Gjurmët e civilizimeve të zhdukura - Fingerprints Of The Gods

[Darius]

DHURATA E PERENDIVE?




Rreth dhjete milje ne jug te Piramides se Madhe ndaluam ne rrugen kryesore per te vizituar nekropolin e Saqqara-s. E ngritur ne buze te shkretetires zona ishte e dominuar nga nje shkallezim prej gjashte grupesh, piramida me shkalle e Faraonit Zoser te Dinastise se Trete. Ky monument madheshtor pothuajse 200 kembe i larte, ishte datuar rreth 2500 p.e.s. Lartohej perbrenda struktures se tij i rrethuar nga nje mur elegant permbylles dhe nga arkeloget pranohej si ndertesa me e hershme masive prej guri qe eshte ngritur ndonjehere nga njerezimi. Traditat thone se arkitekti i saj ishte legjendari Imhotep, ‘I Madhi i Magjise’, nje prift i lart i Heliopolisit qe njihej dhe me emra te tjere si i Urti, Magjistari, Astronomi dhe Doktori.




Ne nje kapitull te mevonshem ne do te na duhet perseri te flasim per piramiden me shkalle dhe ndertuesin e saj por ne kete rast nuk kisha ardhur ne Saqqara per te pare ate. Objektivi i vetem i imi ishte te shpenzoja disa momente ne dhomen Muret e kesaj dhome te cilat i kisha vizituar disa here me pare ishin te mbushura me mbishkrime nga dyshemeja ne tavan, nga me te lashtat Tekste te Piramides, nje ekstravagance e vertete mbishkrimesh hieroglife te cilat i jepnin ze nje sere idesh te mrekullueshme – ne kontrast te menjehershem me brendesine e memecte dhe te padekoruar te piramidave te Dinastise se Katert ne Giza.

Nje fenomen ekskluziv per Dinastine e Peste dhe te Gjashte (2465-2152 p.e.s.) Tekstet e Piramides ishin shkrime te shenjta, nje pjese e te cilave mendohej se jane hartuar nga prifterinjte Heliopolitane ne fund te mijevjecarit te trete p.e.s. dhe pjese e te cilave eshte marre dhe pasuar prej tyre qe nga kohet paradinastike. Ishin pjeset e mepasshme te ketyre Teksteve te cilat datonin ne nje lashtesi shume te madhe te dhe pa penetrueshme ato qe zgjuan kureshtjen time ne menyre te vecante kur kisha filluar t’i studioja disa muaj me pare. Po ashtu isha mahnitur – madje edhe pak intriguar – nga menyra e cuditshme qe arkeologu francez i shekullit te nentembedhjete dukej se ishte drejtuar per tek dhoma e fshehte e Teksteve te Piramides nga nje ‘hapes i rrugeve’ mitologjik. Sipas raporteve te arsyeshme shume mire te dokumentuara, nje kryepuntor egjyptian i germimeve ne Saqqara ishte zgjuar ne te gdhire dhe e kishte pare veten ne ane te piramides se rrenuar duke pare drejt ne syte e shndritshme te nje cakalli te vetmuar te shkretetires:

Dukej sikur kafsha po tallej me veshtruesin e saj njeri... dhe e ftonte njeriun e hutuar qe ta ndiqte. Ngadale cakali u zbyth drejt faqes veriore te piramides, ndaloi per nje moment perpara se te zhdukej ne nje vrime. Arabi i shtangur vendosi te ndiqte gjurmet e tij. Mbasi rreshqiti neper vrimen e ngushte ai e gjeti veten duke u zvarritur ne brendesine e erret te piramides. Shpejt ai doli ne nje dhome dhe ndersa ngrinte driten pa se muret ishin te mbushura nga dyshemeja ne tavan me mbishkrime hieroglife. Ato ishin te skalitura me shije mjeshterore ne gur gelqeror solid dhe me pas ishin lyer me ngjyre te bruzte e te arte.

Ne ditet e sotme dhoma e mbushur me hieroglife poshte rrenojave te Piramides se Unas vazhdon te kete si rruge te vetme ate te faqes veriore neper kalimin e gjate zbrites qe grupi arkeologjik francez germoi menjehere mbas zbulimit mahnites te kryepuntorit. Dhoma perbehet nga dy dhomeza drejtkendore te ndara nga nje pjese muri ne te cilin ishte vendosur nje dere e ulet. Te dyja dhomat ishin te mbuluara nga nje tavan kulmor te vizatuar me nje mori yjesh. Duke dale nga kalimi i ngushte Santha dhe une u futem ne njeren nga dhomat, ajo e para dhe kaluam nepermjet deres lidhese ne dhomen e dyte. Kjo ishte dhoma e varrimit, me akrivolin masiv prej graniti te zi te Unas ne krahun perendimor si dhe prania e cuditshme e Teksteve te Piramides te cilat shfaqeshin ne cdo mur.

Duke na folur direkt (ne vend te gjëegjëzave dhe xhonglerizma matematikore si muret e padekoruara te Piramides se Madhe) cfare thonin hieroglifet? E dija qe pergjigja ne nje fare menyre varej nga cfare menyre perkthimi perdor pasi dhe vete gjuha e Teksteve te Piramides permban shume forma arkaike dhe shume aluzione te panjohura mitologjike saqe studiuesit kane qene te detyruar qe te mbushin boshlleqet e njohurive te tyre me hamendje. Sidoqofte eshte pranuar gjeresisht se i ndjeri R.O. Faulkner, nje profesor i Ancient Egyptian Language ne University College ne Londer ka prodhuar versionin me autoritar. Faulkner, perkthimin i te cilit e kam studiuar rrjesht per rrjesht, i pershkruan Tekstet si te perbenin ‘trupin me te vjeter te literatures fetare dhe funerare te ruajtur te Egjyptit’ dhe shtoi se ‘ato jane nga me te paprekurat nga ky koleksion si dhe te nje rendesie themelore per studentet e religjionit Egjyptian...’ Arsyeja pse Tekstet ishin kaq te rendesishme (sic kane rene dakort shume studiues) ishte qe ato perbenin kanalin e fundit te hapur teresisht qe lidh periudhen relativisht te shkurter te se kaluares e cila mbahet mend nga njerezimi me periudhen shume here me te larget e cila eshte tashme e harruar: ‘Ato turbullt na zbulojne nje bote te humbur mendimi dhe fjale, e fundit nga epokat e panumerta ne te cilat ka kaluar njeriu parahistorik deri sa ai... hyri ne epoken historike.’

Ishte e veshtire qe te mos bije dakort me ndjenja te tilla: Tekstet zbulonin nje bote te humbur. Por ajo qe me intrigonte me shume ne lidhje me kete bote ishte mundesia qe te kete qene e banuar jo vetem nga njerez te eger primitive (sic mund te pritet nga prehistoria e larget) por ne menyre paradoksale nga burra e gra mendja e te cileve ka qene e ndricuar nga nje kuptim shkencor i kozmosit. Pamja e pergjithshme ishte ekuivokale: kishte elementa te paster primitive te ngerthyer ne Tekstet e Piramides sebashku me nje sekuence idesh te larta. Sidoqofte cdo here qe e ‘zhysja’ veten ne ate qe Egjyptologet e quajne ‘keto formula te lashta magjike’ mrekullohesha nga paraqitja e cuditshme e asaj qe dukej si nje inteligjence jo e thjeshte dhe qe shkonte pertej kufijve te te kuptuarit duke raportuar mbi eksperiencat qe ‘njeriu prehistorik’ duhet te kishte kaluar kurre dhe shpreh nocione qe ai nuk duhet te kishte qene kurre i afte t’i formulonte. Shkurtimisht, efekti qe krijonin Tekstet nepermjet hieroglifeve ishte i njejte me ate qe krijonte Piramida e Madhe nepermjet arkitektures. Ne te dyja rastet pershtypja dominuese ishte ajo e nje anakronizmi – te nje procesi te avancuar teknologjik i perdorur ose i pershkruar ne nje periudhe te historise njerezore kur supozohet se nuk duhet te kete patur fare teknologji...

[Darius]

KAPITULLI I DYZET E DY




ANAKRONIZMA DHE ENGIMA





Shikova perreth dhomes me mure gri te Unas, lart e poshte neper rregjistrat e gjate te hieroglifeve ne te cilat qene gdhendur Tekstet e Piramides. Ato ishin shkruar ne nje gjuhe te vdekur. Megjithate afirmimi konstant qe perseritej parreshtur ne kete perberje te lashte ai i jetes – jetes se perjetshme – e cila arrihej nepermjet rilindjes se faraonit si yll ne konstelacionin e Orionit. Sic duhet t’i kujtohet dhe lexuesit nga Kapitulli i Nentembedhjete (ku krahasuam besimet egjyptiane me ato te Meksikes se Lashte) kishte disa shprehje te cilat vinin ne dukje kete afirmim ne menyre eksplicite:

Oh Mbret, ti je ne kete Yll te Madh, Shoqeruesi i Orionit, i cili pershkon qiellin
Me Orionin... ti u ngrite nga lindja e qiellit duke u riperterire ne stinen e duhur
Dhe u perterive ne kohen e duhur...

Ndonese me nje bukuri te pamohueshme nuk kishte asgje te pazakonte ne lidhje me keto ndjenja dhe padyshim ishte aspak e pamundur qe tja atribuoje njerezve qe sipas arkeologut frances Gaston Maspero ‘kishin qene gjysem te eger’. Per me teper duke qene se Maspero ishte egjyptologu i pare qe hyri ne Piramiden e Unas dhe konsiderohej nje autoritet i madh mbi Tekstet, eshte tejet e cuditshme qe opinionet e tij te kene latuar te gjitha pergjigjet akademike mbi kete literature qe kur ai filloi t’i publikonte te perkthyera prej tij ne vitin 1880. Maspero (me pak ndihme nga nje cakall) kishte nxjerre para botes Tekstet e Piramides. Me pas dominimi i paragjykimeve te tija te vecanta ne lidhje me te kaluaren kishte funksionuar si nje filter mbi diturine, duke frenuar interpretimet e ndryshme te shprehjeve me misterioze dhe te paqarta. Kjo mua me dukej me e pakta si nje fatkeqesi. Kuptimi ishte qe pavaresisht nga pikepyetjet teknike dhe shkencore te ngritura nga monumente si Piramida e madhe ne Giza, studiuesit kishin injoruar nenkuptimet e disa frazave shume te rendesishme ne Tekste.

Keto fraza tingellonin me dyshim si nje perpjekje per te shprehur nje shembelltyre teknike dhe shkencore nepermjet nje gjuhe teresisht te papershtatshme. Mbase ishte nje rastesi por rezultati ngjasonte me ate qe do merrnim ne ditet e sotme nese do perpiqeshim qe te perkthenim Teorine e Relativitetit te Einstein ne Anglishten Kauceriane ose te pershkruanim avionet supersonik me nje fjalor te dale nga nje Gjerman i Mesem i Larte.




IMAZHE TE COPEZUARA TE NJE TEKNOLOGJIE TE HUMBUR?





