Gjurmët e civilizimeve të zhdukura - Fingerprints Of The Gods

[Darius]

BIJTE E DIELLIT TE PESTE



Si shume njerez dhe kultura te ndryshme para tyre ne Meksike dhe Azteket besonin qe universi operon ne cikle te medhenj. Prifterinjte deklaronin si fare te thjeshte faktin qe kane ekzistuar kater cikle te tille ose ‘Diej’ qe nga krijimi i rraces njerezore. Ne kohen e pushtimit spanjoll ishte Dielli i Peste. Dhe eshte i njejti Diell i Peste ose epoke ne te cilen jeton sot njerezimi. Citimi i meposhtem eshte marre nga nje koleksion i rralle i dokumentave azteke te njohura si Vaticano-Latin Codex:

Dielli i Pare, Matlactli Atl: kohezgjatja 4008 vjet. Ata qe jetuan ne kete periudhe u ushqyen me miser uji te quajtur atzitzintli. Ne kete epoke jetuan gjigandet... Dielli i Pare u shkaterrua nga uji ne shenjen e Matlactli Atl (10 Ujrat). U quajt Apachiohualiztli (permbytje, vershim), arti i magjise i shiut te perhershem. Njerezit u kthyen ne peshq. Disa thone se vetem nje cift shpetoi, te ndihmuar nga nje peme e vjeter ne afersi te ujit. Te tjere thone se ishin shtate cifte te cilet u fshehen ne nje shpelle deri sa permbytja mbaroi dhe u ul niveli i ujrave. Ata me pas ripopulluan token dhe u adhuruan si perendi ne vendet e tyre...

Dielli i Dyte, Ehecoatl: kohezgjatja 4010 vjet. Ata qe jetuan ne kete periudhe u ushqyen me frutin e eger te njohur si acotzintli. Ky Diell u shkaterrua nga Ehecoatl (Gjarperi i Eres) dhe njeriu u kthye ne nje majmun... Nje burre dhe nje grua, duke qendruar mbi nje shkemb, arriten te shpetonin nga shkaterrimi...

Dielli i Trete, Tleyquiyahuillo: kohezgjatja 4081 vjet. Njeriu, pasardhesi i ciftit qe shpetoi ne Diellin e Dyte ushqehej me nje frut te quajtur tzincoacoc. Ky Diell i Trete u shkaterrua nga zjarri...

Dielli i Katert, Tzontlilic: kohezgjatja 5026 vjet... njeriu vdiq nga uria mbas nje permbytje gjaku dhe zjarri...

Nje tjeter ‘dokument kulturor’ i aztekve qe i mbijetoi mizorise se pushtuesve eshte ‘Guri i Diellit’ i Axayacatl, perandori i gjashte i dinastise mbreterore. Ky monolit gjigand ishte prere nga nje bazalt solid ne vitin 1479 e.s. Peshon 24.5 ton dhe perbehet nga nje sere rrathesh te koncentruar te gdhendur dhe sejcili prej tyre permban formulime simbolike te nderlikuara. Ashtu si dhe ne codex, keto formulime e fokusojne vemendjen ne besimin qe bota ka kaluar tashme nepermjet kater epokave ose Diejve. I pari dhe me i largeti perfaqesohej nga Ocelotonatiuh, perendia jaguar: ‘Gjate ketij Dielli kane jetuar Gjigandet te cilit ishin krijuar nga perendite por qe me pas u sulmuan dhe gllaberuan nga jaguaret.’ Dielli i Dyte perfaqesohet nga koka prej gjarperi e Ehecoatl, perendia e ajrit: ‘Gjate kesaj periudhe rraca njerezore u shkaterrua nga erera te forta dhe hurrikane dhe njerezit u shnderruan ne majmune.’ Simboli i Diellit te Trete eshte nje koke e perbere nga shiu dhe zjarri qiellor: ‘Ne kete epoke cdo gje u shkaterrua nga shiu dhe zjarri qe ra prej qiellit si dhe formimi i llaves. Te gjitha shtepite u dogjen. Njerezit u shnderruan ne zogj per ti shpetuar katastrofes.’ Dielli i Katert perfaqesohet nga koka e perendeshes se ujit Chalchiuhtlicue: ‘Shkaterrimi erdhi ne formen e shiut me rrebesh dhe permbytjeve. Malet u zhduken dhe njeriu u transformua ne peshk.’

Simboli i Diellit te Peste, epoka jone aktuale, eshte fytyra e Tonatiuh, vete perendia Diell. Gjuha e tij, e pershkruar me saktesi si nje thike obsidiane, varet jashte e uritur duke sinjalizuar nevojen e tij per tu ushqyer me gjak dhe zemra njerezore. Tiparet e tij jane te rrudhura per te treguar moshen e tij te thyer dhe ai po ashtu shoqerohet nga simboli i Ollin qe perfaqeson Levizjen. Pse Dielli i Peste percaktohet si ‘Dielli i Levizjes’ ? Sepse, ‘te mocmit thone: gjate ketij dielli do kryet nje levizje e tokes dhe nga kjo levizje te gjithe ne do shfarosemi.’

Po kur do ndodhi kjo katastrofe? Sipas prifterinjve azteke, SHPEJT. Ata besojne se Dielli i Peste ka qene i vjeter dhe duke ju afruar fundit te ciklit te tij (kjo eshte arsyeja e rrudhave ne fytyren e Tonatiuh). Traditat e lashta meso-Amerikane e datojne lindjen e epokes sone ne nje periudhe te larget qe korrespondon me mijevjecarin e katert p.e.s. te Kalendarit Kristian. Metoda e llogaritjes se fundit te tij prej aztekeve tashme ishte harruar. Ne mungese te ketij informacioni kaq thelbesor u kryen sakrificat njerezore me shpresen se do ndalonin apo shtynin ne kohe katastrofat. Ne fakt azteket e konsideronin veten e tyre si njerez te zgjedhur; ata ishin te bindur se ishin caktuar me nje mision te shenjte per te zhvilluar lufra dhe ofruar gjakun e roberve per te ushqyer Tonatiuh duke ruajtur keshtu jeten e Diellit te Peste.

Stuart Fiedel, nje autoritet ne prehistorine e Amerikes, e permblodhi te gjithe kete dokumentin ne keto fjale: ‘Azteket besonin se per te ndaluar shkaterrimin e universit, i cili kishte ndodhur kater here te tjera ne te kaluaren, perendite duhen furnizuar me nje diet te perhershme prej zemrave dhe gjakut njerezor.’ I njejti besim me disa ndryshime spikatese gjehet ne te gjitha civilizimet e Amerikes Qendrore. Ashtu si dhe Azteket, disa nga njerezit e hershem kishin llogaritur me saktesi se kur do ndodhi levizja e madhe e tokes dhe qe shkaktoje fundin e Diellit te Peste.



PRURESIT E DRITES


Nga epoka e Olmeceve skemi asnje dokument pervec skulpturave te erreta dhe kercenuese. Por Majat, ne menyre te justifikueshme te konsideruar si civilizimi me madheshtor qe ka ekzituar ndonjehere ne Boten e Re, kane lene nje numer te madh e me vlere dokumentash kalendarike. I shprehur ne terma te nje sistemi datimi modern, keto simbole enigmatike mbartin nje mesazh kurioz: Dielli i Peste duket se do perfundoje ne 23 Dhjetor, 2012.
Ne klimen intelektuale rracionale te fundit te shekullit 20-te eshte aspak e modes te marresh seriozisht profeci per fundin e botes. Konsensusi i pergjithshem eshte qe ato jane produkte te mendjeve supersticioze dhe qe mund te injorohen me lehtesi. Sidoqofte ndersa udhetoja perreth Meksikes, here pas here bezdisesha nga nje ngacmim intuitiv qe zerat e urtesise se lashte ne fund te fundit meritojne te pakten te degjohen. Dua te them qe le te mendojme per nje moment qe keto nuk jane zerat e cmendur te disa supersticiozeve te eger sic mendojme ne se ishin. Le te supozojme se ata dinin dicka qe ne se dime? Dhe ne vecanti, le te supozojme data e projektuar e tyre per fundin e Diellit te Peste del te jete e sakte? Me pak fjale le te supozojme se disa katastrofa gjeologjike jane duke u shfaqur ne thellesi te tokes sic parashikuan njerezit e urte te Majave?

Ne Peru dhe Bolivi me rane ne sy dhe terhoqen vemendjen llogaritjet obsesive te kohes te kryera nga Inkasit dhe paraardhesit e tyre. Tani, ne Meksike zbulova qe Majat, te cilet besonin se kishin arritur te gjenin daten e fundit te botes, kane qene te poseduar nga i njejti impuls. Ne te vertete per keta njerez cdo gje ishte e permbledhur tek numrat, kalimi i viteve dhe manifestimi i ngjarjeve. Besimi ka qene qe nese numrat te cilet ndodhen midis manifestimeve mund te kuptohen drejte atehere eshte e mundur qe te parashikohen me sukses momentet e vete ngjarjeve. U ndjeva aspak i gatshem qe te injoroja implikimin e dukshem te shkaterrimeve te meparshme te njerezimit, te pershkruara me kaq gjalleri ne traditat e Amerikes Qendrore. Se bashku me gjigandet dhe permbytjet, keto tradita ishin cuditerisht shume te ngjashme me te tjerat, shume larg zones se Andeve.

Nderkohe isha mese i vendosur qe te ndiqja nje tjeter linje hetimi, te lidhur ngushte me kontekstin e materialit te mesiperm. Interesimi per perendine lekurbardhe dhe me mjeker te quajtur Kecalkoatli (Per efekt te origjinalit do ja le emrin Quetzalcoatl –Darius) i cili besohej se ka lundruar per ne Meksike nga pertej detrave ne nje kohe shume te larget. Quetzalcoatl i eshte dhene merita e shpikjes se matematikes se avancuar dhe formulave kalendarike te cilat u perdoren me pas nga Majat per te llogaritur diten e fundit te botes. Ai po ashtu kishte nje ngjashmeri te madhe me Viracochan, perendine fytyrzbehte te Andeve i cili erdhi ne Tiahuanaco ‘ne kohen e erresires’ duke sjelle dhuraten e drites dhe civilizimit.

