Sa Shqiptare jane monumentet e Kultit sot ne Serbi

[Darius]

Kjo teme po bazohet ne nje teme qe ekzistonte ketu ne forum por e hapur ne kendveshtrimin e gabuar dhe ky material ishte bashkangjitur per hir te debatit. Po e ripostoj si teme me vete. Te me falin Genesis dhe Styx pasi shkrimet jane te tyre dhe po i ripostoj me emrin tim.

17:05/01.02.07 Kishat dhe manastiret e Kosoves i perkasin Shqiperise Natyrale (Analize nga Fatos Aliu)


Kujt i përkasin kishat dhe manastiret në Kosovë? Kjo është një çështje esenciale dhe ekzistenciale për identifikimin e lashtësisë së një etniteti dhe entiteti të një kombi, e kulturës dhe historisë së tij. Çështje e të vërtetës së lashtësisë dhe autoktonisë së kombit shqiptar, të Ilirisë dhe Shqipërisë Natyrale, qëndron para çfarëdo vendimi rreth statusit politik të Kosovës. Neglizhenca e trajtimit shkencor dhe historik të trashëgimisë historike-kulturore shqiptare të kishave dhe manastireve në Kosovë, paraqet turpin më të madh të qarqeve tona akademike shqiptare, sidomos në kohën kur kemi të bëjmë me ringjalljen e pansllavizmit, me pretendimet për përvetësimin e trashëgimisë shqiptare për interesa të hegjemonizmit serbomadh. Përgjegjësinë do ta bartin ata që në këto kohëra jetike për ardhmërinë e Kosovës, gjenden në ballë të këtyre proceseve politike, si dhe institucionet e heshtura akademike të Kosovës dhe e Shqipërisë. As politika e Kosovës, as edhe Akademia e Shkencave dhe Arteve të Kosovës, nuk e kanë kryer obligimin që u takon, në të mirë të vërtetës shkencore e historike, përderisa kishat dhe manastiret e Kosovës po trajtohen si serbe nën kontroll të Kishës Ortodokse Serbe. Si mund të bëhet një politikë reale dhe e qëndrueshme duke e heshtur dhe falsifikuar historinë? Çfarë politike për shtet bëjnë shqiptarët duke mohuar kulturën dhe trashëgiminë autoktone të popullit të vet? Si mund të heshtet uzurpimi dhe tjetërsimi i trashëgimisë historike dhe kulturore të shqiptarëve të Kosovës gjatë kohës së sundimit të regjimeve pansllave të Kosovës. Serbia dhe Kisha serbe nuk ka as të drejtë as legjitimitet të thirret e t’i uzurpojë ato, duke u sjellë si patron ndaj tyre; Serbo-jugosllavia ka qenë vetëm një pushtues i përkohshëm, falë pansllavizmit ruso-evropian. Ato nuk i takojnë Serbisë as serbëve, por janë pasuri e Kosovës, me themele të kohës së Perandorisë Bizantine, e cila, jo vetëm që nuk ka njohur Serbi në Kosovë, por në atë kohë as që ka ekzistuar, as kombi serb, as gjuha serbe.
Krishtërimi në këto troje është autokton, me vendlindje dhe themele në Iliri, atë nuk e solli as Serbia nga stepet e Karpateve, as nga Rusia. Para se të arrinte në Evropë, krishtërimi ishte zhvilluar në trevat e Ilirisë, me qëllim dhe mision ta kultivonte shpirtëroren e mbronte njerëzoren dhe të mirat e përparimit e kulturës, nga sulmet dhe plaçkitjet e hordhive ardhacake të hunëve, gotëve, avarëve e fiseve tjera të egra, që asokohe ishin vërsulur drejt tokave të Ilirisë së begatshme me kulturë, dijeni dhe zhvillim. Dyndjet e hordhive sllave janë të kohës së mëvonshme, të intensifuara vetëm në mesjetë, në kohën e dobësimit dhe rënjes së Perandorisë Bizantine, por sllavët nuk kanë qenë asnjëherë me supermacion etnik, si serbë, por si përzierje e shumë etnive. Pas rënjes së Perandorisë Osmane, Serbia me mbështetjen e fuqive të mëdha ka arritur të infiltrohet dhe pozicionohet në Ballkan, pikërisht nga shkaku i kësaj përzierje e madhe të përkatësive të ndryshme etnike, ku rol të madh kanë pasë vetë prijësat shqiptarë. Edhe emrat e serbëve janë emra shqiptare të deformuar në gjuhë sllave; si Boris (Bora), Mira (Mirë), Dhimitri (Dimitar), etj. Gjuha është themeli, shpjeguesi i të vërtetës, sado të çirren pansllavistat e botës. Historianët dhe shkencëtarët e kanë për detyrë t’i sjellin argumentet se kush ishin vërtet rindërtuesit e kishave dhe manastireve ortodokse në Kosovë, a ishin serbë apo shqiptarë ortodoksë. Ku i kanë rrënjët gjuhësore emërtimet “sllavizuara” ortodokse si të njërëzve edhe objekteve fetare?
Fatkeqësisht, sot për këto çështje më shumë flasin historiografët e botës dhe krijues shqiptarë jashtë vendit, se sa ata brenda. Kjo indeferencë dhe kjo heqje dorë nga kultura dhe historia, nga shpirti krijues dhe etnik, është tragjedia dhe turpi që po ndodhë në trojet e Ilirisë së stome - të Shqipërisë Natyrale! Ky është turpi i intelegjecës, turp i politikës, turp i kombit. Për këtë qesh e po qesh bota me ne, përderisa mohojmë identitetin tonë, të kaluarën tonë, kulturën tonë! Nëse kështu vazhdon, vërtetohet teza e pushtuesve se, pa marrë parasysh lashtësinë e shqiptarëve, shqiptarët nuk dijnë të përcaktohen dhe mbrojnë të vërtetën, dhe, duke heqë dorë nga trashëgimia kulturore-historike e të parëve të tyre, nuk e meritojnë as ardhmërinë si komb e si shtet. Si duket, për këto shkaqe është krijuar (apo ka ndryshuar) edhe strategjia e bashkësisë ndërkombëtare ndaj çështjes shqiptare, edhe po të supozonim se një strategji e këtillë nuk ka qenë e kurdisur që nga fillimi. Harresa kaq e shpejtë e krimeve dhe gjenocidit serbomadh, tregon papjekurinë tonë më ekstreme dhe më të turpshme për shtet e sovranitet.

