Faik Konica

[StormAngel]

Xhirimet tanime kane filluar: Faik Konica per here te pare ne nje film


"Filmin do ta ndertoje jo vetem me xhirime ne vendet ku Konica ka jetuar dhe punuar, por dhe me intervista te disa biografeve te tij”, thote Kujtim Gjonaj, regjisor i filmit
Jane gjendur para per t'u xhiruar nje sere filmash per figura te shquara te historise se shqiptareve. Se fundi eshte duke u pergatitur nje tjeter per Faik Konicen. Nga regjisori i njohur per biografi te tilla fimike, Kujtim Gjonaj, i cili gjithe jeten e tij eshte perpjekur te ruaj anet pozitive te figurave kombetare e ndonjehere edhe te fshehe te meta, sepse sic thote ai per gazeten “Koha jone”, keshtu eshte edukuar dhe sepse duhen ruajtur e mbrojtur figurat tona perballe atyre qarqeve te huaja qe i neperkembin ato.

Dhe keshtu ka bere edhe me Konicen, te cilit edhe pse i ka fshehur disa detaje eshte perpjekur qe ta jape shpirtin e tij kontradiktor, i cili pasi shan mire e mire Naim Frasherin e lavderon ate, apo pasi kritikon paq shqiptaret, i do si rralle kush ata etj. "Filmin do ta ndertoj jo vetem me xhirime ne vendet ku Konica ka jetuar dhe punuar, por dhe me intervista te disa biografeve te tij, nje nga te cilet Nasho Jorgaqi, apo dhe historiane si Sherif Delvina etj. Le te flasin ata per shpirtin kontradiktor te Konices. Cdo gje do ta le ne lirine e mendimit te tyre", thote Gjonaj, i cili deri tashme ka perfunduar xhirimet ne tre vende kryesore; ne Konice, Paris dhe Londer.

Ne Konice nuk gjeten asgje nga shtepia e vjeter, te dhena nuk kishte. U filmua nje shkolle e vjeter, ku duhet te shkonte Konica i vogel, nje kishe si dhe mjedisi i vjeter i kohes...

Ndersa ne Paris u filmuan kafenete me ne mode te intelektualeve ne Paris, ku shkonte dhe Konica, pensioni, apo dhe hoteli ne te cilin kishte banuar Konica, po vetem nga jashte sepse filmimet nga brenda kushtonin dhe fondet ishin te pakta. Aty banonin te tjere njerez, te shtepia nuk ruhej ndonje pllakate, regjisori Gjonaj gjithcka e gjeti nepermjet shenimeve te imta biografike shqiptare. "As Apollinerit nuk i kane ruajtur gje francezet, duhet te jemi te qarte per kete gje", thote regjisori Gjonaj.

Me pas xhirimet u zhvendosen ne Londer. Edhe aty e njejta situate. Jane filmuar nga jashte shtepia, kafene apo vendet ku shtypeshin gazeta apo libra per shqiptaret.

Nderkohe regjisori pret udhetimin e fundit per ne USA, aty ku Faik Konica ka kaluar pjesen me te madhe te jetes se tij jashte atdheut.

"Jemi duke pritur vizat nga Ambasada Amerikane dhe do te nisemi te xhirojme jeten qe Konica ka bere ne Amerike, vendin ku shtypej gazeta "Albania", seline qe ka pasur si ambasador i Mbreterise Shqiptare etj", perfundon regjisori.

Nga cfare ve re nga xhirimet e bera per nje figure si Faik Konica konstaton se mund te ishin bere dhe mjaft te tjera, me te hollesishme si per shembull hulumtime ne vendet ku ruhen arkivat e Konices, per te pare se c'gjendet ende ne to, ndoshta Konica ruhet ende i regjistruar ne nje nga familjet e hershme, apo mund te ishin bere xhirime ne mjediset e brendshme te pensionit ne Paris, Londer.

Nje film i ketij lloji atehere kur behet ose te behet ose me mire fare. "Ne kemi pasur ne dispozicion vetem 20 milione leke te vjetra, keshtu qe cfare mund te benim me pare me to", thote Kujtim Gjonaj. Ne te vertete ky film jo se nuk eshte i vlefshem, por ai eshte i paplote, ndaj me mire te ishin pritur fonde te tjera se sa te nxitohej. Megjithate Gjonaj perdor si argument faktin se ate nuk e ka interesuar aq elementi biografik, se sa zberthimi i natyres se Konices. Por megjithate ai ka shkuar ne gjithe keto vende pikerisht per te ilustruar elementin biografik, i cili ne fakt eshte marre i paplote.


