Krimet komuniste në Shqiperi

[Darius]

Po sorrollopi i zotrise suaj ku ishte kur baballaret e socialisteve te sotem vrisnin e prisnin? A nuk ishit ju ata qe ulerisnit me adhurim me sa kishit fryme per cdo vrasje qe benin ata te paret? Ku ishit ju, perse nuk protestuat, nuk u revoltuat dhe nuk sakrifikuat ne sy te gjithe kesaj padrejtesie, perse per 50 vjet nuk eshte rregjistruar asnje revolte serioze, asnje atentat, asnjelloj rezistence kunder atij sistemi, vecse diversanteve qe vrisnin njerez te pafajshem.

Ku ishit ju pra garipat anti-komuniste qe sot mender te cani by_then e te flisni per desinednce dhe anti-komunizem. Nje tufe spurdhiakesh e frikacakesh qe nuk e meritojne kurre as liri dhe as te drejta. Ju sot, mbas te vjelave te tere jeni garipa dhe te tere flisni per padrejtesi, nderkohe qe atehere ju keni qene spiunet dhe skufjet me te keqija ne ate vend. Se komunistet te pakten te akuzonin dhe te vrisnin sy me sy dhe jo fshehurazi, kurse ishit ju gjithmone te fshehur dhe frikesuar, qe benit punen me te ndyre. Kur shikon e degjon per ndyresirllekun qe ju keni bere dhe bete edhe pas 1990, Enveri te duket burre me integritet dhe respekt. Te pakten nuk ishte skufje dhe frikacak si sorrollopi juaj qe hanit inat me eshtrat e tij, pasi i hengret m.... per 50 vjet. Te pakten jepi Cezarit ate qe i takon Cezarit.

Spiunet me te zellshem dhe te besuar te ish-sigurimit kane qene ata qe kane pasur biografine e keqe dhe familjare te ish-persekutuarve. Vet statusi i tyre i bente ata me te besueshem si spiune. Lind pyetja si ka mundesi qe Uran Butka, djali i nje krye-ballisti u shkollua nga rregjimi i Hoxhes dhe u be madje edhe nen-drejtor ne nje gjimnaz ne mes te Tiranes? Ec e me thuaj qe s'ka qene krye-spiun ky qe sot te derdellit per persekutim. E si ky jane me mijera.

Por keto nuk thuhen se na pelqen te jemi viktime dhe te akuzojme te tjeret per pervertesine qee ndertuam dhe ku kemi marre pjese.

Po ti qe derdellit ketu ke shpirt njerezor apo ca ke? Ca me merresh me ata qe nuk guxonin te ngrinin koke ne ate kohe. Pjella te ndyra qe skeni as palce kurrizore e as zemer humane. Ju jeni tamam jashteqitja e nje vendi. Ma kalon muhabetin sa andej e ketej me keq se putanat e semaforeve. Ai sistem vrau e preu, kreu krime nga me monstruozet e ti me perrallis aty si gjeli ne pleh. Skeni faj ju qe vegjetoni akoma. Zbritet nga malet e pyjet, nga zorrethare moret pushtetin, vrate e prete, krijuat me demek nje elite injorantesh qe donte me zor te behej aristokrate ne nje kohe qe zhduket me fare e me fis eliten dhe aristrokracine e vertete, tufe harbutesh e kriminelesh ordinere dhe tani na shisni dhe moral se cfare eshte drejtesia apo padrejtesia, kush ishte spiuni e kush nuk ishte. Ke surrat permend dhe diversantet ti qe na vrane te pafajshem kur sistemi qe me mbron ti degjeneroi nje popull te tere qe ishte i pafajshem. O zot si ju mban toka dhe nuk ju zhyt 7 pashe nen llum se aty e keni vendin. Fare e keqe qe spaska te shuar...

[drague]

Po ti qe derdellit ketu ke shpirt njerezor apo ca ke? Ca me merresh me ata qe nuk guxonin te ngrinin koke ne ate kohe. Pjella te ndyra qe skeni as palce kurrizore e as zemer humane. Ju jeni tamam jashteqitja e nje vendi. Ma kalon muhabetin sa andej e ketej me keq se putanat e semaforeve. Ai sistem vrau e preu, kreu krime nga me monstruozet e ti me perrallis aty si gjeli ne pleh. Skeni faj ju qe vegjetoni akoma. Zbritet nga malet e pyjet, nga zorrethare moret pushtetin, vrate e prete, krijuat me demek nje elite injorantesh qe donte me zor te behej aristokrate ne nje kohe qe zhduket me fare e me fis eliten dhe aristrokracine e vertete, tufe harbutesh e kriminelesh ordinere dhe tani na shisni dhe moral se cfare eshte drejtesia apo padrejtesia, kush ishte spiuni e kush nuk ishte. Ke surrat permend dhe diversantet ti qe na vrane te pafajshem kur sistemi qe me mbron ti degjeneroi nje popull te tere qe ishte i pafajshem. O zot si ju mban toka dhe nuk ju zhyt 7 pashe nen llum se aty e keni vendin. Fare e keqe qe spaska te shuar...

ma ke kenaq zemren.rrofsh.

ps.po te zej naihere ne Tirane do te coj ke Karlsbergu.

[saura]

ma ke kenaq zemren.rrofsh.

ps.po te zej naihere ne Tirane do te coj ke Karlsbergu.

A ka kohe qe e ka ndryshu emrin eshte bo dhe hotel shume lluksoz por barin e ka tek kati i pare ,restorantin tek i dyti ...quhet President ..
Po mu do me therasesh ?

[drague]

A ka kohe qe e ka ndryshu emrin eshte bo dhe hotel shume lluksoz por barin e ka tek kati i pare ,restorantin tek i dyti ...quhet President ..
Po mu do me therasesh ?

osht ne tarace restoranti mi shoqja lenka .piete linden se ishim ket vere.

na falni se dolem jashte teme,megjithese afer bllokut ishim.

[busavata]

ma ke kenaq zemren.rrofsh.

ps.po te zej naihere ne Tirane do te coj ke Karlsbergu.

ah drague permbaju se
ashtu flet vetemse Zarathustra...

[saura]

osht ne tarace restoranti mi shoqja lenka .piete linden se ishim ket vere.

na falni se dolem jashte teme,megjithese afer bllokut ishim.

E paskam çu tani pra ,se i kom Mallakastriotet e mi prandaj
Kam nja 2 vjet qe s'kam shku ...mbase per vere e çojne ne tarrece ,se ne dimer duhet me nejt me çader masanej ...

[Xhuxhumaku]

Historia e 17-vjeçarit që donte të rrëzonte pushtetin

» Vendosur: 13/11/2009 - 09:05
•

alma mile

Është marrëzi të mendosh se një 17-vjeçar dëshiron të rrëzojë pushtetin. Por duket se ky ishte trilli i “perëndive” të diktaturës. Adoleshentit Amik Kasoruho i vihen prangat dhe burgoset. Shkolla e tij do të bëhej burgu, qelitë që pikonin lagështirë dhe torturat sistematike. Do të kalonin vite, deri sa shkrimtari dhe përkthyesi Kasoruho të ulej dhe të shkruante romanin e jetës së tij. Titullohet “Ikje nga trilli i perëndive” dhe pasi ka shkuar së pari në duart e lexuesit italian, vjen edhe në shqip, përmes shtëpisë botuese “Buzuku” në Prishtinë. Gjatë dy dekadave të fundit janë shkruar boll libra nga vuajtës dënimesh në burgjet e komunizmit. Shumë e kanë quajtur këtë “letërsi burgu”, apo “qelie”, por në të vërtetë, nëse një roman, qoftë edhe ai autobiografik, nuk ka përse të marrë mbi vete “përcaktorë” të tillë. “Ikje nga trilli i perëndive” i shkrimtarit Amik Kasoruho është romani që mban peshën e fatit të një njeriu, të cilin e burgosin në moshën 17-vjeçare, duke i mohuar rininë. Tragjedia vetjake shumëfishohet me pushkatimin e të atin pas tre vjetësh, si i implikuar në ngjarjen e Ambasadës sovjetike. Për të vijuar me internimin e së ëmës në rrethinat e Lushnjës. Vuajtjet e tij nuk mbarojnë me burgun, atë vetë dhe familjen e re e pret internimi i gjatë për 25 vjet në Gosë të Kavajës. Dhe në fund, ikja nga Shqipëria. Romani autobiografik i Kasoruhos, nuk është vetëm dëshmi historike, në një kohë që janë të shumtë vuajtësit si ai. Kjo histori mbijetese vjen përmes artit, përmes penës së shkrimtarit. “Ikje nga trilli i perëndive”, i botuar disa vite më parë në gjuhën italiane, është pritur mjaft mirë nga lexuesi dhe kritika italiane, të cilët përthithën me kureshtje këtë histori njerëzore, e cila mbartte në vetvete, dramën e një populli të tërë. Ndërsa në Shqipëri, ky libër vjen si kujtesë, me qëllim që e shkuara të mos harrohet e të mos përsëritet. Në vend të parathënies, libri hapet me një poezi që përkthyesi Robert Shvartz i kushton mikut të tij të rinisë, Amik Kasoruhos. Poezia është botuar në gazetën “Drita” në maj të vitit 1991. Promovimi i librit pritet të zhvillohet gjatë ditëve të Panairit të Librit “Tirana 2009”.