Historiografët e ndryshëm dëshmojnë me dokumente se shqiptarët kanë dhënë katër papë të Romës (shiko www.frosina.org). Sa paska dhënë Serbia, e cila akoma guxon të sillet si zot shtëpie, në shtëpitë shpirtërore dhe kulturore të Kosovës? Serbia e di mirë këtë, prandaj zhvillon fushata anë e mbanë botës, për t’i mbrojtur pronat e uzurpuara dhe fshehë të kaluarën gjenocidale, për t’i mbuluar gjurmat e krimit me falsifikime të historiografisë dhe uzurpimin e kulturës iliro-shqiptare. Prandaj nuk thuhet kot “krimineli kthehet gjithmonë në vendin e krimit”. Kjo po ndodh në Kosovë, me klerikët e vendosur në kishat dhe manastiret e Kosovës, si drejtues të saj. Jo vetëm që i kanë uzurpuar ato, por brenda mureve të këtyre kishave serbet kanë bërë krime gjenocidi, jo vetëm në të kaluarën e largët por edhe në luftën e fundit. Ky ka qenë misioni i tyre kryesor në këto objekte fetare. Prandaj, edhepse në rrethana të reja, të prezencës ndërkombëtare, liderët serbe, si Koshtunica etj., gostiten nëpër festa në Kosovë, në Mitrovicë, Shtërpce e Graçanicë. Krimineli nuk e harron vendin e krimit, po kthehet gjithmonë sa herë që t’i mundësohet. Serbia i ka aktivizuar kollaboratorët shqifolës në interes të politikës së copëtimit të Kosovës, kontrollit të enkllavave me shumicë serbe, kishat dhe manastiret ortodokse të Kosovës, duke siguruar nyjet kryesore për kontrollin ndaj Kosovës në tërësi, dhe synimet e hegjemonizmit për të ardhmen. Faktori i sapoardhur ndërkombëtar nuk brengoset për luftën e supermacionit të njërës apo tjetrës palë, se do të jenë serbët apo shqiptarët prioritet i saj në Ballkan, meqë ka interesat dhe fuqinë globale. Ajo nuk shikon drejtësinë, por krahun e atij që është më i vendosur, që tregon fuqinë e organizimit dhe unitetit të brendshëm, si garanci për sigurinë e interesave strategjike në përmasa më të gjëra lindje-perëndim e veri-jug. Kosova u duhet vetëm si një vatër multietnike e koklavitur etnikisht, nën kontroll, derisa të realizohen këto interesa, mëpastaj mbeten këtu popujt për t’ia filluar serish me konfliktet e luftrat e pambarim.
Kah po shkon Kosova, kah po shkon Shqipëria?
Shqiptarët i kanë bërë llogaritë gabim, (vet)mashtrimi i fundshekullit XX dhe fillimi i atij XXI do t’i kushtojë, me aventurat dhe proceset vetëshkatërruese në emër të demokracisë, vrapin marramendës për përfitime, duke ikur nga qenësorja, nga identiteti e nga bashkimi si komb e si shtet. Tashmë kemi hyrë në fazën përfundimtare të këtij procesi, me logjikën e pandryshuar të iluzioneve për integrime me BE përmes dezintegrimit kombëtar. Këtë e tregon pikërisht mospërfillja e vatrave të trashëgimisë së lashtë të kishave dhe manastireve në Kosovë, sikur këto të ishin diku në qiell e jo në tokën e Kosovës. E kujt pra është Kosova, nëse shpërfillet historia dhe kultura e saj nga vet shqiptarët?

Postuar nga Genesis

[Darius]

SERBIZIMI I TRASHËGIMISË KISHTARE BIZANTINE NË KOSOVË PËRFUNDOI

NË PERIUDHËN OSMANE

Anëshkrim në artikullin: “Kush po e bënë Metohinë?” të pastorit të kishës protestante të Kosovës - Dr. Fehmi Cakolli, botuar në rubrikën “Shkurt e shqip” të gazetës “Express” të datës 9 dhjetor 2006, fq.4-5.



“Edhe sikur e drejta të jetë një shpatë që po të zbret në zverk, mos u druaj t’i rrish nën të...!”

M. Fethullah Gylen



Prof. Dr. Muhamet PIRRAKU

Shkrimi “Kush po e bënë Metohinë?” për shumë saktësi shkencore e mendim të qartë politik nuk duhet të mbetet e thënë “fushk në dushk...!” Kosova dhe kombi shqiptar në përgjithësi gjendet në një qark vicioz edhe me fajin e shërbyesve politikë shqiptarë, si gjithherë. Pastori Dr. Fehmi Cakolli ka shtënë në pikën e duhur. Të heqësh dorë nga e kaluara, për hire të allishverisheve politike të Fuqive të Mëdha me pushtuesin e Kosovës dhe veçmas të mos përfillësh trashëgiminë kulturore të identitetit të etërve që jeton në ne, e në themele të ardhmënisë shqiptare, është më shumë se tradhti para brezave paraardhës dhe pasardhës.

E kam pëlqyer formimin e “Ekipit të Unitetit” për “bisedimet për Statusin e Kosovës” në Vjenë, për faktin se nuk e dëshiroja përsëritjen e marrisë shqiptare në Londër, më 1912/13. Kam shpresuar se “ekipi” do të bashkëpunojë me qarqet shkencore kombëtare e ndërkombëtare, dhe do të angazhohet për jetësimin në Kosovën e pavarur të përvojave shtetërore ekzistuese më demokratike në botë, por nuk kam mundur ta marrë me mend se ata që dukën në sipërfaqe të “Ekipit”, për aspirata egoiste apo partiake, do t’u hapin udhë eksperimenteve: multietnicitetit johistorik në Kosovën me mbi 98% të banorëve me civilizim të etnisë shqiptare historike. Turqit e Kosovës, boshnjakët e Kosovës, goranët e Kosovës janë etni iliro-shqiptare, pjesë e civilizimit të kombit shqiptar me gjuhë miras nga bashkëpunimi me pushtuesit, kurse “egjiptasit” dhe “hashkalinjët” tanimë janë pjesë e patjetërsueshme e civilizimit kombëtar shqiptar. Ata nuk kanë tjetër atdhe as tjetër komb. Mbi këto shtylla ka mbështetjen konstatimi shkencor i Profesor Miftar Spahisë - Thaçit, në Dosjen “Rreth Kosovës” të dërguar kryetarëve: Bill Klinton, Boris Jelcin, Xhon Mejxhër, Fransua Miteran dhe Filip Gonzales, më 25 korrik 1993: “Kosova i përket vetvetes, dmth., kombit shqiptar. Ky është fakt, jo foksion, jo mitologji”.