Le te marrim si shembull disa nga pajisjet dhe mjetet e vecanta te dizajnuara per perdorim nga ana e faraonit gjate kalvarit te tij per ne vendin e perjetshem te prehjes midis yjeve:

Keto perendi te cilet jane ne qiell jane sjelle tek ty, zotat qe jane ne toke jane bashkuar per ty, ata vendosin duart e tyre nen ty, ata bejne nje shkalle per ty ne menyre qe ti te ngrihesh ne qiell, dyert e qiellit hapen tej e tej per ty, dyert e kupes se shndritshme qiellore eshte hapur tej e tej per ty.

Faraoni ne ngritje identifikohej shpesh si ‘nje Osiris’. Vete Osiri, sic kemi pare, shpesh lidhej dhe asociohej me konstelacionin e Orionit. Osiris-Orion thuhej se kishte qene i pari i cili ju ngjit shkalles se madhe qe kishin bere perendite. Dhe disa shprehje nuk linin asnje dyshim se kjo shkalle nuk ishte zgjatuar nga poshte, nga toka ne qiell por se larti, nga qielli ne toke. Ajo pershkruhej si nje shkalle-litar dhe besohej se varej nga nje pjate metalike e cila qendronte pezull ne qiell.

Mos valle jemi duke trajtuar thjesht imagjinime te cuditshme prifterinjsh gjysem te eger? Apo ka ndonje shpjegim tjeter per aludime te tilla? Ne shprehjen/rrjeshtin 261, ‘Mbreti eshte nje flake qe leviz perpara eres drejt fundit te qiellit dhe fundit te tokes... Mbreti udheton ne ajer dhe pershkon token... aty atij i eshte sjelle nje menyre sesi te ngjitet ne qiell...’ Duke ndryshuar dialogun, Shprehja 310 proklamon: ‘Oh Ju vizioni i te cileve eshte ne fytyren e tij dhe vizioni i te cilit eshte mbrapa kokes se tij, silleni ate tek une!’


‘Cfare anije duhet sjelle tek Ju?’

‘Me sillni: “Fluturo – dhe – Ndizu”. ‘



Shprehja 332 qe supozohet se eshte thene nga vete Mbreti thote se ‘ Jam ai qe kam ikur nga gjarperi i perdredhur, U ngjita siper duke e shnderruar veten ne nje shkulm zjarri. Dy qiejte erdhen tek une.
Ndersa ne Shprehjen 669 ai pyetet, ‘Me cfare mund te fluturoje Mbreti?’. Pergjigja qe jepet ishte: ‘Tek ju duhet te sillet HNW –anija (fjala e pare eshte e paperkthyeshme) dhe... (mungon teksti) dhe HN-zog (perseri fjala e pare e paperkthyeshme). Ju duhe te fluturoni me te... Ju duhet te fluturoni siper e poshte.’

Edhe fraza te tjera mua me duken se ja vlejne qe te studiohen me shume sesa vemendja qe i eshte kushtuar nga studiuesit. Ja disa shembuj:

Oh babai im, Mbreti i Madherishem, hapja e dritares-qiell eshte gati per ty.

Dera qiellore ne horizont hapet per ty, perendite jane te kenaqura qe te takojne
... Qofsh ulur ne fronin tend te hekurt si i Njeshi i Madh i cili eshte ne Heliopolis.

Oh Mbret mund te ngrihesh...qielli rrotullohet per ty, toka dridhet per ty, Yjet e Pazhdukshem kane frike nga ty. Kam ardhur tek ti, Oh Ti ndenjeset e te cilit jane te fshehta dhe te mund te te perqafoj ne qiell...

Toka flet, porta e perendise se tokes eshte hapur, dyert e Geb jane te hapura per ty...
Mund te spostosh veten tende ne qiell mbi fronin tend te hekurt.

Oh babai im Mbret, keshtu eshte largimi yt kur iken si nje perendi... udhetimi jot si nje qenie qiellore... ti qendron ne Keshillin e Fshehte te horizontit... dhe ulesh ne kete fron te hekurt ndaj te cilit perendite mrekullohen...

Referencat konstante ndaj hekurit ndonese jane te thjeshta te vihen re perseri jane misterioze. E disa se hekuri duhet te kete qene nje metal i rralle ne Egjyptin e Lashte, sidomos ne Epoken e Piramidave kur mendohet se ka qene i disponueshem ne forme meteoriti. E megjithate ketu, ne Tekstet e Piramides duket se ka patur nje sasi te madhe hekuri, pjata hekuri ne qiell, frone te hekurt, dhe diku tjeter nje skepter prej hekuri (Rrjeshti 665C) madje edhe eshtra hekuri per Mbretin (Rrjeshti 325, 684 dhe 723). Ne gjuhen e Egjyptit te Lashte emri per hekurin ka qene bja, nje fjale qe ne kuptimin e plote do te thote ‘metal i qiejve’ ose ‘metali hyjnor’. Pra njohuria mbi hekurin ka qene e konsideruar si nje dhurate e perendive...

[Darius]

DEPO TE NJE SHKENCE TE HUMBUR?




Cfare tjeter gjurme gishterinjsh duhet te kene lene nga mbrapa keto perendi neper Tekstet e Piramides?
Gjate leximeve te mija midis Rrjeshtave me arkaike – kisha hasur disa metafora qe dukeshin se i referoheshin kalimit te epokave te kohes precesionale. Keto metafora dalloheshin nga materiali tjeter pasi ato ishin shprehur ne nje terminologji qe tashme per mua ishte bere familjare: ate te nje gjuhe shkencore arkaike te identifikuar nga Santillana dhe von Dechend ne Mullirin e Hamletit.

Lexuesit duhet ti kujtohet qe nje ‘diagrame’ kozmike e kater mbeshtetesve te qiellit ishte njera nga idete standarte te perfshira ne ate gjuhe te lashte. Qellimi i saj ishte qe te asistonte vizualizimin e kater vijave imagjinare te menduara si nje skelet, duke suportuar dhe percaktuar epoken precesionale boterore. Keto ishin ato qe astronomet i quajne ‘kolure ekuinoksial dhe solsticial’ (kolure sipas gjuhes se astronomise eshte njeri nga dy rrathet e medhenj te sferes qiellore qe nderthuren me njeri tjetrin ne pole, njeri qe kalon neper dy ekuinokset ndersa tjetri neper dy solsticet - Darius) dhe qe shiheshin sikur kercenin poshte nga veriu qiellor i cili per nje periudhe prej 2160 vjet cdo kohe, dielli do lindte gjithmone ne ekuinokset pranverore dhe vjeshtore si dhe solsticet verore dhe dimerore.

Tekstet e Piramides duket se permbajne disa versione te kesaj diagrame. Vec kesaj, sic ndodh shpesh me mitet parahistorike te cilet transmetojne te dhena te forta astronomike, simbolizmi precesional eshte i gershetuar ngushte me imazhe te dhunshme shkaterrimesh tokesore – sic eshte dhe sugjerimi qe ‘prishja e mullirit te qiellit’ i cili eshte ne tranzicion cdo 2160 vjet nga nje epoke zodiakale ne tjetren, mund te sjelle nen kushte te caktuara influenca katastrofike ne ngjarjet tokesore. Per kete arsye thuhej se:

Ra-Atum, zoti i cili krijoi vetveten, fillimisht ishte mbret mbi perendite e njerezit sebashku por njerezimi u rebelua ndaj mbreterimit te tij pasi ai po plakej, kockat e tij u bene argjend, mishi i tij u be ar ndersa floket u bene lapis lazuli.

Kur ai e kuptoi se cfare po ndodhte, Perendia e moshuar Diell (kaq i ngjashem me Tonatiuh, Dielli i Peste gjakpires i Actekeve) vendosi qe ai do ndeshkonte kete rrebelim duke vrare pjesen me te madhe te njerezimit. Mjeti qe ai zgjodhi per hakmarrjen e tij ne ate kohe u simbolizua me nje luaneshe te terbuar per gjak dhe po ashtu si perendesha e frikshme me koke luani Sekhmet e cila ‘villte zjarr nga goja dhe masakronte njerezimin me nje ekstaze mizore.’

Shkaterrimi i frikshem zgjati pareshtur per nje kohe te gjate. Me ne fund Ra nderhyri per te shpetuar jetet e ‘ te mbeturve’, paraardhesit e njerezimit te sotem. Kjo nderhyrje u be ne formen e nje permbytje te cilen luanesha e etur e shijoi dhe me pas ra ne gjume. Kur u zgjua ajo nuk ishte me e interesuar te vazhdonte shkaterrimin dhe me ne fund paqja ra mbi boten e shkaterruar. Nderkohe Ra kishte vendosur qe ‘te largohej’ nga ajo qe kishte mbetur prej krijimit te tij: ‘Tani qe largohem e kam shpirtin te merzitur nga qendrimi me Njerezimin. Vrava pothuajse te gjithe deri ne fund dhe numri i [paperfillshem] i te mbeturve nuk eshte me problemi im...’

Me pas Zoti Diell i ngjit ne qiell mbrapa perendeshes – qiell Nut e cila (per hir te metafores precesionale qe eshte gati te perdoret) kishte transformuar veten ne nje lope. Perpara shume kohe – ne nje analogji te afert me ‘pemen – bosht’ qe ‘dridhej’ duke xhiruar me terbim tek mulliri i Hamletit - lopa ‘filloi te kishte marramendje dhe te dridhej pasi ajo ishte shume lart mbi toke.’ Kur ajo u ankua tek Ra per kete vendosje te rrezikshme te saj ai urdheroi, ‘Le te vendoset djali im Shu poshte Nut qe te ruaje ate ne mbeshteteset qiellore – te cilat ekzistojne ne mugetire. Vendose ate mbi koken tende dhe mbaje aty.’ Sapo Shu kishte zene vend poshte lopes dhe e kishte stabilizuar trupin e saj per disa momente, ‘qiejt siper dhe toka posht u bene nje qenie e vetme’. Ne te njejten kohe, ‘kater kembet e lopes, sic komentoi egjyptologu Wallis Budge ne studimin e tij klasik Perendite e Egjyptianeve, ‘u krijuan kater mbeshteteset e qiellit ne kater pikat kardinale’.

Si shumica e studiuesve, Budge ne menyre te kuptueshme supozoi se ‘pikat kardinale’ per te cilat i referohej ne kete tradite te Egjyptit te Lashte kishte nje konotacion strikt tokesor dhe se ‘qielli’ nuk perfaqesonte asgje me shume se qielli siper kokave tona. Ai e mori per te qene se pika e metafores eshte perdorur per ne qe te perfytyrojme kater kembet e lopes si te pozicionuara ne kater pikat e busulles – veri, jug, lindje dhe perendim. Ai po ashtu mendoi se – madje edhe sot e kesaj dite vetem disa egjyptologe mund te mos bien dakort me te – prifterinjte mendjethjeshte te Heliopolis faktikisht kishin besuar se qielli kishte kater qoshe te cilat mbaheshin mbi kater kembe dhe se Shu, ‘qiellmbajtesi par exellence’ qendronte palevizur si nje shtylle ne qender te te gjithe nderteses.