Marre nga : Flaka

[Darius]

Faik Konica

Faik Konica është një nga personalitetet më në zë të kulturës dhe letërsisë shqiptare. Prozator dhe poet, publiçist dhe estetist, kritik letrar dhe përkthyes, ai me veprën e tij të shumanshme pasuroi dhe ngriti në lartësi të reja fjalën shqipe dhe mendimin letrar shqiptar. Njeri me dituri të madhe, dhe dhunti artistike, mjeshtër i hollë i gjuhës shqipe, F.Konica ka hyrë në historinë e kulturës sonë kombëtare jo vetëm si erudit e stilist i përkryer, por edhe si shkrimtar me vlera të shquara ideoartistike. I lindur në Konicë, më 15 mars 1875 në një familje të vjetër feudale mësimet e para ai i mori në vendlindje, në gjuhën turke, arabe dhe greke. Më vonë hyri në liceun perandorak francez të Stambollit për të kryer pastaj shkollën e mesme në Francë. Ndoqi studimet për filozofi në Dizhon dhe Paris. Fitoi disa konkurse, duke u nderuar me çmime për aftësitë e tij intelektuale jo të zakonta. Më 1912 u diplomua për letërsi në universitetin e Harvardit të SH.B.A. Faik Konica qysh i ri e lidhi jetën me veprën e tij dhe me lëvizjen kombëtare shqiptare. Pasi boton broshurën "Shqipëria dhe turqit" (1895) në Paris ai vendoset në Bruksel (Belgjikë), ku nxjerr revistën "Albania", kjo revistë politiko-kulturore dhe letrare u bë organi më i rëndësishëm e më me autoritet i Rilindjes sonë. E botuar në gjuhën shqipe, frënge dhe pjesërisht turke, si një enciklopedi e vërtetë, ajo propogandoi për vite me radhë (1897-1909) programin e lëvizjes kombëtare shqiptare, historinë dhe kulturën e popullit tonë. Më 1909 F.Konica, si u mbyll revista "Albania" në Londër, i ftuar nga atdhetarët shkon në SH.B.A. ku drejton gazetën "Dielli" edhe më pas gazetën "Trumpeta e Krujës". Me themelimin e Federatës "Vatra", më 1912 ai zgjidhet sekretar i përgjithshëm i saj. Faik Konica dhe Fan Noli, duke qenë udhëheqësit kryesorë të lëvizjes kombëtare shqiptare në SH.B.A., do të shkojnë në Londër për mbrojtjen e çështjes kombëtare në Konferencën e Ambasadorëve. Në kongresin shqiptar të Triestes (1913), që u mblodh për të kundërshtuar copëtimin e Shqipërisë nga armiqtë e saj, Konica u zgjodh kryetar. Gjatë Luftës së Parë Botërore dhe më pas, ai zhvilloi veprimtari të dendur diplomatike në dobi të atdheut, në Austri, Zvicër, Itali e gjetkë. Në 1921 u kthye në SH.B.A., ku u zgjodh kryetar i Federatës "Vatra", po ndërkaq në vitet 20 u lidh dhe ndikoi në lëvizjen demokratike që zhvillohej në Shqipëri. Këtë do ta bënte nëpërmjet gazetës "Dielli" dhe "Shqiptari i Amerikës". Me dështimin e Revolucionit Demokratik, me ardhjen e A.Zogut në fuqi, Konica u emërua ministër fuqiplotë i Shqipërisë në SH.B.A. Vdiq në Uashington në 14 dhjetor 1942.

[KoTeLja_VL]

Abetari shqip

Abetari shqip - shtet i tanishem i çeshtjes [gjendje e tanishme e çeshtjes]

Ne pak fjale, - me qellim por pa shprese qe t`u mbushim koken hamajve, zaptieve, te shtremberve e t`egerve, - duam te shkoqitim çeshtjen e abetares gjer me sot. I pari liber ne gjuhen tone dolli ne 1635, d.m.th. 256 vjet me perpara, ne Rome, prej Frengut te Bardhe (Dictionarium Latino-Epiroticum). [Autori me vone do zbulonte duke germuar ne arkivat e bibliotekes kombetare te Frances, vepren e Pjeter Budit "Speculum Confessionis" ose "Pasqyra e te rrefyemit" te shkruar, me te njetin alfabet, ne vitin 1621, pra 14 vjet me pare]. Ky liber perdori nje alfabet, i cili ka te ngjare se perdorej edhe me pare, se, po ta kish bere Frengu i Bardhe, do ta kish thene ne parethenie te librit te tij; pra duke heshtur, na rrefeu se alfabeti i tij nuk qe i ri. Me ate alfabet duallen gjer me sot shume libra, me te shumtet permbi fe, nje fjalor shqip e italisht disa mijera shtyllash, e me ate meson gjithe pjesa e Gegerise katolike. Te metat e atij alfabeti jane kryesisht dy: 1) Ka disa germa te vecanta qe nuk gjenden ne shtypshkronjat; 2) S`eshte i mjaftueshem per toskerishten.