[Darius]

KAPITULLI I KATERMBEDHJETE



POPULLI I GJARPERIT



Mbasi shpenzova kaq kohe i zhytur ne traditat e Viracochas, perendia mjekroshe e Andeve te largeta, u ndjeva i intriguar qe te zbuloja qe Quetzalcoatl, perendia kryesore e panteonit te lashte Meksikan, ishte i pershkruar ne terma te cilat dukeshin shume familjare.
Per shembull, nje mit pre-Kolumbian i gjetur ne Meksike nga nje kronikan spanjoll i shekullit te gjashtembedhjete, Juan de Torquemada, thote se Quetzalcoatl ishte ‘nje njeri me paraqitje kuqalashe te celet dhe me mjeker te gjate’. Nje tjeter e pershkruan ate si ‘era Hombre blanco; nje njeri trupmadh, muskuloz, i nxire nga dielli, me sy te medhenj, floke te gjate dhe mjeker te madhe te rrumbullaket – la barba grande y redonda.’ Ndersa nje tjeter e pershkruan si:

nje person misterioz... nje njeri i bardhe me nje trup te fuqishem, ball te gjere, sy te medhenj dhe mjeker qe i valevitej. Ai ishte i veshur me nje mantel te gjate qe i arrinte deri tek kembet. Ai denoi sakrificen njerezore, pervec ate te frutave dhe luleve dhe ishte i njohur si perendia e paqes... Kur i drejtoheshin per subjektin e luftes, ai pershkruhet sikur ka mbuluar veshet me duart e tij.

Sipas nje tradite te vecante te Amerikes Qendrore, ky ‘mesues i urte...’

erdhi nga pertej detit ne nje lunder qe levizte vete, pa rrema. Ai ishte i gjate, me mjeker dhe i bardhe dhe ju mesoi njerezve sesi te perdornin zjarrin per gatim. Po ashtu ai ndertoi shtepi dhe ju tregoi cifteve sesi mund te jetonin bashke si burre e grua; dhe duke qene qe ne ato kohe njerezia shpesh bente luftra midis njeri tjetrit, ai ju mesoi atyre sesi te jetonin ne paqe.



BINJAKU MEKSIKAN I VIRACOCHAS



Lexuesit duhet ti kujtohet qe Viracocha gjate kalvarit te tij neper Ande, eshte quajtur me disa emra. Po ashtu dhe Quetzalcoatl. Ne disa pjese te Amerikes Qendrore (sidomos midis Quiche Maya) ai eshte quajtur Gucumatz. Ne vende te tjera, ne Chichen Itza per shembull ai njihej si Kukulkan. Kur te dyja keto fjale u perkthyen ne anglisht kuptimi i tyre doli te ishte i njejte: Gjarper me Pupla ose me Pende. Ky ishte po ashtu dhe kuptimi i Quetzalcoatl.
Sidomos midis Majave ka patur dhe perendi te tjera identiteti i te cilave duket se i afrohet shume atij te Quetzalcoatl. Njeri ishte Votan, nje civilizues i famshem i cili pershkruhej me lekure te bardhe, me mjeker dhe i veshur me nje mantel te gjate. Studiuesit nuk jane ne gjendje te japin nje perkthim per emrin e tij por simboli i tij kryesor, ashtu si dhe ne rastin e Quetzalcoatl, ishte gjarpri. Nje tjeter figure e perafert ishte Itzamana, perendia e sherimit tek Majat i cili paraqitet si nje individ me mjeker dhe pelerine te gjate dhe simboli i te cilit ishte po ashtu gjarperi (me zile).

Ajo qe doli nga e gjitha kjo sic bien dakort dhe autoritetet studiuese ishte qe legjendat meksikane te mbledhura dhe pasuara nga kronikanet spanjolle gjate kohes se pushtimit, shpesh jane ngaterruar dhe kane perzjere tradita te ndryshme si rezultat i kalimit te tyre goje me goje gjate brezave. Por pertej ketij fakti duket qe duhet te kete nje realitet historik solid. Sipas gjykimit te Sylvanus Griswold Morley, eksperti i studimeve te Majave:

Perendia madheshtore Kukulkan, ose Gjarpri me Pende ishte homologu i Quetzalcoatl tek Aztecet, perendia meksikane e drites, dijes dhe kultures. Ne panteonin Maja ai konsiderohej te kete qene nje drejtues i madh, themeluesi i qyteteve, hartuesi i ligjeve dhe mesues i kalendarit. Ne te vertete atributet e tij dhe historia e jetes jane kaq njerezore sa nuk eshte aspak e pamundur qe ai te kete qene nje karakter historik, nje ligjvenes dhe organizues i madh, memoria per bamiresite e te cilit vazhduan te jetonin per nje kohe te gjate mbas vdekjes se tij dhe qe coi ne transformimin e personit te tij ne nje perendi te vertete.

Te gjitha legjendat ne menyre te padiskutueshme thone se Quetzalcoatl/Kukulkan/Gucumatz/Votan/Itzamana kane ardhur ne Ameriken Qendrore nga nje vend i larget (pertej ‘Detit Lindor’) dhe per trishtimin e madh te te gjitheve u largua perseri duke lundruar per ne drejtimin nga kishte ardhur. Legjendat shtojne qe ai kishte premtuar me solemnitet qe nje dite do kthehej – nje eko e qarte e Viracochas dhe do ishte nje perversitet i vertete ta konsideroje kete deklarate dhe ngjashmerine e saj me ate te Viracochas si nje koincidence. Per me shume duhet te kujtojme qe largimi i Viracochas nepermjet ujrave te Oqeanit Paqesor eshte portretizuar ne traditat e Andeve si nje ngjarje e mrekullueshme. Largimi i Quetzalcoatl nga Meksika ka nje ngjashmeri te madhe: per te thuhet se ai lundroi mbi nje grumbull gjarperinjsh.

Ne teresi ndjeva qe Morley ka patur te drejte ne kendveshtrimin e tij si nje fakt historik ne sfondin e miteve meksikane dhe atyre maja. Ajo qe traditat duket se indikojne eshte qe i huaji me mjeker dhe fytyrzbehte i quajtur Quetzalcoatl (ose Kukulkan apo ndryshe) nuk ka qene vetem nje person por ka mundesi qe te kene qene nje grup njerezish te cilet erdhen nga i njejti vend dhe qe i perkisnin te njejtit tip etnik jo indian (me mjeker, lekure bardhe etj). Kjo nuk sugjerohet vetem nga ekzistenca e ‘familje’ me lidhje te qarta por edhe nga zota paksa te ndryshem te cilet ndanin te njejtin simbol, ate te gjarprit. Quezalcoatl/Kukulkan/Itzamana eshte portretizuar ne shume doreshkrime maja dhe meksikane si person qe ka qene i shoqeruar nga ndihmes apo asistente.

Disa mite qe gjehen ne tekstet fetare te Majave te Lashte te njohur ndryshe si Libri i Chilam Balam thone se ‘banoret e pare te Jukatanit ishin “Populli i Gjarprit”. Ata erdhen nga lindja me lundra me te cilat pershkuan ujrat e largeta sebashku me liderin e tyre Itzamana, “Gjarprin e Lindjes”, nje sherues i cili mund te kuronte vetem duke mbeshtetur duart e tij dhe qe mund te ngjallte te vdekurit.’
Nje tjeter tradite thote se ‘Kukulkan erdhi me nentembedhjete shoke, dy prej te cileve ishin perendi te peshqeve, dy te tjere perendi te agrikultures dhe nje tjeter perendi e bubullimes... Ata qendruan 10 vjet ne Jukatan. Kukulkani krijoi ligje te urta dhe me pas ai lundroi duke u zhdukur ne drejtimin qe lind djelli...’

Sipas kronikanit spanjoll Las Casas: ‘Vendasit tregonin se ne kohet e lashta ne Meksike erdhen 20 njerez, kryetari i te cileve quhej Kukulkan... Ata mbanin te veshura rroba te lirshme dhe ne kembet e tyre sandale, kishin mjekra te gjata dhe kokezbuluar... Kukulkani i mesoi njerezve artin e paqes dhe ndihmoi ne ndertimin e shume godinave...’
Nderkohe Juan de Torquemada rregjistroi kete tradite specifike qe i perkiste kohes perpara pushtimit dhe qe fliste per nje te huaj i cili kishte ardhur ne Meksike sebashku me Quetzalcoatl:

Ata ishin njerez me paraqitje te mire, te veshur mire me rroba te gjata prej liri te zi, te hapura perpara dhe pa kapele, te prera shkurt tek qafa, me menge te shkurtra qe nuk arrinin as tek berrylat... Keta ndjekes te Quetzalcoatl ishin njerez me nje dituri te madhe dhe artist e mjeshtra ne cdo lloj zanati.

Te njejte si me disa ‘binjake’ te Viracochas, perendia lekurebardhe dhe mjekroshe e Andeve, Quetzalcoatl pershkruhej sikur kishte sjelle ne Meksike te gjitha artet dhe shkencat e nevojshme per te krijuar nje jete te qyteteruar duke sjelle ne te njejten kohe nje epoke te arte. Ai besohej se kishte sjelle shkrimin ne Ameriken Qendrore, qe kishte shpikur kalendarin dhe mjeshtrine e ndertimit duke i mesuar njerezit sekretet e muratorit dhe te arkitektures. Ai ishte babai i matematikes, metalurgjise dhe astronomise dhe thuhej se ‘kishte matur dhe token’. Ai po ashtu themeloi agrikulturen produktive dhe raportohet se kishte zbuluar dhe treguar njerezve misrin i cili ka qene nje nga dritherat kryesore per keto toka te lashta. Ai po ashtu ishte nje doktor i persosur dhe mjeshter i medikamenteve, zot i sheruesve dhe ‘zbuloi para njerezve misteret e aftesive sheruese te bimeve’. Me tej atij i atribuohen aftesite e hartuesit te ligjeve, mbrojtesit te zejtareve dhe i te gjitha arteve.