E riinterpretuar nen driten e gjetjeve te Santillanas dhe von Dechend, Shu dhe kater kembet e lopes qiellore duken shume si komponentet e nje simboli shkencor arkaik qe pershkruan skeletin e nje epoke precesionale boterore – boshtin polar (Shu) dhe koluret (kater kembet ose shtyllat qe percaktojne pikat kardinale ekuinoksikale dhe solsticiale vjetore perreth diellit). Per me teper eshte tunduese te spekullosh se kush nga epokat boterore po sinjalizohej ketu...

Me perfshirjen e nje lope mund te kete qene Epoka e Demit ndonese egjyptianet e kane ditur mire ndryshimin midis demit dhe lopes. Por nje pretendues me i mundshem – natyrisht ne nje kuptim simbolik – eshte Epoka e Luanit nga rreth 10.970 deri ne 8810 p.e.s. Arsyeja eshte se Sekhmet, agjenti i shkaterrimit te Njerezimit per te cilin kemi referencen ne mit, ka patur forme luaneshe. Ska menyre me te mire sesa te simbolizosh lindjen e veshtire te epokes se re boterore te Luanit duke e pershkruar ardhjen e saj si nje luan mizor, vecanerisht kur Epoka e Luanit perputhet me shkrirjen e befte perfundimtare te Epokes se fundit te Akullnajave gjate te ciles nje numer shume i madh lloje kafshesh ne gjithe globin u zhduken dhunshem dhe krejt papritur. Njerezimi i mbijetoi permbytjeve gjigande dhe termeteve si dhe ndryshimeve te menjehershme klimaterike por ka mundesi qe te mbijetuarit dhe rrethanat ishin shume te kufizuara ne numer.

[Darius]

TRENI I DIELLIT DHE BANORET E SIRIUS





Natyrisht qe aftesia per te njohur dhe percaktuar epokat precesionale boterore ne mite le te kuptohet se Egjyptianet e Lashte zoteronin nje astronomi me te mire vezhguese dhe nje kuptim me te sofistikuar te mekanikes se sistemit diellor sesa cdo popullsi tjeter e lashte e cila eshte konsideruar si e afte per te bere nje gje te tille. Nuk ka asnje dyshim se dituria e nje kalibri te tille, nese ka ekzistuar, duhet te jete respektuar shume nga Egjyptianet e Lashte te cilet me pas e transmetuan nga gjenerata ne gjenerate ne nje menyre sekrete. Ne fakt kjo detyre e ruajtes se ketij misteri te madh duhet ti jete besuar rendit prifteror elitar te Heliopolis dhe duhet te kete kaluar brez pas brezi nepermjet nje tradite gojore dhe rishtare. Nese e ka gjetur rrugen e saj tek Tekstet e Piramides a nuk eshte e drejte te mendojme se forma e saj duhet te jete fshehur nepermjet perdorimit te metaforave dhe alegorive?

Eca ngadale permes dyshemese te pluhrosur te dhomes varr te Unas duke vene re qetesine qe mbizoteronte ne ajer dhe duke hedhur syte mbi mbishkrimet e zbehta ne ngjyre blu dhe te arte. Te shprehura ne nje gjuhe te koduar me mijera vjet perpara Kopernikut dhe Galileos, disa nga frazat e gdhendura ne keto mure dukeshin se ofronin informacione mbi natyren e vertete heliocentrike te sistemit diellor. Per shembull ne njeren prej tyre, Ra, Perendia Diell, ishte pershkruar si e ulur mbi nje fron te arte te rrethuar nga perendi me pak te fuqishme te cilat leviznin perreth tij pa nderprerje dhe qe thuheshin se ishin ‘ne trenin e tij’. Po ashtu ne nje fraze tjeter, Faraonit te vdekur i luteshin ‘qe te qendronte ne kembe ne krye te dy gjysmave te qiellit dhe te peshonte fjalet e perendive, ato te moshuarit qe vertiten rreth Ra-se.

Nese ‘te moshuarit’ dhe ‘perendite rrethuese’ qe vertiteshin perreth Ra-se do provohen te jene pjese e nje terminologjie qe i referohet planeteve te sistemit tone diellor, autoret origjinale te Teksteve te Piramides duhet te kene patur akses ne disa te dhena astronomike jashtezakonisht te avancuara. Ata duhet te kene ditur qe toka dhe planetet rrotullohen perreth diellit dhe jo e anasjellta. Por ketu del nje problem pasi as Egjyptianet e Lashte ne cdo etape te historise se tyre dhe as pasuesit e tyre, Greket apo dhe me pas me europianet deri ne Rilindje, nuk kane patur ne zoterim te dhena kozmologjike te cilat mund ti afroheshin sadopak atyre qe permendem. Pra si mund te shpjegohet prania e tyre ne nje perberje e cila daton ne kohe ne agimin e civilizimit Egjyptian?

Nje tjeter (dhe mbase ka lidhje) mister ka te beje me yllin Sirius te cilin Egjyptianet e identifikonin me Isis, motren dhe bashkeshorten e Osiris dhe nenen e Horus. Ne nje fraze qe i drejtohet vete Osiris, Tekstet e Piramides thone:

Motra jote Isis erdhi tek Ty per te bashkuar dashurine e saj per ty. Ti e ule ate mbi veten tende dhe bashkove trupin tend me te dhe ajo u mbars me nje djale si ylli Sept (Sirius, Ylli Qen), Horus-Sept erdhi tek ti ne formen e Horus, banor i Sirius.

Natyrisht qe shume interpretime te kesaj fraze jane te mundeshme. Ajo qe me intrigoi ishte implikimi i qarte qe Sirius konsiderohej si nje qenie e dyfishte, ne nje fare menyre e krahasuar me nje grua ‘te madherishme me nje femije’. Per me shume mbas lindjes (apo mbarsjes) me ate djale, teksti ben nje percaktin duke na kujtuar se Horus mbeti nje ‘banor ne Sept’ duke sugjeruar mundesisht se ai ndejti afer nenes se tij. Sirius eshte nje yll i pazakonte. Ky yll i shndritshem, sidomos ne muajt e dimrit ne qiejt e nates se hemisferes veriore, perbehet nga nje sistem binar yjesh. Dhe ne fakt sic sugjerojne dhe Tekstet e Piramides, eshte nje ‘qenie e dyfishte’. Perberesi kryesor, Sirius-A eshte ai qe shohim ne. Sirius-B, ylli xhuxh qe vertitet rreth Sirius-A eshte absolutisht i padukshem me sy. Ekzistenca e tij u be e njohur per shkencen perendimore vetem ne vitin 1862 kur astronomi amerikan Alvin Clark e zbuloi me ndihmen e teleskopit me te avancuar te asaj kohe. Si ka mundesi qe shkruesit te cilet hartuan Tekstet e Piramides te kene patur informacion qe Sirius ishte dy yje ne nje?

[Darius]

Tek Misteri i Sirius, nje liber i rendesishem i botuar ne vitin 1976 e dija se autori amerikan Robert Temple kishte ofruar disa pergjigje te jashtezakonshme ndaj kesaj pyetje. Studimi i tij perqendrohej ne besimet tradicionale te tribuse se Dogoneve te Afrikes Perendimore – besime ne te cilet natyra binare e Sirius ishte e pershkruar me hollesi dhe ne te cilen detaji i sakte i pesedhjet viteve jepej per periudhen e orbites se Sirius-B perreth Sirius-A. Temple debaton me bindje se ky informacion teknik i nje cilesie te larte kishte kaluar tek Dogonet nga Egjyptianet e Lashte nepermjet nje procesi shkrirje kulturale dhe se jane Egjyptianet e Lashte ata te cilet duhet ti studiojme me vemendje per te marre pergjigje ndaj misterit te Siriusit. Ai po ashtu konkludon se Egjyptianet e Lashte duhet ta kene marre informacionin prej qenieve inteligjente nga rrajoni i Sirius.

Ashtu si dhe Temple, une kisha filluar te dyshoja se elementat e sofistikuar dhe te avancuar te shkences Egjyptiane merrnin kuptim veten nese ato shiheshin si pjese e nje trashegimie. Por ne ndryshim nga Temple nuk mendoja me urgjence qe kjo trashegimi duhej ti atribuohej jashtetokesoreve. Ne mendjen time njohuria e pazakonte mbi yllin qe mesa duket kae patur prifterinjte Heliopolitane shpjegohej me llogjikisht si nje trashegimi e nje civilizimi te humbur njerezor i cili ne kundershtim me historine aktuale, kishte arritur nje nivel te larte avancimi teknologjik ne nje lashtesi shume te hershme. Mua me dukej se ndertimi i nje instrumenti ne gjendje qe te dallonte Sirius-B nuk duhet te kete qene pertej mundesive te eksploratoreve te panjohur nga te cilet buruan dhe hartat mahnitese te botes prehistorike te diskutuara ne Pjesen e Pare. Po ashtu, astronomeve dhe matesve te panjohur te kohes te cilet i lane si trashegim Majave te Lashte nje kalendar te nje kompleksiteti magjepes, nuk duhet ti kete trembur aspak krijimi i nje sere te dhenash mbi levizjen e trupave qiellore gje e cila duhet te kete qene patjeter rezultat i nje vezhgimi mijera vjecar dhe nje monument me numra shume te medhenj te cilet dukeshin me te pershtatshem per nevojat e nje shoqerie komplekse teknologjike sesa per ato te ‘mbreterise primitive te Amerikes Qendrore’.





MILIONA VJETE DHE LEVIZJA E YJEVE




Po ashtu numra shume te medhenj paraqiten dhe ne Tekstet e Piramides, si per shembull ne simboliken e ‘lundres se miliona viteve’ ne te cilen Perendia Diell thuhej se udhetonte neper hapesiren boshe dhe pa ajer nderyjore. Thoth, perendia e urtesise (‘ai qe llogarit ne qiell, numeruesi i yjeve, matesi i tokes’) ne menyre specifike i ishte dhene fuqia qe te perjetesonte me miliona vjet jete faraonin e vdekur. Osiris, ‘mbreti i perjetesise, lordi i perhershem’, pershkruhej sikur gjate jetes se tij kalonte me miliona vjete. Dhe numra si ‘dhjetra miliona vjet’ (si dhe shifra te frikshme si nje milion miliona vjet) shfaqeshin aq shpesh sa te sugjeronin se te pakten disa elementa te kultures se Egjyptit te Lashte duhet te kene evoluar si nevoje e njerezve me mendje shkencore dhe gjate kalimit te nje kohe te pamase.

Njerez te tille natyrisht qe duhet te kene patur nevoje per kalendare te persosur – ne gjendje qe te thjeshtezonte llogaritje komplekse dhe te sakta. Pra nuk ishte aspak surprizuese te mesoje se Egjyptianet e Lashte ashtu si dhe Majat kane qene ne zoterim te nje kalendari te tille dhe se e kuptuara e ketij kalendari prej tyre me kalimin e epokave duhet te kene shkuar drejt zbehjes ne vend qe te ndricohej me shume. Ishte joshese te shikoje gjithe kete skenar si nje erozion gradual te nje korpusi diturie te trasheguar jashtezakonisht shume kohe me pare, nje pershtypje e mbeshtetur nga vete Egjyptianet e Lashte te cilet nuk e fshihnin aspak faktin qe kalendari ishte nje trashegim te cilin ata e kishin marre ‘nga perendite’.