Pjesë nga libri

Përjashtimi nga rregulli

-Ti ke borxhe për të shlyer, dhe deri sa t’i shlyesh një më një, nuk ke për ta parë dritën e diellit! Mos të gënjejë mendja: ne i dimë të gjitha. Çdo lëvizje, çdo fjalë, çdo takim që ke bërë, ne i dimë. Nëse këmbëngulim që ti t’u përgjigjesh pyetjeve tona, është sepse duam të të ndihmojmë të dalësh nga tuneli ku ndodhesh, nga llumi ku je zhytur. Je i ri dhe na dhimbsesh. Partia nuk ka interes të dënojë njerëzit. Aq më pak të rinjtë. Por nëse ti nuk arrin ta kuptosh, më keq për ty...
Ishte gjithë po ai avaz. Fjalët i vinin nga larg, pa ndonjë lidhje, pothuajse pa asnjë kuptim. Teksa ata, oficerët K.Sh. e V.A. të Ministrisë së Brendshme i flitnin, ai mendonte kaushin e tij, ku, mbasi mbaronte pyetja, kthehej i dërrmuar, i hutuar, i shkatërruar, i indinjuar për aq sa mund të kishte emocione një njeri në ato kushte.
Prej sa kohe vazhdonte ajo histori?
Sikur të mos ishte një gardian (ai nuk arrinte të kuptonte si e kishin lënë në atë burg), nuk do ishte në gjendje ta merrte vesh. Koncepti i kohës aty, në atë vend të harruar nga jeta, e humbiste kuptimin që i jepnin njerëzit. Ai gardian i thoshte ç’ditë e javës ishte, sa kishte zgjatur pyetja, si ishte nëna e tij, me kë kishte ardhur t’i sillte ndërresat, çfarë moti bënte jashtë.
Ishte një nënoficer rreth të dyzetave, i heshtur dhe i rëndë, por kishte një zemër shumë të gjerë. E quanin Muharrem Sotomani. Gjithmonë i qetë, kur hapte portën e qelisë për t’i sjellë racionin, gjithmonë i shqetësuar kur duhej ta shoqëronte në hetuesi.
Një natë, mbas pyetjes, gati i kishte rënë të fikët. Ishte dimër dhe rrobat e lagura nga gjithë ata ujë që hera-herës i hidhnin mbi trup për ta mbajtur zgjuar, mbas gati tri ditësh hetimi të pandërprerë, i jepnin dridhma. Nuk e merrte vesh nëse dridhej nga që nuk kishte fjetur, apo nga ajo tërë ajo lagështirë. Nuk ishte në gjendje të ecte. Oficeri që e kishte marrë në pyetje i fundit (në ato gjashtëdhjetë orë ishin ndërruar disa hetues mes tyre) thirri dy roje që e kapën nga sqetullat dhe mbasi e tërhoqën gjatë gjithë korridorit, hapën portën e qelisë dhe e lëshuan mbi dyshemenë prej çimentoje.
Duke u dhënë bërrylave, (duart i kishte në pranga), duke u zvarritur, arriti te dysheku, ku mundi të mbështeste kokën. Nuk mund të lëvizte: i dhimbte gjithë trupi. E vetmja gjë e re e atij hetimi ishte pagjumësia. Gjithçka tjetër bënte pjesë në mënyrat klasike që përdornin hetuesit.
Nuk e dinte sa kohë kishte kaluar që kur e kishin sjellë në kaush dhe ndjeu që porta filloi të hapej ngadalë. Në fillim mendoi se erdhën për ta marrë përsëri për të vazhduar pyetjet dhe pati frikë. Nuk do të ishte hera e parë: kur i arrestuari mendonte se e kishte mbaruar hetimin e asaj dite, dhe kishte mbaruar tortura ja fillonin nga fillimi. Por edhe pse ndodhej në një gjendje gjysmë të vetëdijshme, u habit që nuk dëgjoi atë urdhrin e zakonshëm “Çohu!” Deshi të hapte sytë, por qepallat nuk iu bindën. Por ja doli të shikonte që dikush qe kërrusur mbi të. Vetvetiu mbuloi fytyrën me duart me pranga dhe u mblodh kruspull: mendoi se donin ta qëllonin. Por ai që ishte përkulur mbi të e preku me majë të gishtave, lehtë, pak e nga pak në gjithë fytyrën. Edhe pse ajo e prekur ishte shumë, shumë e butë, ai u përpoq të kthente kokën nga ana tjetër me një lëvizje gjoja të shpejtë. Një zë (i kujt ishte?) i pësh--përiti:
-Mos ki frikë. Nuk dua të bëj keq. Jam unë.
Ndjeu t’i fshinte ballin me një shami të lagur. Pastaj faqet. Pastaj sërish tëmthat. Pastaj mjekrën. O zot, sa i dhimbte gjithçka! Bëri të pyeste diçka, por tjetri i tha të heshtte:
-Shshshsht! Mos fol! Mos u lodh!- dhe duke treguar një kovë me ujë, vijoi gjithmonë me zë të ulët: - Kovën nuk mund ta lë. Mbaje këtë shami dhe vere aty ku të dhemb. Unë duhet të shkoj.
Dhe mbylli me çelës portën mbas tij.
Për shumë ditë nuk e kishte idenë se cili kishte qenë. Pastaj, një pasdite, disa ditë më vonë, ndërsa nënoficeri Sotomani erdhi të hapte derën, në orarin që e shoqëronin në banjë, ai e pyeti:
- Zoti kapter: mos vallë rastësisht keni harruar shaminë në kaushin tim?
Nuk mund të ishte tjetërkush veç atij. Gardiani buzëqeshi më nënkuptim. Ose kështu iu duk atij.
-Unë? Jo. Por, po deshe, ma jep mua. Do të pyes rrotull.
Në atë botë errësire, ai qe një çast plot humanizëm çlirues.
Ditët e para mbas daljes nga burgu, nëna i kujtoi se herën e parë, kur i patën kthyer ndërresat e tij të lagura e me ndonjë gjurmë gjaku të përtharë, u shqetësua, por pastaj e kishte qetësuar një nënoficer duke i thënë se me gjasë të birit i kishte dalë pak gjak nga hundët – Do të ketë pasur pak rrufë do të ketë dashur t’ju lehtësojë punën duke i shpëlarë teshat.
-Po kush ishte ai nënoficer?
-Ai që ndonjëherë më jepte lajme për ty. Di që e quanin Muharrem. Muharrem Sotomani.
Mbasi doli nga burgu, nuk e takoi asnjëherë. Dhe nuk e mësoi dot nëse ky gardian aq i papërshtatshëm në atë ferr, ishte ende gjallë. U ndie në borxh. Por ky ishte një borxh që do donte ta shlyente, edhe pse nuk e dinte kur dhe si. Ishte një borxh ndaj një njeriu të mirë, si nuk mund të hasje çdo ditë.
Dhe ishte ky përjashtimi që vërtetonte rregullin: njeriu nuk lind për të qenë i lig.