Sic mund te pritet nga nje individ i tille kaq i kulturuar dhe i fisem, ai ndaloi praktiken mizore te sakrifikimit te qenieve njerezore gjate periudhes se qendrimit te tij ne Meksike. Mbas largimit te tij ritualet gjakatare rifilluan me me egersi. Sidoqofte edhe vete azteket qe mbahen si nga praktikuesit me fanatike te sakrifikimit njerezor, e kujtojne kohen e Quetzalcoatl me nostalgji. ‘Ai ishte nje mesues,’ thuhet ne nje legjende, ‘i cili ju mesoi njerezve qe asnje gje e gjalle nuk duhej demtuar dhe se sakrifikimet nuk duhet te beheshin me qenie njerezore por me zogj dhe flutura.’


Ky shenim eshte jashte teme dhe nuk ben pjese ne liber por duke qene se flet per Quetzalcoatl kam nje foto artistike qe tregon sesi pershkruhet Quetzalcoatl nga azteket. Fotoja eshte thjesht artistike.

[Darius]

BETEJE KOZMIKE



Pse u largua Quetzalcoatli? Cfare ndodhi?
Legjendat Meksikane na japin pergjigjet per keto pyetje. Ato thone se mbreterimit paqesor dhe te ndritshem te Gjarperit me Pende i erdhi fundi nga Tezkatilpoca, nje perendi e lige emri i te cilit do te thote “Pasqyra Tymosese” dhe kulti i te cilit kerkonte sakrifikime njerezore. Duket sikur midis forcave te drites dhe atyre te erresires ka ndodhur nje beteje pothuajse kozmike ne Meksiken e Lashte dhe ku forcat e erresires triumfuan...
Koha kur kane ndodhur keto ngjarje, tanime e njohur si Tula, ka qene sic besohet jo shume e vjeter, rreth 1 mije vjet me pare pro sidoqofte legjendat qe jane te lidhura me te padyshim vijne nga nje epoke shume me e larget. Ne ato kohera, pertej historise se rregjistruar, kjo njihej me emrin Tollan. Te gjitha traditat bien dakort qe ne kohen e Tollan Tezkatilpoka mposhtuar Quetzalcoatl dhe e ka detyruar ate te largohet nga Meksika.





GJAPERINJTE E ZJARRIT



Tula, Provinca Hidalgo

Isha ulur ne nje majen e sheshte te nje piramide qe eshte quajtur thjesht Piramida B. Dielli i vonet i pasdites rrezellente ne qiellin e kalter ndersa une i ulur me fytyre nga jugu veshtroja pejsazhin perreth.
Ne bazen e piramides, drejt verilindjes, ndodheshin murale qe pershkruanin jaguare dhe shqiponja te cilet gllaberonin zemra njerezish. Ndersa mbrapa meje ndodheshin kater shtylla dhe kater idhuj te frikshem prej graniti, sejcili 9 kembe i larte. Ne te majten time, perpara, shtriheshe nje tjeter piramide ende e pa germuar e quajtur Piramida C, nje koder e mbuluar nga kaktuset dhe e larte 40 kembe ndersa mbrapa saj kishte pirgje te tjera dheu te pa hetuara ende nga arkeologet. Ne te djathten time ndodhej nje shesh ne forme rrethore. Dhe aty, ne aren e tij te stergjatur dikur, ne kohet e lashta jane zhvilluar lojrat e tmerrshme te gladiatoreve. Grupe ose nganjehere dy individe viheshin perballe njeri tjetrit dhe ndesheshin per te kontrolluar nje top prej kaucuku; humbesit i pritej koka.

Idhujt ne platformen mbrapa meje kishin nje pamje solemne dhe frikesuese. Skulptori i kishte pajisur me fytyra te ashpra, me shprehi te paharrueshme, hunde me kurriz dhe sy te zbrazet dhe ato dukeshin si qenie pa shprehje dhe emocione. Ajo qe me interesonte me shume nuk ishte pamja e tyre mizore por objektet qe shtrengonin ne duar. Arkeologet bien dakort ne faktin qe nuk jane ne gjendje te thone se cfare perfaqesojne keto objekte por megjithate jane bere perpjekje per ti identifikuar. Ky identifikim rezultoi me konkluzionin qe objekti ishte nje hark qe mbahej ne doren e djathte te idhujve ndersa ne doren e majte ishin shigjetat me kukuren. Ne kete pike mesa duket per ta spara kishte rendesi fakti qe objekti nuk dukej fare as si atl-atls dhe as si shigjeta apo kukuren ku ato futen.

Fotot e Santha Faiias do ndihmojne lexuesin qe te krijoje pershtypjen e tij personale mbi keto objekte kaq te vecanta. Ndersa studioja vete objektet pata nje ndjesi te vecante qe ato sihin krijuar per te paraqitur mekanizma prej metali. Mekanizmi i dores se djathte i cili dukej sikur dilte nga milli ose dora e mbledhur grusht kishte nje forme rombi me pjesen e poshtme te lakuar. Mekanizmi i dores se majte mund te ishte nje instrument ose ndonje lloj arme. Mu kujtuan legjendat te cilat thonin se perendite e Meksikes se Lashte ishin te armatosur me xiuhcoatl, ‘gjarperinjte e zjarrit’. Keto arme mesa duket leshonin rreze te afta qe te pershkonin dhe copetonin trupin e njeriut. Mos ishin valle ‘gjarperinjte e zjarrit’ ata qe idhujt e Tulas mbanin ne duar? Dhe nese po, atehere cfare ishin keta ‘gjarperinj zjarri’ ?
Cfaredo qe te kene qene, te dyja mekanizmat dukeshin si dicka teknologjike. Dhe e nje fare menyre te dyja dukeshin te ngjashme me objektet misterioze qe mbanin ne duar idhujt ne Kalasasaya ne Tiahuanaco.



FALTORJA E GJARPERINJVE



Santha dhe une kishim ardhur ne Tula/Tollan pasi ka qene i lidhur ngushte me Quetzalcoatl dhe armikun e tij Tezcatilpoka, Pasqyren Tymuese. Me rini te perjetshme, i plotefuqishem dhe i kudondodhur dhe mendjendritur, Tezcatilpoka neper legjenda asociohet me naten, erresiren dhe jaguarin e shenjte. Ai ishte ‘ i padukshem dhe i paepur, duke u shfaqur perpara njerezve ndonjehere si hije fluturuese e disa here si monster e frikshme’. Shpesh i pershkruar si kafke vezulluese, per te thuhej se ishte poseduesi i objektit misterioz, Pasqyra Tymuese per shkak te te ciles i ishte vene i njejti emer dhe qe ai e perdorte per te pare nga larg veprimet e njerezve dhe te perendive. Studiuesit ne menyre racionale supozojne se objekti duhet te kete qene nje gur primitiv obsidian nga ata te fallit: ‘Obsidiani ka patur nje shenjteri te vecante per meksikanasit pasi nga ky gur prifterinjte perftonin thikat per ceremonite e sakrifikimeve...Bernal Diaz (kronikan spanjoll) deklaron se ata e quanin kete gur “Tezcat”. Po nga ky gur vullkanik nxirrej dhe pasqyra, mjeti divin i perdorur nga shtriganet.’

Perfaqesuesi i forcave te erresires dhe djalli i pangopur Tezcatilpoka, thuhet neper legjenda se ishte perfshire ne nje konflikt me Quetzalcoatl, konflikt i cili ka zgjatur ne nje hark kohor shume te madh. Njehere dukej sikur njeri fitonte dhe here te tjera dukej sikur fitonte tjetri. Me ne fund beteja kozmike perfundoi kur i miri u mund nga djalli dhe Quetzalcoatl u perzu nga Tollan. Me pas, nen influencen e kultit makaber te Tezcatilpokas u rikthyen sakrificat njerezore neper te gjithe Ameriken Qendrore.

Sic e pame Quetzalcoatli besohej se ishte larguar per nga bregdeti dhe me pas kishte marre detit i hipur mbi nje tufe gjarperinjsh. Nje legjende thote: ‘Ai dogji shtepite e tija te ndertuara me argjend dhe guacka, varrosi thesaret dhe mori Detin e Lindjes i ndjekur nga pasuesit e tij te cilit ishin shnderruar ne zogj te shndritshem.
Ky moment kaq prekes i largimit supozohet se ka ndodhur ne nje vend te quajtur Coatzecoalcos, qe do te thote Faltorja e Gjarperinjve. Ne kete faltore, perpara se te merrte detin e hapur Quetzalcoatl i premtoi pasuesve te tij se nje dite ai do kthehej per te rrezuar kultin e Tezcatilpokas dhe do peruronte nje epoke kur perseri perendite ‘do pranonin sakrifica lulesh’ dhe do i jepte fund etjes se tyre per gjak njerezor.

[Darius]

KAPITULLI I PESEMBEDHJETE



BABELI MEKSIKAN



U drejtuam ne juglindje per ne Tula duke kaluar Meksiko City. Rruga na coi mbi maja malesh te mbuluara nga pisha, pertej debores se Popocatepetl dhe me pas ne rruge te rrethuara nga peme dhe ferma. Pasdite vone mberritem ne Cholula, nje qytet i fjetur me 11 mije banore dhe me nje shesh te gjere. Mbasi u kthyem ne lindje duke ndjekur rruget e ngushta, kaluam vijen hekurudhore dhe ndaluam nen hijen e tlahchiualtepetl, ‘mali i bere nga dora e njeriut’ per te cilin kishim ardhur deri ketu.

