Florimont, i biri i Dukes se Durresit,konsiderohet si gjyshi i Aleksandrit te Madh

[D@mian]

Kush ka mundesi te na e perkthej shkrimin ne linkun me poshte pasi ka dicka ne lidhje me kete dorshkrim .

http://www.unibuc.ro/eBooks/medieval/curs/034.htm#_ftn1

Librat mesjetare jane te mbushur me fantazi qe nuk mund te merren per baze, mgjth e lexova pasazhin dhe po sjell perkthimin tim, per arsye se me terhoqi vemendjen nje pjese e tij:

Pasazhi origjinal ne web-faqen qe solle:

Aimon de Varennes écrit en 1188 un Florimont, roman d’aventures dont l’action se passe dans la péninsule balkanique; l’auteur aurait trouvé à Philippopoli, au sud de Byzance, une histoire latine qui lui a servi de source d’inspiration. Florimont est le fils du duc d’Albanie; il affronte Camdiobras, roi de Hongrie, dont il épouse la fille Romadanaple. De leur mariage naîtra le roi de Macédoine Philippe, père du futur Alexandre le Grand.

Perkthim:

Aimaon de Varennes shkroi ne vitin 1188 njefare "Florimonti", roman aventurash ngjarjet e te cilit zhvillohen ne ujdhesen ballkanike; autori supozohet se kishte gjetur ne Filipoupoli (Bullgaria e sotme?, shenimi im), ne jug te Bizantit, nje histori latine qe i sherbeu si burim frymezimi. Florimonti eshte biri i dukes se Shqiperise; ai ballafaqohet/perplaset me Camdiobras, mbret i Hungarise, me bijen e te cilit edhe martohet. Nga martesa e tyre do te lindte mbreti i Maqedonise, Filipi, ati i Aleksandrit te Madh te ardhshem

Pra, sipas autorit vete, ai eshte frymezuar per romanin nga nje dokument/histori te lashte latine, qe kishte hasur diku ne Ballkan (Filipupoli me duket se eshte qyteti i sotem Plovdiv, ne Bullgari).
Nese autori vertet ka udhetuar ne Ballkan (dhe kjo nuk mund te perjashtohet aspak, atehere ishte epoka e kryqezatave dhe Ballkani ishte udhekalim per shume perendimore) dhe nese historia e referuar eshte autentike, nuk sqarohet.
Eshte interesante sidoqofte se cila mund te kete qene shtysa per autorin, te krijoje nje roman te tille, pothuajse sureal ne permbajtje, ku personazhe reale te antikitetit perzihen me figura, reale apo imagjinare, te Mesjetes!

[Kreksi]

Ashtu mendoje edhe une se ç'ka dashur te shkruaj autori ,

Si shifet, autori kete dorshkrim e ka gjetur ne filipoli(bizance) e ngjarja eshte e komplikueme se ne te permendet Filipi, i ati i Lekes ?
me se miri lexoje me siper artikullin e Moikom Zeqos.

[Hyllien]

Faqja e pare e librit. Po e vendos ketu, qe mos kujtohet se jane shpikje keto lloj temash.
Shikohet qarte vula e Librarise Mbreterore Franceze.

[Hyllien]

Kjo eshte faqja e fundit. Libri me duket ka mbi 200 faqe.

[Hyllien]

Merita e vecante e ketij libri, ose ekzistences se tij, pa u futur ne debatin nese ishte Florimonti apo jo gjyshi i Lekes se Madh, eshte tek fakti qe autori eshte bazuar ne kronika latine me te hershme. Nese emri Albanie eshte perdorur ateher nuk besoj se autori e ka perdorur sepse keshtu ju tek te mbinte ai emer atje diku nga 1080(se mbaj mend ekzaktesisht vitin e dokumentit te "pare" ku permendet emri Albane), por sepse ky emer do kete qene i pranishem ne kroniken origjinale se ku eshte bazuar Varennes.

Gjithashtu emrat e dukeve, konteve e mbreterve nga krahu Shqiptar, jane teresisht te shpjegueshem pa kurrfare problemi me Shqipen. Libri, sic eshte analizuar nga Hilka me duket, ka elemente te qarta te eposit Kreshnik Shqiptar, bajlozit qe vjen pertej detit(greket ?) etj.