INKUIZICIONI KOMUNIST DHE TEORITË E DARVINIT

....Nuk mund të flinte. Oh, sa do kish dashur të flinte, të mund të mbyllte sytë për disa çaste e të humbiste në një përkundje gjumi, që a mblidhte veten nga ajo ditë që kishte qenë një nga më të vështirat e gjithë asaj periudhe ta gjatë dhe sfilitëse izolimi.
Ajo torturë pagjumësie, edhe pse nuk ishte e vazhdueshme, kishte më shumë se pesë ditësh që po zgjaste. Kishte çaste të caktuara kur nuk ja dilte të dallonte përfytyrimin nga njëmendja: e para ishte fryt i trurit të tij të paralizuar, e dyta ishte irreale.
Në seancat e pyetjeve vazhdonin t’i kërkonin të njëjtat gjëra për orë e orë. Dhe nëse ai jepte shenjë se nuk mund të qëndronte dot në këmbë dhe ishte gati për t’u rrëzuar në tokë, e godisnin me majën e këpucëve mbi kërcinj, ose thërrisnin rojet, të cilët i hidhnin përsipër ujë.
Mund të mendonte vetëm një gjë që ja përsëriste mekanikisht vetes me dhëmbë të shtrënguar: “Do të kalojë! Do të kalojë edhe kjo! ... Do të kalojë!” Por nuk kishte vallë një kufi për rezistencën? Nuk kishte një kufi për egërsinë?
Gishtërinjtë e këmbëve i rridhnin ende gjak prej thonjve të shkulur. Askush nuk ishte kujtuar t’ia mjekonte. I kishte mjekuar vetë ai me duhan dhe me hi cigaresh të lagur me pështymë.
Nuk ishte një hero: ishte një qenie njerëzore. Dhe i jepte zemër vetes: “Do të kalojë! Edhe këtë herë do të kalojë, do të kalojë!”
“Roje,- dëgjoi një zë,- Merreni! (Po kush kishte folur? Kë të merrnin? Dhe ku ta çonin?)
Aty, në kaush, egërsia dhe ligësia e hetuesve kishte sajuar një vazhdim të tmerrshëm të torturës: roja që kishte radhën e shërbimit, kishte marrë urdhër të mos e lejonte të flinte. Duhej të rrinte zgjuar sa më gjatë. Me krahët e lidhur në hekurat e dritares, ai duhej të qëndronte në këmbë, me majat e gishtërinjve që sa e çiknin dyshemenë. Dhe çdo herë që, i dërrmuar nga pagjumësia, varte kokën, roja që hera herës, me intervale të rregullta, hapte sportelin e portës për ta kontrolluar, hynte brenda dhe e zgjonte, në të shumtën herëve duke i hedhur ujë mbi trup. Ishte më e lehtë kështu.
Nuk kuptonte se çfarë ishte duke ndodhur, as se ku ndodhej. Shkundëte kokën. Pastaj, dalëngadalë, fillonte e zhytej përsëri në një gjendje të ëmbël përgjumjeje, në një harrim magjiplotë dhe e humbte vetëdijen e peshës së trupit të tij.
Duart nuk i ndjente më të vetat. Por pikërisht kur ajo përhumbje fillonte ta dominonte të tërin dhe kur ai, me një kënaqësi të paprovuar deri atëherë, humbiste në dehjen e gjumit, apo truri i tij nuk donte të funksiononte, pikërisht, atëherë ndjente mbi trup atë ujë të ftohtë që i shkaktonte të dredhura. Trembej, përshkundej, ngjitej më shumë mbas murit me kurriz, për ta lëshuar pastaj veten sërish e për t’u ndier edhe një herë (sa herë?) atë gjendjen pa peshë dhe pa vetëdije, sikur të ishte një lojë, një lojë që i pëlqente, që e mbante larg atij realiteti, i cili, në ato çaste i dukej se ekzistonte vetëm jashtë tij.
Shyqyr që ajo torturë, në më të shumtën e herëve ndërpritej natën: gardianët donin të çlodheshin!
Kur u zgjua, pa se ndodhej në mes të një pellgu me ujë. Si duket, dikush e kishte zgjidhur, por ai nuk mbante mend asgjë. Ishte bërë qull, por çka ishte edhe më keq, dysheku dhe mbulesa notonin në ujë. Kushedi sa kohë kishte që flinte mbi atë dyshek të lagur...
Në kohë të drekës, kur i sollën tasin me lëngovinën e zakonshme dhe një copë buke misri, roja solli edhe një kovë me një leckë.
-Pastroje dyshemenë! – e urdhëroi,- armik i poshtër!
-Me falni, a mund ta çoj dyshekun në ndonjë vend për ta nderur sa të thahet? – pyeti më gjysmë zëri.
-Mos vallë zotëria dëshiron të bëjë edhe banjo dielli? – u përgjigj roja dhe mbylli derën.
Bëri hall vetëm me kovën dhe me leckën. U ndie i lumtur që ishte qershor dhe që kishte shëndetin e një tetëmbëdhjetë vjeçari.
U kujtua për atë thënien e teorisë darviniane, simbas së cilës përshtatja ndaj rrethanave kishte kontribuar në krijimin e llojeve të reja kafshësh. Çfarë kafshe do dilte nga njeriu që do t’i nënshtrohej diktaturës së proletariatit?

VARGJE LAMTUMIRE PER NJE SHOK RINIE (për A.K.)


Ne vetëm ëndrra kishim – asgjë tjetër!
Ende të shkurtra i mbanim pantollat,
Dhe na pëlqente ai kushtrimi i vjetër:
Si shqipet lart – e jo rrëshqan si bollat.

Na i copëtuan ëndrrat, na i vranë.
S’e hidhnim këmbën dot mes gjarpërinjsh.
Dhe vanë ditët, vitet ... e na lanë:
Temjan mortor e flakërim qirinjsh.

Tashti sikur dhe botën të na e falin,
S’na duhet më - ja kthejmë prapë Mizorisë!
Asgjë, asgjë s’na e shuan dot më mallin
Për të pafajmet ëndrra të rinisë.

Ne vetëm ato kishim – asgjë tjetër!
Ende të shkurtra i mbanin pantallonat,
Hovet dhe shpresat dhe besën e vjetër
Drejt qiellit i lëshonim si balonat ...

Tashti po ikën ... Më ti s’do të kthehesh!
(As ty s’t’i kthyen vitet e qelive!)
Me vlagën e atdheut më s’do të dehesh –
As kaq s’të la ty trilli i “Perëndive”!
Robert Shvartz
Gazeta “Drita”, Maj 1991


Jeta mes qelisë dhe letërsisë

Amik Kasoruho lindi në 20 nëntor të vitit 1932 në Tiranë nga dy prindër intelektualë. Babai i tij, Qemal Kasoruho, ishte ekonomist, kurse nëna e tij, Nadide Kasoruho, me origjinë nga familja e dëgjuar e Jusufatëve të Libohovës, ishte njëra nga gratë e pakta të shkolluara jashtë vendit. Në vitin 1949 e arrestuan kur ishte vetëm 17 vjeç, bashkë me një grup të rinjsh adoleshentë, mes të cilëve edhe një vajzë dhe e dënuan me 10 vjet burg me akuzën “Se ka dashur të përmbysë me dhunë pushtetin popullor”. Qysh në atë moshë, Amiku zotëronte frëngjishten dhe italishten. Në shkurt të vitit 1951, babai i tij, Qemal Kasoruho, arrestohet dhe pushkatohet pa gjyq, së bashku me 22 intelektualë dhe njerëz të shkolluar për të ashtuquajturën “bombë në ambasadën sovjetike”. “Universiteti” i Amik Kasoruho ishin vitet e burgut, sidomos ato të Burrelit. Njohja me ajkën e intelektualëve shqiptarë të burgosur, me përfaqësuesit eruditë të klerit, me thesarin e tyre kulturor e me dinjitetin burrëror ishin diploma e paçmuar e asaj kohe. Në burg mësoi latinishten, anglishten, rusishten dhe pati rast të studiojë edhe gjuhën tonë të lashtë arbëreshe. Gjatë gjithë jetës krijoi arkivin e tij të punës, përkthime nga letërsia italiane, frënge, spanjolle dhe amerikane, transkriptime veprash të poetëve arbëreshë, por asnjë prej tyre nuk gjeti dritën e botimit gjatë viteve të gjata të diktaturës. Në vitet 1951-1956, nëna e tij u internua në Lushnje.
Pasi doli nga burgu jetoi në Kavajë në periudhën 1956-1962. Më tej, i dëbuan në Gosë në vitet 1962-1990. Gjatë këtyre viteve ka kryer nga punët më të rëndomta. Nga 1956-1960 si punëtor krahu në Elbasan, Lushnjë, Kavajë. Në vitet 1960-1980 punoi si gjeometër në fermën Gosë, Në vitet 1980-1981 punëtor ndërtimi në Gosë, në vitet 1981-1990 si teknik ndërtimi në NSHN Durrës, etj. Prej vitit 1990, Amik Kasoruho së bashku me familjen e tij, jeton në Monopoli, pranë Barit në Itali, duke zhvilluar punën si publicist, përkthyes, studiues dhe poet, punë me të cilat e mbush jetën e vet.


Botime dhe perkthime

Botime në Itali
“Un incubo di mezzo secolo – l’Albania di Enver Hoxha”,
“Il prezzo di un sogno – il tormentato risveglio dell’Albania”, “Il lunghissimo volo di un ora”, “Besa”, Leçe, 2002,
“Tra carcere Dio”, “Besa”, Leçe, 2003

Përkthime
“Paula”, Isabel Allende, roman
“Novela dhe tregime”, Luigi Pirandello
“Mos dashuro kurrë një të huaj”, Harold Robbins, roman
“Pablo Ruiz Picasso”, Patrick O’Brian , biografi
“Eva Luna rrëfen”, Isabel Allende, tregime
“Harry Potter” (1-7), Joanne K. Rowling, roman
“Bija e fatit”, Isabel Allende, roman
“Kështjella”, Franz Kafka, roman
“Kodi i Da Vinçit”, Dan Brown, roman
“Nata e parë”, Luigi Pirandello, tregime
“Diabolus”, Dan Brown, roman, etj.

[DYDRINAS]

Shifrat e krimit komunist

Nga Fritz Radovani

Shqipnia ka mbi 45.000 të vramë, të mbytun në hetuesi, me gjyq e pa gjyq, në kampe shfarosje, në internime, kufinj, ushtri…etj deri në vitin 1974



Deri kur me shifra false, të rreme me dashje, mashtrime dhe gënjeshtra të pacipë?

Deri kur Shoqata Antikomuniste e ish të Përndjekunve Politik të Shqipnisë tue i mbajtë ison torturuesve të vet dhe gjykatësve katil komunistë që tallen me ju tash 65 vjet?

Deri kur frikë e mungesë guximi me thanë të vërtetën të paktën me shifra?

Deri kur do të vazhdoni me qendrue të lidhun për karriga të hetuesisë tue kërkue mëshirë e, tue pritë me ju kthye pronat tueja apo, me ju rritë pensionet hetuesit e torturuesit tuej?

Deri kur do të qëndroni në kampet e internimit e fermat famëkëqija, tue pritë mëshirë nga ata që ju kanë marrë jetën, gjanë e mallin dhe ju kanë ngordhë ndër këneta paraardhësit tuej?

Deri kur heshtje ndaj oficerve dhe komisarve katil të ushtrisë, që ju kanë vra djelmët tuej në lule të rinisë, tue krye shërbimin e detyrueshëm ushtarak... e tue ju gënjye se u “vetëvranë”?

Deri kur tue kërkue eshtnat e rinisë Shqiptare, që në kërkim të lirisë u vra në kufinj?

Deri kur “budallenj” tue pranue ekzekutimët nëpër manikomjo e repartet e psikiatrisë?

Deri kur tue pranue me faqe të zezë shifrën e 6.000 të pushkatuemve nga komunizmi... edhe ju o emigrantë, që shumë mirë e dini sesa vetë janë vra jashta atdheut nga sigurimi i shtetit?