Ky vend njehere e nje kohe ka qene i shenjte per kultin paqesor te Quetzalcoatl por qe tani ishte i mbuluar nga nje kishe katolike, ky ndertim madheshtor renditet midis projekteve me te medha dhe ambicioze te kryera ndonjehere ne boten antike. Dhe me te vertete, me nje nje shtrirje prej 45 akrash dhe nje lartesi prej 210 kembe, eshte tre here me masive se Piramida e Madhe e Egjyptit. Ndonese konturet e saj tashme jane te zbehura nga koha dhe anet jane mbushur me barera te egra, perseri mund te dalloje qe dikur ka qene nje ndertim madheshtor qe lartohej drejt qiellit me kater anet e saj. Me nje gjatesi prej pothuajse gjysem kilometri ne cdo krah ne baze ja kishte arritur te ruante nje bukuri dhe elegance mahnitese.

E kaluara ndonese shpesh e thate dhe e pluhrosur, te shtang. Ndonjehere mund te te flasi me pasion. Me dukej sikur kjo po ndodhte tani si nje deshmitar i degradimit fizik dhe psikologjik qe u imponua tekk popullsia vendase e Meksikes kur konkuistadoret spanjolle me Hernan Cortez ne krye pothuajse ‘i prene koken nje kulture te tere, njesoj si keput harabeli faren e lulediellit’. Ne Cholula, nje qender madheshtore pelegrinazhi me nje popullate prej 100 mije banoresh ne kohen e pushtimit, ky shkaterrim i traditave te lashta dhe menyra e jeteses kerkuan qe dicka e vecante dhe perulese duhej bere ne malin e krijuar nga dora e njeriut te Quetzalcoatl. Zgjidhja ishte qe prishej dhe demtohej tempulli i cili njehere e nje kohe lartohej ne maje te malit dhe te zevendesohej me nje kishe.

Kortezi dhe njerezit e tij ishin vetem disa ndersa Cholulans ishin shume. Kur ata marshuan drejt qytetit, spanjollet kishin nje avantazh te madh: mjekra dhe lekure te zbehte, te veshur me parzmore te ndritshme, ata dukeshin komplet si permbushja e profecise e cila thoshte se Quetzalcoatl, Gjarperi me Pende do kthehej nje dite ‘nga pertej Detit te Lindjes’ me turmen e perndjekesave te tij.
Per shkak te ketij besimi, Cholulanet naive dhe besimtare i lejuan konkuistadorve te ngjiteshin neper shkallet e piramides dhe te hynin ne kopeshtin e madh te tempullit. Aty trupat spanjolle u priten me valle dhe kenge nga nje grup vajzash bukuroshe te cilat luanin dhe instrumenta te ndryshem muzikore ndersa sherbyes te shumte leviznin sa brenda jashte duke sjelle pjatanca me ushqim te bollshem dhe te pasur per te gjithe.
Njeri nga kronikanet spanjolle, deshmitar i ngjarjeve qe pasuan, raporton se djemte e qytetit, te te gjithe rangjeve, te paarmatosur dhe me fytyra te qeshura e te gezuara u grumbulluan per te degjuar se cfare do thoshte njeriu i bardhe. Duke nuhatur qe qellimet e tyre nuk ishin kuptuar, Spanjollet mbyllen dhe vendosen roje ne te gjitha hyrjet, nxorren armet e tyre te celikta dhe vrane te ftuarit. Gjashte mije veta vdiqen ne kete masaker te temerrshme e cila per nga mizoria mund te krahasohet vetem me ritualet me gjakderdhese te Aztekeve: ‘Ata nga Cholula u kapen ne befasi. Ata qendronin te paarmatosur dhe te mikeprites perpara spanjollve. Dhe keshtu u theren pa asnje paralajmerim. U vrane ne tradheti te plote.’

Mendova sesa ironike ishte fakti qe pushtuesit spanjolle kishin shfrytezuar avantazhin qe ju jepnin legjendat lokale dhe profecite per rikthimin e zotit mjekerosh dhe fytyrzbehte. Nese ky zot ka qene ne fakt nje qenie njerezore e hyjnizuar sic duket vazhdimisht nga analizat qe i bejme atehere ai duhet te kete qene nje person i nje civilizimi shume te zhvilluar dhe me nje karakter ekzemplar, ose mbase dy njerez te ndryshem por me prejardhje te njejte, njeri qe punonte ne Meksike duke na dhene keshtu modelin e Quetzalcoatl dhe tjetri ne Peru duke dhene modelin per Viracocha. Ngjashmeria siperfaqesore qe kishin Spanjollet me keta dy te huaj te lashte, hapi shume dyer te cilat ne kushte te tjera do kishin qendruar te mbyllura per kedo. Ne kundershtim me paraardhesit e tyre te mencur dhe bamemires, Pizarro ne Ande dhe Kortezi ne Ameriken Qendrore ishin ujqer te vertete te terbuar. Ata perpine tokat, njerezit dhe kulturat e tyre. Ata shkaterruan pothuajse cdo gje...



LOTE PER TE KALUAREN



Spanjollet me syte e tyre te verbuar nga injoranca, fanatizmi dhe babezia, kur erdhen ne Meksike fshine nje trashigimi te cmuar te njerezimit. Duke vepruar ne kete menyre ata i deprivuan te ardhmes cdo detaj njohurie ne lidhje me civilizimet brilante dhe te spikatura qe njehere e nje kohe lulezuan ne Ameriken Qendrore.
Per shembull, kush ka qene historia e vertete e ‘idhullit’ ndricues qe qendronte ne vendin e shenjte kryeqytetin Achiotlan te Mixtec? Njohurite per kete objekt kurioz i kemi nga shkrimet e deshmitarit okular At Burgoa:

Materiali ishte i nje vlere te madhe pasi emeraldi kishte nje madhesi sa te nje pjepri te arrire mbi te cilin ishte gdhendur me nje mjeshri te pashoqe nje zog i vogel dhe me te njejten mjeshtri ishte gdhendur nje gjarper i tkurrur gati per sulm. Guri ishte kaq transparent saqe shkelqente nga brendesia e tij me driten e nje flake qiriri. Guri i cmuar ishte shume i vjeter dhe nuk ka asnje tradite aktuale qe te flasi per origjinen e adhurimit dhe venerimit qe i behej.

Cfare mund te mesojme sot nese arrijme te analizojme gurin e cmuar shume te vjeter? Dhe sa i vjeter ka qene ky gur? Ka shume mundesi qe kete gje te mos e mesojme kurre pasi At Benito, misionari i pare ne Achiotlan e konfiskoi gurin nga indianet vendas: ‘Ai e fshehu dhe ndonese nje spanjoll i ofroi 3 mije dukate ari per tja blere, prifti nuk ndryshoi mendje...’
I njejti fat qe paten objektet e tjera te trashigimise azteke pesuan dhe dy dhuratat e cmuara qe ju dhane Kortezit nga perandori aztek Montezuma. Keto ishin dy kalendare rrethore te medhenj sa rrota e nje qerreje, njera prej argjendi solid ndersa tjetra prej ari solid. Te dyja ishin te mbushura me hieroglife shume te bukura te cilat mund te kene permbajtur materiale me shume interes. Por Kortezi urdheroi qe ato te shkriheshin dhe me to beri lingota.

Ne menyre me sistematike, ne te gjithe Ameriken Qendrore ka patur arkiva te cilat kishin akumuluar dijen e popujve qe nga kohet e lashta por qe fatkeqesisht u gjeten dhe u dogjen nga prifterinjte xheloze dhe fanatike. Per shembull ne Korrik te vitit 1562 ne sheshin kryesor te Mani (ne jug te Meridas moderne ne Provincen e Jukatanit) At Diego de Landa dogji me mijra kodekse te Majave, vizatime historike dhe hieroglife te shkruara mbi lekure dreresh. Ai po ashtu shkaterroi nje numer te madh ‘idhujsh’ dhe ‘altaresh’ te cilet u quajten si ‘veper e djallit dhe te hartuara nga djalli per te mashtruar indianet dhe ti ndalonte ata qe te pranonin Krishterimin...’ Kudo qe shkoi ai kreu te njejten masaker:

Ne gjetem nje numer te madh librash [te shkruara me germat e indianeve] por duke qene se ato nuk permbajne asgje pervec se supersticioneve dhe mashtrimeve te djallit ne i dogjem te gjitha gje qe u pa nga vendasit dhe i shkaktoi atyre nje dhimbje shume te madhe.

Jo vetem vendasit e kane ndjere ate dhimbje por cdo njeri, atehere dhe tani ndjen kete dhimbje te madhe pasi do kishim patur mundesine te mesonin te verteten per te kaluaren.
Disa nga ‘njerezit e tjere te Perendise’ u treguan akoma dhe me barbare e mizore sesa Diego de Landa. Ata moren pjese ne misionin satanik te Spanjolleve per te zhdukur kujtesen madheshtore te Amerikes Qendrore. Nga me te njohurit midis tyre ishte Juan de Zumarraga, peshkopi i Meksikes i cili mburrej se kishte shkaterruar mbi 20 miije idhuj dhe 500 tempuj indiane. Ne nentor 1530 ai dogji ne turren e druve nje aristokrat Aztek te kristianizuar vetem e vetem sepse ky i fundit mendohej se i ishte falur ‘perendise-shi’. Me pas ne nje shesh tregu ne Texcoco ai ndertoi nje vater zjarri ku u dogjen me mijera dokumenta astronomike, piktura, doreshkrime dhe tekste me hieroglife te cilat pushtuesit spanjolle i kishin grabitur forcerisht nga Azteket gjate 11 viteve. Ndersa ky thesar i pazevendesueshem njohurie dhe historie zhdukej ne flaket e zjarrit, u zhduk per gjithmone dhe mundesia e fundit per njerezimin qe te shkundej nga amnezia kolektive dhe te shperndante rete e harreses qe kane mbuluar te kaluaren e tij te larget.

