprecedentë,
ai do të rikrijojë kushtet
e një fraksioni të një milisekonde
pas Big Bangut, shpërthimit të
madh, i cili i dha jetë kozmosit 14
miliardë vjet më parë. Qëllimi: të
gjurmohet një thërrmijë e vetme,
ekzistenca e së cilës, nëse do të
mund të vërtetohet, do të
mbushte një bendet shumë të rëndësishëm
në kuptimin që ne kemi
për universin.
Ky mister i veçantë ka një histori.
Më shumë se 30 vjet më parë,
shkencëtarët zhvilluan një seri
elegante ekuacionesh, i quajtur
Modeli Standard, e cila përshkruan
përbërjen e universit në
terma të një marrëdhënieje të veçantë,
ndërmjet disa pak thërrmijash
dhe forcash themelore. Por
modeli ka të meta. (Në fizikë, sa
më shumë të mund të shpjegosh,
aq më shumë kupton se nuk kupton).
Një e metë është çështja e
masës. Përse disa thërrmija janë
të rënda, ndërkohë që disa të tjera
nuk kanë fare peshë? Sipas teorisë
që kryeson, pesha e një thërrmije
varet nga mënyra se si ajo
ndërvepron me misteriozen
“fushë të Higgs”, e cila përshkon
të gjithë hapësirën. Deri tani,
shkencëtarët nuk kanë gjetur
prova se kjo fushë, si dhe thërrmija
shoqëruese e saj, ekzistojnë.
Ata kanë pritur për një thërrmijë
të nevojshme e me madhësinë e
duhur për të realizuar eksperimentin
e domosdoshëm. Hadron
Collider u ndërtua pikërisht për
të realizuar këtë synim.
Ideja prapa këtij eksperimenti
të madh është shumë e thjeshtë:
merren protonet, thërrmijat me
ngarkesë pozitive që ka çdo atom,
i vë në lëvizje të shpejtë, më vonë
i përplas me njëri-tjetrin dhe vëzhgohen
fragmentet. Instrumenti
gjigant do të përdorë magnete superpërcjellëse
për të udhëhequr
protonet që të sillen rrotull e rrotull
unazës nëntokësore, deri kur
ata të ecin me shpejtësi po aq të
madhe sa ajo e dritës. Përplasja
që do të vijë, si pasojë do të lëshojë
sasi të paprecedentë energjie
(e barabartë me 100 000 herë
temperaturën e qendrës së Diellit).
Me pak fat, ata do të prodhojnë
gjithashtu, bashkë me një dush
thërrmijash më të vogla, edhe
thërrmijën aq shumë të kërkuar
të Higgsit.
Collider-i mund të japë gjithashtu
përgjigje në lidhje me enigmat
që ekzistojnë sa i përket
ndërveprimit të çuditshëm
ndërmjet fizikës bërthamore dhe
astronomisë. Për të kuptuar kozmosin,
shkencëtarët duhet të kuptojnë
se si është zhvilluar ai që nga koha e atyre thërrmijave të vogla.
“Praktikisht, ajo që ne kemi është
shumë larg nga mikroskopi më i aftë
që kemi ndërtuar ndonjëherë, si dhe
teleskopi më i fuqishëm që kemi ndërtuar
ndonjëherë”, thotë fizikani John
Ellis. Një mister i madh është ekzistenca
e supozuar e “materies së zezë”,
si dhe homologes së saj “energjisë së
zezë”, një forcë e çuditshme, e cila
duket se përshpejton zgjerimin e universit.
Ndonëse të dyja së bashku,
çifti i zi përbën 96 për qind të universit,
në lidhje me to shkencëtarët nuk
dinë pothuajse asgjë, vetëm efektet
e tyre gravitacionale. Këto përplasje
të mëdha mund të prodhojnë thërrmija
të pazbuluara që mund të zënë
vend te të dyja. Instrumenti mund të
zbulojë gjithashtu një tjetër seri thërrmijash,
“superpartnerët”, të cilët janë
të nevojshëm për të mbështetur teorinë
String, “një teori të gjithçkaje”
që propozon ekzistencën e gjashtë
dimensioneve shtesë që ekzistojnë,
si dhe të një universi të ndryshëm, të
ndërtuar nga fije të vogla që dridhen..
Të gjitha këto njohuri vijnë me një
çmim të caktuar: Collider-i do të
kushtojë afro 3 miliardë euro. Konsumi
i tij vjetor i energjisë do të jetë
i barabartë me atë të të gjithë qytetit
të Gjenevës. 1 miliard përplasjet që
ndodhin çdo sekondë, e që kapen
dhe filtrohen nga detektorë të nëndheshëm,
do të prodhojnë të dhëna
të mjaftueshme për të mbushur 100
000 CD në vit. Por, njohuritë përfundimtare
që do të përftohen ia vlejnë
mundimin, thotë shefi i CERN-it, Robert
Aymar. “Njerëzimi duhet t’ia bëjë
vetes këto pyetje, dhe mjetet nuk janë
të disponueshme deri sot”.
Është krejtësisht e mundur që pasi
të gjitha këto para dhe përpjekje të
harxhohen, Collider-i dhe detektorët
e tij të mos gjejnë gjurmë të thërrmijës
së Higgs-it. Por, studiuesit thonë
se gjithsesi projekti do të jetë i dobishëm
edhe në një rast të tillë. Ai do
të tregojë përtej çdo hije dyshimi se
Modeli Standard, baza e fizikës moderne,
kërkon një rishqyrtim radikal.
“Miqtë tanë teoricienë na thonë të
shohim në këtë rrugë, apo në këtë
tjetrën, por ndoshta natyra po na
thotë që të shohim prapa”, thotë Tejinder
Virdee, një fizikan nga Kolegji
Mbretëror në Londër.
Eksperimentet e Gjenevës do t’i
mbajnë shkencëtarët të angazhuar
për 20 vjet, apo edhe më shumë. “Ky
është me të vërtetë një eksperiment
që ndodh një herë për çdo brez”, thotë
Virdee, “por ai do të kërkojë një brez
të tërë për t’u realizuar”. Krijimi i kushteve
për eksperimentin më të madh
në botë kërkoi më shumë se një dekadë:
fiksimi i natyrës së kozmosit do
të kërkojë pak më shumë.