Legalizimi i eksterritorialitetit të kishave (manastireve) ortodokse, të paqena serbe në gjenezën e tyre dhe pa asnjë shembull në botë, është ndarje e padrejtë e të kaluarës kolonialiste të Serbisë në Kosovë, dukuri e panjohur në historinë e shembjeve të fuqive kolonialiste evropiane në Ballkan, në Azi, në Afrikë, - kushti i parë për të mos pasur kurrë shtet as ligjshmëri në Kosovë. Kur kësaj t’i vije në krah decentralizimi vërtet anakronik territorial administrativ komunal të enklavave me shumicë serbe, ish-çifçinjë në tokat e bejlerëve shqiptarë nga mesi i shekullit XVIII dhe të kolonistëve serbë e malazias nga viti 1912, do të thotë robëri e re serbe mbi një të tretën e popullit etnikë të Kosovës, do të thotë Kosova lëmë e gjithkujt, tokë e askujt, me mina të kurdisura ndërkombëtarisht për shpërthim me teledirigjim sa herë që të kërkohet defaktorizimi i Kosovës dhe i kombit shqiptar në përgjithësi, për interesa të fqinjëve sllavë e grekë ortodoksë. Me fjalët e Profesorit të Univerzitetit Mansfild të Pensilvanisë, të madhit Miftar Spahija - Thaçi në Dosjen e cituar, do të thoshim: “U teprue shumë. Kupa u mbush (...). Serbët janë pushtuesit e Kosovës. Kosovarët janë në trojet e veta (...). Kosova nuk asht nji enklavë në territorin e Serbisë. Ajo është vazhdim gjeografik dhe gjuhësor i Shqipnisë. Atë e pushtoi Serbia më 1912, dhe Konferenca e Londrës 1912-1913 mori nji vendim të padrejtë dhe fyes, kur ia dha Kosovën Serbisë, tue pre, në këtë mënyrë, kombin shqiptar përgjysmë”.

Konstatimet e pastorit Dr. Fehmi Cakolli:“Shqiptarët e Kosovës para islamizimit kanë qenë shumicë të krishterësh ortodoksë”, se “Kosova historikisht çdo herë ka qenë më shumë nën ndikimin e krishterimit lindor se sa atij perëndimor” janë konstatime shkencore të pamohueshme. Po kështu edhe konstatimi: “Shpeshherë nga intelektualë dhe islamistë të ndryshëm kur flasin për rolin e islamizmit të Kosovës ata pohojnë se pikërisht islami i ka ruajtur kosovarët nga shkrirja në serbë”- është plotësisht i mbështetur, por kërkon një zgjerim: Islami e ndërpreu serbizimin, malazezimin, bullgarizimin dhe greqizimin kryesisht në periferinë, në ledhin etnikë të njësisë etnokulturore të Shqipërisë dhe në mjediset shqiptare (ish Dardania dhe ish Maqedonia romako-bizantine, piemonti ku nisi ngjizja e kombit shqiptar dhe e njësisë së Shqipërisë etnike) të administruara nga kisha bullgare shënnaumiane - ekzarhiste osmane dhe kisha serbe shënsaviane-patriarkiste osmane në Mesjetën e vonë dhe në shekujt e parë të Kohës së re, pikërisht në periudhën e ngjizjes së gjymtyrëve të kategorisë historike shoqërore të kombeve ballkanike.

Këto teza i kam mbështetur me fakte nga viti 1971, në luftë për tapinë shqiptare të Kosovës në mesjetë - kundër pseudoshkencës historiografike e etnografike serbe. Këtu, mendimet e fisme dhe konstatimet e drejta të Dr. F. Cakolli më duket më e udhës t’i mbështesë me konstatimet në natyrën e mendimit historiografik dhe diplomatik brilant dhe antologjik të Profesor Spahisë, në Skicën “Rreth Kosovës - Verë 1993”: “Turqit ishin komb islamik. Shqiptarët e kuptuan shpejt që nji tjetër rrugë fetare e ndryshme nga ortodoksia, mund t’ua shpëtonte shpirtin para Zotit, dhe, në të njejtën kohë, mund t’ua këpuste zinxhirët e serbianizimit ose të helenizimit. Ata e kapën momentin dhe nuk u luhatën gjatë çfarë me ba. Ishte nji moment unikal historik i nji rëndësie tejet të madhe. Dhe ata nuk e lanë t’u shpëtonte. Ata nisën me u konvertue në Islam për të qenë të ndryshëm, madje edhe në çështjet fetare, nga serbët dhe grekët e për të ruejtë kësisoj, individualitetin e vet si shqiptar. Islamizimi i tyne, ishte lëvizja ma racionale në historinë e tyne të gjatë të vuajtjeve nga invazionet sllave. Ata duhej të ndryshonin fenë, kjo ishte domosdoshmëri, sepse edhe nën zotnimin turk, përderisa ata nuk kishin kishën e vetë autoqefale, ata duhej të praktikonin fenë e tyne ortodokse në kishat serbe dhe greke. Si pasojë, ata ishin në rrezik me u asimilue nëpërmjet fesë, siç kishte ndodhë nën okupimin serb ose greko-bizantin. Shqiptarët nuk u luhatën, ata u konvertuen me mija, me qinda mija, së pari udhëheqësit e tyne, princat e tyne”.