Qe te mos e ngarkoj teper artikullin, shkoj e vij te viti 1879. Ne ate mot, Sulltani, per te ndezur ne Shqiperi nje zjarr kunder sllavizmit, cpoi disa "Meemure" shqiptare te mblidhen qe te bejne nje alfabet shqip. Keta, me leje te qeverise (turke), u mbluadhne. Ne mes tyre, hyri si thone e si do te mund te provojme nje dite - nje anetar i Moskovit, i cpuar me udhe nga patriarku grek. Kjo mbledhje kishte per detyre: 1) O te merrte alfabetin e Frengut te Bardhe, si 300 e sa vjetesh me te vjeter; 2) O te bente nje te ri, duke treguar te metat e alfabetit te vjeter; 3) O te mos i perseritte ato mangesi.

Mjerisht, mbledhja turko-moskove: 1) Nuk e mori alfabetin e Bardhit. 2) Nuk tha pse s`e mori. 3) I perseriti te keqiat e alfabetit te Bardhit. 4) Shtoi shume gabime te reja.

Qe te marrin vesh atdhetaret e kulluar se c`eshte ai alfabet i Stambollit, le te vene re keto: Alfabeti i Stambollit ka 36 germa. Nder keto jane: 1) shtate shkronja cirilike (sllave). 2) Pese shkronja greke. 3) Nje shkronje cirilike (sllave) koke-tatepjete. 4) Nje shkronje latine e vertitur. 5) Dy shkronja latine koke-tatepjete. 6) Nje shkronje latine e tredhur. Te tjerat jane latine. Lexuesi qe ka pake mendje, i sheh vete ndyresine e ketij alfabeti: 1) I bere me spica te Moskovit, na ve ne rend te popujve sllave. 2) I perzier me shtate menyra shkronjash, eshte i ndyre ne te pare, e i jep gjuhes nje hije te eger. 3) Nuk mund te botosh libra asgjekundi ne Evrope, vec po te blesh shkronjat perkatese dhe te paguash shume me shtrenjte. Kur desha te filloj nje te perkohshme shqipe gjashte vjet me pare, desherova pike-se-pari te perdor o alfabetin e vjeter te Shkodres, o alfabetin e Stambollit - te cilat do t`i rrefej ndoshta nje dite gjate e gjere, e atehere le te gjykojne shqiptaret c`jane ata njerez e c`jam une - nuk me tunden fare.

Me 1899, disa atdhetare te flakte te Shkodres u mblodhne, per te themeluar nje shoqeri te madhe per levrimin e gjuhes shqipe. Keta shqiptare krijuan nje alfabet, te cilin, edhe pse qe i aresyeshem edhe nga deshira e bashkimit, e muarem edhe ne dhe po e perdorim qe prej dy vjetesh tek revista "Albania"... Alfabeti i "Bashkimit" jo vetem shtypet lehtazi kudo, po eshte edhe i aresyeshem ne shume ane. Keto edhe njeqind te tjera tregojne se me alfabet te "Bashkimit" mbahet mire rrenja e fjaleve.

Tani cilat jane kundershtimet e meemureve kunder ketij alfabeti. Jane pese: 1) "Alfabeti i Stambollit eshte me i vjeter" -"Bashkt-ustuna, efendem!" Por alfabeti i Bardhit eshte 300 vjet me i vjeter. Pse nuk e mbajtet? Pra, edhe ju vete rrefyet se vjetersia nuk eshte argument i mjaftueshem per te mbajtur nje gje te lige. 2) "Alfabeti i Stambollit eshte me i perhapur". -Ato genjeshtra t`ia shisni nje tjateri, por jo mua. A e mirrni vesh? Nder 100, 90 nder shqiptaret e jashtem e perdorin kete alfabet qe perdorim ne, a me disa ndryshime. Ate te meemureve e perdorin 7 a 8 meemure, e nja 10 zaptienj kembe-qelbur te Toskerise. Po, si thote frengu, "qui n`entend qu`une cloche n`entend qu`un son". "Kush degjon vetem nje kembane, degjon vetem nje ze". E ju, duke folur gjithnje me ata 10 a 15 meemure e zaptienj, "u-hazdis" e kujtoni se kini me vete gjithe Shqiperine. 3) "Shkronjat e "Bashkimit" jane te shumta e nuk i meson dot populli". -Pergjigje: Alfabeti i "Bashkimit" ka 23 ose 24 shenja, kurse juaji ka 36, d.m.th. 12 me teper. 4) "Populli s`merr vesh se si dy shenja bejne nje tingull. I duket me lehte nje shenje per cdo ze". -Pergjigje: "Evet efendem, vallah bil`lah! Jini te mesuar me "xhin-cim-sin-shun", o mor te zinj, e jo populli po juve vete ju duket e veshtire te mblidhni dy shkronja per te treguar nje tingull. Se arabishtja e turqishtja qe ju kane hyre ne palce e ne gjak, per cdo tingull kane nje shenje. Fshataraku i Gjermanise pse meson, p.sh. kater shkronja -tsch- per te treguar tingullin ç? Fshataraku i Shqiperise pse te mos mesoje dy shkronja? Fshataret e Shqiperise kane mend, po Bashstenete s`mesoni dot ndoshta. 5) Me ne fund Meemuret na pyetne shume here: Pse "Albania" edhe "Bashkimi" nuk u muarne vesh ta kene alfabetin nje e te perbashket? -Me te vertet, ne nja dy a tre shkronja kemi ndryshim, por ai ndryshim nuk prish pune. Fundi alfabeti nje eshte. Rumania ka nje Akademi, e, megjithate, bota eshte ndare ne dy pjese per nje ndryshim te dy a tri shkronjave. Me vone edhe ku ndryshim do te pushoje. Alfabeti i "Bashkimit", per lirine qe i dha shqipes te shtypet apo te botohet kudo, per hijen europiane qe i dha shkrimit te gjuhes sone, per sherbime te tjera qe ka per te bere ne sy te botes, meriton me te vertet emrin ALFABETI KOMBETAR I QYTETERUAR. Alfabeti i Moskoveve e i Turqeve, i Meemureve e i zaptieve, i harbuteve e i ulefexhijve, me hijen aziatike e te ndyre qe ka, me pengese e botimit qe u sjell librave shqipe, s`meriton tjater emer pervec ALFABETI I EGER I HARBUTEVE. U be nevoje t`u thyejme hunden nje here harbuteve. Ne kane per te thene gje, te re, do t'u pergjigjemi. Po, ne zencin te kendojne per te mijten here kengen e zaptieve, nuk kemi kohe per te humbur.