Ne kapitujt e ardhshem do i shqyrtojme me me detaje identitetin e mundshem te ketyre perendive. Kushdo te kene qene ata duhet te kene shpenzuar nje sasi shume te madhe te kohes se tyre duke vezhguar yjet dhe ne vecanti arriten te grumbullonin dhe themelonin nje dije te avancuar dhe te specializuar mbi yllin Sirius. Nje evidence e metejshme ne lidhje me kete erdhi ne formen e dhurates me te dobishme kalendarike qe sic supozohet ju dha Egjyptianeve nga perendite: Cikli Sothic (ose Sirian).

Cikli Sothic bazohej ne ate qe ne zhargonin teknik quhet ‘kthimi periodik i lindjes heliakale te Siriusit’, e cila eshte shfaqja e para e ketij ylli mbas nje mungese sezonale, duke lindur ne agim vetem pak para diellit ne pjesen lindore te qiellit. Ne rastin e Siriusit intervali midis nje lindje te tille dhe tjetres perputhet saktesisht me 365.2 dite – nje numer harmonikisht matematikor i pakomplikuar nga pika te tjera decimale dhe qe eshte vetem 12 minuta me i gjate se viti diellor.

Gjeja interesante ne lidhje me Sirius eshte se midis 2 mije yjeve te llogaritur qe shihen me sy ne qiell, ai eshte i vetmi i cili lind ne menyre heliakale ne kete interval te rrumbullakosur preciz prej 365 e nje cerek ditesh – nje prodhim unik i ‘levizjes se tij’ (shpejtesia e vete levizjes se tij ne hapesire) e kombinuar me efektet e precesionit te ekuinokseve. Vec kesaj dihet se dita e lindjes heliakale te Sirius – Dita e Vitit te Ri ne kalendarin e Egjyptianeve te Lashte – tradicionalisht llogaritej ne Heliopolis ku ishin hartuar Tekstet e Piramides dhe lajmeruar para kohe tek te gjithe tempujt me te medhenj poshte e larte rrjedhes se Nilit.

Me kujtohej se Sirius ne Tekstet e Piramides i referohej si ‘emri i saj i Vitit te Ri’. Sebashku me fraza te tjera shume kuptimplote (p.sh. 669) kjo konfirmonte faktin se kalendari Sothic ishte te pakten po aq i vjeter sa dhe vete Tekstet dhe se origjina e tyre shtrihej mbrapa ne kohe, ne thellesine e madhe te lashtesise. Pra kjo eshte enigma e madhe: ne nje epoke kaq te hershme, kush mund te kete zoteruar mjetet dhe menyren e duhur per te vezhguar dhe mbajtur shenim mbi koincidencen e periudhes prej 356.25 dite me lindjen heliakale te Sirius – nje koincidence e pershkruar nga matematicieni francez R.A. Schwaller de Lubicz si nje ‘fenomen i jashtezakonshem teresisht qiellor’ ?

Nuk na mbetet gje tjeter vecse te admirojme nje shkence ne gjendje qe te zbuloje nje koincidence te tille. Ylli i dyfishte i Sirius ishte zgjedhur pasi ishte i vetmi yll qe pershkon distancen e duhur dhe ne drejtimin e duhur ne ndryshim nga yjet e tjere. Ky fakt, i njohur mijera vjet para epokes tone dhe i harruar deri ne ditet tona, natyrisht qe kerkon nje vezhgim te jashtezakonshem dhe tejet te zgjatur.

Ishte nje trashegim i tille – i perftuar neper shekuj gjate vezhgimeve precize astronomike dhe dokumentim shkencor – qe mesa duket ka perfituar Egjypti qe nga fillimi i periudhes historike dhe qe u paraqit dhe ne Tekstet e Piramides. Edhe ketu kemi te bejme me nje mister...

[Darius]

KOPJE APO PERKTHIME?




Ne 1934, viti i vdekjes se tij, Wallis Budge, ish Ruajtesi i Antikiteteve Egjyptiane ne Muzeumin Britanik dhe autori i nje fjalori autoritativ mbi hieroglifet gjate nje shkrimi te tij ben kete deklarate pohuese:

Tekstet e Piramides jane te mbushura me veshtiresi te cdo lloji. Kuptimi i sakte i nje numri te madh fjalesh te gjetura ne to eshte i panjohur... Ndertimi i fjalise shpesh shkaterron cdo perpjekje per perkthim dhe kur permban fjale te tera te panjohura atehere shnderrohet ne nje gjeagjeze te pazgjidhshme. Eshte e arsyeshme vetem te supozosh se keto tekste jane perdorur rendom per qellime funerale por eshte shume e qarte se periudha e perdorimit te tyre ne Egjypt ishte dicka me shume se njeqind vjet. Pse u filluan te perdoren krejt papritur ne fund te Dinastise se Peste dhe u nderprene se perdoruri ne fund te Dinastise se Gjashte, kjo eshte e pashpjegueshme.

A ka mundesi qe pergjigjia te jete qe ato ishin kopje te nje literture me te hershme te cilen Unas, faraoni i fundit i Dinastise se Peste, sebashku me disa nga pasardhesit e tij te Dinastise se Gjashte u perpoqen ti perjetesonin ne gur ne dhomat varre te piramidave te tyre? Budge mendon qe po dhe po ashtu mendonte se evidencat sugjeronin se te pakten burimi i disa nga keto dokumenta duhet te kete qene jashtezakonisht i vjeter:

Disa rrjeshta permbajne evidenca se shkruesit qe nxorren kopjet te cilat u perdoren per tu gdhendur nuk kuptonin ate qe shkruanin... Pershtypja e pergjithshme eshte se prifterinjte te cilet hartuan kopjet kane nxjerre pjese nga dokumenta te ndryshme te epokave te ndryshme dhe qe kane patur permbajtje te ndryshme...

E gjitha kjo te nxjerr ne konkluzionin se dokumentat origjinale, cfaredo te kene qene ato, duhet te kene qene shkruar ne nje forme arkaike te gjuhes se Egjyptit te Lashte. Por sidoqofte ishte dhe nje mundesi tjeter alternative te cilen Budge deshtoi ta merrte ne konsiderate. Po sikur te supozojme se detyra e prifterinjve ishte jo vetem te kopjonin materialin por edhe ta perkthenin ate ne tekste hieroglife i cili fillimisht ka qene i perbere sebashku me nje gjuhe tjeter? Nese kjo gjuhe kishte perfshire nje terminologji teknike dhe referenca ndaj artifakteve dhe ideve per te cilat nuk ekzistonte ndonje term ekuivalent ne gjuhen e Egjyptit te Lashte atehere kjo do shpjegonte faktin e pershtypjes se cuditshme qe te krijonin disa nga shprehite. Per me shume nese kopjimi dhe perkthimi i dokumentave te burimit origjinal eshte kompletuar ne fund te Dinastise se Gjashte atehere eshte e lehte te kuptohet pse nuk u gdhenden me ‘Tekste Piramide’: projekti u perfundua kur arriti qellimin e tij – qe duhet te kete qene krijimi i nje dokumenti te perhershem ne hieroglife te nje literature te shenjte e cila ishte shume e vjeter edhe ne kohen kur Unas mori fronin e Egjyptit ne vitin 2356 p.e.s.





DOKUMENTAT E FUNDIT TE EPOKES SE PARE?




Per shkak se donim te pershkonim pjesen me te madhe te rruges per ne Abydos perpara se te binte nata, Santha dhe une vendosem me kembengulje qe t’i riktheheshim udhetimit. Ndonese fillimisht patem si qellim te kalonim vetem pak minuta, vrengesia solemne dhe zerat e lashte te dhomes varr te Unas kishte pergjumur ndjesite tona dhe qe nga momenti i mberritjes kishin kaluar pothuajse dy ore. U larguam nga varri duke u ngjitur neper kalimin e ngushte dhe te shkallezuar qe te conte drejt daljes ku ndaluam per nje hop qe te na mesoheshin syte me driten e forte te mesdites. Ndersa benim kete gje pata mundesi t’i hidha nje sy dhe vete piramides e cila ishte katandisur ne nje gjendje te rrenuar dhe te mjeruar saqe forma e saj origjinale mezi sa shquhej. Pjesa qendrore, e katandisur dicka me shume se nje grumbull i papershkrueshem rrenojash, dukej qarte qe ishte e nje kualiteti te dobet madje edhe blloqet ballore – disa prej te cileve ishin ende te paprekur – ju mungonte eleganca dhe artizanati i kujdesshem i demonstruar tek piramidat me te vjetra te Gizes.

Kjo ne terma konvencionale historike ishte e veshtire per tu shpjeguar. Nese procesi normal evolutiv qe mbizoteron zhvillimin e aftesive arkitektonike dhe ideve ka qene i pranishem ne Egjypt atehere duhej pritur qe e verteta te ishte krejt e kunderta: dizajni, inxhinjeria dhe ndertimi i Piramides se Unas duhet te ishte superiore nga ato te grupit te Gizes qe sipas kronologjise ortodokse ishin ndertuar dy shekuj perpara.

Fakti aspak komfortues qe ishte e kunderta (p.sh. Giza ishte ‘me mire’ se Unas dhe jo e anasjellta) kishte sjelle sfida te veshtira per Egjyptologet dhe ngrinte pyetje per te cilat nuk eshte dhene asnje pergjigje e kenaqshme. Per te perseritur problemin kryesor: cdo gje ne lidhje me tre piramidat mahnitese dhe madheshtore te Khufu, Khafre dhe Menkaure deshmonte qe ato ishin frut i nje eksperience inxhinjerike dhe arkitektonike te akumuluar per qindra e mbase dhe per mijera vjet. Kjo nuk mbeshtetej nga evidencat arkeologjike gje qe nuk le asnje dyshim se ato ishin midis piramidave me te hershme te ndertuara ne Egjypt – me fjale te tjera, ato nuk ishin produkt i nje faze pjekurie te eksperimenteve te ndertimit te piramidave te atij vendi por ne menyre jo normale ishin krijim i hapave te pare te zhvillimit te tij.

Po ashtu nje tjeter mister shfaqej hapur duke kerkuar pergjigje. Ne te treja piramidat e medha te Gizes, Dinastia e Katert e Egjyptit kishte lartesuar ndertime te perjetesise - monumente te gurte te paprecedente dhe te paarritshem, me qindra kembe te larte, me peshe disa miliona tone sejcila dhe qe permbante shume detaje jashtezakonisht te avancuara. Qe nga ajo kohe nuk u ndertua me ndonje piramide qe mund te krahasohet me to. Por vetem pak kohe me pas, poshte superstruktures me te vogel dhe te rregjosur te piramidave te Dinastise se Peste e te Gjashte, u krijua ne dukje ne menyre te vullnetshme nje Dhome Arkivore: nje ekzibicion permanent i kopjeve ose perkthimeve te dokumentave arkaike gje qe ne ate kohe ka qene nje kryeveper e pakrahasueshme dhe e paarritshme arti shkrimor dhe hieroglifor.