Uroj që këtë shkrim ta lexojnë intelektualët kadaristë dhe katedralistë aktualë! Hëpërhë, ndalemi këtu. Konstatimi politik i Pastorit protestant për konstatimin politik të “përgjegjësit për minoritete” në “Ekipin e Unitetit”, Z. Veton Surroi “se përderisa nuk ka asnjë shqiptar ortodoks në Kosovë prandaj edhe nuk mundet të quhet bashkësia fetare Kisha Ortodokse e Kosovës, por vetëm si Kisha Ortodokse Serbe (e Serbisë). Ky është kulmi rezonues i injorancës së një politikani që mbahet për lider në Kosovë (...). Ai e anashkalon aq keq historinë e Kosovës, sikur ai nuk e di se para islamizimit të Kosovarëve ata historikisht kanë qenë të krishterë ortodoksë; madje, çdoherë në Kosovë shqiptarët kanë qenë shumicë e të krishterëve të ritit lindor” - është kjo shprehje e integritetit dhe e guximit intelektual shqiptar të Z. Cakolli. E vetmja gjë që duhet të theksoj këtu është fakti se konstatimet e Z. Surroi dalin nga platforma politike e Qeverisë Çeku. Këtë e kam provuar vetë, në ditët sa po e mori postin e kryeministrit.

Meqë midis punëtorëve shkencorë dhe qeveritarëve shqiptarë gjithandej në periudhën e tranzicionit nga komunizmi në demokraci dhe nga robëria në liri, është një gji deti pa trapa lidhës, në Të pamën për Nanën e një eprori të TMK-së, e para mësuese shqiptare në Drenicë, rastisi të takohem me Kryeministrin e sapofronsuar, i shoqëruar nga sfita. Dhe, sikur me ra radha t’ia uroj fronsimin, me pak rrotlla, dhe i shtrova një tufë kërkesa: “Po shkoni në Bisedimet në Vjenë. Mendoj se Ato duhet të paraqiten si bisedime kosovaro-ndërkombëtare dhe jo shqiptaro-serbe; të mos pranohen eksterritorialitete të manastireve, por manastiret dhe kishat ortodokse historike të trajtohen si pasuri ortodokse vendore, kosovare, jo nacionale serbe. Të mbështetet qëndrimi shkencor se nuk ka xhami shqiptare, as kishë katolike shqiptare dhe as kishë ortodokse serbe. Perceptimi nacional i tempujve fetar është edhe antibiblik dhe antikuranor...!”

Kryeministri, Zoti Çeku, në mënyrën më lakonike, me një nënqeshje cinike, goditi këshillat e mia: “Vetëm edhe kjo na duhet...!”, kurse një sejmen i tij, me një arrogancë, shkoi edhe më larg. Ky ishte mësim për mua të ndjekë udhë të tjera, si në Kohën e Rugovës - Ndërkombëtarizimin e të vërtetave shkencore me Letra publike dhe me Letra interne - drejtuar personaliteteve ndërkombëtare dhe drejtuesve të UNMIK-ut.

Nuk qëndron i plotë konstatimi i hirësisë Z. Cakolli: “Gjatë kohës së Perandorisë Osmane në Kosovë ka ndodhur rrënimi dhe prishja e shumë kishave katolike, por jo edhe atyre ortodokse”. E para, kisha katolike në Kosovë nuk është më e hershme se pushteti nemanjid. Kishat e para katolike në qendrat zejtare e xehetarie të Kosovës ishin faltore të elementit evropianë: xehehetarë, tregtarë, diplomatë etj. Këto kisha do të goditën me Krisobulat dhe Zakonikët e carëvet nemanjid, shumë para filleve të Islamit. Fillet e aktivitetit administrativ të Kishës romano-katolike në trojet shqiptare të Tivarit (në territorin e “Shqipërisë Venedikase”) nisen në fillim të shekullit XII, kurse konsolidimi i Administratës së kishës romano-katolike në Kosovë ndodhi në periudhën e lulëzimit të Perandorisë Osmane në Ballkan, pikërisht në shek. XVI/XVII, nën patronatin e Papatit dhe të Evropës. Kjo është edhe periudha më e fuqishme e autoqefalitetit të Patriarkisë Ortodokse të Pejës, që shënoi kurorëzimin e procesit të serbizimit të kishës bizantine në Kosovë dhe zyrtarizmin osman të përvetësimit të trashëgimisë fetare e kishtare shqiptare të ritit lindor në trevat shqiptare të administruara nga Patriarkana e Pejës.

Të konstatojmë edhe këtë fakt: Deri në fund të shekullit XVII, kur në njëfarë dore mori fund kalimi masiv i shqiptarëve në Islam me ndërhyrje të Papatit, të Rusisë dhe të Evropës në çështjet fetare në Perandorinë Osmane, nuk pati as rrënime të kishave ortodokse. Tani, shqiptarët myslimanë ishin ata që i rrënuan kishat e tyre ortodokse, me gurtë e të cilave aty-këtu bënë xhami, kulla, mure oborresh ose mullinj. Kisha ortodokse institucionale osman, do të lulëzojë si kishë serbe pakthyeshëm nga pjesa e dytë e shekullit XVIII, përkatësisht gjatë shekullit XIX, gjithnjë nën mbrojtje të pushtetit osman dhe nën patronatin ndërkombëtar shtetëror dhe kishtar ruso-evropian.

Këtu, tashti, e do nevoja t’ia ofrojmë fjalën Profesor Spahisë: “Konvertimi në islam u diktue nga nevoja për të ruejtë kombësinë shqiptare, për të qenë ndryshe nga serbët dhe grekët dhe jo nga nji krizë ndërgjegjeje në Jezu Krishtin. Ata ia kishin frikën dhe e urrenin popin, që serbizonte dhe papà-in që i helenizonte, por jo priftin katolik, sepse ky nuk rrekej me i latinizue. Gati gjithë populli shqiptar u ba mysliman. Ky konvertim masiv u dha mundësinë dhe lehtësinë atyne shqiptarëve, të cilët parapëlqyen me mbetë ortodoksë që të ruenin gjuhën dhe kombësinë shqiptare” - brenda ledhit territorial islam përkufizues të qenies Shqipëri Etnike.