[Justiniani 2007]

Merita e vecante e ketij libri, ose ekzistences se tij, pa u futur ne debatin nese ishte Florimonti apo jo gjyshi i Lekes se Madh, eshte tek fakti qe autori eshte bazuar ne kronika latine me te hershme. Nese emri Albanie eshte perdorur ateher nuk besoj se autori e ka perdorur sepse keshtu ju tek te mbinte ai emer atje diku nga 1080(se mbaj mend ekzaktesisht vitin e dokumentit te "pare" ku permendet emri Albane), por sepse ky emer do kete qene i pranishem ne kroniken origjinale se ku eshte bazuar Varennes.

Gjithashtu emrat e dukeve, konteve e mbreterve nga krahu Shqiptar, jane teresisht te shpjegueshem pa kurrfare problemi me Shqipen. Libri, sic eshte analizuar nga Hilka me duket, ka elemente te qarta te eposit Kreshnik Shqiptar, bajlozit qe vjen pertej detit(greket ?) etj.

per here te pare eshte permendur nga Ptolemeu ne shek II e.s.

ps. shkruj edhe ndonje gje tjeter ta besh numrin 667-668 etj sepse ato tre gjashtat nuk duken shume engjellore....

[Hyllien]

E di qe e ka permendur Ptolemeu, por gjithesesi nga "shkenca albanologjike" permendet me teper shkrimi i monkut bullgar i 1080 se sa keto gjerat e tjera qe u jepet pak rendesi. Nese pastaj duhet te shkojme me mbrapa ky emer perdoret dhe nga Dionisi i Halikarnasit qe permend dhe dinastite krijuese te Romes, dhe kjo nuk eshte ndonje cudi e madhe, te pakten per ne qe lexojme dhe nuk kemi litarin e parave ne fyt, sepse edhe Romen vete kur u be perandori per nje kohe te gjate e kane komanduar Iliret, duke dhene dhe perandoret me ne ze.


Sa per postimet, un e kaloj gjithmone 666, ka dikush qe mi fshin qe te bie perseri andeja.

[Darius]