Shkurtimisht, ashtu si dhe piramidat ne Giza, duket se Tekstet e Piramides u shfaqen pa asnje paraardhes te dukshem dhe zinin vendin kryesor per te pakten njeqind vjet deri sa ‘pushuan se ekzistuari’ per te mos u perdorur me kurre. Me sa duket mbreterit dhe dijetaret te cilit kishin stisur keto gjera kane patur dijeni se cfare po benin? Nese eshte keshtu atehere mendjet e tyre duhet te kene patur nje plan dhe ata duhet te kene patur si qellim qe te shfaqnin nje lidhje te forte midis piramidave komplet pa mbishkrime te Gizes ( por teknikisht shume me te avancuara) me piramidat e Dinastise se Peste dhe te Gjashte. Po ashtu dyshoja se te pakten nje pjese e pergjigjes per kete problem mund te ndodhej ne fushe-piramiden e Dahshur te cilen e kaluam pesembedhjete minuta mbasi kishim dale nga Saqqara. Ketu ishin lokalizuar te ashtuquajturat Piramida e Perkulur dhe ajo e Kuqe. Ato i atriboheshin Sneferut, babait te Khufu dhe keto dy monumente (sipas cdo standarti nga me te ruajturat mire) ishin mbyllur per publikun vite me pare. Perreth tyre ishte ndertuar nje baze ushtarake dhe prej nje kohe te gjate eshte e pamundur qe te vizitohen – pa marre parasysh asnje rrethane, asnjehere...

Ndersa vazhdonim udhetimin tone drejt jugut, permes ngjyrave te ndezura te asaj dite Dhjetori, u pushtova nga ndjesi imponuese qe Lugina e Nilit ka qene skena e ngjarjeve dhe momenteve madheshtore per njerezimin kohe perpara sesa te fillonte historia e rregjistruar e njerezimit. Te gjitha dokumentat dhe traditat me te lashta te Egjyptit flisnin per ngjarje te tilla dhe i lidhin ato me epoken gjate te ciles zotat kishin sunduar token: perrallorja Epoka e Pare, e cila quhej Zep Tepi. Ne dy kapitujt e ardhshem do na duhet te hulumtojme keto arkiva.

[Darius]

KAPITULLI I DYZET E TRE





DUKE PARË PER EPOKEN E PARE





Ketu eshte ajo qe Egjyptianet e Lashte kane thene ne lidhje me Epoken e Pare, Zep Tepi, kur zotat sundonin vendin e tyre: Ata thoshin se ishte nje epoke e arte gjate te ciles ujrat e pafundme u mpaken, erresira e qemotshme u zhduk dhe njerezimi duke dale ne drite ju ofruan dhuratat e civilizimit. Ata po ashtu flisnin per qenie te ndermjetme midis zotave dhe njeriut – Urshu, nje kategori me e ulet perendish emri i te cilave do te thoshte ‘Vezhguesit’. Dhe ata ruanin ne menyre te vecante kujtese te gjalle te vete perendive, qenie te fuqishme dhe te bukura te quajtura Neteru te cilet jetonin ne toke sebashku me njerezimin dhe ushtronin pushtetin e tyre nga Heliopolis dhe sanktuare te tjera poshte e larte Nilit. Disa prej ketyre Neteru ishin meshkuj e te tjere femra por te gjithe zoteronin nje sere fuqishe te mbinatyrshme ku perfshiheshin aftesia per tu shfaqur sipas deshires si, meshkuj ose femra, kafshe ose zogj ose reptile, peme ose bime. Ne menyre paradoksale fjalet dhe detyrat e tyre duket se kane reflektuar pasionet dhe shqetesimet njerezore. Ndonese ata paraqiteshin me te fuqishem dhe inteligjent se humanet, besohej se ata mund te semureshin – madje edhe te vdisnin ose te vriteshin – ne rrethana te caktuara.





DOKUMENTA TE PREHISTORISE





Arkeologet jane te paepur qe epoka e zotave sic quanin Epoken e Pare Egjyptianet e Lashte nuk asgje me shume se nje mit. Por Egjyptianet e Lashte te cilet kane qene me shume te informuar per te kaluaren e tyre sesa ne, nuk ndanin te njejtin opinion. Dokumentat historike qe ata i ruanin ne tempujt me te respektuar permbanin nje liste te detajuar te te gjithe mbreterve te Egjyptit: lista qe emeronin cdo faraon te cdo dinastie dhe qe pranohen si te tilla dhe nga studiuesit sot. Disa nga keto lista shkonin mbrapa ne kohe edhe me shume duke mberritur pertej horizontit historik te Dinastise se Pare, ne thellesite e papershkueshme te nje lashtesie tejet te madhe. Shkaterrimit te epokave i kane mbijetuar dy lista te tilla dhe u hoqen nga Egjypti. Sot ato ruhen neper muzeumet Europiane. Me vone ne kete kapitull do na duhet ti shqyrtojme keto lista me me hollesi. Ato njihen respektivisht si Guri i Palermos (qe daton nga Dinastia e Peste – rreth shekullit te njezet e peste p.e.s.) dhe Papirusi i Torinos, nje dokument tempulli i Dinastise se nentembedhjete i gdhendur me nje forme kursive hieroglifesh e njohur si hieratike dhe qe daton ne shekullin e trembedhjete p.e.s.

Per me teper kemi deshmine e nje prifti Heliopolitan i quajtur Manetho. Ne shekullin e trete p.e.s. ai hartoi nje histori te zgjeruar dhe te respektuar te Egjyptit e cila paraqiste nje liste te zgjeruar te mbreterve per te gjithe periudhen dinastike. Ashtu si Papirusi i Torinos dhe Guri i Palermos, historia e Manethos shkonte shume mbrapa ne te kaluaren duke folur per nje epoke te larget kur zotat sundonin ne Luginen e Nilit. Teksti i plote i Manethos nuk ka mberritur tek ne por mesa duket kopje te tij kane qene ne qarkullim deri ne shekullin e nente te e.s. Per fat te mire disa fragmente ishin ruajtur ne shkrimet e kronikanit cifut Josephus (60 e.s.) dhe e shkrimtareve kristiane si Africanus (300 e.s.), Eusebius (340 e.s.) dhe George Syncellus (800 e.s.). Keto fragmente, sipas fjaleve te te ndjerit Profesor Michael Hoffman i University of South Carolina pajisin ‘strukturen per qendrimet moderne ne studimet e te kaluares se Egjyptit’.

Dhe kjo eshte shume e vertete. Sidoqofte Egjyptologet jane te pergatitur qe te perdorin Manethon vetem si burim per periudhen historike (dinastike) dhe refuzojne depertimin e cuditshem qe ai ben ne prehistori kur flet per nje epoke te larget te arte te Epokes se Pare. Pse duhet te jemi kaq selektiv ne besimin ndaj Manethos? Ku qendron llogjika kur pranojme tridhjet dinasti ‘historike’ nga ai dhe mohojme cdo gje tjeter qe ai thote per epoka me te hershme? Per me teper duke qene se ne e dime qe kjo kronologji eshte perligjur nga arkeologet, a nuk eshte paksa e papjekur per ne qe te pretendojme se kronologjia e tij para dinastike eshte e gabuar pasi germimet deri tani nuk kane nxjerre asnje prove qe ta konfirmoje?





PERENDI, GJYSEMPERENDI DHE SHPIRTRAT E TE VDEKURVE





Nese do mundesonin qe Manetho te fliste per veten e tij, nuk kemi zgjidhje tjeter vecse te kthehemi tek tekstet ne te cilat ruhen fragmentet e vepres se tij. Nje nga me te rendesishmet e ketyre eshte versioni Armen i Chronica te Eusebius. Fillon duke na informuar se ajo eshte nxjerre ‘nga Historia Egjyptiane e Manethos, i cili hartoi vepren e tij ne tre libra. Ato trajtojne Perendite, GjysemPerendite, Shpirtrat e te Vdekureve dhe mbreterit e vdekshem te cilet sunduan Egjyptin...’ Duke cituar direkt Manethon, Eusebius fillon me paraqitjen e nje liste zotash e cila konsiston ne thelb me shume te njohurit Ennead te Heliopolis – Ra, Osiris, Isis, Horus, Set dhe me tej:

Keta ishin te paret qe ndikuan ne Egjypt. Me pas mbreterimi kaloi nga njeri tek tjetri ne menyre te panderprere... gjate 13.900 viteve - ... Mbas Perendive, GjysemPerendite mbreteruan per 1255 vjet: dhe perseri nje tjeter linje mbreterish sundoi per 1817 vjet: me pas erdhen tridhjet mbreter te tjere te cilet sunduan per 1790 vjet: e perseri me pas erdhen dhjet mbreter qe sunduan per 350 vjet. Kjo u pasua nga sundimi i Shpirtrave te te Vdekurve... per 5813 vjet...’

Shuma e pergjithshme e te gjitha ketyre periudhave arrin ne 24.925 vjet dhe na con mbrapa ne kohe shume me teper se data biblike e krijimit te botes (qe vendoset diku ne mijevjecarin e peste p.e.s.). Por duke qene se e nxirrte gabim kronologjine biblike, kjo krijonte veshtiresi per Eusebius, nje komentues i patundur kristian. Por duke u menduar per nje moment ai arriti ta anashkalonte kete veshtiresi me nje menyre me te vertete frymezuese: ‘Viti qe e marr si vit henor perbehet nga 30 dite: ajo qe ne sot quajme muaj nga egjyptianet perdorej ne menyre formale si vit...’ Natyrisht qe ata nuk vepronin aspak keshtu. Por nepermjet ketij manovrimi Eusebius dhe te tjere ja dolen mbane qe te rrudhnin hapesiren e madhe kohore prej pothuajse 25.000 vjet ne nje shifer te mjerueshme prej pothuajse pak me shume se 2.000 vjet gje qe perputhej pa problem me kronologjine biblike ortodokse prej 2242 vjet, hapesire qe lejonte distancen midis Adamit dhe Permbytjes.

Nje teknike e ndryshme per te anashkaluar problemet shqetesuese qe dilnin nga kronologjia e evidencave te Manethos u vu ne jete nga murgu George Syncellus (800 e.s.). Ky komentues i cili bazohet vetem ne shkrime ofenduese shkruan, ‘Manetho, kryeprifti i tempujve te mallkuar te Egjyptit [na thote] per zota qe nuk kane ekzistuar kurre. Ata, thote ai, mbreteruan per 11.895 vjet...’

Disa numra te tjere interesante dhe kontradiktore shfaqen neper fragmente. Ne vecanti, Manetho thuhet se ne menyre te vazhdueshme ka paraqitur shifren madheshtore prej 36.525 vjet per te gjithe kohezgjatjen e civilizimit te Egjyptit, nga koha e zotave deri ne fund te dinastise se tridhjete (dhe e fundit) te mbreterve te vdekshem. Kjo shifer natyrisht qe perfshin 365.25 dite te vitit Sothic (intervali midis dy lindjeve te njepasnjeshme heliakale te Sirius, sic pershkruhet ne kapitullin e fundit). Me shume qellimisht sesa rastesisht kjo po ashtu perfaqeson 25 ciklet e 1460 viteve Sothice dhe 25 cikle prej 1461 citeve kalendarike (pasi kalendari civili i Egjyptit te Lashte ishte ndertuar per te paraqitur nje vit prej 365 ditesh saktesisht).