Në shkrimin e Pastorit të nderuar hasim, për të parën herë, një koncept shkencor filozofiko-historiografik lëndor: Metohizëm përdukurinë e pranimit të kantonizimit serb të Kosovës përmes decentralizimit komunal dhe eksterritorialitetit serb të mbi 35 manastireve dhe të kishave ortodokse të Kosovës. Konstatimet se “Metohizmi (është) strategjia serbe për t’i lënë shqiptarët ardhacakë dhe fundamentalistë” islamë, në trojet stërgjyshore, është gjedhë aktuale e mendimit politik dhe shkencor shqiptar. Do të mbetët në analet e mendimit shkencor dhe politik konstatimi i Dr. Fehmi Cakollit se koncepti “metohizëm” ngërthenë aspiratën serbe shekullore për përvetësimin e trashëgimisë bizantine-ortodokse në Kosovë dhe gjetkë në trojet shqiptare, por konstatimit se “Sot Veton Surroi dhe Lutfi Haziri, me dashje ose pa dashje, janë shndërruar në strategjinë serbe të bërjes së metoheve nëpër Kosovë (...), sufraganë (në kuptimin jo pezhurativ por atë klasik; d.m.th. ndihmës i klerit) e këtij procesi”, kur ti shtohet edhe konstatimi në vijim se “Trashëgimia kulturore është e gjithë atyre që e kanë krijuar, e gjithë atyre që e kanë zhvilluar, e gjithë atyre që e kanë përdorur dhe e gjithë atyre që e kanë zotëruar, apo pushtuar” është mendim politik, etnografik dhe historiografik antologjik.

Mbi këtë amplitudë, Profesor Miftar Spahija - Thaçi, do t’i thërriste UNMIK-ut, Ahtisarit, Kofi Annanit, Grupit të Kontaktit, sot, me fjalët që ua kishte drejtuar, më 1993, burrave shtetëror më të rëndësishëm, për Krizën e Kosovës dhe Çështjen shqiptare të ndërlikuar me dhunë diplomatike ndërkombëtar në Kongresin e Berlinit, në Konferencën e Londrës, dhe në Konferencën e Versajës: “Shqiptarët nuk kishin një kishë të veten, autoqefale që të kujdesej për nevojat e tyne shpirtnore në gjuhën e tyre. Ata duhej t’i thithnin mësimet e Jezusit përmes popit serb ose papà-it grek. Nuk kishte rrugë tjetër. Feja ishte gjithçka në kohën bizantine, në qoftë se njeriu nuk donte të shkëputej nga Zoti dhe të përbuzej nga njerëzit. Shqiptarët duhej të shkonin në kishën serbe që të kuptoheshin prej Zotit. Zoti ishte nga ana e Serbisë. Ai nuk njihte shqipen, por njihte gjuhën greke, serbe, bullgare(...)! Grekët, bullgarët dhe serbët nuk kishin ndonjë arsye me u ba muslimanë. Turqit jo vetëm respektonin fenë e tyren ortodokse, por njihnin, gjithashtu, madje patriarkatet kombëtare respektive: prandaj, pse me u konvertue në Islam? Sot, mburren që kanë ruejtë fenë e vet ortodokse për të marrë lëvdata prej evropianëve dhe amerikanëve dhe, në të njejtën kohë, për të qortue e fajësue shqiptarët, si nji entitet fetar i huej brenda kristianitetit evropian! Si pasojë, ata presin të shpërblehen në dam të viseve shqiptare (...). Sot Serbia po i errëson problemet. Ajo po përzien politikën me fenë me qëllim që të grabisë tokë në dam ose ma fort me vrasjen e popujve dhe kombeve islamë (...). Serbët mburren se janë flamurtarët e kristianitetit evropian kundër Islamit. Sesa beson Evropa a sesa mashtrohet Evropa, kjo asht nji çeshtje e gjakut të përbashkët sllav me Rusinë, e miqësisë evropiane dhe amerikane, e bazueme në interesat strategjike (...). Miqësia me serbët asht nji njollë e zezë në ndërgjegjen e Evropës dhe t’Amerikës. Nuk e vlen të kesh nji mik të tillë, të zhytun në gjak dhe në turp.”

Pastori protestant Dr. Fehmi Cakolli, me të drejtë dhe mbështetje logjike, politike dhe historike, proteston: “...nacionalizimi i asaj lloj trashëgimie kulturore që s’ka amësi, është vetëm akt i përvetësimit, ashtu sikur pandeh Serbia se të gjitha kishat ortodokse në Kosovë janë serbe (...). Nëse dikush synon që t’i mbrojë kishat ortodokse në Kosovë përmes eksterritorialiteti atëherë ky do të jetë dëmi më i madh për të ardhmen e këtyre kishave, pasi që përmes izolimit dhe pronësimit të dhunshëm do të krijojnë çdoherë ndjenja tunduese tek shumica e njerëzve që jetojnë këtu”.

Hirësia e tij, Cakolli, e përmbylli shkrimin me plot mesazh që i shkon natyrës së pozitës së tij të udhëheqësit shpirtëror të ungjillorëve: “Kështu e shohim se çfarë politike po bëjnë sot liderët tanë të quajtur Veton Surroi dhe Lutfi Haziri. Le të lutemi për ta!” - Unë, megjithatë, do të kërkoja t’i ndalojmë jo vetëm ata, por Qeverinë kukull unmikiane, sepse dëmi i aminimeve të saj është më i pariparueshëm se sa shtyrjet e zgjidhjes së statusit konjuktural ndërkombëtar të Kosovës, dhunë kjo ndërkombëtare ndaj Çështjes shqiptare, e vetme e mundshme për zgjidhje të drejtë me Vetëvendosje të popullit. Profesor Miftar Spahija do të kërkonte: “Serbia le t’i sosë ditët e padenja në mënyrë paqësore, siç i kanë sosë përpara saj disa perandori të tjera!”