Por cfare mbetet per ne nga dokumentat e shkruara te njerezve te lashte te Amerikes Qendrore? Fale kafsherise spanjolle pergjigja eshte: vetem 20 kodekse dhe doreshkrime.
Ne menyre orale te dhenat qe kemi sot konfirmojne se dokumentat te cilat u shkrumbosen nga prifterinjte permbanin arkiva te epokave te kaluara.
Cfare thonin keto arkiva? Cfare sekretesh mbanin ato?

[Darius]

NJEREZ GJIGANDE ME SHTAT TE DEFORMUAR




Edhe gjate kohes qe zhvillohej orgjia e djegies se librave, disa nga spanjollet filluan te kuptonin se ne Meksike perpara Aztekeve kishte ekzistuar nje civilizim me te vertete madheshtor. Cuditerisht njeri nga te paret qe e kupto kete ishte Diego de Landa. Ai duket se ka kaluar nje eskperience te tipit “Rruga e Damaskut” gje qe ndryshoi qendrimin e tij. Ne vitet e mepasshme ai ishte vendosur per te shpetuar cfare te mundte nga pasuria e lashte, nje pasuri te cilen ishte nga me te zellshmit ta shkaterronte. Ne kete menyre ai u shnderrua ne nje mbledhes te kujdesshem te traditave dhe historive gojore te vendasve te Jukatanit.

Bernardino de Sahagun, nje prift Franceskan ka qene kronikani te cilit ne i detyrohemi shume. Nje gjuhetar i madh, per te thuhet se ‘ka pyetur vendasit me te mesuar dhe te vjeter ne moshe dhe ju ka kerkuar atyre qe te pikturojne shkrimet e tyre azteke, sa me shume qe te kujtonin nga historia, feja dhe legjendat Azteke.’ Ne kete menyre Sahagun ka qene ne gjendje te akumulonte nje informacion te detajuar mbi antropologjine, mitologjine dhe historine sociale te Meksikes se Lashte te cilen me pas e perpiloi ne nje material prej 12 volumesh. Ky material u bllokua nga autoritetet spanjolle por fatmiresisht nje kopje e tij ndonese jo e plote mbijetoi.

Diego de Duran, nje mbledhes i ndergjegjshem dhe kurajoz i traditave te indigjeneve, ka qene nje tjeter Franceskan qe luftoi per te mbledhur dijen e humbur te te kaluares. Ai vizitoi Cholula ne vitin 1585, nje kohe kur ndodhen ndryshime te shpejta dhe katastrofale. Aty Duran intervistoi nje te moshuar te veneruar nga i gjithe qyteti dhe qe ishte ne moshe mbi 100-vjec. Ai i tregoi Duran nje histori sesi u ndertua monumenti i madh:

Ne kohet e hershme, perpara se drita e diellit te ishte krijuar, ky vend, Cholula, ka qene ne erresire dhe terr te plote. Cdo gje ishte e sheshte pa asnje koder apo te ngritur ne toke dhe e rrethuar me uje nga te gjitha anet, pa peme apo krijesa. Menjehere sapo drita dhe dielli u ngriten ne Lindje u paraqiten njerez gjigande me nje shtat te deformuar te cilet zoteronin token. Te dashuruar mbas drites dhe bukurise se diellit ata vendosen te ndertonin nje kulle aq te larte sa maja e saj duhet te arrinte qellin. Duke mbledhur materiale per te ndertuar kete kulle ata hasen nje argjil shume elastik dhe bitum me te cilet vendosen menjehere te ndertonin kullen...dhe e lartesuan ate deri ne qiej. Zoti i Qiejve kur e pa u zemerua dhe ju drejtua atyre qe jetonin ne qiej me te: ‘A e keni pare sesi ata te Tokes kane ndertuar nje kulle te larte dhe arrogante pasi jane dashuruar mbas drites se diellit dhe bukurise se tij? Le te shkojme e ti ngaterrojme ata pasi nuk eshte e drejte qe ata nga toka, qe jetojne ne mish e kocka, te maten me ne’. Menjehere banoret e qiellit zbriten furishem ne toke si drita e shkrepetimave dhe shkaterruan cdo ndertim ndersa ndertuesit e tyre i shperndane neper bote.

Kjo ishte historia qe eshte teresisht e ngjashme me rrefenjen biblike mbi Kullen e Babelit (kjo histori eshte marre nga nje tradite e vjeter e Mesapotamise) dhe qe me detyroi te vija ne Cholula.
Gojedhenat e Lindjes se Mesme dhe ato te Amerikes Qendrore dukeshin qarte qe ishin te lidhura ngushte me njera tjetren. Dhe me te vertete ngjashmeria eshte shume domethenese qe te mund te injorohet. Natyrisht qe ngjashmeria mund te jete si rezultat i kontakteve te pa rregjistruara pre-Kolombiane midis kulturave te Lindjes se Mesme dhe Botes se Re por ishte dhe nje menyre per te shpjeguar ngjashmerine dhe ndryshimet ne nje teori te vetme. Le te supozojme se dy versionet e legjendave kane evoluar ne menyre te pavarur per mijera vjet por perpara kesaj te dyja kane rrjedhur nga i njejti burim i lashte.



MBETJET



Ja se cfare thote Libri i Zanafilles ne lidhje me ‘kullen qe arriti qiellin’:

Neper gjithe token njeriu fliste te njejten gjuhe dhe te njejtin fjalor. Ndersa levizen drejt lindjes ata gjeten nje lugine ne token e Shinarit ku u vendosen. Aty ata ju drejtuan njeri tjetrit, ‘Ejani te prodhojme tulla dhe pjekim ato ne zjarr.’ Ne vend te gureve perdoren tulla dhe ne vend te llacit perdoren bitum. ‘Ejani, thane ata, le te ndertojme per veten tone nje qytet dhe nje kulle me majen e te ciles te arrijme qiellin. Le te krijojme nje emer per veten tone dhe ne kete menyre ti shpetojme shperndarjes neper bote.’

Tani Yahewh [Zoti i cifuteve]zbriti ne Toke per te pare qytetin dhe kullen qe kishte ndertuar biri i njeriut. ‘Pra keta jane nje popull i vetem me nje gjuhe te vetme!’ tha Yahweh. ‘Ky eshte vetem fillimi i nderrmarjes se tyre! Asgje sdo jete me e veshtire per ta. Ejani, le te zbresim poshte dhe ti perzjejme gjuhen ne menyre qe ata mos te kene mundesi te kuptojne njeri tjetrin.’

Yahewh i shperndau ata mbi faqen e dheut dhe ata ndaluan se ndertuari kullen. U quajt Babel, pasi aty Yahewh perzjeu gjuhet e gjithe tokes. Prej nga aty Yahew i shperndau ata ne gjithe faqen e tokes.


Vargu i cili me interesonte me shume ishte padyshim i qarte qe ndertuesit e lashte te Kulles se Babelit moren persiper nje mision per te krijuar nje monument kushtuar vetes se tyre dhe ne kete menyre emri i tyre nuk do harrohej edhe sikur civilizimi dhe gjuha qe i perkisnin te harrohej. A eshte e mundur qe e njejta gje te ishte aplikuar dhe ne Cholula?

Vetem nje numer i vogel monumentesh ne Meksike mendohen nga arkeologet se i perkasin periudhes me shume se 2 mije vjecare si vjetersi. Cholula ka qene padyshim njera prej tyre. Dhe me te vertete askush nuk mund te thote me siguri se ne cfare epoke te larget kane filluar te hidhen themelet e saj. Me mijera vjet perpara zhvillimit dhe zgjerimit te vendqendrimit qe filloi ne 300 p.e.s, dukej sikur disa struktura te tjera me te vjetra kane qene te pozicionuara ne vendin ku tashme ngrihet monumenti madheshtor i Quetzalcoatl.
Ka patur nje precedent per kete gje i cili me pas forcoi mundesine intriguese qe rrenojat e nje qyteterimi shume te lashte m und te vazhdojne te dergjen perreth Amerikes Qendrore dhe qe presin te njihen si te tilla. Per shembull, pak me ne jug te godinave universitare ne Meksiko City, sapo del nga rruga kryesore qe lidh kryeqytetin me Cuernavaca, gjendet nje piramide rrethore me shkalle qe paraqet nje kompleksitet madheshtor (me kater galeri dhe nje shkalle kryesore). Kjo piramide eshte germuar pjeserisht ne vitin 1920 poshte mantelit te llaves. U kerkua prania e gjeologeve per te datuar vjetersine e llaves dhe qe te kryhej nje analizim i detajuar. Per habine e te gjitheve ata dolen ne konkluzionin se shperthimi vullkanik i cili kishte mbuluar komplet tre anet e piramides (dhe me pas kishte vazhduar duke mbuluar nje zone prej 60 milje katrore te territorit perreth) duhet te kete ndodhur te pakten 7 mije vjet me pare.

Evidencat gjeologjike duket se jane injoruar nga historianet dhe arkeologet te cilet nuk besojne se ne Meksike mund te kete ekzistuar ndonje civilizim i afte per te ndertuar piramida ne nje epoke aq te hershme. Por ja vlen te permendet qe Byron Cummings, arkeologu amerikan i cili germoi i pari ne kete zone per National Geographic Society, ishte i bindur nga grupimi i qarte i kufizuar i shtresave poshte dhe siper piramides (te grumbulluara aty perpara shperthimit te vullkanit) qe ky ishte tempulli me i vjeter i zbuluar ndonjehere ne kontinentin Amerikan. Ai shkoi edhe me tej se gjeologet duke deklaruar ne menyre kategorike se ‘ky tempull u rrenua 8500 vjet me pare.’