Pra cfare do te thote kjo? Eshte e veshtire te flasesh me siguri. Por ne morine e numrave dhe interpretimeve ka nje aspekt ne mesazhin origjinal te Manethos i cili na vjen i qarte dhe i forte. Ne ndryshim nga cdo gje qe na kane mesuar ne lidhje me renditjen progresive te historise, ajo qe duket se na thote eshte se qenie te civilizuara (zota ose njerez) kane qene te pranishem ne Egjypt per nje kohe jashtezakonisht te madhe perpara fillimit te Dinastise se Pare rreth vitit 3100 p.e.s.

[Darius]

DIODORUS SICULUS DHE HERODOTI




Ne daklaratat e tij Manetho gjen shume mbeshtetje ne rradhet e shkrimtareve klasike. Per shembull ne shekullin e pare p.e.s. historiani grek Diodorus Siculus vizitoi Egjyptin. Me te drejte ai pershkruhet nga C.H. Oldfather, perkthyesi i tij me i fundit, si nje ‘hartues jo kritik i cili perdori burimet e duhura duke i riprodhuar ato me besnikeri’. Ne nje gjuhe me te qarte kjo do te thote se Diodorus nuk eshte perpjekur qe te ushtronte paragjykimet dhe konceptet e tij ne materialet qe mblodhi. Per kete arsye ai eshte shume i vlefshem per ne pasi informatoret e tij perfshijne prifterinjte egjyptiane te cilet ai i pyeti ne lidhje me te kaluaren misterioze te vendit te tyre. Kjo eshte ajo qe ata i thane atij:

Fillimisht zotat dhe heronjte sunduan Egjyptin per me pak se 18.000 vjet, zoti i fundit qe sundoi ishte Horus, biri i Isis... Te vdekshmit kane qene mbreter te vendit te tyre, thone ata, per me pak se 5.000 vjet...

Le ti analizojme keto numra ma paragjykime dhe te shikojme se cfare nga sjellin. Diodorus shkroi ne shekullin e pare p.e.s. nese do udhetonim nga ky vit per 5.000 vjet kohe gjate te ciles ‘mbreterit te vdekshem’ mendohet se sunduan atehere arrijme deri ne vitin 5100 p.e.s. Nese shkojme edhe me shume mbrapa ne ohe ne fillimin e epokes se ‘zotave dhe heronjve’ gjejme se kemi mberritur ne vitin 23.100 p.e.s. kur bota vazhdonte te ishte e ngerthyer ne Epoken e Akullnajave. Kohe perpara Diodorus, Egjypti u vizitua nga nje tjeter historian i shquar grek, i madhi Herodot i cili jetoi ne shekullin e peste p.e.s. Edhe ai duket se u takua me prifterinjte dhe ja doli mbane qe te mesonte mbi traditat te cilat flisnin per pranine e nje civilizimi te larte ne Luginen e Nilit ne nje epoke te papercaktuar te larget. Herodoti i nenvizon keto tradita si nje periudhe tejet prehistorike ne civilizimin egjyptian ne Librin II te Historise. Ne te njejtin dokument ai po ashtu na ka paraqitur pa asnje koment, nje pjesez te cmuar informacioni i cili e ka origjinen tek prifterinjte e Heliopolisit:

Gjate kesaj kohe, thane ata, ishin kater raste kur dielli lindi pertej vendit te tij te zakonshem – dy here lindi aty ku tani perendon dhe dy here perendoi aty ku ai tani lind.

Cfare kuptimi ka kjo?
Sipas matematicienit Schwaller de Lubicz ajo qe Herodoti na transmeton (mbase ne menyre te pavullnetshme) eshte nje reference e mekur dhe e vaget e nje periudhe kohore – e cila eshte koha qe i duhet diellit te linde ne ekuinoksin vernal per te precesuar kundrejt hapesires qiellore nepermjet nje cikli e gjysem zodiaku. Sic kemi pare, dielli ekuinoksinal shpenzon rreth 2160 vjet ne sejcilin nga dymbedhjete konstelacionet zodiakale. Si rezultat nje cikel i plote i precesionit te ekuinokseve kerkon pothuajse 26.000 vjet qe te kompletohet (12 x 2160 vjet). Dhe nga kjo llogari del se nje cikel e gjysem kerkon perafersisht 39.000 vjet (18 x 2160 vjet).

Ne kohen e Herodotit dielli ne ekuinoksin vernal lindte pikerisht ne lindje pra ne agim duke patur ne sfond konstelacionin e Dashit kur ne te njejtin moment konstelacioni i Peshores ishte ne ‘krahun e kundert’, pra pikerisht ne perendim ku diellit do t’i duhej te perendonte dymbedhjete ore me pas. Nese e kthejme mbrapsht me gjysem cikli oren e precesionit - pra gjashte pjese te zodiakut ose rreth 13.000 vjet – do gjejme se mbizoteron nje konfigurim i kundert: tani dielli vernal lind pikerisht ne lindje te Pesohres ndersa Dashi gjendet pikerisht ne krahun e kundert, pra ne perendim. Edhe 13.000 vjet te tjera, situata permbyset perseri me diellin vernal qe lind ne Dashin dhe me Peshoren ne krahun e kundert.

E gjithe kjo llogari na con 26.000 vjet perpara kohes se Herodotit. Nese bejme nje hap mbrapa me 13.000 vjet te tjera, nje tjeter gjysem cikli precesional shkojme 39.000 perpara Herodotit, lindja vernale e diellit rikthehet tek Peshorja dhe Dashi perseri shkon ne krahun e kundert. E gjithe ideja eshte qe: me 39.000 vjet ne kemi nje hapesire kohore ne te cilen dielli mund te pershkruhet sikur ‘lind dy here aty ku tani perendon’, per shembull tek Peshorja ne kohen e Herodotit (dhe perseri tek 13.000 dhe tek 39.000 vjet me heret) dhe sikur ‘perendon dy here aty ku tani lind’, per shembull tek Dashi ne kohen e Herodotit (dhe perseri ne 13.000 dhe 39.000 vjet me heret). Nese interpretimi i Schwaller eshte korrekt – dhe ne fakt jane te gjitha mundesite qe te mendojme keshtu – atehere na sugjerohet se informacioni i prifterinjve i dhene historianit grek duhet te kete patur akses ne dokumenta shume te sakta mbi levizjen precesionale te diellit duke shkuar mbrapa 39.000 perpara kohes se tyre. Fotoja e meposhtme e tregon qarte







PAPIRUSI I TORINOS DHE GURI I PALERMOS






Numri prej 39.000 vjetesh perputhet cuditerisht shume afer me deshmine e Papirusit te Torinos (njera prej dy listave te mbijetuara te listes se mbreterve te Egjyptit te Lashte qe shkon mbrapa ne kohet prehistorike perpara Dinastise se Pare).
Fillimisht ne koleksionin e mbretit te Sardenjes, papirusi i brishte dhe pothuajse ne gjendje te therrmuar 3000-vjecar u dergua ne nje kuti, pa u paketuar, ne shtepine e tij aktuale, Muzeu i Torinos. Sic mund te parashikohet fare lehte ai mberriti aty i therrmuar ne pjese te panumerta. Studiuesit u detyruan te punojne me vite te tera per ti bashkuar pjeset dhe te nxirrnin nje kuptim te asaj qe mbetej dhe ne fakt ata kane bere nje pune te admirueshme. Sidoqofte me shume se gjysma e permbajtjes se ketij dokumenti te cmuar ishte e pamundur qe te rindertohej.

Cfare mund te kishim mesuar ne lidhje me Epoken e Pare nese Papirusi i Torinos do kishte mbetur i pademtuar?

Pjeset e mbijetuara jane ne fakt te mundimshme. Per shembull ne nje rregjister lexojme shpesh emrin Neteru, ku sejcili emer eshte i gdhendur ne nje tubi (permbyllje vezake) ne te njejten menyre si ajoo e adobtuar ne periudha te mevonshme per mbreterit historik te Egjyptit. Numri i viteve qe mendohej se cdo Neteru kishte mbreteruar po ashtu ishte i shkruar por shumica e tyre tashme mungojne nga dokumenti i demtuar. Ne nje tjeter kolone duket nje list e mbreterve te vdekshem te cilet sunduan ne pjesen e siperme dhe te poshteme te Egjyptit pas zotave por me pare se i supozuari unifikim i mbreterise nen drejtimin e Menes, faraoni i pare i Dinastise se Pare ne vitin 3100 p.e.s. Nga fragmentet e mbijetuara eshte e mundur qe te arrihet te percaktohet permendja e nente ‘dinasstive’ te ketyre faraoneve para dinastike midis te cileve ishin ‘te Pernderuarit e Memphis’, ‘te Pernderuarit e Veriut’ dhe se fundi, Shemsu Hor (Shoqeruesit ose Bashkudhetaret e Horus) i cili sundoi deri ne kohen e Menes. Dy rrjeshtat e fundit te kolones te cilat duket sikur perfaqesojne ose permbledhin cdo gje, jane tejet provokuese. Ato lexojne; ‘...te Pernderuarit Shemsu Hor, 13.420 vjet; Mbreterime perpara Shemus Hor 23.200 vjet; Totali 36.620 vjet’.

Lista tjeter e mbreterve qe trajton kohet prehistorike eshte dhe Guri i Palermos i cili nuk na con dhe aq mbrapa ne kohe si Papirusi i Torinos. Rregjistri i mbijetuar i tij me i hershem rregjistron mbreterite e 120 mbreterve te cilet sunduan Egjyptin e poshtem dhe te larte ne nje periudhe me te vonet pre-dinastike: shekujt menjehere perpara bashkimit te vendit ne vitin 3100 p.e.s. Perseri e themi qe nuk kemi asnje ide sesa informacion te metejshem, mbase qe i referohet nje periudhe edhe me te hershme, mund te jete shkruar fillimisht ne kete shtylle enigmatike prej bazalti te zi pasi edhe ky vete ne ditet tona nuk ka mberritur i pacenuar. Qe nga viti 1887 pjesa e vetme me e madhe ruhet ne Muzeumin e Palermos ne Sicili; nje pjese e dyte eshte ne Muzeumin e Kairos ne Egjypt; nje pjese e trete fare e vogel eshte Petrie Collection ne Universitetin e Londres. Keto pjese nga arkeologet pranohen se jane shkeputur nga qendra e nje monoliti i cili duhet te kete qene shtate kembe i gjate dhe dy kembe i larte (duke u lartuar ne anen e tij me te gjate). Gjithashtu, sic ka vezhguar nje autoritet:

Ka mundesi – madje me probabilitet te madh – qe nese do dinim se ku te kerkonim mund te gjenim pjese te tjera te ketij monumenti te pacmueshem. Ne gjendjen qe eshte ne perballemi me nje njohuri te mundshme qe nje dokument me emrat e cdo mbreti te Periudhes Arkaike ka ekzistuar, sebashku me numrin e viteve te mbreterimit perkates dhe ngjarjet kryesore qe kane ndodhur gjate mbajtjes se fronit. Dhe keto ngjarje ishin te hartuara ne Dinastine e Peste, vetem 700 vjet mbas Bashkimit, pra shkalla e gabimit sipas probabilitetit duhet te kete qene shume e vogel...