[sweet_babe]

....................

[Faik Konitza]

Aq larg do te arri?!!!!!!!!!!!!!!!!!
Nuk dij gje per kete teme dhe flm stormi per informaten-rastesisht e lexova dhe u befasova pozitivisht-
shume shume mire qe do te ken mundesi njerezit te shohin jeten dhe veperen e me te edhe figuren e nje intelektuali te pashoq si Konica...
Pasi qenka theksuar diku shpiti im(eshte njeriu qe kam mani) ndoshta do te ik pak nga tema po desha te lexoni dicka interesante per KOnicen:

FAIK KONICA: NUK JAM UNË
Nga Aurel Plasari
“E di se jam nga ata njerëz që njerëzit nuk i duan,
por jam nga ata për të cilët atyreve u bie në mend.”
P. B. Shelley

Fytyrë dhe maskë
Përse vallë Faik Konica ka mbetur një nga ata personalitete madhorë të mendimit dhe veprimit shqiptar të cilët vijojnë ende të vuajnë “të kuptuarit e reduktuar”?
Autorët kryesorë që kanë transmetuar bazën e të dhënave për figurën e tij përbëjnë një burim dore së parë, si F. S. Noli me Hyrje dhe Faik Konica: Një kryqtar te Shqipëria kopshti shkëmbor i Europës Juglindore, por edhe burime dore së dytë, si Q. Panariti me Parathënie (po aty), P. Kolonja me Si e njoha Faik Konitzën në Faik Konitza 1876-1976 (New York 1976) etj. Për pjesën që i takon personalitetit të tij, kjo bazë është përdorur edhe prej autorëve më në zë që mbi të kanë shkruar: N. Ressuli, H. Kaleshi, L. Starova, A. Karjagdiu, S. Hamiti. Titulli i gjetur i librit të këtij të fundit, Faik Konica: jam unë, ka vetinë të sugjerojë trajtimin e figurës në fjalë edhe në kahun e përkundërt; d.m.th. duke synuar kapërcimin e “të kuptuarit të reduktuar”, i cili do ta vinte në pikëpyetje autenticitetin e figurës ofruar nga Noli-Panariti-Kolonja. Të dhënat e kësaj tresheje, në një rast si ky, do të duheshin shqyrtuar me dyshim, qoftë duke vënë në dukje numrin e mospërputhjeve që godasin syrin edhe midis këtyre transmetuesve të ndryshëm, qoftë duke shtruar mundësinë e një pasqyrimi të shformuar në të dyja kahet: duke ia shëmtuar fytyrën Faikut, ose duke ia zbukuruar atë.
Faik Konica nuk përfaqëson një personalitet të atij lloji që mund të mbetet në një kulturë vetëm prej një atributi, për shembull prej veprës letrare. Apo prej veprës historike. Këtu zë fill, virtualisht, një “të kuptuar i reduktuar” i tij. Ai mund të mbetet sa prej veprës që ka realizuar, aq edhe prej mënyrës së të jetuarit dhe të të sjellit që ka konceptuar, me fjalë tjetër të asaj që ne sot e quajmë “behaviour”. Me një prerje të rëndë mund të thuhet sot se vepra e Konicës, si e tillë, ka një vlerë relative për kohën tonë, ndërsa mënyra e tij e të jetuarit dhe të sjellit, përkundrazi, nuk është ende vlerësuar sa do të duhej.
Vlerësimi relativ sa i përket veprës nuk vë në dyshim rolin e pamatë kulturor që ka luajtur, si dhe ndikimin e gjithëmbarshëm që ka ushtruar, në kohën e tij dhe më mbas, Faiku. Çështja është që rezulton e vështirë të pohohet se vepra e tij përbën ndonjë kontribut me rrezatim jashtë të zakonshmes për kohën tonë. Ngjan i vërtetë konstatimi se, duke u marrë me shumë punë dhe duke i vënë vetes shumë barrë mbi shpinë, Konica as që pati kohën t’ia ngejë vetes “monumentin” nëpërmjet veprës. Veç kësaj, ai nuk u ndal te një specialitet i vetëm, por parapëlqeu të ishte njeri kulture me aspirata ndaj universalitetit. Ndonëse qysh në kolegj e quanin “filozof”, së paku letërsia dhe historia i interesonin në të njëjtën masë, por jo më pak i interesonin gjuhësia, filologjia, muzika, politika, antropologjia kulturore, arkeologjia etj. Madje pyetja mund të shtrohej se çfarë specialiteti mendonte vetë Konica se kishte.
Të bënte ndokush një orvatje për të restauruar mendimin në përgjithësi të Konicës, ka gjasa që të zhgënjehej. (Mund t’i ndodhë, për shembull, ndokujt që mendon të punonjë një tezë mbi mendimin e tij.) Do të duhej pranuar që, nëse kemi vepra të Konicës, qofshin këto edhe të një vlere të lartë kulturore, si Doktor Gjilpëra kërkon rrënjat e dramës së Mamurrasit, Pesë përralla nga Zullulandi apo esenë postume Shqipëria kopshti shkëmbor i Europës Juglindore, nuk mund të thuhet se cilën pikërisht ka Konica vepër. Fakti ekscentrik që të gjitha punimet e tij me synime të mëdha kanë mbetur ose janë lënë të pambaruara vetëm sa ua shton atyre relativitetin në vlera. Edhe nëpërmjet kësaj rruge përjashtuese mund të dilet në përfundimin se një vepër e njëmendët arti dhe kulture njëherësh, që Konica i ka dhuruar trashëgimisë së kombit të tij, është vetë personaliteti i tij jashtë të zakonshmes.
Mund të thuhet që për ta vlerësuar këtë instancë neve na mungojnë vetitë përkapëse. Ka mundësi që këto veti të lidhen me faktin që njeriut modern, në kuptimin etik, nuk i intereson përkryerja e jetës vetjake, aq më pak e jetës së të tjerëve; madje i duket sikur masa e një jete njerëzore është mjaft e vogël për “parathëniet” që njeriu sot jeton. Njeriu modern nuk e ndien veten përgjegjës si individ, as për mirë as për keq. Të kujdesesh për përkryerjen e jetës vetjake sot nuk është në modë, është diçka e kapërcyer, e tejkaluar. Është një virtyt i kohëve idilike të shoqërisë. Por edhe këtu mund të gabohemi. Ka gjasa që, pikërisht ngase duam të tejkalojmë stadin e jetës individuale, na duhet të kujdesemi për jetën tonë më shumë se më parë. Dikur, ndoshta, kishim kohë ta shtynim këtë punë, ta bënim përkryerjen tonë një problem të jetës mbarë. Sot, pikërisht ngase duam t’i shërbejmë një ideali tjetër që nuk është jeta individuale, duhet të nxitojmë për ta përkryer veten. Në këtë raport të dhënies e marrjes me veten - për t’i krijuar vetes personalitetin një cope – modeli i Konicës hyn ende në punë.
d.m.th. ai eshte edhe i ri edhe i vjeter

[autori]

wow, lajm i shkelqyeshem !! Faik Konica ka qene nje shqiptar i Madh !!

[Xhuxh Xhumaku]

Lutja e shkrimtarit, nga F.Konica

"Ati ynë që je në qiell, jepna fuqinë të mbajmë gojën mbyllur kur s'kemi gjë për të thënë. Falna durimin të thellojmë një punë përpara se të shkruajmë mbi të! Frymëzona me një ndenjë të mprehtë të drejtësisë që të flasim jo vetëm me paanësi, por dhe të sillemi ashtu! Shpëtona nga grackat e gramatikës, nga shtrembërimet e gjuhës dhe nga lajthimet e shtypit. Ashtu qoftë!"

[Albo]