Deri kur, flisni, flisni ju o mumje të varrosuna natën për hanë, ju që vazhdoni me kenë të humbuna në rranjë të qershijave e lisave të maleve, ju o të pavorr, që nuk ju kjau as nanë, as as motër, as grue, as vajzë, por vetëm qokthi i natës e kulumrija e ditës o fatzez, besëpremë e të harruem përsa e sa dekada prroskash e zallishtash... pa asnjë shenjë tek koka, përveç një plumbi shprazë nga dora e harbueme e “vllaut” tradhtar e të shitun, që probatin me hasmin shekullor u ba, në dam të truellit të t’parve tuej e t’atdheut të robnuem..!?

Mo’ Zot ma keq, për vendet tona të pashpresë me u zgjue nga gjumi!

E, deri kur, n’kllapi një Popull i tanë... me pranga në qafë, e kryet lavjerrë somnabul?!

Jo, jo, jo gjumë vdekje me gjarpnin nën jastëk o vlla bespremë!

Ja fakti, nëse doni fakte: Në vitin 1977 u lirue nga kampi famkeq i Spaçit i burgosuni politik AKR, të cilin pata rasë me e njohtë afër. Në kohën kur vuente dënimin në Spaç të Mirditës, më tregonte se në vitin 1974 kishte pasë pranë vendit të fjetjes një ish oficer, i cili ishte arrestue dhe dënue nga gjyqi ushtarak i Ministrisë Punëve të Mbrendshme, në Tiranë, kryesisht për arsye se kishte nxjerrë “sekretin”... Ai rrinte shumë i vetmuem dhe kërkonte me mujtë me kalue pjesën tjetër të jetës që i kishte mbetë në gjum... mbasi, kishte frikë se dënimi asht vetëm fillimi i rrugës për në jetën tjetër, ashtu si shumica e shokve të tij që ishin kenë oficerë të asaj dreq Ministrije që e kishte sjellë tek viktimat e veta. Evitonte të gjitha mundësitë, madje edhe me u përshëndetë me ndonjë ish oficer që njihej prej kohësh. Nuk i shkonte asnjëri në takim, mbasi dihet se pothuej të gjithë çka ishin të burgosun politik, ishin të “divorcuem” dhe nuk mund kishin ma lidhje me gratë e tyne apo familjarët tjerë, që po të shkonin në takime ndër ata burgje e kampe do të kishin humbë punën shtetnore dhe avenirin e fëmijve të tyne. Sigurisht, mërzia dhe mungesat e mëdha në ato vende e, sidomos, mungesa e duhanit, se nuk po hyjmë ndër tjera, fillojnë me ba punën e vet. Për çudi edhe pse ishte kenë oficer i Sigurimit të Shtetit, qysh në fillim të shërbimit tij pranë asaj ministri, nuk njihej as emni i tij nga asnjë i burgosun edhe pse kishte punue aty jo pak, po gati 20 vjet! Shumë oficera që janë arrestue në ata vite, mbas dënimit kanë kërkue mos me u ndodhë me viktimat e veta, e kryesisht, me ata të cilët i kanë torturue gjatë hetimeve në mënyrë shtazore, një ndër të cilët kujtohet edhe sot, hetuesi Elham Gjika. Ky jo... nuk njihej fare!

Një ditë, i mbytun në mendime me krye në grushta, me t’u dukë sikur po fliste me vete dhe po “korrigjonte” të kaluemen e vet të randë pranë atij dikasteri të mënershëm, që kalimtarët në bulevardin e Tiranës, kur i afroheshin asaj ndërtesë, zbritshin nga trotuari dhe hypnin prap, vetëm mbasi kalonin edhe rrugën mbas asaj ministri, aq të bukur, me plepa e plot hijeshi... se iu dukej sikur rrobat e shëtitjes mund të ju kapeshin për ferra... të asaj ndërtese të zymtë... pa “dritë e shpresë”, mu në qendër të kryeqytetit. Por jo, ai ishte tue mendue krejt tjetër gja..! Posa AKR shkon me u shtri në drrasat e veta të fjetjes, vëren një ofshamje të thellë nga oficeri, që me një gjysëm zani i kërkon një cigare. Ia jep cigarën po, edhe ia ndez... E pyet, se mos ka marrë letër apo lajm nga shtëpia, por jo...oficeri që e kishte denoncue për “dekonspirim” ishte arrestue dhe kishte mërrijtë edhe ai në Ballsh, një kamp tjetër pune. I burgosuni AKR gjen rastin dhe e pyet: “Po çka dreqin dekonspirove ti kur të gjithë bashkbiseduesit tuej ishin oficera si ti?”... Kishte ba buzën në gaz dhe, tue e vrojtue në sy, ishte përgjigjë: “Jo, asnjëri, nuk dinte se çka kishte të dyllosur kasaforta ime...! Kurrë, asnjëri nuk e ka çelur atë përveç atij që ka punuar para meje në atë zyrë... Edhe ay është zhdukur... e, ndoshta fatin e tij do kem dhe unë... ti je i ri dhe një ditë do dalësh... si shkodran do të besoj... deri ditën që jam arrestuar, në shkurt të këtij viti (1974, shënimi FR}, numri i të pushkatuarve, të vramve me gjyq e pa gjyq, të mbeturve në hetuesi në tortura, të vdekurve në kampe pune dhe çfarosje, të vdekur në kampe internimi dhe ferma pune, në spitale psiqiatrike dhe çmendira, të vrarë në kufinj dhe reparte pune e ushtarake ose, gjoja të “vetëvrarë”...pa shifrën e atyre që Sigurimi ka zhdukur në botën e jashtme, mbasi ata nuk ishin në kasafortën time, shifra ka arritur: 45.000 shqiptarë pa varr...në tokën e tyre shqiptare! Dhe, mbi 450.000 Shqiptarë të tjerë, të burgosur, (të riburgosur dy ose tre

herë), të internuar, të dëbuar, të zhdukur...që të gjithë vazhdojnë të vuajnë “luftën e kllasave” të diktaturës së Enver Hoxhës, dhe partisë së tij të punës, po kurrë të Shqipërisë dhe Popullit Shqiptarë..! Mallkuar qoftë ay që i shërben këtij shteti terrorist..!”

Kështu u mbyll ajo ditë në kampin e Spaçit, të dy ranë me fjetë... po sa fjetën s’e di..!

Mbas asaj ditë kurrma nuk asht hapë ajo bisedë...mbasi u dyllos edhe njëherë ditën ma parë, për me u ruejtë vetëm në mend... vetëm në mend... ashtu si shumë shifra tjera...e, shumë e shumë kujtime vuejtjesh e tmerri të atyne viteve të pafund... që kush i fliste i fluturonte koka.

Mos i harroni këto shifra... Ju, lutem, mos i harroni këto shifra... por, shtoni edhe vitët mbas tyne o bashkvuejtësit e mij... Janë plot edhe 17 vjet tjera me mërrijtë deri në vitet ’90..!

Vetëm shifra ishin ATA, që u përshkuen nga plumbat komuniste...

Vetëm shifra ishin ATA, se ATA nuk kanë as vorr, as emën, as shenjë tek koka e tyne, ATA u zhdukën nga dora e tradhtarit vllavrasës me yll në ballë e, vetëm ajo dorë e gjakosun me drapën e çekanin bolshevik i vuni një shenj, një shenjë që nuk e kalbë as toka as koha...

Kurr mos i harroni, as yllin e as drapën e çekanin se prap do të përsërisin shenjën e tyne: NJË PLUMB MBAS KOKE..!


Gazeta Tema

[Guri i Kuq]

"Gjebrea u dënua nga Nexhmije Hoxha e Dushan Mugosha"

» Dërguar më: 28/01/2010 - 14:10

Gazeta Shqiptare,Tirane


Fatmira Nikolli

Ramize Gjebrea "Nega Totum". Ky është titulli i një libri që sapo ka dalë në qarkullim. E në fakt, Ramize Gjebrea
në gjyqin ndaj saj tha se asnjë akuzë nuk ishte e vërtetë. Po cilat ishin të vërteta? Përse u dënua ajo me pushkatim, një vajzë partizane, luftëtare, mike me Nexhmije Hoxhën, e fejuara e Nako Spirut? Vasfi Baruti hedh poshtë legjendën e dashurisë që i është ngritur asaj me Zaho Kokën, por sjell edhe argumentet për ato që ai i quan arsyet e vërteta të vrasjes së saj. Sipas 701 burimeve arkivore të cituara nga studiuesi Vasfi Baruti e sipas dokumenteve të siguruara nga Arkivi Qendror i Shtetit, e vërteta e jetës dhe dënimit të Ramize Gjebresë është krejt tjetër. Ai na tregon përse asaj i mbeti nofka "Interesanti", por jo vetëm kaq. Në një intervistë të gjatë Baruti tregon se kush ishte komisarja e Rinisë Antifashiste të Qarkorit të Vlorës, duke na treguar se ishte e vetmja që debatonte me Dushan Mugoshën për Kosovën. "Ramize Gjebrea Nega Totum", e botuar nga shtëpia botuese "55", hedh dritë përmes dokumenteve, kujtimeve, rrëfimeve, hulumtimit të arkivave, si dhe risjell para publikut historinë e vajzës që në moshën 21-vjeçare iu këput jeta në mes. Edhe pse kanë kaluar kaq shumë vite që nga koha kur ajo vdiq, e pushkatuar me një plumb pas shpine, arsyet e ikjes së saj mbeten debate dhe ide, por kësaj radhe një libër sjell dokumente dhe argumente për pushkatimin e bërë "për hir të dashurisë", në fakt duke e hedhur poshtë këtë arsye.