I ndjeri Profesor Walter Emery fjalet e te cilit sapo i shkruajta me siper ishte i interesuar ne lidhje me mungesen e detajeve kaq te nevojeshme qe kishin te benin me Periudhen Arkaike, 3200 p.e.s. deri ne 2900 p.e.s. pasi ishte dhe fokusi i interesit te tij te vecante. Duhet te permendim dhe faktin se cfare do te na kishte treguar Guri i Palermos mbi epoket e hershme nese do ishte i pacenuar dhe sidomos mbi Zep Tepin – epoken e arte te zotave.

Sa me shume penetrojme ne mitet dhe kujtesen e te kaluares se larget te Egjyptit dhe sa me shume i afrohemi Epokes se Pare, aq me i cuditshem behet terreni qe na rrethon... sic do shohim.

[Darius]

KAPITULLI I DYZET E KATER





PERENDITE E EPOKES SE PARE




Sipas teologjise Heliopolitane nente perendite fillestare qe u shfaqen ne Egjypt gjate Epokes se Pare ishin Ra, Shu, Tefnut, Geb, Nut, Osiris, Isis, Nepthys dhe Set. Femijet e tyre perfshijne figurat shume te njohura si Horus dhe Anubis. Per me teper, shoqerues te tjere te perendive qe njiheshin sidomos ne Memphis dhe Hermopolis ku kishte kulte te lashte dhe te rendesishem te dedikuara Ptah dhe Thoth. Keto perendi te Epokes se Pare ishin me plote gojen ne nje menyre ose tjetren zota te krijimmit te cilet i dhane forme kaosit nepermjet vullnetit te tyre hyjnor. Nga ky kaos ata formuan dhe populluan token e shenjte te Egjyptit ne te cilen per mijera vjet mbreteruan midis njerezve si faraone hyjnore. Cfare ishte ‘kaos’ ?

Prifterinjte Heliopolitane te cilet folen me historianin grek Diodorus Siculus ne shekullin e pare p.e.s. thonin, ne nje menyre qe te provokonte mendime te thella, se ‘kaosi’ ishte nje permbytje – e identifikuar nga Diodorus me permbytjen qe shkaterroi token te Deukalionit, figura greke per Noah.

Ne pergjithesi ata thone se nese gjate permbytjes e cila ndodhi ne kohen e Deukalionit shumica e gjallesave u shkaterrua, ka mundesi qe banoret e Egjyptit Jugor te kene mbijetuar me shume se cdo pjese tjeter... Ose nese, sic pretendojne disa, shkaterrimi i gjallesave u kompletua dhe ne toke u krijuan forma te tjera jetesore, perseri edhe ne nje rast te tille te supozuar gjenerata e pare e cdo gjeje te gjalle lidhet ngushte me kete vend...

Pse duhet te kete qene Egjypti kaq i bekuar? Didodorus iu tha se kishte te bente me vendndodhjen gjeografike, me ekspozimin e madh te rrajoneve jugore te saj ndaj nxehtesise se diellit dhe me shtimin e madh te rreshjeve te cilat sic thone mitet kishin qene prezent ne te gjithe boten mbas permbytjes: ‘Kur lageshtira nga rreshjet e shumta te cilat rane mbi njerezit e tjere u perzje me te nxehten e madhe e cila dominon ne Egjypt... ajri u be mese i pershtatshem per gjeneraten e pare te cdo gjallese...’

Eshte interesant fakti qe Egjypti gezon nje pozicion te vecante gjeografik: sic dihet shume mire, vijat e gjatesise dhe gjeresise gjeografike nderthuren poshte Piramides se Madhe (30° ne veri dhe 31° ne lindje) dhe pershkojne me shume toke te thate se cdo tjeter. Po ashtu eshte interesant fakti qe ne fund te Epokes se fundit te Akullnajave kur miliona milje katrore akujsh shkriheshin ne Europen Veriore, kur ngritja e nivelit te detrave permbyste zonat bregdetare ne te gjithe globin dhe kur volume gjigande lageshtie ngriheshin ne atmosfere nepermjet avullimit te fushave te akullta dhe shnderrohej ne rreshje, Egjypti per mijera vjet perfitoi nje lageshti dhe klime pjellore te jashtezakonshme. Nuk eshte aspak e veshtire te kuptohet sesi nje klime e tille duhet te jete kujtuar si ‘shume e pershtatshme per gjeneraten e pare te cdo gjallese’.

Pra lind pyetja: ne lidhje me te kaluaren, informacionin e kujt jemi duke marre nepermjet Diodorus dhe a eshte nje koincidence pershkrimi i klimes se favorshme te Egjyptit ne fund te Epokes se Fundit te Akullnajave nje rastesi apo eshte transmetimi i nje tradite jashtezakonishte e lashte – nje kujtese mbase per Epoken e Pare?





AFSHI I GJARPERIT HYJNOR





Ra mendohet se ka qene mbreti i pare i Epokes se Pare dhe mitet e lashta thone se persa kohe ai ishte i ri dhe i fuqishem, mbreteroi paqesisht. Por kalimi i viteve bene punen e tyre dhe si rezultat ne fund te sundimit te tij ai pershkruhet si i moshuar, i rrudhur, me trup e goje qe i dridhej dhe jargavitej pa pushim. Ra u pasua nga Shu si mbret ne toke por mbreterimi i tij ishte i tronditur nga komplotet dhe konfliktet. Ndonese ai i eleminoi armiqte e tij, ne fund ai ishte kaq i drobitur nga semundjet sa dhe me besniket e pasuesve te tij ngriten krye: ‘I lodhur nga mbreterimi Shu braktisi fronin duke ja kaluar ate djalit te tij Geb dhe u largua per ne qiej mbas nje stuhie te temerrshme e cila zgjati nente dite...’

Geb, faraoni i trete i shenjte ja doli mbane me sukses te mbante fronin e Shu. Po ashtu mbreterimi i tij ishte i tronditur dhe disa nga mitet duke pershkruar ate qe ndodhi reflektojne idiomen e cuditshme te Teksteve te Piramides ne te cilat duket se nje fjalor jo teknik perballet me nje shembelltyre komplekse teknologjike e shkencore. Per shembull, nje tradite vecanerisht e spikatur flet per ‘kutine e arte’ ne te cilen Ra kishte depozituar nje sere objektesh – te pershkruara respektivisht si ‘shkopi’ (ose bastuni) i tij, nje tufe nga floket e tij dhe uraeusi i tij (nje kober fishkellyese me kapucin e zgjatur, e realizuar ne ar dhe qe ishte e vendosur ne kapelen mbreterore).

Nje talisman i fuqishem dhe i rrezikshem, kjo kuti sebashku me permbajtjen e saj te cuditshme mbeti e mbyllur ne nje fortese ne ‘kufirin lindor’ te Egjyptit deri shume vjet mbas shkuarjes se Ra-se ne qiell. Kur Geb mori fuqine ai urdheroi qe kutia t’i sillej atij dhe te hapej ne praninen e tij. Ne momentin qe kutia u hap nje shkreptime zjarri ( i pershkruar si ‘afshi i gjarperit hyjnor’ la te vdekur ne vend gjithe shoqeruesit e Geb dhe e dogji keq mbretin-zot.

Eshte tunduese te mendosh qe ajo te cilen po hasim ketu mund te jete arkivimi i historise se keqfunksionimit te nje aparature te bere nga njeriu: nje permbledhje e konfuzuar dhe e cmeritur e nje aparature monstruoze e dizajnuar nga shkenctare te nje civilizimi te zhdukur. Ky spekulim shtohet edhe me shume nese marrim parasysh qe kjo nuk eshte e vetmja kuti e arte e botes antike e cila funksiononte si nje makine e paparashikueshme vdekjeprurese. Ka nje sere ngjashmerish me Arken e Marrveshjes (Ark of the Covenant) te cifuteve (qe po ashtu leshonte shkreptima zjarri duke lene te vdekur njerez dhe qe po ashtu ishte e veshur me ar dhe qe thuhej se nuk permbante vetem dy tabelat me Dhjete Urdheresat (Ten Commandments) por dhe ‘pocen e arte e cila kishte fuqi magjike dhe shkopin e Aaron.’)

Nje veshtrim i kujdesshem i pasojave te ketyre kutive te cuditshme e te mrekullueshme (dhe artifakteve te tjera ‘teknologjike’ qe gjejme ne traditat e lashta) eshte pertej qellimit te ketij libri. Por ajo qe ka rendesi per materialin qe trajtojme eshte nje atmosfere e vecante rreziku dhe pothuajse magjie teknologjike e cila duket se rrethon shume nga zotat e Enneades Heliopolitane. Per shembull Isis (gruaja dhe motra e Osiris dhe nena e Horus) rrethohet nga nje atmosfere laboratori shkencor. Sipas Papirusit te Chester Beatty ne Muzeun Britanik, ajo ishte ‘nje grua e mencur... shume me inteligjente se shume perendi... ajo dinte cdo gje ne toke dhe ne qiej.’ E njohur per aftesite e saj ne perdorimin e magjise dhe te shtrigonerise Isis kujtohet ne menyre te vecante nga Egjyptianet e Lashte si ‘e forte nga gjuha’ qe do te thote se komandonte me forcen e fjaleve ‘te cilat ajo i dinte ti thoshte sakte dhe nuk ngecte asnjehere ne fjalimin e saj dhe ishte perfekte ne te dyja, te jepte komanda dhe te thoshte fjale’. Me pak fjale ajo besohet se vetem nepermjet perdorimit te zerit te saj ishte ne gjendje qe te perkulte realitetin dhe ndryshonte ligjet e fizikes.

Te njejtat aftesi ndonese shume here me teper i atribohen dhe perendise se urtesise Thoth i cili ndonese nuk ishte nje anetar i Enneades Heliopolitane, ne Papirusin e Torinos dhe ne shkrime te tjera te lashta njihet si faraoni i gjashte (ndonjehere si i shtati) hyjnor i Egjyptit. Shpesh i perfaqesuar ne muret e tempujve dhe varreve si nje ibis ose nje njeri me koke ibisi, Thoth nderohej si nje force rregulluese pergjegjese per llogaritjet qiellore, si lordi dhe shumezuesi i kohes, shpikesi i alfabetit dhe zoteruesi i magjise. Ai ne vecanti ishte personifikimi i astronomise, matematikes, vezhgimin e yjeve dhe matesin e tokes’. Ai po ashtu konsiderohej si nje perendi e cila kishte kuptuar misteret e ‘cdo gjeje qe eshte fshehur nen kupolen qiellore’ dhe qe kishte aftesine te pasonte urtesine dhe dijen e tij ne individe te caktuar. Thuhej se ai i kishte shkruar dijet e tij ne libra sekrete dhe fshehur ne toke ne menyre qe te perdoren nga gjeneratat e ardhshme por qe te gjehen ‘vetem nga ata qe ja vlejne’ – te cilet do i perdornin zbulimet e tij per te miren e njerezimit.

Pra ajo qe del me qarte per Thoth, pertej kredencialeve te tij si nje shkenctar antik eshte rroli i tij si nje bamires dhe civilizues. Ne kete pikepamje ai ngjan shume me paraardhesin e tij Osiris, perendia e larte e Teksteve te Piramides dhe faraoni i katert hyjnor i Egjyptit ‘emri i te cilit u be Sah [Orion] kemba e te cilit ishte e gjate dhe hapi i madh, Presidenti i Tokes se Jugut...’