Gjuha ... Dhe një pjesë e gurmazit

Faik KONICA,

Fati i gjuhës shqipe është për të qarë. Një degë e lisit indo-gjermanik, si shoqet e saj sanskritishtia, latinishtia, greqishtia e vjetër, persishtia, etj., dhe aq' e vjetër sa ato, - shqipia mbeti gjer më këtë ditë e njomë po pa fletë e pa lule, kur shoqet çuditnë botën me lulëzimin e tyre. Tani, ca elementet t' erëta në Shqipëri kanë zaptuar ministrin' e Mësimit dhe po përpiqen t'a majnë gjuhën fare. Mbase ca nga ata dëshërojnë të mbarojnë dhe u duket se po mbarojnë punë; po shumica, pa dyshim, janë armiq të gjuhës, dhe duan, duke përdredhur e duke shtypur organet e shqipes, t'a lënë sakate që të hiqet xvarrë e shtrembëruar.
Shikoni. Jaria nj'a tre'qint fjalë që munt të quhen internacionale, janë hequr ca nga gërqishtia e vjetër, ca nga latinishtia, dhe janë bërë malli i njerëzisë, se gjithë bota i di, i mer vesh gjithë bota. Munt të përdoret e të kuptohet lehtë fjala thjeshtë shqipe larkfolës (siç munt të thonë, dhe ca thonë, në Gjermani, Fernsprecher), në vent të telefonit: po nuk është nevojë; fjala telefon ësht'e përgjithëshme; s'ka nonjë fitim për gjuhën, për popullin, a për njeri, që të preferohet fjala nacionale larkfolës. Po armiqt' e fshehtë të gjuhës, s'pëlqejnë as fjalë të ra kur janë të mira, si larkfolës; dëshërojnë fjalë makaronike si togjer dhe bashki, se ashtu e do qëllimi prishës i tyre.
Një tjatër pun' e bukur që bëjnë, është të kthyerit e fjalëve nga kuptimi i tyre dhe të dhënët një kuptim të ri. Fjalës i paditur, i dhanë kuptimin i kallzuar për një faj; fjalës i pandehur, i dhanë kuptimin i dyshuar se ka bërë një faj; fjalën i aratisur e zgjothnë që të zërë vendin e fjalës firar, ndonëse i aratisur thohet për një që ka humbur udhën ose s'dihet se ku ndodhet në kurbet. (Është vërtet se Gegët kanë një fjalë i paditun, që ndofta ka lidhje me italishten bandito, me kuptimin i kallzuar; po trazimi me fjalën i paditur në kuptimin i pamësuar ësht' i domosdoshmë dhe përandaj përdorimi i të dy fjalëve nuk është praktik).
Sido që në qoftë, Torbeshët me ca dinakë të tjerë vendosnë që t'i japin shkelmin shqipes, dhe të fabrikojnë një gjuhë të re të themeluar mi shqipen. Na pëlqen a s'na pëlqen, kjo gjuh'e re po bëhet nënë sytë t'ona, dita me ditën, dhe jemi të shtrënguar t'a nxemë, se ndryshe pas pakë kohe s'do të marrim vesh dot se ç'thonë gazetat e Shqipërisë.
Për të stërvitur Vatranënt në gjuhë të re, kemi për të botuar nga nonjë herë ca mësime. Do të jenë pakë të rënda, si çdo gjë e re: po me kurajë dhe durim, do të bëni përparime.
Mësimi I
Toskua, me që ka parë shkolla të larta, ësht'i ditur; po me që e kërkon Gjykatoria, ësht'i paditur. Ashtu, Toskua ësht' edhe i ditur edhe i paditur.
Moskua, me që s'ka hapur kurrë një librë, nuk ësht'i ditur, po me që s'thotë as Policia as njeri se është fajtor, nuk është i paditur. Ashtu Moskua s'ësht'as i ditur as i paditur.
U-voth një kec në stan, dhe besojnë se Toskua është ay që e vodhi. Toskua është pra i pandehur. Fajtor ose i pafajshëm, Toskua mori malet i papandehur. Toskua është pra edhe i pandehur edhe i papandehur.
Dikush tha se kecin munt t' a kete vjedhur Moskua, po xhandaret u përgjiqnë që Moskua nuk ësht'i pandehur. N'ato e sipër hyri në polici Moskua; dhe me që e dijin se s'fshihej, s'hyri i papandehur. Moskua pra nuk është as i pandehur as i papandehur. .