[brooklyn2007]

Ka njeri informacion kur do filloje eksperimenti i shumepritur ose momenti final i tij?!

[Scion]

LHC First Beam on
10 September 2008

Fillon ne 10 Shtator, por kulmi i eksperimenteve (Fundi i Botes lol ) do jete diku andej nga Dhjetori apo Janari i vitit 2009 Brook

Pakashume i bie neser. Besoj do kete dhe Webcast

[Darius]

Ka njeri informacion kur do filloje eksperimenti i shumepritur ose momenti final i tij?!

Eksperimenti fillon neser ne daten 10 shtator 2008. Ja ku eshte lajmi ne faqen zyrtare te CERN: http://public.web.cern.ch/Public/Welcome.html

p.s. Scion dhashte zoti qe mos ndodhi asgje e keqe dhe eksperimenti te shkoje mire perndryshe nuk do duhet te presesh fare disa muaj per te pare efektin negativ. Ate e ke direkt qe ne daten 11 shtator.

[brooklyn2007]

Fillon ne 10 Shtator, por kulmi i eksperimenteve (Fundi i Botes lol ) do jete diku andej nga Dhjetori apo Janari i vitit 2009 Brook

Pakashume i bie neser. Besoj do kete dhe Webcast

Holy shi-t. Ti fus ndonje qejf te papare sot ne darke se neser pale ne c'bote gdhihemi

[Scion]

Eksperimenti fillon neser ne daten 10 shtator 2008. Ja ku eshte lajmi ne faqen zyrtare te CERN: http://public.web.cern.ch/Public/Welcome.html

p.s. Scion dhashte zoti qe mos ndodhi asgje e keqe dhe eksperimenti te shkoje mire perndryshe nuk do duhet te presesh fare disa muaj per te pare efektin negativ. Ate e ke direkt qe ne daten 11 shtator.

Interesante, pale edhe Koincidence ... s'do kene kohe te fajsojne USAMA-n pastaja

Por edhe une them dhasht zoti ecen mire, fundja e di qe do zbulojne nje gje komplet ndryshe ... ajde pastaj prape investime ne shkence, miliarda per kete miliarda per ate eksperiment.

[Darius]

Nuk e di se kush nga stacionet shkencore do japi informacion drejt per drejt. Kerkova Sci fi tv, Mystery channel, History Channel, Discovery Channel, Enigma Channel, etj... po asnjeri nuk jepte ndonje informacion. Cern eshte shume i veshtire per tu penetruar.

[Scion]

History Channel do kete nje Stream para nisjes oficiale te experimentit. Stream me Camera do kete direkt ne faqen e Cern, ose te pakten keshtu eshte thene.

[Scion]

http://www.history.com/shows.do?acti...isodeId=276858

Pa dashje bera Double post!

Konferenca e Shtypit ne Cern!

http://cdsweb.cern.ch/journal/popup?...=1124329&ln=en

Please note that the event will also be webcast but, given the limited number of connections, this option is intended for use of the public outside CERN. CERN personnel are encouraged to follow the event from the conference rooms.

[Selami2006]

Eksperimenti fillon neser ne daten 10 shtator 2008. Ja ku eshte lajmi ne faqen zyrtare te CERN: http://public.web.cern.ch/Public/Welcome.html

p.s. Scion dhashte zoti qe mos ndodhi asgje e keqe dhe eksperimenti te shkoje mire perndryshe nuk do duhet te presesh fare disa muaj per te pare efektin negativ. Ate e ke direkt qe ne daten 11 shtator.

Shpresoj të shkoj mbar se ne qe gjindemi këtu ne zvicërr per ne me keq