[Darius]

PIRAMIDA MBI PIRAMIDA



Kur hyje brenda ne piramiden e Cholulas provoje nje ndjesi sikur po hyje ne nje mal te bere nga dora e njeriut. Tunelet (qe vazhdonin per me shume se 6 milje) nuk ishin te vjetra: ato ishin lene nga grupet e arkeologeve te cilit germuan me kembengulje nga viti 1931 deri ne vitin 1966 kur u mbaruan fondet. Ne nje fare menyre keto korridore te ngushta e me taval te ulet permbanin nje atmosfere vjetersie mbase per shkak te struktures qe i rrethonte. Te ftohta dhe te lageshtitura, keto tunele ofronin nje erresire ftuese dhe sekrete.

Duke ndjekur driten e elektrikeve ecem me ne brendesi te piramides. Germimet arkeologjike kishin zbuluar ate qe kjo nuk ishte produkt i nje dinastie te vetme (sic mendohej se eshte me Piramiden e Gizes ne Egjypt) por qe eshte ndertuar per nje periudhe te gjate kohe – dy mije vjet e me shume (sipas nje llogaritje konservative). Me fjale te tjera ka qene nje projekt kolektiv i krijuar nga nje pune shume brezash dhe e hartuar nga kultura te ndryshme, Olmec, Teotihuacan, Toltec, Zapotec, Mixtec, Cholulan dhe Aztec qe kane kaluar neper Cholula qe nga lindja e civilizimit ne Meksike.

Ndonese nuk dihet se kush kane qene ndertuesit e pare te ketij monumenti eshte bere e mundur qe te gjehet se kush eshte ndertesa e pare ne kete objekt dhe qe mendohet se ka qene nje piramide e larte konike me formen e nje kove me koke poshte dhe e sheshte ne kulm ku ishte ndertuar dhe nje tempull. Shume kohe me vone nje strukture e dyte e ngjashme u vendos ne maje te ketij pirgu dheu te lashte, nje tjeter kove e permbysur argjili si dhe nje gur kompakt qe ishte vendosur direkt mbi te parin duke e ngritur platformen e tempullit ne me shume se 200 kembe mbi terrenin rrethues. Qe nga ky moment, gjate 1500 vjeteve te ardhshme eshte llogaritur se kater ose pese kultura te tjera kane kontribuar ne paraqitjen perfundimtare te monumentit. Kete gje ata e realizuan duke zgjeruar bazen ne disa faza sikur te kishin patur nje master plan i cili po vihej ne jete, mali i bere nga dora e njeriut i Cholula gradualisht fitoi karakteristikat e tij ate te piramides me kater ane. Sot anet e saj ne baze jane pothuajse 1500 kembe te gjata, pothuajse dyfishi ne gjatesi i aneve ne Piramiden e Gizes dhe volumi i saj i pergjithshem eshte llogaritur te jete 3 milion metra kub. Keto dimensione e bejne kete monument sic eshte shprehur nje autoritet ne fushen e arkeologjise, “Strukturen me te madhe te ndertuar ndonjehere ne Toke.”

Pse?
Pse gjithe ky mundim?
Cfare emri donin ti krijonin vetes se tyre banoret e Amerikes Qendrore?

Duke ecur neper morine e tuneleve dhe kalimeve dhe duke thithur ajrin e ftohte dhe te lageshtitur ne menyre te pavetedijshme isha i ndergjegjshem per peshen dhe masen e piramides qe lartohej mbi mua. Ishte ndertesa me madhe ne bote dhe ishte vendosur ketu per te nderuar nje perendi te Amerikes Qendrore per te cilen nuk dihet pothuajse asgje.
Na u desh te falenderonim konkuistadoret dhe Kishen Katolike qe na lane kaq ne erresire mbi historine e vertete te Quetzalcoatl dhe pasuesve te tij. Shkaterrimi dhe gjymtimi i ketij tempulli te lashte ne Cholula, shkaterrimi i idhujve, altareve dhe kalendareve dhe zjarret madheshtore te ushqyer me kodiket dhe papiruset me vizatime dhe hieroglife ja arriten pothuajse teresisht qellimit per te heshtur zerat e te kaluares. Por legjendat na ofruan nje pjese te fuqifshme grafike te te kaluares: nje kujtese te ‘njerezve gjigande me shtat te deformuar’ per te cilet thuhet se kane qene ndertuesit e pare.

[Darius]

KAPITULLI I GJASHTEMBEDHJETE




FALTORJA E GJARPRINJVE




Nga Cholula u drejtuam per ne lindje, mbas qyteteve te begata te Publea, Orizaba dhe Cordoba, drejt Verakruz dhe Gjirin e Meksikes. Kaluam majat e mjegullta te Sierra Madre Oriental ku ajri ishte i paket dhe i ftohte dhe me pas zbritem drejt nivelit te detit ne fushat tropikale te mbushura me plantacione palmash dhe bananesh. Po shkonim ne zemer te civilizimit me te vjeter dhe misterioz te Meksikes: ate te ashtuquajtur Olmec (Olmek) emri i te cilit do te thote ‘njerezit e kaucukut’.

Te datuar si pjese e mijevjecarit te dyte p.e.s., Olmecet pushuan se ekzistuari 1500 vjet me pare perpara ngritjes se perandorise Azteke. Sidoqofte azteket kishin ruajtur disa tradita gjuetie qe lidheshin me olmeket dhe madje ishin pergjegjes per emerimin e tyre si njerez te kaucukut pasi zona ku mendohet se ata kane jetuar ne brigjet e gjirit te Meksikes ka qene e njohur per prodhimin e kaucukut. Kjo zone shtrihet ne perendim midis Verakruzit modern dhe lindjes ne Ciudad del Carmen. Aty azteket gjeten nje numer te caktuar objektesh te lashta rituale dhe i vendosen ato ne tempujt e tyre si objekte te nje rendesie te madhe.

Ndersa veshtroja harten arrija te dalloje vizen blu te Lumit Coatzecoalcos i cili rrjedh neper Gjirin e Meksikes pothuajse ne mes te venbanimit legjendar te Olmeceve. Tani ketu lulezon industria e naftes por dikur zona ishte e mbushur me peme kaucuku dhe bumi industrial e ka transformuar kete vend ne nje ferr te Dantes. Qe nga rritja e prodhimit te naftes ne vitin 1973 qyteti i Coatzecoalcos nga nje qytet dikur i mefesht dhe i thjeshte ishte transformuar ne nje qender rafinerie dhe transporti, me hotele me ajer te kondicionuar dhe nje popullate gjysem milionshe. Qyteti ndodhet ne afersi te nje toke te gjere industriale ku virtualisht cdo gje me nje interes arkeologjik qe i shpetoi shkaterrimit te pushtuesve spanjolle, u shkaterrua nga zgjerimi i biznesit te naftes. Me pak fjale nuk ishte me e mundur qe ne baze te evidencave te forta te konfirmoje ose kundershtoje sugjerimin intrigues qe na vjen nga legjendat: pra qe dikur ne kete zone ka ndodhur dicka e nje rendesie te madhe.





Me kujtohej qe Coatzecoalcos do te thoshte ‘Faltorja e Gjarprinjve’. Ne nje te kaluar te larget ka qene ne kete vend ku Quetzalcoatls dhe shoqeruesit e tij thuhet se kane zbarkuar ne Meksike nga pertej detit me anije ‘anet e te cilave shkelqenin si luspat e lekures se gjarprinjve’. Dhe prej nga ketu mendohet se Quetzalcoatl ka lunduar (ne lundren e tij te gjarprinjve) kur u largua nga Amerika Qendrore. Faltorja e Gjarprinjve pak a shume filloi te tingellonte si emri i atdheut te Olmeceve qe perfshinte jo vetem Coatzecoalcos por edhe zona te tjera perreth, me pak te zhvilluar.

Fillimisht ne Tres Zapotes, ne perendim te Coatzecoalcos adhe me pas ne San Lorenzo dhe La Venta, ne jug dhe lindje te tij, jane zbuluar pjese te panumerta skulpturash Olmece. Te gjitha ishin monolite te gedhendura nga bazalt dhe materiale te forta te ngjashme. Disa moren formen e kokave gjigande qe peshojne deri ne 30 ton. Te tjerat ishin gure masive ne te cilet ishin gdhendur skena takimet qe ne dukje tregonin dy rraca te ndryshme njerezore, asnjera prej tyre Amerikano-Indiane.

Kushdoqofte prodhuesi i ketyre veprave madheshtore arti padyshim i perkiste nje civilizimi te avancuar teknologjikisht dhe te organizuar. Problemi i vetem eshte se pervec ketyre veprave te artit nuk ka mbetur asnje tjeter nga ku mund te deduktohet mbi karakterin dhe origjinen e ketij civilizimi. E vetmja gje qe duket e qarte eshte ajo qe ‘Olmeket’ (arkeologet jane te lumtur te pranojne emertimin e dhene nga Azteket) jane materializuar ne Ameriken Qendrore rreth vitit 1500 p.e.s me kulturen e tyre te evoluar plotesisht.



SANTIAGO TUXTLA



E kaluam naten ne portin e peshkimit te Alvarados dhe e vazhduam udhetimin tone diten e neserme. Rruga qe po ndiqnim hyne e dilte neper lugina pjellore duke na dhene shpesh pamje te Gjirit te Meksikes perpara se te futeshim ne thellesi te vendit. Kaluam livadhe te gjelberuara te mbushura me peme dhe fshatra te vegjel te fshehur midis barit te gjate. Vende vende pame kopshte personale ku dergjeshin derra neper pirgje me mbeturina shtepiake. Me pas kaluam mbi majen e nje kodre nga ku dukej nje pamje madheshtore fushash te mbeshtjella nga mjegulla mengjezore dhe konturi i zbehte i maleve ne largesi.