Prishtinë, 13 dhjetor 2006

Paraqet:Sabri Selmani

Postuar nga Genesis

[Darius]

Monumentet e Kultit Katolik gjatë Mesjetës në Kosovë

Shumë monumente të kultit të krishterë, gjurmët e të cilave heshtin dhe ruhen edhe sot në Kosovë, bashkë me "mitin e Betejës së Kosovës", kanë shërbyer që nga shekujt e shkuar dhe shërbejnë edhe sot e gjithë ditën si dëshmi, jo vetëm për të arsyetuar "djepin e serbizmit", por janë edhe burim dhe "arsyetim" qënsor i agresionit serb, jo vetëm në Kosovë. Për t'u arsyetuar kjo, u shpikën edhe tezat extrashkencore që ndërlidhen me detyrën dhe të drejtën e identitetit kombëtar serb. Që këtej, "treva që ruan identitetin kombëtar është një e drejtë e pakontestueshme, e cila nuk mund të shkëputet as nga populli, as nga shteti". Në këtë aspekt, nëse organizmat botërorë do ta pranonin Kosovën si shtet të pavarur, bota do të kërkonte nga Serbia që të privohej nga suvereniteti i trashëgimisë së saj kulturore, si dhe nga territori që ruan indentitetin e saj kombëtar.

Mbi këtë bazë, të udhëhequr nga politika e ditës, u ndërtua koncepti proserb i monumenteve të kultit të krishterë, numri i të cilave është shumë impozant, për çka edhe treva e Kosovës, sipas tyre, ruan vlera të jashtëzakonshme. Ajo që tërheq më tepër vëmendjen është se, sipas regjistrimit të monumenteve të gjithëmbarshme të Kosovës, gjatë viteve 1956, 1968, 1986 dhe 1993, del se, nga fondi i gjithëmbarshëm i monumenteve të kultit, afro 2/3 evidencohen në kuadër të monumenteve të kultit ortodoks serb, përkatësisht janë regjistruar 22 manastire dhe 110 kisha të ritit ortodoks serb, 25 xhami, 29 monumente të kultit të ritit bizantin, të cilat u përvetësuan nga serbët apo mbi rrënojat e tyre u ngritën kisha e manastire serbe, që nga shekulli XIII e deri në ditët e sotme. Ndërkaq, sipas statistikave të sipërme, u regjistruan vetëm tri kisha të krishtera katolike, të cilat gjenden sot në rrënoja.

Meqë, historiografia jonë, e udhëhequr nga politika e ditës, deri vonë e heshti këtë çështje, njoftimet spekulluese statistikore serbe, që u përmendën më sipër, gjetën përkrahës edhe në botë. Duke u gjendur përballë spekullimeve të këtilla, kohëve të fundit, një pjesë e studiuesve tanë të shquar, si p.sh.: Gaspër Gjini, Skënder Rizaj, Zef Mirdita, Shan Zefi, Fejaz Drançolli e ndonjë tjetër, me rezultatet objektive të tyre, nisën t'i shembin pikëpamjet instrumentalizuese të historiografisë serbe, rreth çështjes së monumenteve të kultit të krishterë.

Nëse shikohen me kujdes burimet historike të kohës, si dhe gjetjet arkeologjike, është e qartë se këtu kemi të bëjmë me përvetësimin serb të monumenteve të kultit iliro-shqiptar të periudhës romake e bizantine, një dukuri që është bërë praktikë që nga koha e sundimit Nemanjic. Me fjalë të tjera, monumentet kryesore të kultit të krishterë në Kosovë, të cilat sot konsiderohen kisha apo manastire ortodokse serbe, si Kisha e Manastirit të Deçanit, Graçanica, Shenjtorët Mihal e Gabriel në rrethe të Prizrenit, Kisha e Zojës Prenë në Prizren, kompleksi i Patrikanës së Pejës, Kisha e Shën Shtjefnit në rrethet e Mitrovicës, janë të moçme, si për shqiptarët autoktonë, ashtu edhe për serbët pushtues në Kosovë, meqë deri më sot, nga studiues seriozë, askush nuk e mohon faktin se kishat dhe manastiret në fjalë janë ndërtuar, rindërtuar apo meremetuar mbi themelet e monumenteve të moçme të periudhës romake e bizantine.

Këtej, Manastiri i Graçanicës, sipas njoftimeve burimore historike dhe gjetjeve arkeologjike gjatë viteve 1957, 1963 dhe 1964, është një bazilikë e ndërtuar midis shek. VI–XI. Kjo bazilikë ishte qendër e ipeshkvisë së Ulpianës dardane. Pas rrënimit të saj, mbi themelet e anijatës së mesme u rindërtua një kishë kushtuar Zojës së Bekuar të Graçanicës. Ka të ngjarë se po kjo kishë të përmendet në letrën e papës Benedikti XI, në vitin 1303, si kishë famullitare katolike. Mbi këtë kishë, mbreti nemanjid Milutini, rindërtoi Manastirin e Graçanicës rreth vitit 1316. Gjithashtu, edhe Manastiri i Shënjtorëve Mihal e Gabriel është ndërtuar mbi një kishë të moçme dardane të periudhës së antikitetit të vonë. Rindërtimi është bërë rreth vitit 1348. Kontribut të madh në ndërtimin e tij kanë dhënë tregtarët katolikë raguzianë, që jetonin e vepronin në Prizren. Arkeologët, në rrënojat e këtij manastiri, kanë zbuluar fragmente interesante të artit bizantin, romanik dhe gotik. Ajo që tërheq më tepër vëmendjen është mozaiku, që nuk ka ndonjë paralele me ndonjë mozaik të punuar në Serbi, veçse më shumë i ngjan mozaikut në pagëzoren e katedrales Santa Maria në Firence. Në kishën e këtij manastiri ruhet dhe varri i kryezotëruesit shqiptar, Strazimir Balsha, nga viti 1372. Po ashtu, është e njohur se mbreti Milutin, në vitin 1307, përvetësoi edhe kishën katedrale Zoja Prenë në Prizren. Kisha në fjalë ka disa faza të ndërtimit, të cilat i vërejti arkeologia Edi Shukriu. Ndërtimi i saj në aspektin kronologjik, karakterizohet me fazën e ndërtimit antik dhe mesjetar.