Toskua, kur mori malet, u-bë i aratisur, se fshihej nga xhandarët; po duke qenë se i njeh me pëllëmbë udhët dhe shtigjet, nuk u-aratis as një minutë. Do më thënë, Toskua ësht'i aratisur po nuk ësht'i aratisur.
Moskua dolli për gjah dhe humbi udhën dhe ka dy ditë që po sillet vërdallë, i dëshpëruar, nga pyll në pyll; është pra i aratisur; po kanuni nuk e kërkon, dhe nuk ësht'i aratisur. Do më thënë edhe Moskua, si Toskua, ësht' i aratisur, po nuk ësht'i aratisur.
Me gjith' këtë, ndodhja e Moskos ndryshon fare nga e Toskos. Se Moskua dëshëron të dalë nga pylli, po s'di si të dalë; Toskua di si të dalë, po s'dëshëron. Moskos i vjen keq që nuk është si Toskua; dhe Toskua qan që nuk është si Moskua. Po sikur t'u thuash të çkëmbejnë ndodhjen e tyre, s'dëgjojnë. Se Moskua do që të mos jet' i aratisur, dhe nuk është po prapë është; Toskua nuk ësht' i aratisur, dhe do që të mos jetë po prape është.
Mësimi II
Profesorit Qelqmath i ngjau një e papëlqyer: Tek punonte në laboratuar të tij, hyjtin pesë xhandarë me pisqolla në grusht, dhe i britnë, "Ngre duart, se je i paditur". Profesori hapi gojën dhe ngriti duart, po si mblodhi pakë veten protestoj me zemërim, dhe u thotë xhandarëve, "Gënjeni, se mua tërë bota më njohin si të ditur". - "Vërtet, je i ditur", thanë xhandarët, "po nga që je i ditur, je i paditur", - "0 Perëndi!" briti Profesori "qenkan të prishur mënç!" - "Ja se si" thanë xhandarët; "është helmuar një pus, dhe shumë njerës që pinë nga ujët e tij vdiqnë. Helmi i përdorur është aq' i hollë sa s'ndjehet në shie. Policia mendon se vetëm një njeri i ditur në barërat munt t'a ketë bërë këtë faj. Përandaj, Profesor, ti, si i ditur që je, u-dekllarove i paditur, dhe ne erthmë të të zemë" - "Shikoni se ç'gjarpër i frikshëm!" ulërijti profesor Qelqmadhi. Xhandarët, të trembur, kthyen kokën të shohin, dhe Profesori me një herë u-hoth nga penxheria dhe mori me vrap udhën e pyllit. Xhandarët, kur kuptuan dinakërinë, j'u-sulnë pas duke zbrazur pisqolla, po më kot, se Qelqmadhi u-çduk në mes të druve.
N'ato sipër, u dolli mb'udhë xhandarëve nxënësi i Profesorit, dhe i qëndroj duke u britur: "Xhandarë! Zemëni, se pusin e helmova unë!" - "Ja tek qenka i pandehuri i vërtetë!" tha një xhandar. - "Dhe është fare i papandehur, se s'i shkonte njeriut mendia te ky çilimi" u-përgjigj një tjatër.
"Është një i pandehur i papandehur" dekllaroj një xhandar i tretë.
Pastaj, i thanë nxënësit: "Eja pra të të shpiem në burg, se je i paditur".
"Atje gënjen( tha djali "se jam nxënësi më i mirë i Profesorit Qelqmath. Nga ana tjatër, po të burgosni gjithë të paditurit, duhet tërë popullin shqipëtar t'a burgosni dhe të hyni ju të parët në të Tralos". - "Mos fol aqë shumë" urdhëruan xhandarët; "nukë thamë që s'je i ditur, po thamë që je i paditur. Tani, përpara!" Dhe xhandarët u-nisnë, me të diturin të paditur të pandehurin të papandehur në mes.