[Darius]

OSIRIS DHE LORDET E PERJETESISE





Zakonisht i quajtur neper tekste si neb tem ose ‘mjeshtri universal’ Osiris pershkruhet si nje human por edhe si superhuman qe vuan por qe ne te njejten kohe komandon. Gjithashtu ai shpreh dualizmin e tij thelbesor duke sunduar ne qiell (si konstelacioni i Orionit) dhe ne toke si nje mbret ne rradhet e njerezve. Ashtu si Viracocha ne Andet dhe Quetzalcoatli ne Ameriken Qendrore rruget e tij jane delikate dhe misterioze. Ashtu si dhe ata, ai eshte jashtezakonisht i gjate dhe pershkruhet gjithmone me nje mjeker rrethore hyjnie. Dhe po ashtu si ata, ndonese ka ne dispozicion fuqi te mbinatyrshme, ai eviton perdorimin e forces kudo ku eshte e mundur.

Ne Kapitullin e Gjashte pame se Quetzalcoatl, perendia-mbret i meksikaneve besohej se u largua nga Amerika Qendrore nepermjet detit duke lunduar mbi nje lunder gjarperinjsh. Pra eshte e veshtire qe te menjanosh nje ndjesi deja vu kur lexojme ne Librin Egjyptian te te Vdekurve qe banesa e Osiris qendronte po ashtu ‘mbi uje’ dhe qe kishte mure te bere nga ‘gjarperinj te gjalle’. Me e pakta, konvergjenca e simbolikes qe lidh keto dy perendi dhe dy rrajone shume larg njeri tjetrit eshte e habitshme. Por ka dhe paralele te tjera te qarta.

Detajet qendrore te historise se Osiris jane permendur ne kapitujt e me parshem dhe ska nevoje qe ti permendim ato perseri. Lexuesi nuk mund te kete harruar qe kjo perendi – perseri si Quetzalcoatl dhe Viracocha – kujtohej ne rradhe te pare si nje bamires i njerezimit, si prures i ndricimit dhe si nje lider i madh civilizues. Per shembull ai kreditohej sikur kishte ndaluar kanibalizmin dhe thuhej se kishte paraqitur agrikulturen tek Egjyptianet – ne vecanti kultivimin e grurit dhe te elbit – dhe qe i kishte mesuar ata artin e perpunimit te produkteve bujqesore. Duke qene se ai kishte nje preference per vererat e mira (mitet nuk thone se ku e mori ai kete preference) ai vendosi ‘t’i mesonte njerezimit kulturen e veres si dhe menyren sesi te mbillnin rrushin dhe te ruanin veren...’ Plus dhurates se jeteses se mire qe ai i solli subjekteve te tij, Osiris i ndihmoi ata qe te largoheshin nga ‘zakonet e tyre barbare dhe te mjera’ duke i pajisur me kode ligjesh dhe peruruar kultin e perendive ne Egjypt.

Kur kishte vendosur cdo gje ne rregull ai i dorezoi kontrollin e mbreterise Isis, u largua ne Egjypti per shume vjet dhe shetiti neper bote me qellimin e vetem, sic ju tha Diodorus Siculus,

Qe te vizitonte te gjithe token e banuar dhe te mesonte rracen e njeriut sesi te kultivonin veren dhe shinin grurin e elbin; pasi sic supozonte ai qe nese e bente njeriun qe te hiqte dore nga egersia e tyre dhe te adoptonin nje menyre me te hijshme jetese atehere ai do merrte nderimin e pavdeksise per shkak te diapazonit te bamiresive te tij...

Fillimisht Osiris udhetoi ne Etiopi ku i mesoi si te levronin token dhe te administronin prodhimet gjuetareve primitive qe takonte. Ai po ashtu nderrmori nje sere punimesh ne shkalle te gjere inxhinjerike dhe hiddraulike: ‘Ai ndertoi kanale, me porta mbyllese dhe rregullatore... ai ngriti brigjet e lumenjve dhe mori masa qe te ndalonte Nilin te permbyste...’ Me pas ai u drejtua per ne Arabi dhe qe aty ne Indi ku themeloi shume qytete. Kur shkoi ne Thrake ai aty vrau nje mbret barbar i cili refuzoi qe te adoptonte sistemin e tij te qeverisjes. Kjo ishte jashte karakterit te tij; ne pergjithesi Osiris kujtohet nga egjyptianet si person qe:

nuk kishte detyruar kurre njeri qe te pranonte mesimet e tij por nepermjet bindjes dhe miresjelljes dhe thirrje te perdorimit te arsyes ai ja doli mbane qe ti bente ata qe te vinin ne jete ate qe ai predikonte. Shume nga keshillat e tij te urta i transmetoheshin degjuesve te tij ne forme himnesh dhe kengesh te cilat kendoheshin nen shoqerimin e instrumentave muzikore.’

Perseri ngjashmerite me Quetzalcoatl dhe Viracocha jane te veshtira per tu menjanuar. Gjate nje kohe erresire dhe kaosi – ka shume mundesi qe te jete per shkak te nje permbytje – nje perendi mjekroshe ose njeri materializohet ne Egjypt (ose Bolivi, ose Meksike). Ai eshte i pajisur me nje pasuri te tere njohurishe praktike dhe aftesi shkencore, ato te nje lloji qe mundesohen vetem nga nje civilizim shume i avancuar, te cilat ai i perdor ne dobi te njerezimit. Ai, instiktivisht eshte i sjellshem por edhe i afte per ashpersi kur lind nevoja. Ai eshte i motivuar nga nje ndjenje e forte dhe mbasi ngriti shtabin e tij te pregjithshem ne Heliopolis (ose Tiahuacano, ose Teotihuacan) ai largohet me nje grup te zgjedhur shoqeruesish per te vendosur rendin dhe rivendosur balancen e humbur neper bote.

Duke e lene menjeane per momentin ceshtjen nese ne kete rast jemi duke trajtuar figurat e perendive apo njerezve, me nje pjelle imagjinate primitive apo me qenie te verteta prej mishi e kockash, mbetet fakt qe mitet flasin po ashtu per nje grup civilizuesish: Viracocha kishte ‘shoqeruesit’ e tij, sic i kishin dhe Quetzalcoatl dhe Osiris. Ndonjehere ka konflikte te egra te brendeshme midis ketyre grupeve dhe mbase dhe nje lufte per pushtet: betejat midis Seth dhe Horus dhe ato midis Tezcatlipoca dhe Quetzalcoatl jane shembuj te qarte. Gjithashtu pavaresisht se ku zhvillohen ngjaret mitologjike, ne Ameriken Qendrore, ne Ande apo ne Egjypt, rezultati eshte gjithnje i njejte; civilizuesi behet pre e nje komploti dhe ose perzihet ose vritet.

Mitet thone se Quetzalcoatl dhe Viracocha nuk u kthyen me asnjehere (ndonese, sic e kemi pare, kthimi i tyre ne Amerike pritej ne kohen e pushtimit spanjoll). Nga ana tjeter Osiris u kthye. Ndonese ai u vra nga Set menjehere mbas perfundimit te misionit te tij ne mbare boten qe ta bente njeriun qe ‘te hiqte dore nga egersia e tij’, ai fitoi perjetesi nepermjet ringjalljes ne konstelacionin e Orionit si zoti i plotfuqishem i te vdekurve. Qe nga ky moment duke gjykuar shpirterat dhe dhene nje shembull te pavdekshem te nje pergjegjesie dhe mbreterimi dashamires, ai dominoi fene (dhe kulturen) e Egjyptit te Lashte per te gjithe periudhen e historise se njohur te tij.






STABILITET I QARTE






Kush mund te imagjinoje se mund te kene arritur civilizimet e Andeve dhe te Meksikes nese dhe ato do perfitonin nga nje vazhdimesi kaq e fuqishme simbolike. Por sidoqofte nen kete kendveshtrim Egjypti mbetet i vecante. Ndonese Tekstet e Piramides dhe dokumenta te tjera deshmojne per nje periudhe percarje dhe tentativa uzurpimi nga Set (dhe shtatedhjet e dy konspiratoret e tij ‘precesionale’ ) ato po ashtu pershkruajne tranzicionin e mbreterimeve te Horus, Thoth dhe te faraoneve hyjnore me te vonet si relativisht te bute dhe te paevitueshem. Ky tranzicion u imitua gjate mijera vjeteve nga mbreterit e vdekshem te Egjyptit. Qe nga fillimi deri ne fund ata e pane veten si pasardhes te vijueshem dhe perfaqesues te gjalle te Horus, djali i Osiris. Ndersa gjeneratat zevendesonin njera tjetren supozohet se cdo faraon i vdekur ringjallej ne qiell si ‘nje Osiris’ dhe se cdo pasues ne fron behej nje ‘Horus’.

Skema e thjeshte, e sterholluar dhe stabel ishte tashme e evoluar plotesisht dhe me baza te forta ne fillim te Dinastise se Pare – rreth 3100 p.e.s. Studiuesit pranojne kete; pjesa me e madhe po ashtu pranojne se ajo qe kemi perpara eshte nje fe e sofistikuar dhe shume e zhvilluar. Por cuditerisht vetem fare pak egjyptologe ose arkeologe kane drejtuar pyetjen se nga dhe kur mori forme kjo fe. A nuk eshte mohim llogjik te supozosh se idete e mireformuara sociale dhe metafizike si ajo e kultit te Osiris ishin te formuara teresisht ne vitin 3100 p.e.s. kundrejt pretendimit te egjyptologeve qe thone se kjo mori forme gjate 300 vjeteve? Duhet te kete qene nje periudhe shume here me e madhe qe te mundesonte kete zhvillim, e perhapur ne mijera vjet dhe jo vetem disa qindra vjet. Gjithashtu sic kemi pare, cdo dokument i mbijetuar ne te cilin Egjyptianet e Lashte flasin direkt rreth te kaluares se tyre, specifikon qe civilizimi i tyre ishte nje trashegimi i ‘zotave’ te cilet ishin ‘te paret qe u vendosen ne Egjypt’.

Dokument ne brendesi nuk jane konsistente: disa i atribojne civilizimit egjyptian nje vjetersi me te madhe se te tjerat. Po sidoqofte te gjitha ne menyre te qarte dhe bindshem e drejtojne vemendjen tone ne nje epoke te larget, larg ne te kaluaren – nga 8000 deri pothuajse ne 40.000 vjet perpara themelimit te Dinastise se Pare. Arkeologet ngulin kembe se ne Egjypt nuk eshte gjetur asnjehere artifakt material qe te sugjeroje ekzistencen e nje civilizimi te zhvilluar ne nje kohe kaq te hershme por kjo ne fakt nuk eshte teresisht e vertete. Sic pame ne Pjesen VI nje grush objektesh dhe strukturash ekzistojne dhe qe nuk jane datuar ne menyre konkluzive nga asnje menyre shkencore. Qyteti i lashte i Abydos mban te fshehur nje nga me te jashtezakonshmet e ketyre enigmave te padatuara...