Në fillim të shek. XIII u ndërtua Kisha e apostujve në Pejë. Në të vërtetë, kjo kishë, që sot gjendet në kuadër të kompleksit të kishave të Patrikanës së Pejës, sikur këto dy të parat, është rikonstruktim i një ndërtimi të moçëm, të cilit iu dha forma e ndonjë kishe të kohës. Në fasadat e kësaj kishe, me një anijatë, vërehet edhe mënyra romanike e punimit, stilit në të cilin u realizuan objektet sakrale në bregdetin dalmatin dhe shqiptar. Mënyra e punimit me gurë të imët dhe të gdhendur, elementet perëndimore të stilit romanik, romaniko–gotik, dalin në të gjitha objektet e karakterit sakral, të ndërtuara gjatë gjithë mesjetës së zhvilluar në Kosovë.

Ndikimet e ndërtimit perëndimor, posaçrisht, ndikimet dalmato – shqiptare, që vinin nga Raguza, Kotorri, Korçulla, Tivari, Ulqini, Shkodra, etj., vërehen më së miri në Kishën e Manastirit të Deçanit, e rindërtuar apo ndërtuar gjatë sundimit të mbretërve nemanjid Stefan Deçani dhe Dushani (1327–1335).

Kisha e Manastirit të Deçanit është vepra më e madhe që ruan elemente nga ndërtimtaria shqiptaro–dalmate e ardhur nga bregdeti. Në arkitraun e portalit jugor të narteksit gjendet edhe mbishkrimi i gdhendur i arkitektit shqiptar atë Vita Kuçi – Cuci. Për jetën dhe veprën e tij, kohëve të fundit, në regjistrat e Arkivit Historik të Kotorrit, kemi gjetur njoftime interesante. Sipas një të dhëne që del nga zyra noteriale e Kotorrit, françeskani atë Vita Kuçi ishte rektor apo kryemurg i kishë së Shën Mërisë në Kotorr, punë që atëbotë, në këtë pjesë të Adriatikut, bënin kryesisht priftërinjtë shqiptarë. Po ashtu është ruajtur e dhëna se Atë Vita, me 18 skulptorë e gurëskalitës, ndërtoi kishën e Manastirit të Deçanit. Ajo që tërheq më tepër vëmendjen këtu, është fakti se të gjitha ofiçinat e njohura të gurëskalitësve, si p.sh., ajo e Tivarit, Ulqinit, Kotorrit, Raguzës, Korçullës, madje e Zarës dhe Splitit, i mbanin shqiptarët mjeshtër të arteve. Ndërkaq, njëri nga skulptorët qe Miho (Mikel) Tivarasi, skulptor zulmëmadh i shek. XIV, autor i klaustrit (mungadës) të Kuvendit Françeskan në Raguzë, si dhe i disa veprave të tjera të njohura të kohës. Krahas tij zihen ngoje edhe dy skulptorë të tjerë shqiptarë. Është fjala për Gjin Aleksin dhe Mark Nikollë Gogën, mjeshtër shumë të angazhuar në Raguzë. Emrat e skulptorëve të tjerë janë të panjohur, gjë që bie të dyshohet edhe për ndonjë mjeshtër tjetër shqiptar, që mori pjesë në ndërtimin e këtij monumenti të kultit. Është interesante se disa motive identike që i ndeshim në klaustrin e Kuvendit Françeskan në Raguzë paraqiten edhe në Kishën e Manastirit të Deçanit dhe në katedralen e Novobërdës. Nuk ka dyshim se motivet në fjalë i ka punuar një dorë, pra dora e skulptorit shqiptar Miho Tivarasit, fakt që pohohet edhe nga dokumentet e zyrës së Raguzës, të cilat sot ruhen në Arkivin Shtetëror të Dubrovnikut. Angazhimin e Miho Tivarasit në ndërtimin e Kishës së Manastirit të Deçanit e shpreh edhe studiuesja J. Maksimović. Për origjinën shqiptare të Miho Tivarasit, Gjin Aleksit dhe Mark Nikollë Gogës u shprehën studiuesit zulmëmëdhenj, si p.sh.: R. Eitelberger von Edelberger në vitin 1888, G. Gelcich, po në këtë vit, T. G. Jackson në vitin 1887, e shumë studiues të tjerë.

Rrënimet dhe përvetësimi e kishave të moçme nga pushtuesit e mëvonshëm serbë, si dhe nëpërkëmbjet e priftërinjve shqiptarë, ndiqen edhe përmes dokumenteve të shkruara të kohës. Vargu i tyre është i gjatë. Janë mbresëlënëse njoftimet e shkrimtarit anonim nga viti 1308; letra e bujarëve shqiptarë dërguar papës, Gjoni XXII, në vitin 1319; relacioni i dominikanit Guillelmus Adae, arqipeshkëv i Tivarit rreth vitit 1330; Kodit të Dushanit nga vitet 1349, 1354; letërpendimi i perandorit Dushan, dërguar papës Inoçenti VI në vitin 1354, etj.