Udhës, nxënësi, me një zë që dridhej nga frika, i thotë një xhandari: "'Bobo ç'na gjeti! Ti paske kolerën, shoh në fytyrën tënde gjithë shenjat e sëmundjes." Xhandarit i ra të hollët nga dëshpërimi. Të tjerët u-përndanë, të kafshuar nga zegli i panikës. Nxënësi, pa humbur kohë, vrapoj dhe hyri në pyll, u-bashkua me Profesorin, uruan njëri tjatrin për ****** që kishin ngrehur, dhe muarnë të përpjetën nëpër shkëmbinjtë. Xhandaret, si kuptuan grackën, u-bashkuan dhe me një tërbim të math u-sulnë dhe ata në pyll, ku humpnë udhën, dhe, pas ca orësh kërkimi, arrijtin në funt të një shkëmbi dhe ranë mbë dhe, të dëshpëruar, - kur na dëgjojnë një të qeshur; shikojnë lart: Profesori me nxënësin e tij kanë ndenjur dhe po tallen me xhandarët duke mpshtetur dorën në majë të hundës. Dhe me një herë, ky fjalim nis në mes të dy palëve.
Xhandarët: - Profesor, s'je më i paditur.
Profesori: - Po ju qëpari më thatë se isha i paditur.
Xhandaret: - Ishe, po s'je më.
Profesori: - Bah! Aqë shpejt u-bëra i ditur?
Xhandarët: - Jo. Ishe i ditur po ishe dhe i paditur. Tani je vetëm i ditur, dhe i paditur është nxënësi yt.
Profesori: - Gënjeni. Nxënësi im është i ditur.
Xhandarët: - Jo. Ësht'i paditur, se e kërkon hetuesi.
Profesori: - Ah! Paskeni dhe një... si thatë?
Xhandarët: - Hetues.
Profesori: - Bisedim i papandehur.
Xhandarët: - Jo. Nxënësi yt ësht' i pandehur.
Profesori: - I pandehur çë?
Xhandarët: - I pandehur.
Profesori: - Aqë vetëm? S'ka bisht fjala?
Xhandarët: - I pandehur vetëm. Dhe në dëgjofshi këshillën t'onë, mos bëhuni t'aratisur.
Profesori: - Gënjeni. Ne t'aratisur s'jemi, dimë se ku ndodhemi, kemi ardhur dhe tjatër herë këtu për të mbledhur barëra t'egëra. T' aratisur jini ju, që kini humbur udhën. Do të vdisni nga uria dhe nga etja. Do t'ju vrasim me gurë. (Dhe Profesori hodhi një shpellë që t'i trembë.)
Xhandarët: - Duam të hamë. Kini një copë bukë?
Profesori: - Ka një burim të ftohtë këtu sipër, dhe vijnë shpesh dhi t'egëra të pinë ujë. Doni ca kakërdhi prej cjapi? (U hodhi një grusht.)
Kryetari i Xhandarëve (u flet shokëve). - Medet! Do të vdesim. Ç'na duhej të ndjekim gjer në thellësi të pyllit maznunet dhe muttehemet. Në djall mystendiku me gjith' ihzarin!
Profesori: - Pa dale, pa dale. Më duket se s'mereshim vesh. Mor mos doni të thoni se na kallzuan si fajtorë dhe kini urdhër të na shpini në burg?
Kryetari i Xhandarëve: - Po. Zoti Profesor. Kam një ihzar, dhe dua të ju shpie te mystendiku.
Profesori: - Ashtu? Dhe kujtojit se u-bëmë firar?
Kryetari i Xhandarëve: - Po, Zoti Profesor.
Profesori: - Ah mor t'uruar, ne ju muarmë për të çmendur dhe ikmë nga frika se mos na mbytni. Hajde të shkojmë në gjyq, se ne fajtorë s'jemi.
(Dhe zbriti me nxënësin).
Mb' udhë, vazhdoj bisedimi.
Profesori: - Nuk më thoni, pse s'përdorni fjalet firar, mystendik, ihzar, mutthem, maznun, arzuhall, mazbata, dava, etj. - po kini çpikur fjalë që s'i mer vesh njeri?
Kryetari i Xhandarëve: - Di dhe unë, Zoti Profesor? Thonë se duhet qëruar gjuha nga fjalët e huaja.
Profesori: - Duhet qëruar më parë truri i palaçove që e qelbnë gjuhën. Fjalë të huaja jane ato që s'kanë zënë rënjë në gjuhë. Ato që i honepsi gjuha dhe hyjtin gjer në kasolle të malësorit, ato fjalë u-nacionalizuan. E dini si i thonë gjykatësit n'Espanjë? I thone kali, - "Alcade" - nga arabishtia elkadi. S'munt të gjente tjatër fjalë hispanishtia? Ç'gjë më e lehtë? Në gjuhën hispanishte ka disa qindëra fjalë arabishte, më tepër fjalë administrative. Vallë Espanjollët i mbajnë ato fjalë nga dashuria që kanë për armiqt' e tyre Arabër? Apo mos i mbajnë se ato fjalë hyjtin në gjuhë dhe e quajne lajthim t'i hedhin? Turp, turp, djemt' e mij. Hiqni dorë. Është mëkat për gjuhën.