Disa milje me tutje zbritem ne nje boshllek; ne fund te tij shtrihet qyteti i vjeter kolonalist i Santiago Tuxtla. Ky vend ishte nje perzjerie ngjyrash: verandat e dyqaneve me ngjyra te ndezura, cati te kuqe, kapelet konike ne ngjyre te verdhe, palmat a kokosit, peme bananeje dhe femije me rroba te shdritshme. Disa nga dyqane dhe kafenete luanin muzike me ze te larte. Ne Zocalo, sheshi qendror, ajri ishte i dendur me lageshtire dhe me zhurmen e kraheve te zogjve sy ndritur tropikal. Nje park i vogel i mbuluar me gjethe zinte qendren e ketij sheshi dhe ne mes te tij si nje talisman magjik ndodhej nje gur madheshtor ne ngjyre gri, pothuajse 10 kembe i larte, i gdhendur ne formen e nje koke afrikane me helmete. Me buze te trasha dhe hunde te gjere, sy te mbyllur qetesisht dhe me nofullen e poshtme te leshuar ne toke, kjo koke kishte nje pamje te rende e te ngrysur.

Ketu ishte dhe misteri i pare i Olmeceve: nje pjese monumentale skulpture, me shume se 2 mije vjecare e cila portretizonte nje subjekt me tipare te pagabueshme negroide. Por natyrisht qe 2 mije vjet me pare nuk ka patur zezak afrikane ne Boten e Re dhe ata mberriten ketu vetem gjate tregetse se sklleverve kohe mbas pushtimit spanjoll. Megjithate ka te thene te padiskutueshme paleoantropologjike qe njeri nga emigrimet e shumta ne Amerikegjate periudhes se fundit te akullnajave ka konsistuar me njerez te rraces negroide. Ky emigrim ndodhi rreth 15 mije vjet p.e.s.

I njohur si koka ‘Cobata’, fale emrit te prones ne te cilin u gjet, monoliti masiv ne Zocalo ishte me i madhi i gjashtembedhjete skulpturave te ngjashme Olmece qe ishin germuar ne Meksike. Por kjo statuje mendohej se ishte gdhendur jo me larg se koha e Krishtit dhe peshonte mbi 30 ton.

[Darius]

TRES ZAPOTES



Nga Santiago Tuxtla ngame makien perreth 25 km ne drejtim te jug-perendimit ne mes te nje rruge fshati drejt Tres Zapotas, nje qender e vonet kryesore e Olmeceve qe besohet se ka lulezuar rreth vitit 500 p.e.s dhe 100 e.s.
Tashme e katandisur ne nje sere pirgjesh dheu te shperndara neper fushat e misrit, zona eshte bere shpesh objekt germimesh qe ne vitet 1939-1940 nga arkeologu amerikan Matthew Stirling. Me kujtohet ky dogmatist historik me kendveshtrimin e tij te bindur qe civilizimi i Majave ishte me i vjetri ne Ameriken Qendrore. Mund te jemi preciz ne lidhje me kete gje, argumentonin ata, pasi sistemi kalendarik prej pikash dhe vijash i Majave (i cili kohet e fundit eshte deshifruar) e ben te mundur nje datim te sakte te numrave te medhenj ne mbishkrimet ceremoniale. Data me e hershme e gjetur ne zonat e Majave korrespondon me vitin 228 e.s. te Kalendarit Kristian. Dhe ne fakt erdhi si nje dhurate nga qielli per status quo-ne akademike kur Stirling zhgroposi nje pllake me mbishkrime ne Tres Zapotes e cila permbante nje date edhe me te hershme. E shkruajtur me nje sistem te njohur pikash dhe vijash kodi kalendarik te perdorur nga Maya, korrespondonte me daten 3 Shtator 32 p.e.s.

Ajo qe eshte shokuese mbi kete gje ishte fakti qe Tres Zapotas nuk eshte aspak nje zone e Majave, aspak nje e tille. Ka qene padyshim dhe me bindjen me te madhe nje vendbanim i Olmeceve. Kjo sugjeron faktin qe Olmecet dhe jo Majat ishin hartuesit e kalendarit dhe se Olmecet dhe jo Majat duhen quajtur si ‘kultura meme’ e Amerikes Qendrore. Pavaresisht nga kundershtimi i vendosur i atyre qe mbeshtesnin teorine e majave, e verteta qe perhapi Stirling dhe qe ishte zbuluar ne Tres Zapotes, gradualisht filloi te behej publike. Olmecet kane qene me te vjeter, shume me te vjeter se Majat. Ata kane qene nje cilizim i mencur me njerez te avancuar teknologjikisht dhe mesa duket ata jane shpikesit e sistemit pike/vize kalendarik me ditenisjen enigmatike 13 Gush 3144 p.e.s. dhe qe parashikon fundin e botes ne 2012 e.s.

Shtrire perbri kalendarit ne Tres Zapotes, Stirling zhgroposi dhe nje koke gjigande. Dhe ne kete moment ndodhesha perballe kesaj koke. E datuar rreth vitit 100 p.e.s. kjo koke ishte rreth gjashte kembe e larte, 18 kembe ne perimeter dhe peshonte mbi 10 ton. Ashtu si dhe busti ne anen e kundert, ne Santiago Tuxtla, ishte padyshim koka e nje njeriu Afrikan i cili mbante nje helmete te puthisur mire dhe me rripa te gjate tek veshet. Bulezat e vesheve ishin te cpuara nga tapa; tiparet e theksuara negroide ishin te shoqeruara nga vija te thella te rrudhura ne te dyja anet e hundes dhe e gjithe fytyra ishte e koncentruar drejt buzeve te trasha dhe te harkuara per poshte. Syte ishin te hapur shume dhe zhbirues, ne forme bajame dhe te ftohte. Poshte helmetes se cuditshme vetullat e trasha dukeshin kercenuese dhe inatcore.

Stirling ishte i mrekulluar nga ky zbulim dhe e raporton keshtu:

Koka ishte vetem nje koke, e gdhendur nga nje masiv i vetem bazalti dhe dergjej mbi nje bazament te pergatitur nga blloqe guri te paperpunuara... E pastruar nga dheu perreth pamja paraqiste nje spektakel fantastik. Pavaresisht nga madhesia e saj gdhendja eshte bere me delikatese dhe me siguri, proporcionet jane perfekte. E vecante ne karakter ne mes te skulpturave aborigjene te Amerikes kjo statuje eshte mahnitese per paraqitjen reale. Tiparet jane te spikatura dhe ne menyre te habitshme negroide ne karakter...

Mbas kesaj, shume shpejte arkeologet amerikane bene nje tjeter zbulim turbullues ne Tres Zapotes: lojra femiijesh ne formen e qenve me rrota. Keto artifakte te kendeshme binin ne konflikt me opinionin e meparshem arkeologjik qe pretendonte se rrota ka qene e panjohur per Ameriken Qendrore deri ne momentin e pushtimit spanjoll. Por ‘qente me rrota’ provuan se parimi i rrotes ka qene i njohur per Olmecet, civilizimin me te hershem te Amerikes Qendrore. Dhe nese njerez me kaq burime te pashtershme si Olmecet kane qene ne gjendje te perpunojne principin e rrotes, eshte e pamundur qe ata ta kene aplikuar kete thjesht ne lodrat e femijeve.

[Darius]

KAPITULLI I SHTATEMBEDHJETE




ENIGMA OLMECE




Mbas Tres Zapotes ndalesa jone e ardhshme ishte San Lorenzo, nje tjeter zone Olmece qe ndodhej ne jug-perendim te Coatzecoalcos, ne zemer te ‘Faltores se Gjarperinjve’ per te cilin kishte referime ne legjenden e Quetzalcoatl. Ne San Lorenco eshte rregjistruar nga arkeologet nepermjet datimit te karbonit, zona me e vjeter e Olmeceve, rreth 1500 vjet p.e.s.. Sidoqofte kultura Olmece duket se ka qene ne kulmin e zhvillimit ne ate epoke dhe nuk ka asnje evidence qe evolucioni ka ndodhur ne afersi te San Lorenzos.

Dhe ketu qendron misteri.

Ne fund te fundit Olmecet kishin ndertuar nje civilizim domethenes dhe qe kishte realizuar ndertimi inxhinjerike te jashtezakonshme si dhe kishte zhvilluar aftesine per te gdhendur dhe manipuluar blloqe te medha guri (disa prej kokave monolite qe peshonin mbi 20 tone ose me shume ishin transportuar ne distanca prej 60 miljesh nga guroret ku ishin nxjerre). Pra nese jo ne San Lorenzon e lashte, atehere ku ishin eksperimentuar organizimet e sofistikuara dhe ekspertizat teknologjike qe sollen evolucionin dhe finesen ne punimin e gurit?

Cuditerisht, megjithe perpjekjet e medha te arkeologjisteve, asnje shenje e vetme qe mund te quhej ose konsiderohej si ‘faza e zhvillimit’ te shoqerise Olmece nuk eshte zbuluar ne asnje vend ne Meksike (ose ne asnje vend tjeter te Botes se Re). Ata njerez te cilet e shprehnin ekspresionin e tyre artistik ne gdhendjen e kokave gjigande negroide, duket se kane ardhur nga asgjeja.




SAN LORENZO



Mberritem ne San Lorenzo pasdite vone. Ketu, ne agimin e historise ne Ameriken Qendrore, Olmecet kishin ngritur nje pirg artificial me te larte se 100 kembe si pjese e nje strukture rreth 4000 kembe ne gjatesi dhe 2000 kembe ne gjeresi. Ju ngjitem pirgut qe tashme eshte i mbuluar nga nje gjelberim tropical i dendur dhe qe nga maja e tij mund te shikonim nje pamje prej disa miljesh larg te zonave perreth. Nje numer i konsiderueshem pirgjesh te tilla mund te shikoheshin perreth dhe prane tyre shikoje po ashtu disa nga hendeqet e thella te germuara nga arkeologu Michael Coe ne ekspediten e tij te vitit 1966.