Ka dalë në librari libri juaj "Ramize Gjebrea. Nega Totum". Asgjë e vërtetë! Një titull disi hermetik, me shumë të fshehta brenda tij. Përse ky titull intrigues, dhe cila është domethënia e tij?

Legjenda Gjebrea, titull që më ka joshur, Miti Gjebrea, tjetër titull, ngaqë Interesanti u bë mit i partizanëve, kryesisht ata qindra të dalë partizanë në besë të Interesantit. Dhe përfundimisht mbeti Ramize Gjebrea. Nega Totum. Asgjë e vërtetë. Gjebrea në gjyq kishte dëgjuar katër raportet denoncuese me akuza të rënda, dhe i kërkohej t'i përgjigjej akuzave. I pari togfjalësh i Interesantit ishte: Nega Totum! Kur gjykatësit shqyhen sytë nga habia e Nega Totum-it që s'kuptonin asgjë, vetëm Bilbil Klosi, lauruar jurist në Universitetin e Grenoblit të Francës e dinte kuptimin, dhe Gjebrea me qetësi olimpike përgjigjej: Nega Totum është sentencë e të Drejtës Romake, që e shqipëruar do të thotë: Asgjë e vërtetë! Dua të them: në raportet e akuzave tuaj nuk ka asgjë të vërtetë. Sentenca, si përgjigje e Gjebresë, m'u duk mjaft e goditur, ndaj dhe ajo (sentenca) u bë zgjedhja më e mirë, por edhe të tjerat s'më hiqen nga mendja sepse i shkojnë shumë Interesantit Gjebrea.

Ju flisni për Interesantin, e identifikuar me Ramize Gjebrean. Si dhe pse Ramizes i ka mbetur emri Interesanti, apo ishte vërtet aq interesante ajo? Interesanti është thjesht një nofkë që i mbetej nga lufta Gjebresë, apo ka tjetër domethënie?

Gjebrea në raportet e letrat që shkruante për qendrën apo për shokë e shoqe lufte, përfundi me Të fala Interesanti. Është interesante se dhe shumë bashkëkohës të Gjebresë në vite lufte, edhe sot e kujtojnë me Interesanti. Nexhmije Hoxha jep një shpjegim të vetin si e pse Ramizesë i mbeti Interesanti: "... I kishte mbetur ky pseudonim Ramizesë, sepse ajo e përdorte shpesh këtë shprehje. E përdorte jo për gjëra interesante, për kuriozitete për t'u dëgjuar, po e përdorte në raste kur donte të shprehte pakënaqësinë e saj kur dikush nuk e kryente punën mirë ose në kuptimin, siç themi, p.sh., zakonisht: "Çudi, ky njeri! Si s'mori vesh... që kjo ose ajo duhej bërë kështu e jo ashtu...". Ajo vinte nga jashtë si era dhe hynte menjëherë në informacion, raport a bisedë: "Interesant... takova filanin dhe s'e kishte mbaruar artikullin". E kështu, meqë e përsëriste shpesh, i mbeti "Interesanti". Shpjegimi që bën N. Hoxha ka diç të së vërtetë, por e vërteta e Interesantit është shumë më shumë se aq, e s'është dukje por përmbajtje. "Gjata" [ngase ishte shumë i gjatë], Prof. Sotir Manushi, sekretar i Qarkorit të Rinisë Antifashiste të Tiranës, së bashku me Gjebrenë në Qarkor, ka një tjetër argument për Interesantin, që i mbeti Gjebresë. "Aso kohe lufte, në Tiranë, por dhe në Berat, kur bëhej Konferenca e Zaloshnjës, dëgjoja shpesh, sa edhe tashti më buçasin veshët nga ato fjalë: ...Sa interesant është ajo vajzë; ... ishte interesante biseda e saj; ... më treguan për një vajzë interesante; shumë i drejtohen me interesante ngaqë emrin s'ia dinin... Tek Ramizeja interesante edhe fjala, dhe biseda, dhe argumentet, mënyra si qasej në bisedë, në njohje... Ishte Madona vetë, e Bukura e Dheut! Për "Gjata" mbetja e emrit Interesanti ka përmbajtje: te Gjebrea çdo gjë ishte interesante, në të njëjtën mendje është e shok i afërt i Gjebresë, Paskal Andoni, po edhe mjaft të tjerë. Interesanti në shkrimet e botuara përdorte pseudonimin Zala, që është emri i një vendi pranë Teqes së Gjirokastrës, është për t'u thënë se i përkiste sektit Bektashian, e respekton atë, edhe pse ishte komuniste, interesante komuniste teiste! Interesanti njihej e me Kaçanik, ngase nëna e saj ishte bijë Kaçaniku, i Kosovës.

Vitet e fundit janë botuar mjaft libra për Gjebrenë, ndaj lind pyetja: Ç'të reja sjell libri juaj, cila është risia e Nega Totum-it tuaj?


Në diktaturë Gjebrea nuk u harrua, por përkundrazi u godit si në skena ferri. Vërtet nga vitet 2002 deri 2006 janë botuar mjaft libra për Gjebrenë, si Rikthimi i dhimbjes i Sofo Lazrit, Dashuri e plumba i Pavllo Gjidedes, romani Engjëj të armatosur i Diana Çulit, po edhe dramë, poemë, novelë, dhe shumë dossierë në ndonjë gazetë. Në pesë vjet shkruar e botuar gjashtë libra dhe autorët të gjithë e kanë me shumë ngut: të mbajnë gjallë legjendën e dashurive të "krisura" të Gjebresë me komisarin Zaho, t'i japin jetë legjendës së dashurisë, të sjellin "faktologji" për të besuar legjendën, edhe ta letrarizojnë legjendën e dashurive, duan të formësohet e vërteta e amshuar e Gjebresë, ashtu siç e ka dashur dhe e do N. Hoxha dhe kjo është arsye pse nguten aq shumë të shkruajnë e botojnë libra, roman etj. Risia që sjell Nega Totumi im?! Përballë të vërtetës së amshuar, e legjenduar që në mars '44, po më shumë sot, libri sjell të vërtetën e pamëshirë për Interesantin: Gjebrea jo e fejuara e Nakos, i cili kishte "Shpirto-n" në zemrën e tij; por as e dashura e komisarit Zaho, i cili në gjyq u bë akuzatori më i egër i Gjebresë; dhe asesi Interesanti nuk u dënua nga gjyqi partizan i Brigadës V-të sepse vendimi për dënim me pushkatim u shkrua dhe u firmos nga Dushan Mugosha me dorën e tij, dhe nga rajoni i Vlorës i kërkohej mendim Delegatit Nexhmije se "çfarë mase të marrim për Interesantin" dhe mendimi i saj nuk vonoi; dhe të vërteta të tjera që e venë Interesantin në panteonin e figurave më të shquara të kombit. E pabesueshme, por fatmirë e vërtetë.
Gjebrea, e fejuara e Nakos, është një e vërtetë që ka hedhur rrënjë; po ashtu nga të gjithë dihet se komisari Zaho ka qenë i dashuri i saj, e dashuritë e tyre kujtohen dhe sot si Romeo e Xhulieta. Akuzat e drejtpërdrejta për Nexhmije Hoxhën si bashkautore në vendimin e pushkatimit kërkojnë argumente të forta. E vërteta e pamëshirë, siç e quani ju, ka burim kujtime të bashkëkohësve, siç ndodh shpesh me shkrime e libra të botuar, apo dhe burime të tjera arkivore?
Ja që ndodh kur më lehtë besohet një rrenajë e vjetër sesa një e vërtetë e re për rrenën e vjetër, dhe kësisoj është e me Interesantin e persekutorët e saj. Si hetuesi mbledh fakte për krimin që ndjek, për 9 vjet në kërkim të gjurmëve të personalitetit Gjebrea, për kryekrimin e luftës, pushkatimi i Interesantit. Libri Nega Totumi ka 701 burime referuese, kryesore burimet arkivore nga AQSH, asish burime autoritare arkivore që zbulojnë të vërtetën e pamëshirë, e fshehur, e mbajtur sekret nga titullarë të arkivit. Janë dokumente, letra, korrespondenca, të pranguara për dekada në Arkiv, madje kësisoj deri në fillimvjeshtën 2005, derisa prangat e dosjeve për Interesantin i preu me gërshërët e hekurta të ligjit drejtore e re e AQSH, Nevila Nika, sepse pa të zor se mund të besohet se do të dilte e vërteta e madhe e pamëshirë në dritën e diellit për Interesantin dhe mëkatarët e saj e të Zahos. Për më qartë një argument: Avokati i Popullit ka një dosje të vëllimshme me ankesën për drejtorin e Arkivit, Prof. Shaban Sinani, sepse refuzonte të jepte dokumente të Gjebresë për studim, e korrespodenca e Avokatit të Popullit me drejtorin vazhdoi 17 muaj, dhe si përfundim drejtori i Arkivit padrejtësisht refuzoi urdhrin e Avokatit të popullit. Përveçse burimeve arkivore në libër ka një memoriaristikë mjaft të vlerë nga 60 ish-shoqe e shokë shkolle e lufte në Tiranë, Berat e qarku i Vlorës, janë kujtime që i mbajtën ato gjallë në xhepa të fshehta të memories, e vjen koha kur i rrëfejnë, e shoh e ndjej se dhe sot Interesanti është brenda shpirtit llagar të rrëfimtarëve e bërë njësh me të, e s'janë pak syre që rrëfejnë me dhimbje e lot në sy, siç lihet gjurmë në celuloid. Memoriet e tyre janë me qasje, madje takim e prerje me burime arkivore, e kësi burimet arkivore e memoriet e bashkëkohësve zbulojnë universin e Interesantit Gjebrea.