T'u kthehemi sërisht të ashtuquajturave njoftime statistikore të sotme serbe, që u përmendën më sipër, sipas të cilave bashkëjetuan gjatë shekujve në Kosovë afro 130 kisha e manastire të ritit ortodoks serb me vetëm tri kisha të krishtera katolike. Duhet thënë se dokumentet zyrtare mesjetare, që ruhen edhe sot në arkiva të Vatikanit, Raguzës, Kotorrit, Venedikut dhe të ndonjë qendre tjetër, ofrojnë një pasqyrë krejtësisht të kundërt nga ato njoftime serbe të sotme.
Është e njohur se në qytete, tregje dhe afërsi të minierave të Kosovës, së bashku me shqiptarët vendas dhe pushtuesit serbë, bashkëjetonin edhe mijëra kolonistë të krishterë katolikë nga Raguza, Kotorri dhe qytete të tjera bregdetase të Adriatikut. Njoftimet zyrtare të kançelarive dhe noterive, që vijnë nga këto qendra, sidomos kur bëhet fjalë për veprimtarinë ekonomike dhe organizimin e jetës në koloni, dëshmojnë edhe për ekzistencën e dhjetra kishave, kuvendeve e katedraleve të krishtera katolike në kolonitë e tyre. Këtej, në Prizren, qendër e ipeshkvisë së kishës katolike, sipas shumë dokumenteve, mund të ndiqet jeta kishtare. Këtu përmenden kishat e krishtera katolike, si Kisha e Shën Pjetrit, Kisha e Zojës Mëri dhe Kisha e Shënkollit Edhe pse Prizreni ishte qendër ipeshkvnore, gjatë shekujve XIV-XV, Novobërda, me potencialin e madh ekonomik bëhet fidanishte, nga dolën emra të shquar jo vetëm të kishës papnore, por edhe burra të ditur në lëmenj të shkencës, letërsisë dhe arteve figurative. Gjatë shekujve në fjalë, në këtë qytet të madh ekzistonte Kisha Katedrale, kisha sase – Santa Maria de Nuovamonte, Kisha e Shënkollit dhe shumë kisha të tjera në rrethet e qytetit. Kisha katedrale e Novobërdës ishte shumë monumentale dhe zotëronte dy pjesë: pjesa e vjetër në Perëndim dhe pjesa tjetër në Lindje. Meqë kisha në fjalë nuk i takonte ritit ortodoks serb, fati i kësaj godine monumentale ka mbetur në mëshirën e kushteve natyrore. Në muret e rrënojave të katedrales vërehen sot fasadat e larmishme dhe pikturat. Për nga monumentaliteti, me të mund të krahasohet Kisha e Manastirit të Deçanit. Muret e kishës sase – Santa Maria de Nuovamonte-të ruajtura në lartësi 1 m. mbi sipërfaqe të dheut, provojnë se ky monument është konceptuar sipas mënyrës së tipit të Kuvendit Françeskan dhe Kuvendit Dominikan në Raguzë. Pranë katedrales janë gjetur edhe tri kisha të tjera katolike. Në katedrale dhe në portën e saj janë zbuluar disa qindra varreza. Nga vargu i tyre mund të përmendet edhe varri i Mitropolitit të Lipjanit, i cili kishte ikur nga Lipjani për t'u strehuar në Novobërdë me rastin e sulmeve osmane në vitin 1383. Kishën sase apo kishën e Zojës së Bekuar e përshkruan edhe Marin Bici, në fillim të shekullit XVII. Sipas tij, pranë qytetit, gjendet Kisha e madhe dhe e bukur kushtuar Zojës së bekuar, e cila mund të pranonte më se 3000 besimtarë. Kjo kishë ishte e zbukuruar me piktura shumë të bukura. Të gjitha njoftimet që i gjejmë te M. Bici mund t'i referohen kishës sase, përveç numrit 3000, që, sipas gjithë gjasave, është i ekzagjeruar. Jo larg Novobërdës, në Janjevë, dokumentet e vitit 1328 përmendin Kishën e Shënkollit. Qenia e kësaj kishe mund të ndiqet deri në shek. XVIII. Në shekullin e shkuar kisha në fjalë u rinovua dhe ruhet deri në ditët e sotme. Këtë kishë e zë ngoje edhe M. Bici. Disa studiues dyshojnë se kisha e sipërthënë është identike me kishën famullitare të Graçanicës, të cilën e përmend papa Benedikti XI në vitin 1303. Krahas Novobërdës, edhe Trepça, gjatë shekujve XIV–XV, ishte një ndër qendrat më të mëdha të Ballkanit. Këtu besimtarët katolikë zotëronin një kishë të madhe që iu kushtua Shën Pjetrit dhe një kishë më të vogël që mbante emrin e Zojës së Bekuar. Në aspektin e organizimit kishtar, Trepça ishte nën juridiksionin e dioqezës së Kishës Katolike të Kotorrit. Është krejtësisht e kuptueshme që katolikët e Trepçës ta konceptojnë kishën e vet sipas modelit të kishave dalmato-shqiptare. Sipas të gjitha gjasave, Kisha e Shën Pjetrit duhet të jetë kisha famullitare, të cilën e përmend papa Benedikti XI, në vitin 1303 dhe Papa Klementi VI, në vitin 1346. Në Prishtinë, ndërkaq, sipas dokumenteve raguzane, përmendet në vitin 1387 Kisha e Zojës Mëri, dhe një kishë pa emër, e cila përmendet në vitin 1421 në regjistra të Këshillit të Vogël raguzan. Është interesante të theksohet se vetëm në një koloni të vogël kotorrase e raguzane në Llapin e Epërm, përkatësisht në Bellasicë, përmenden 7 kisha.

Dromca interesante për monumentet e kultit të krishterë katolik gjatë mesjetës në Kosovë, ndeshim edhe në njoftime papnore, të cilat hedhin dritë, veç tjerash, edhe për organizimin kishtar në Ballkan. Në këtë aspekt, sipas letrës së papës Benedikti XI, nga viti 1303, përmendet Kisha famullitare në Rudnik, Rogozinë, Graçanicë dhe Trepçë. Gjithashtu, edhe në letrën e papës Klementi VI, nga viti 1346, përmenden një sërë kishash famullitare katolike në trevat e Kosovës së sotme. Vargu i tyre nis me kishën famullitare në Prizren, për të vazhduar me kishën famullitare në Novobërdë, Janjevë, Kopriç dhe Ostrac. Shumë kisha katolike mesjetare në Kosovë zihen ngojë edhe në relacionet e burrave të shquar të kishës papnore gjatë shekujve XVI–XVIII. Qenia e disa kishave që u përmenden më sipër provohet edhe nga dokumentacioni i Institutit për Mbrojtjen e Monumenteve të Kosovës, në Prishtinë. Sipas dokumentacionit në fjalë, një pjesë e tyre është përvetësuar apo rrënuar nga pushtuesit osman e serb, pjesa tjetër është në rrënoja.

Po përfundojmë me konstatimin se në trevën e Kosovës, gjatë mesjetës, kanë bashkëjetuar shumë monumente të kultit të krishterë katolik, bizantin dhe ortodoks – serb. Një numër i objekteve sakrale mesjetare, të krishtera katolike dhe bizantine, sot na paraqiten vetëm si gjurma të kulturës materiale dhe si dokumentacion arkivor e muzeal. Në anën tjetër, kisha ortodokse–serbe përvetësoi kisha të moçme iliro–shqiptare, ndërtoi apo rindërtoi mbi to, që nga shekulli XIII, duke u ngjitur në shekujt e sundimit osman, mbretërisë Jugosllave dhe deri në ditët e sotme.

Postuar nga Styx