Grupi i Coes realizoi nje numer gjetjesh ketu duke perfshire me shume se 20 rezervuare artificiale te lidhur me njeri tjetrin nepermjet nje sistemi te sofistikuar koritash te gerryera ne bazalt. Nje pjese e ketij sistemi ishte ndertuar ne nje kreshte dhe kur u rizbulua uji vazhdonte te rridhte neper te gjate shirave te dendur, ne te njejten menyre sic rridhte 3000 vjet me pare. Linja kryesore e drenazhimit kalonte nga lindja ne perendim. Nga kjo linje, te lidhura me ‘brryla’ dhe nepermjet nje dizajnimi shume te avancuar kanalizoheshin tre degezime suplementare. Mbas nje vezhgimi te detajuar te zones arkeologet ishin dakort me mendimin qe nuk mund te kuptonin arsyen e ndertimit te nje sistemi kaq te komplikuar kanalesh dhe vijash uji.

Ata po ashtu nuk ishin ne gjendje te jepnin shpjegim per nje tjeter enigme. Kjo ishte varrosja e vullnetshme, se bashku me ravijezimet specifike, te pese nga skulpturat me masive te cilat permbajne tipare negroide qe tashme jane identifikuar gjeresisht si “koka Olmece”. Keto varre qe ishin dukshem te karakterit ritual permbanin me shume se 60 objekte te cmuara dhe artifakte ku perfshiheshin instrumenta shume te bukur te bere nga gure nefriti dhe statujeza te gdhendura me mjeshtri. Disa nga statujezat ishin gjymtuar sistematikisht perpara se te varroseshin.

Menyra sesi ishin groposur statujat e San Lorenzos e benin jashtezakonisht te veshtire datimin e sakte te tyre ndonese fragmente te qymyr drurit u gjeten ne te njejten shtrese ku ishin objektet e varrosura. Ne dallim nga skulpturat keto copa qymyr druri mund te datoheshin nepermjet karbonit. Ato i perkisnin nje moshe 1200 vjet p.e.s. Por kjo sdo te thote se statujat ishin gdhendur ne vitin 1200 p.e.s. Ose mund te kene qene por ato mund te kene origjinen ne nje periudhe disa qindra, madje disa mijera vjet me te hershme. Nuk eshte aspak e pamundur qe vepra te tilla arti me bukurine e tyre te pashoqe dhe me nje pamje kaq te pushtetshme te mos jene ruajtur dhe veneruar nga kultura te ndryshme perpara se te groposeshin ne San Lorenzo. Qymyr druri i pranishem provon vetem se skulpturat mund te jene te pakten te vjetra qe nga 1200 p.e.s. dhe kjo gje nuk vendos asnje kufi ne vjetersine e tyre.




LA VENTA




Ndersa dielli po perendonte u larguam nga San Lorenzo duke u drejtuar nga qyteti i Villahermosa, me shume se 150 km ne lindje, ne provincen e Tabascos. Per te shkuar aty ne morem serisht rrugen kryesore qe vinte nga Acayucan per ne Villahermosa duke anashkaluar portin e Coatzecoalcos, nje zone e mbushur me rafineri nafte, kulla te larta dhe ura te varura supermoderne. Ndryshimi i paqes se zones se fjetur rurale ku gjendet San Lorenzo me zonen e zhvilluar industriale perreth Coatzecoalcos ishte trondites. Arsyeja e vetme qe ravijezimet e lashta te zones Olmece vazhdonin te ishin te dukshme ne San Lorenzo i dedikohet faktit qe aty nuk ishte gjetur ende nafte. Por per deshperimin e madh te arkeologjise dhe me nje humbje te pashoqe, ishte gjetur ne La Venta...

Ne tashme po kalonim neper La Venta.
Drejt veriut, paksa ne te dale te autostrades ky qytet i naftes ndriconte ne erresire si vizioni i erret i nje katastrofe berthamore. Qe nga viti 1940 ishte ‘zhvilluar’ parreshtur nga industria e naftes. Tashme aty ku dikur ndodhej nje piramide e pazakonte shtrihej nje piste aerodromi. Ne menyre te vajtueshme buldozeret e ndertuesve kishin rrafshuar virtualisht cdo gje me interes, perpara se te kryeshin germimet e duhura arkeologjike duke rezultuar ne nje mungese te plote eksplorimi te strukturave te lashta. Ne nuk do mesojme kurre se cfare do te mund te na thoshin ato struktura per njerezit qe i ndertuan dhe i perdoren.

Matthew Stirling i cili kreu germimet ne Tres Zapotes arriti te bente te njejten gje dhe ne La Venta perpara se progresi dhe parate e industrise se naftes te fshinin cdo gje. Datimi nepermjet karbonit sugjeronte qe Olmecet ishin vendosur ne kete zone midis viteve 1500-1100 p.e.s. dhe kishin vazhduar te jetonin ne ate zone e cila konsistonte ne nje ishull qe dergjej ne brigjet lindore te lumit Tonala deri ne vitin 400 p.e.s. Me pas ndertimet ishin braktisur krejt papritur, te gjitha ndertesat ekzistuese ishin shperfytyruar ose shkaterruar ne menyre ceremoniale dhe disa koka gjigande guri si dhe pjese te vogla skulpturash isihin groposur ne menyre rituale ne varre te spikatura, ne te njejten menyre sic ishte vepruar ne San Lorenzo. Varret e La Ventas ishin hapur dhe pergatitur me kujdes te vijezuara nepermjet qindra pllakave te vogla ne ngjyre blu dhe me pas te mbushura me shtresa argjili shumengjyreshe. Ne nje vend rreth 15 mije kembe kub dhe ishte germuar per te krijuar nje pus te thelle. Shtrati i tij ishte mbushur me kujdes me blloqe serpentine dhe me pas dheu ishte hedhur perseri ne grope. Po ashtu ishin gjetur dhe tre trualle me mozaike te cilet ishin groposur ne menyre te vullnetshme me disa shtresa alternative argjili dhe qerpici.

[Darius]

Piramida kryesore e La Ventas shtrihej ne fundin jugor te zones. Pothuajse rrethore ne bazen e saj piramida vazhdonte ne nje forme konike ku krahet e harkuar konsistonin ne dhjete ‘zhubra’ me kanale midis tyre. Piramida ishte 100 kembe e larte, pothuajse 200 kembe ne diameter dhe me nje mase ne teresi prej 300 mije kembe kub – nje monument ky impresionues nga te gjitha standartet. Pjesa tjeter zgjatohej per me shume se gjysem kilometri sebashku me boshtin qendror i cili tregonte saktesisht 8° ne perendim te veriut. I perqendruar ne kete bosht, me cdo strukture te linjezuar persosmerisht ishin disa piramida me te vogla dhe sheshe, plaforma dhe pirgje te cilat zinin nje haperise totale per me shume se 3 milje katrore.

Por kishte dicka te shkeputur dhe te cuditshme me La Venten., nje ndjesi qe funksioni i saj origjinal nuk eshte kuptuar drejte. Arkeologet i referohen kesaj zone si ‘qender ceremoniale’ dhe ka shume mundesi qe te kete qene e tille. Por nese do ishim te ndershem do na duhej te pranonim qe mund te kete patur shume funksione te tjera. E verteta eshte qe asgje nuk eshte e ditur per organizimin social, ceremonite dhe sistemin e besimit te Olmeceve. Ne nuk e dime cfare gjuhe flisnin ata apo cfare traditash transmetuan ata tek femijet e tyre. Madje ne nuk dime as se kujt grupi etnik i perkisnin. Kushtet e jashtezakonshme te lageshta te Gjirit te Meksikes e kane bere te pamundur mbijetesen e qofte nje skeleti olmec. Ne realitet pavaresisht nga emrat qe ne i kemi dhene atyre dhe kenveshtrimet qe kemi formuar ne lidhje me ata, keta njerez jane teresisht misterioz per ne.

Ka po ashtu shume mundesi qe skulpturat enigmatike qe “ata” lane mbrapa, per te cilat ne mendojme se paraqesin pamjen e tyre, nuk kane qene aspak vepra e ‘tyre’ por puna e nje grupi njerezish qe i perkasin nje kohe edhe me te hershme dhe tashme te harruar. Nuk ishte hera e pare qe e gjeja veten ne pozicionin duke vrare mendjen nese disa nga kokat e medha te gurta dhe artifakte te tjera jo te zakonshme qe i atribuohen Olmeceve mund te mos kene kaluar nga keta gjate mijera vjeteve tek kulturat e tjera te cilat eventualisht ndertuan pirgjet dhe piramidat ne San Lorenzo dhe La Venta.




Nese eshte keshtu atehere per ke jemi duke folur kur themi ‘Olmec’ ? Ndertuesit e pirgjeve? Apo njerezit e pushtetshem dhe imponues me tipare negroide te cilen kane qene modelet mbi te cilat u bazuan statujat?
Fatmiresisht rreth 50 pjese te skulpturave monumentale ‘Olmece’, perfshi ketu dhe tre kokat gjigande, u shpetuan ne La Venta nga Carlos Pellicer Camara, nje poet dhe historian i zones i cili nderhyri forcerisht kur zbuloi se germimet e naftes se kompanise PEMEX do demtonin rende rrenojat. Duke ju drejtuar politikaneve te Tabascos (pjese e te ciles eshte dhe La Venta) ai arriti te spostonte zbulimet ne nje park ne periferi te kryeqytetit te rrajonit Villahermosa.
Duke i marre sebashku keto gjetje perbejne nje arkive shume te cmueshme dhe te pazevendesueshme, ose me sakte nje biblioteke e tere kulturore – e lene nga pas nga nje civilizim i zhdukur. Por askush nuk di si t’i lexoje keto arkiva.