Ju flisni për kujtime të bashkëkohësve të Gjebresë, po Nexhmije Hoxha, shoqe shkolle e lufte, të dha kujtime për Ramizenë?

Po, dha, janë katër faqe të mëdha dhe ato kanë "historinë" e tyre. Miqve të mi me të cilët u këshillova bënë humor si mundet që Nexhmija të binte në grackën e ngritur. Bëra timen, i shkrova një letër ku i përkëdhelja sedrën dhe i kërkoja kujtime për shoqen e saj për shtatë vjet së bashku në Instituti Femëror të Tiranës, me motivin se do botoja kujtime të bashkëkohësve të Gjebresë, dhe një natë në orët e vona telefonoi në shtëpi, biseduam gjatë, më premtoi se do të shkruante kujtime për shoqen e saj të dashur, dhe shpejt më erdhën me postë. Porse më pas kuptoi se kishte rënë në grackë kur pa se po botoja në media burime arkivore për të e për Gjebrenë. Isha i motivuar për të vënë në lidhje e ballë për ballë kujtime të saj me burime arkivore të saj për Ramizenë, dhe të faktet në libër bëhen tunduese për të e lexuesit. Me një të tretë më dërgoi mesazh se i tërhiqte kujtimet e kërkonte t'ia ktheja ato. Korrespodenca me Nexhmijen vazhdoi e për një kërkesë tjetër për vrasësit e Gjebresë, porse tanimë kishte nxjerrë mësim të hidhur. Kujtimet e Nexhmijes kur i ve përballë me burime arkivore japin fotografinë reale të saj, me maska e pa maska!
Cili ishte ai i treti që ju kërkoi rikthimin e kujtimeve?
Një shkrimtar mjaft i njohur.

Kush ishte ai?

Një miku i afërt i Nexhmijes, që më pas mësova se ai ishte bërë garant për mua që të shkruante kujtimet që i kërkova, por ai është edhe i njohur imi. Kaq! ...
Si mund të jepet shkurt personaliteti i Interesantit?
Gjebrea ditën kur i morën jetën ishte 21 vjeç. Në libër ka shumë e shumë argumente, burime, faktologji për figurën e shquar të Gjebresë, dhe e kam të vështirë të sjell atë që kërkoni ju, për ta thënë shkurt kush ishte Interesanti! Ajo që duhet thënë: Me Ramize Gjebrenë nderohet kombi, dhe Interesanti shoh se është atje, në Panteoni i njerëzve më të shquar të kombit, paçka se edhe sot bëhet shumë për ta rivrarë atë!

Mund të jeni më konkret?

E ripërsëris, pabesueshme por e vërtetë, një fjalë e urtë italiane. Interesanti Miss, për çfarë? Për nga inteligjencia, formati intelektual; me kulturë perëndimore (njohëse e kultivuar e kolosëve të letërsisë klasike, i pari Dante idhulli i saj, Dostojevski i dyti...); Me ndërdije nacionaliste patriotike ("Shqipëria e shqiptarëve, pa rusë, serbë e grekë"); Orientimi politik i saj në Shqipërinë e pas fitores së luftës ("vajzëria preferon mënyrën borgjeze të jetës", kur që në vite lufte ishte përcaktuar qartë: nën shembullin e sovjetëve rus.); Udhëheqëse e vajzave antifashiste të Institutit Femëror dhe e djemve e vajzave të Liceut të Shtetit; Komisare e rinisë e antifashiste të qarkorit të Vlorës për rekrutimin e të rinjve në radhët e ushtrisë partizane (në besë të saj dolën partizanë 298 të rinj vlonjatë, mallakastriotë e kurveleshas); E para dhe e vetme që debatonte ballë për ballë me Dushan Mugoshën (Kosova e ka emrin Shqipëri dhe jo Jugosllavi.); Në Shtab, në Komandë, në Byro partie nuk hynte shqiponjë e të dilte thëllëzë ( s'bënte asnjë kompromis për të vërtetën.); në gjyq i kërkohej të pranonte dashurinë me komisarin Zaho, porse midis jetës e vdekjes zgjodhi të vërtetën, vdekjen me dinjitet (në gjyq i kërkohej të pranonte dashurinë me komisarin e t'i falej jeta.); E vetmja akuzë e pranuar me zë të lartë ishte këndimi i këngëve të dashurisë ("Po kam kënduar këngë dashurie dhe vinin mirë"); Shkroi dhe botoi manifestin e lirive e të drejtave të vajzërisë shqiptare, të shqiptarëve ("Të respektohet e drejta e të qënit njeri"); Publiciste për t'u pasur zili e sot (me reportazhe e shkrime të botuara në organe lufte); S'ka asnjë rast tjetër në luftë si Gjebrea, që u qa me kuje e ligje nga vajza e gra të Bregut, nga shumë shokë kuadro e partizanë të Brigadës V-të, nga intelektualë e qytetarë Interesanti vërtet ishte dhe Missi i luftës, s'kishte shoqen për nga bukuria. Për këto të tjera Interesanti s'ka të ngjashmen e vet në vite lufte, me argumente burimore të shumta.

A ka të dhëna për bashkëpunime antifashiste midis Nexhmijes e Gjebresë në shkollë? Ju thoni se Gjebrea ishte udhëheqëse e vajzave antifashiste të Institutit Femëror, porse e tillë është publikuar Nexhmije Xhuglini, cila është e vërteta, siç thoni ju, e pamëshirë?

E gjithë propaganda atëherë ish e motivuar që Nexhmija të evidentohej si udhëheqësja e vajzave të Institutit, edhe në filmin "Vajzat me kordele të kuqe", një nga personazhet kryesore personifikonte N. Hoxhën, e zgjedhur dhe figurativisht t'i ngjasonte shumë. Janë të shumta bashkënxënëse të Nexhmije Hoxhës në Institut Femëror që janë në një zë, në një mendje: në shkollë s'ishte parë në aksione e veprimtari antifashiste, ishte indiferente, dhe u zura besë atyre kur në një vandak dokumente të shkollës, Ministrisë së Arsimit, Policisë, Kuesturës me masa, qortime, përjashtime të shumë vajzave nga konvikti e shkolla për sjellje antifashiste emri i Nexhmijes nuk ka asnjë gjurmë, e për herë të parë ndiqet e kërkohet në 23 maj '43 kur ishin zbuluar e kapur dokumentet e Arkivit të Partisë. Në monizëm në përvjetorë të mëdhenj të Institutit Femëror kurrë nuk u përmendën prej saj apo shtypi e botime emrat e shumë vajzave të Institutit që bënë emër me aksione e veprime antifashiste e të përndjekura nga fashistët. Ja dokumenti arkivor për përjashtimin nga shkolla të nëntë vajzave për qëndrime antifashiste në demonstratën e 28 tetorit '41, dhe shihet si është mbushur me vija të kryqtuara, me domethënie se është dokument që s'duhet publikuar: Janë Drita Malile, Polikseni Thoma, Edibe Mirzade, Persefoni Todri, Ramize Gjebrea, Liri Belishova, Eleni Terezi, Margarita Totokoçi, Olimbi Progri. Dhe bie në sy se emri i Ramize Gjebresë, që është mbyllur në kuadrat se ishte personi me rrezikshmëri të lartë! Ka plot dokumente arkivore që janë zhgarravitur në Arkiv për të mos patur liri publikimi. Nexhmijes i njiheshin shumë merita, kurse vajza të shquara antifashiste as që kujtoheshin. Dilema e madhe: Meritat më mirë t'i meritosh e të mos i kesh (në dosje a varur në mure), apo meritat t'i kesh e të mos i meritosh! Për luftën ky refleksion më shumë se kujtdoj tjetër i shkon më së miri Nexhmije e Enver Hoxhës, e s'është propagandistike porse me argumente arkivore. Nexhmija i kishte meritat, por nuk i meritonte, Gjebrea me shumë vajza e djem i meritonin, por nuk i kishin!

Çfarë do të veçonit nga aksionet apo veprimtaritë antifashiste të Gjebresë?