Botuar më 1922

[Davius]

Faik Konica boton në të përkohshmen "Albania" me datë 15 shtator 1901, këshillat pasonjëse për një djalë që kish nërment të botonte një gazetë shqip në Misir.

I dashur mik - në e bëfsh gazetën me fleta të mëdha; shqiptarët do të thonë që s'fshihet dot lehtë; në e bëfsh me fleta të vogëla, do të thonë se s'është gazetë, por libër. Në e shtypsh me letra të holla, do të thonë se s'këndohen edhe prishin sytë; në e shtypësh me letra të trasha do të thonë se je "hamall" e kërkon të mbushësh vend. Në shkrofsh toskërisht, do të thonë se s'është gazetë për gjithë shqiptarët; në shkrofsh gegnisht prap ashtu, në shkrofsh në gjuhë të përzier me të dyja, gjysëm gegnisht, gjysëm toskërisht, do të thonë se është "çervish".

Në mos shkrofsh për politikë, do të thonë se s'është koha të punojmë për letratyrë, kur vendi ndodhet në rrezik; në shkrofsh për politikë do të thonë se prishë punë duke egërsuar qeverinë. Në folsh butë për Turqinë, je i paguar prej Stambollit; në shkrofsh rreptë kundër Turqisë, kërkon të të jap Sulltani të holla që t'a pushosh gazetën. Në mos gjefsh të holla që ta mbash gazetën, do të thonë se s'je i zoti, me qenë aq njerëz duan zgjimin e kombit shqiptar; në gjefsh të holla je intrigant a i shitur. Në folsh për plot çlirimin e Shqipërisë, do të thotë je djall e kërkon gjëra që duheshin gatitur në qind vjet më parë; në folç për nevojën të përpiqemi t'a shpëtojmë gjuhën dhe kombësinë, duke vënë vendin nën hijen e një Fuqisë së Madhe, s'qënke shqiptarë i vërtetë.

Në folsh mirë për shqiptarët e krishterë, hidhërohen shqiptarët muhamedanë; në folsh mirë për muhamedanët, hidhërohen të krishterët; në folsh mirë për të krishterët e për muhamedanët që janë shqiptarë të mirë, e ligsht për të ligjt, aherë do të hidhërohen të gjithë. Aq për sot, se kam frikë mos të zërë gjumi.

Gazeta "Dielli", 10 prill 1957

[buffa]

aktuale dhe e vertete per nje pjese te madhe te botes vecanerisht per ne shqiptaret