Janë shumë! Fare pak prej syresh. Që kur ishte 17 vjeç, më 31 mars '39 në orë të vona të natës në Kinema Rex1 (17 Nëntori sot) një grup vajza nga Nëna Mbretëreshë para qindra qytetarësh të Tiranës dhanë melodramën Besa, me temë patriotike, dhe rolin e vajzës që vdes mbi Flamur e luante Ramize Gjebrea (me kulturë për teatër nga kurse private), dhe vjen çasti kur Gjebrea bie e "vdekur" mbi Flamur dhe shpërthyen parulla patriotike, të gjithë dolën jashtë, demonstrimi antifashist vazhdoi deri ora 4 e mëngjesit në rrugët e Tiranës, dhe është edhe në meritë të rolit i luajtur aq mirë nga Gjebrea. Është demonstrata e parë antifashiste që dha e para alarmin për rrezikun e pushtimit fashist dhe jo demonstrata e 3 prillit, siç e njeh historia e shkruar më parë, por dhe "vepra" të historianëve të shkruara sot. Gjebrea ishte protagoniste kryesore që në krye të mjaft vajzave e djemve të Liceut të Shtetit u motivuan të shkojnë e sabotojnë festimet e festës Marshimi mbi Romë, Gjebrea ishte flamurtare e demonstratës së 28 tetorit, dhe e rrëzoi fashistin nga kali kur ai tentoi t'i rrëmbente flamurin që Gjebrea mbante në duar. Gjebrea është e vetmja femër anëtare e njësiteve guerile, bashkë me Mihal Duri, Misto Mame e dy të tjerë rrëmbyen pedalinën e shtypshkronjës Gutemberg, ku në aksion më e rrezikuar ishte Gjebrea; me Miston bashkë, të fejuar me dashuri, në aksionin e djegies së xhenios fashiste në Linëz, rrëzë Dajtit; Gjebrea në demonstratën e fundit në Tiranë për të kujtuar në shenjë zie 7 prillin, e në ballë me Naxhie Dume, Nexhla Turkeshi etj. Në qarkun e Vlorës Interesanti ishte me mision Sekretare politike e qarkorit të Rinisë Antifashiste për terrenin, ka shumë dokumente për punën shumë të madhe të saj në krye të Qarkorit të Rinisë Antifashiste. Dokumenti kryesor është ditari me 134 ditë ditarë të mbetur, ngase ditarët e tjera të grisura në Arkivin e Partisë në ish-KQ, që drejtohej nga N. Hoxha dhe përveç saj s'kishte të interesuar t'i griste ato. Deri në dhjetor '43 Gjebrea do të rekrutonte 300 të rinj antifashiste, që u rreshtuan në batalionet e Brigadës V-të. Por faqet më heroike janë qëndresa e Gjebresë dhe kompanisë parë e të dytë, në krye të së cilave ishte, në operacioni i dimrit, posaçërisht nga 4 deri 10 shkurt të bllokuara për tetë ditë në majë malit Beun nga egërsia e tmerrshme e natyrës: "...Pjesa më e dobët fizikisht u bë fli e egërsisë së natyrës dhe vdesin...", shkruan në ditarin e saj. Nga të shumtat mundën të mbeten mjaft dokumente me autorësinë e saj për punën e luftën në rajonin e Vlorës, Mallakastrës, Kurveleshit.

Interesanti, çfarë marrëdhëniesh kishte me emisarët e Titos në qarkun e Gjirokastrës?

Dihet se për gati një vit në qarkun e Vlorës ishte Dushan Mugosha, që ishte në krye të Partisë Komuniste bashkë me Miladin Popoviçin; në qarkun e jugut Mugosha kishte detyra specifike, sepse aty ishte i fortë fronti i djathtë antikomunist. Ka burime me besueshmëri të lartë se ishte Dushan Mugosha ai që me dorën e tij shkroi verdiktin e pushkatimit të Gjebresë. Nga Nako Spiru ka mbetur refleksioni se Gjebrea kishte kontradikta të hapura me Mugoshën për çështjen e Kosovës që e ka emrin Shqipëri e jo Jugosllavi. Interesanti ka meritën e madhe se është e para dhe e vetme nga kampi i saj i majtë që u vu në debat ballë për ballë me Mugoshën, që ishte idhulli i Enverit, po dhe i të tjerëve në krye të partisë. Në dokumentin arkivor të Plenumit të dytë të Beratit (nëntor '44) theksohej se "Dushani dha alarmin në Parti se Rinia po shkëputej [nga partija] dhe këtë e bëri se nuk kishte marrëdhënie të mira me shokët e rinisë. Nga frika e shkëputjes së Rinisë nga Partia lindi ideja për të marrë në dorë Rininë e ta lidhë atë me Partinë." Gjebrea ishte pushkatuar, andaj nuk zihet në gojë emri i saj, dhe ishte Interesanti ishte ajo që kërkonte shkëputjen, pavarësinë e organizatës së rinisë antifashiste nga partia, dhe masa e parë e alarmit nga Mugosha e nën ndikimin e urdhrin e tij ishte largimi i Gjebresë nga detyra në krye të qarkorit të rinisë antifashiste, heqja e saj nga detyra e anëtares së komitetit të qarkorit të partisë. Interesanti ishte në marrëdhënie të acaruara politike me Mugoshën.

Në rajonin e Jugut punonin dhe misionarët anglezë e amerikanë, a ka lidhje të Interesantit me misionarët?

Kanë mbetur dy burime arkivore të drejtpërdrejta për bashkëpunim në detyrë të Interesantit me misionarët anglezë, por ka shenja dhe për burime të tjera që s'kam mundur t'i gjej, ku i dihet ku janë fshehur. Janë gjetur porosi që i jepeshin nga Enveri, por s'gjenden përgjigjet e Interesantit për detyrat e dhëna. Interesanti kryen e detyrën e "ndërmjetëses" midis misioneve Aleate dhe qarkorit e shtabit qendror. Interesanti përzgjidhej nga Aleatët për nga inteligjencia, dhe aftësitë shumë të mira për të komunikuar në anglisht, frëngjisht, italisht.

[Guri i Kuq]

Kërkon për eshtrat e babait, zbulon varrin masiv të komunizmit


08/02/2010
Gjergj Erebara,"Shqip"



Njëzet vjet pas rënies së komunizmit, shumë familje të shqiptarëve të ekzekutuar gjatë komunizmit janë ende duke kërkuar dëshpërimisht për eshtrat e të afërmve
Ndërsa ekskavatori hoqi kovën e parë me dhé në shtegun e ngushtë të një lugine të rrethuar nga pishat dhe barakat ushtarake në rrëzë të malit të Dajtit, mbetjet e para njerëzore u zbuluan në një varr të cekët. Peliçja e të burgosurit tregonte se viktima qe ekzekutuar në dimër. Nga dhëmbët dhe kafka dukej se qe ekzekutuar në moshë të re. U gjet nën një monopat, ku duhej të kenë kaluar qindra njerëz, përfshirë edhe ata që nuk u kthyen më. Agroni, një tregtar i vogël që ka njëzet vjet që kërkon eshtrat e të atit të ekzekutuar nga regjimi komunist, e dinte se shumë të tjerë gjenden në nëntokë.

“Skeleti i dytë që zbuluam ishte dy metra më tutje. E pastaj doli një i tretë, që ka shumë gjasa të jetë rivarrosur, sepse kockat që gjetëm qenë të tretura dhe të futura në një qese plastmasi, ku gjendeshin edhe disa sende personale, si proteza e një orë xhepi”, thotë ai. “Pastaj disa që qenë varrosur në një vend”.

Në tetor-nëntorin e vitit 2009, Agroni gërmoi pranë një baze ushtarake të njohur si reparti 313 pranë fshatit Linzë në Dajt, ku zbuloi mbetjet e nëntëmbëdhjetë njerëzve.

Shqipëria është vendi i fundit në Europën Lindore që nuk i ka hapur ende arkivat e shërbimit sekret të kohës së komunizmit. Për pasojë, të dhëna të sakta mbi të burgosurit politik të vrarë nga regjimi nuk janë përpiluar ende.

Shoqatat e ish të burgosurve politikë besojnë se 5577 burra dhe 450 gra u ekzekutuan gjatë regjimit komunist nga viti 1946 deri në vitin 1991. Dy dekada pas rënies së komunizmit, mijëra familjarë të të burgosurve politikë të ekzekutuar si Agroni, ende po kërkojnë se ku prehen të afërmit e tyre.
Një debat vijon prej shumë vitesh nëse duhet apo jo të hapen arkivat e shërbimeve sekrete. Ndërkohë, autoritetet shtetërore nuk kanë bërë asgjë për të ndihmuar familjarët e viktimave të gjejnë eshtrat e të ekzekutuarve.

Shumë ish të burgosur politikë dhe familjarë të viktimave besojnë se bashkëfajësia e elitës politike dhe intelektuale të ditëve tona dhe ish-udhëheqësisë komuniste do të thotë se vështirë se do të ketë ndonjëherë një proces të pavarur për të hedhur dritë mbi krimet e një prej diktaturave më brutale në botë.

Zëri i babait
Agroni filloi të kërkojë për eshtrat e të atit më 1994-n, kur ishte një student në Fakultetin Ekonomik në Universitetin e Tiranës. I ati u ekzekutua në vitin 1976, pasi regjimi e akuzoi atë se ishte pjesë e një komploti sabotatorësh e spiunësh sovjetikë në industri, si dhe se kishte synuar të rrëzonte regjimin përmes propagandës kundër qeverisë.

Agroni shkoi shumë herë te Ministria e Brendshme, ku qe krijuar një zyrë që trajtonte kërkesat e familjarëve të viktimave për kthimin e eshtrave të të ekzekutuarve.
“Shpresoja se përkundrejt një ryshfeti të vogël, apo për shkak të dhembshurisë, dikush do të më jepte dokumente për të më treguar se ku gjendej varri”, rikujton Agroni.

“Prisja me orë të tëra për një përgjigje, por më thoshin po të njëjtën gjë: nuk ekzistojnë dokumente”.
Pavarësisht indiferencës së qeverisë, Agroni nuk u dorëzua. Përgjatë shumë vitesh krijoi lidhje me zyrtarë të ndryshëm dhe me ish-oficerë të shërbimit sekret, deri sa zbuloi emrat e një pjese të madhe të togës së shoqërimit, forcës policore që e kishin dërguar të atin drejt vendit të groposjes. Urdhri i ekzekutimit ishte firmosur nga ministri i kohës, Kadri Hazbiu, i cili disa vite më vonë u bë pjesë e procesionit që kishin pësuar viktimat e tij. Përmes kërkimeve dhe intervistave, Agroni shtiu në dorë procesverbalin e ekzekutimit të të atit. Aty kishte katër emra: i pari qe mjeku ligjor që nuk kishte marrë pjesë në ekzekutim, por kishte firmosur dokumentet. I dyti ishte prokurori, i treti qe kryetari i grupit hetimor dhe i katërti ishte drejtor i Sigurimit të Shtetit, i cili më vonë u internua si pjesë e grupit armiqësor të Kadri Hazbiut. Dy prej tyre kishin vdekur.

Një nga personat që erdhën të më tregonin vendin e groposjes, qe njeriu që kishte tërhequr këmbëzën, nga të paktit të mbetur gjallë. Pranoi të takohej me Agronin vetëm pasi ish-shefi i tij e bindi.

Agroni rikujton rrethanat acaruese të takimit me njeriun që i kishte vrarë të atin. “Ishte rreth të tetëdhjetave, i veshur me kostum”, thotë ai. “Më tha se e mbante mend turbullt se ku e kishin groposur babanë tim”. Agroni zbuloi më vonë se ekzekutuesi i të atit kishte qenë një person të cilit i pëlqente të gjymtonte me lopatë të mjerit duke i shtyrë në gropë”.

Më në fund, disa vite më parë, Agroni arriti të shtijë në dorë rreth 20 volume dokumentesh të konsideruara sekret, të cilat qenë dosja e të atit. Përveç dokumenteve, dosja mbante kasetat e regjistrimit të gjyqit, si edhe kasetat e regjistrimit, gjithsej pesëmbëdhjetë, ku ishte i regjistruar edhe përgjimi në qeli gjatë kohës që gjendej nën hetime. Te shiriti numër 4 ai dëgjoi për herë të parë zërin e të atit. “Im atë u deklarua i pafajshëm para gjykatës për akuzat për tradhti ndaj atdheut”, thotë Agroni. “Refuzoi të bashkëpunonte me Sigurimin për të shpëtuar jetën e vet. Ndoshta kjo ishte arsyeja se pse e vranë”.

Heshtje kolektive
Megjithëse Parlamenti i Shqipërisë miratoi vitin e kaluar një ligj që synon të ndalojë ish-zyrtarët e lartë të komunizmit, si edhe bashkëpunëtorët e Sigurimit të Shtetit, kritikët thonë se ai ligj, përveç faktit që nuk i hapte dosjet për publikun e gjerë, u hartua qëllimisht keq, në mënyrë që të dështonte në Gjykatën Kushtetuese.

Ligji vetëm sa hapi një valë të re akuzash, kundërakuzash dhe thashethemesh, se kush nga politikanët e sotëm ka qenë spiun e kush jo, por nuk solli asgjë me vlerë në zbulimin e së vërtetës mbi të shkuarën.

Një ligj tjetër i ngjashëm i miratuar në vitin 1995, u konsiderua gjithashtu i pavlerë dhe u hodh poshtë. Gjykata Kushtetuese e anuloi ligjin e fundit të lustracionit vitin e kaluar. Pavarësisht kësaj, asnjë deputet i Parlamentit të Shqipërisë, përfshi edhe disa deputetë që kanë qenë të burgosur politikë, nuk propozoi kurrë një ligj për t’i ngarkuar qeverisë detyrën e gjetjes dhe identifikimit të eshtrave të të pushkatuarve.

Ligji i fundit i lustracionit, i hartuar nga qeveria e djathtë e Kryeministrit Sali Berisha, ka marrë edhe kritika nga Këshilli i Europës, i cili e konsideroi atë si jashtë standardeve.

“Jo vetëm që ka pasur mungesë vullneti për të hapur arkivat, por ka pasur edhe vullnet për t’i manipuluar ato”, thotë shkrimtari Fatos Lubonja, ish i burgosur politik “Kjo ka ardhur për arsye se elita e sotme politike dhe intelektuale është skllave e të shkuarës së vet”, thotë ai. “Një pjesë e elitës kanë qenë informatorë, ndërsa një pjesë tjetër i shërbyen regjimit në shumë mënyra, gjë që ka krijuar një lloj solidariteti mes tyre mbi këtë çështje”
Përveç të shkuarës së elitës së sotme, arkivat ruajnë edhe sekretin e vendvarrosjes së viktimave të komunizmit.

Varre të cekëta, plagë të thella
Megjithëse Agroni ia doli të marrë një numër të madh dokumentesh të konsideruara si sekret dhe që lidheshin me gjyqin e të atit e që qenë përgatitur nga Sigurimi, ato dokumente nuk i dhanë mundësi të zbulonte se ku ishte varrosur i ati. Dëshmitarët nga grupi i shoqërimit i patën treguar se mund të qe varrosur në një vend të quajtur “Përroi i Peshkut” pranë Shishtufinës, por ai nuk qe i bindur. Pasi kërkoi fillimisht te “Përroi i Peshkut”, Agroni zbuloi se shumë njerëz të tjerë bënin të njëjtën gjë, kërkonin eshtrat e familjarëve të tyre. Ndërsa fjala për kërkimet përhapej, një ish-sigurims u tha disa emra të oficerëve të Sigurimit që patën punuar në vite në zonën ku ishte groposur i ati.

Pasi kontaktoi me njërin prej tyre, Agroni bëri një zbulim të madh kur mësoi emrin e komandantit të togës së shoqërimit, që e patën dërguar të atin në udhëtimin e fundit. “Megjithëse në fillim qe i frikësuar, ai më tregoi se e mbante mend rastin e babait tim dhe në fund pranoi të më ndihmonte të gjenim varrin”, kujton Agroni.

Kështu u mësua se njerëzit e angazhuar në ekzekutim ishin rreth 40 vetë, disa kishin rrethuar zonën dhe disa të tjerë kishin hapur gropën. Ish-komandanti i tha atij se gropa qe hapur në mesditë ndërsa ekzekutimi qe kryer pas mesnatës. Pasi verifikoi këto detaje, Agroni i zhvendosi operacionet e kërkimit nga Shishtufina për në grumbullin e vogël të barakave në Repartin 313. Mbi barakat e dërrasës sot kalon teleferiku i Dajtit. Me ndihmën e ish-komandantit të Grupit të Shoqërimit, si dhe me ndihmën e një anëtari të saj, në tetor Agroni filloi gërmimet dhe brenda pak ditës zbuloi mbetjet e nëntëmbëdhjetë njerëzve të varrosur në atë zonë.

Fillimisht mendoi se njëra prej eshtrave qe e të atit dhe e dërgoi në morg për ekzaminim. Për fat të keq, nuk doli kështu. Kur u zbulua një varr tjetër, një prej dëshmitarëve të kohës tha se i përkisnin Dom Shtjefën Kurtit. Komunistët e kanë ekzekutuar priftin 73-vjeçar në vitin 1971, pasi e kishin zbuluar se vijonte të pagëzonte fëmijët në ilegalitet në zonën e Fushë-Kuqes edhe pas mbylljes së dhunshme të kishave në vitin 1967.

Nipi i Dom Kurtit, Nikolini, ka kërkuar prej shumë kohësh eshtrat e axhës në mënyrë që ato të prehen në varrin e caktuar te Katedralja Metropolitane e Tiranës. “Varri i axhës tim në katedrale ka shumë vite që po pret eshtrat”, thotë ai. Eshtrat u dërguan për ekzaminim në Itali së bashku me kampionet e gjakut të pesë anëtarëve të familjes Kurti. Testet e ADN-së rezultuan negative. Dom Kurti është në proces për shpalljen Martir i Kishës.

Ndërsa Agroni po gërmonte në varrin masiv 313, njerëz të tjerë që kishin gërmuar për të afërmit e tyre në atë zonë i treguan historitë e veta. Papritur u kuptua se ekzistenca e atij vendekzekutimi nuk qe e panjohur. Ish-ministra të pas viteve ’90 kanë kërkuar eshtrat e të afërmve të vet, por nuk e kanë vrarë mendjen të kërkojnë edhe për të tjerët.

“Bisedova me njerëzit që kishin kërkuar aty para meje dhe ngushëllova veten me faktin se ata nuk kishin gjetur ndonjë gjë që përputhet me përshkrimin e babait tim”, thotë Agroni. “Por këqyrjet e eshtrave të kryera në atë kohë janë bërë me metoda aspak shkencore dhe kam frikë se ndokush tjetër po qan babanë tim për të vetin”, shton ai.
Agroni vijoi gërmimet e tij jo vetëm përreth barakave, por përgjatë të gjithë luginës e gjeti varre të tjera, të rivarrosur e të paprekur.

Rezultati i deritanishëm e la atë me dy hipoteza shqetësuese. “Ose dikush tjetër po qan mbi varrin e babait tim”, thotë ai, “ose Sigurimi e ka lëvizur atë pas ekzekutimit dhe e ka varrosur diku tjetër”.
Të shtunën eshtrat e zbuluara, të mbledhura në thasë plastikë u dërguan në morgun e Tiranës me shpresë se autoritetet do t’i identifikojnë ato. “Ato eshtra meritojnë një emër”, thotë ai. “Qeveria mund të kryejë ekspertimet e nevojshme dhe të zbulojë se kujt i përkasin”.