Ketu me poshte eshte nje analize e botuar disa kohe me pare nga GSH

Megjithese e kam bere zakon, qe kur dua te mesoj diçka te re « te vjeter » hedh nga nje sy ne librat e Moikom Zeqos qe shume here jane shnderruar si burim enciklopedik per mua, por domosdo nuk mund te krenohem se kisha germuar ndonje gje per Florimontin. Nga ana tjeter, duke pasur si parim se “zbulimi » i disa figurave te reja (te vjetra) legjendare ose mitologjike, nuk kane per ta ndihmuar me tej shqiptarin e sotem qe te faktoje « ekzistencen » e tij ballkanike (kjo eshte e padiskutuesheme!), i permbahem ketij parimi dhe nuk brengosem shume kur shikoj se disa te « tjere » perpiqen t i vjedhin historine Shqiperise, akoma dhe ate, Gjergj Kastriotin, Skenderbeun. Ka te ngjare qe kjo te duket pak cinike. Por do te perpiqem t ju bind, edhe sikur te mos bindeni, me argumente.. Moikom Zeqo ka per zemer te shkruaje ne pergjithesi per kohen “paraskenderbejane » duke germuar ne shekujt e erret te Mesjetes, duke mos lene akoma dhe erresiren otomane pa u perpjekur ta ndrije me penen e tij. Çdo liber i tij eshte nje « stacion » historik, edhe sikur te kete permbajtje mitologjike. Atij i parapelqen helenizmi, bizantizmi, bektashizmi, akoma dhe kristianizmi (Krishtin e ka shume per zemer!) (Kenga e Kengeve, Mes Laookontit dhe Krishtit, Fjalekryqet e Babilonise, akoma dhe Syri i Trete dhe Mona Liza!) dhe une do te qendroj pakez tek helenizmin qe mund te krenohem se e njoh mjaft mire. Nuk ka dyshim se helenet e lashte ishin „globalistet“ e pare dhe kjo e tregon se si ata u shperndane kudo ne bote, duke ngritur „kolonite“ e tyre ne mes te popujve te ndryshem qe ma merr mendja se behej po ne bashkepunim me keta popuj qe asokohe quheshin „barbare“. Eshte pra me se e natyrshme dhe e logjikshme, meqe greket e sotem krenohen me te kaluaren e tyre te lavdisheme. Mirepo, ketu del pyetja: Ç kane te perbashket greket e sotem me helenet e lashte? Absolutisht kurrgje! Dhe kjo per disa arsye (ketu nuk do te flasim per perzierjen e popujve dhe se pas kaq shekujsh dhe popujsh qe kane kaluar ne kete toke te bekuar si veshtire gjen ne damarin e grekut te sotem ndonje pike gjak nga ai i lashtesise!) nga te cilat me kryesoret: kristianizmi dhe otomanizmi. Kristianizmi u be varrmihesi kryesor i madheshtise helenike dhe dihet e „baba llaret“ e kishes ortodokse kristiane tehun e shpates se tyre e drejtuan kunder ideve te pavdekshme te kultures se lashte helene. Per njemije vjet ne „Perandorine Lindore“ qe u quajt dhe Bizant, gjuha zyrtare ishte latinishtja. Madje çdo perpjekje per te kujtuar fjalen e shkruar filozofike te lashtesise konsiderohej “tradhti“ „heretizem“ dhe per kete nuk pagoi vetem inteligjencia e kohes qe u detyrua te merret plotesisht me librat e shenjta kristiane, por akoma dhe perandore qe guxuan te perpiqen te zhvarrosin kulturen e lashte helene (kujtoni ketu Jani Ligjshkelesin, nipin e Konstandinit te Madh, i cili u masakrua ne menyre te eger, sepse ishte perkrahes i kultures helenike!). Bizanti nuk ishte veçse nje „gjigant“ i perbindshem shumekombesh, qe kufizoi dijen brenda mureve te manastireve duke shfarosur gjithçka qe te kujtonte Greqine e Lashte. Sinqerisht, kurre nuk kam kuptuar kur dhe si ka ekzistuar ajo qe quhet „humanizem kristian“ as kam mundur se kur dhe si u vune ne jete te ashtuquajturat mesimet e Jezuit. Kristianizmi pra zhduku plotesisht „globalizmin“ e heleneve te lashte. Pas kesaj erdhi otomanizmi…qe mund te konsiderohet „shpetimtari“ i „helenizmit“, por dhe „ ballkanizimi“ i heleneve qe tashme u shnderruan ne greke te mepastajshem, te cilet i njohim me se miri siç njohim te gjithe popujt e „ballkanizuar“ nga pushtimi otoman. Pushtimi otoman pra mbolli nacionalizmin e eger, fanatizmin fetar dhe perçarjen e madhe e njohur si fuçi baruti ballkanik.. Kjo pra eshte e padiskutueshme: Perandoria otomane krijoi ballkanizmin e sotem jo vetemn ne Greqi, por ne te gjithe popujt e rajonit. A nuk ka greku i sotem te gjitha tiparet e çdo ballkanasi: fanatizmin, shovinizmin, prepotencen, kompleksin e te humburit, mendjemadhesine, vjedhjen, dhe perbuzjen e te gjithe te tjereve çka do te thote racizmin me te eger te kohes? Do te thoshte ndokush se greku i sotem ka me se te krenohet, ka me se te nderohet dhe keshtu do te ishte e natyrshme qe te nderoje dhe te respektoje dhe popujt e tjere qe nuk kane nje te kaluare kaq te lavdishme…A, jo! Greku i sotem i do te gjitha, nuk pranon asgje per popujt e tjere dhe ofendon ose perbuz ne menyre te paturpshme te gjitha vlerat e popujve te tjere…Keshtu ben dhe shqiptari, serbi, bullgari e te tjere e te tjere. Me fjale te tjera, sa e ndihmojne ballknasin e sotem duke iu kthyer se kaluares dhe duke u krenuar me figura legjendare? Mos keto „figura“ ushqejne pikerisht kete fanatizem nacionalist? Mund te them se e kane demtuar, sepse kane ushqyer „mendjemadhesine“ e injorantit! Keto radhe ka mundesi te kuptohen si nje rreptesi dhe cinizem i tepruar, por meqenese thuhen pikerisht nga nje njeri me koncepte „ballkanike“ duhet te kene vleren e nje autokritike te pergjithshme dhe duhet te kuptojme tek e fundit se duke iu referuar vazhdimisht „ se kaluares se lavdisheme“ kurrkund nuk e ndihmon ballkanasin e sotem qe te mos mbetet i prapambetur, injorant, mendjemadh, kusar, fanatik dhe kokeforte. Meqenese kohet e fundit edhe ballkanasit kane filluar te zgjohen sado pak, t i largohen me hapa te ngadalshme nacionalizmit kriminal, kam pershtypjen se ushqimi i tepruar i krenarise kombetare e demton kete evolucion. Nga ana tjeter, kemi dukurine e Greqise qe eshte bere ..Evrope (anetare e BE-se dhe e NATO-s prej fillimit te tij) e cila herepashere i kthehet nacionalizmit barbar, nuk pushon te çirret per krenarine helene, per madheshtine e lashtesise dhe kete e ben ne menyre kaq te eger, sikur ka frike se mos dikush do t ia vjedhe ! Ketu kemi te bejme edhe njehere me dukurine „ballkanike“ qe nga mbeturinat e bizantizmit deri tek otomanizmi, semundje keto qe kurre nuk jane sheruar nga gjaku i ballkanasve. Por kemi dhe nje dukuri tjeter greke: mbizoterimi i jetes se vendit nga besimi fetar çka te kujton mesjeten ose vendet me te egra islamike. Madje fanatizmi arrin deri aty sa te konsiderohet krishterimi ortodoks si pasuri greke. Çdo ortodoks ne bote eshte dhe grek, thone fanatiket dhe kjo ne kuadrin e nje fanatizmi nacionalist te eger, ushqehet ne menyre te paturpshme nga kleriket qe supozohet se i „sherbejne vetem fese dhe njerezimit“ dhe kurrsesi nje kombi te caktuar..“ Ketu kemi nje ndryshim te madh nga vendet e tjera ballkanike ku besimi fetar eshte zbehur plotesisht vitet e fundit, megjithe perpjekjet qe u bene pas shembjes komuniste qe ta vene ne sherbim te nacionalizmit te eger (kujto Bosnje- Hercegovinen dhe Serbi-Kosoven). Ç lidhje mund te kene te gjitha keto me librin e Moikom Zeqos“ Grishja e Florimontit“? Moikomi ne te gjitha librat e tij tregon nje globalizem interesant „ballkanik“. Krenohet me te gjitha vendet ballkanike, por ka si shume per zemer Shqiperine dhe qytetin e tij te lindjes, Durresin. Kudo gjen Durresin e tij sikur te jete qendra e botes! Kjo dashuri eshte menjimend mallengjyese dhe ke pershtypjen se edhe sikur te mos kishte lindur nje Florimont, ose Aleksander Moisi ne Durres, Moikomi do t i kishte shpikur qe te ngreje ne qiell qytetin e tij te lashte. Nganjehere beson se ai ka lindur qekurse u hodhen themelet e para te ketij qyteti bregdetar dhe se ka qene bashkeqytetar i Komnenit, i Gjergj Elez Alise, i Florimontit, Onufrit dhe se fundi, i…Aleksander Moisiut. Ne mozaiket e lashte te qytetit antik patjeter do te gjesh te pasqyruar fytyren e tij simpatike..Por, a mjaftojne te gjitha keto qe te shperthejme me nje liber te tille poliedrik, siç eshte Florimonti i tij? Qe ta kuptosh kete duhet te mendosh dhe te jetosh si Moikom Zeqo. Se nuk eshte e mundur qe te shkruaje faqe te tera shpjeguese drejtuar bijes se tij, Arnise (sa do te interesohen pasardhesit tane per shkrimet tona? Askush nuk mund ta dije!) duke i radhitur me dhjetera e dhjetera arkive qe vetem ai mund t i zbulonte dhe ne fund, me “paturpesine” qe e karakterizon i thote vajzes se ky na qenka testamenti i tij! Me duket se Moikom Zeqo pas çdo libri qe shkruan beson se ka arritur kulmin e krijimtarise dhe se kjo eshte…fundi. Edhe kur Arnisa ishte dhjete vjeç, atje ne nje park te Uashingtonit ai i sillej me pabesi vajzes duke i folur per shqetesimet e tij dhe se gjoja i tregonte perralla dhe me e lezetshmja, edhe atehere gjoja shkruante testamentin e tij! Domosdo Florimonti eshte nje liber i mire dhe teper-teper interesant, por kurrsesi nuk duhet pranuar si…testament i nje shkrimtari qe sapo festoi 55-vjetorin e lindjes. Duke shkruar pra herepashere testamente, kam frike se Arnisa nuk do ta…besoje, perderisa babai i saj sillet akoma si adoleshent! Sepse edhe ajo, (qe duket se e ka llastuar si teper babane e saj dinak!) si te gjithe ne dashamiresit e tij, presim vepra te tjera akoma me te mira, me te persosura sepse ai tashme ka arritur pjekurine e plote te krijimtarise (jo te moshes!) Ja, pasi e kritikuam ashper, pyesim drejtperdrejt: Ç eshte “Florimonti”? Nuk e di. Une nuk e di dhe jam i sigurt se askush, perveç vete autorit, nuk mund t i jape nje pergjigje te kenaqshme kesaj pyetjeje. Une besoj se Florimonti nuk ka qene veçse mjeti qe ai te krijoje nje veper poliedrike (te shumanshme mund ta quajme shqip?) ku nderthuret historia me mitologjine, e verteta me te rremen, deshira me realitetin, fantastikja me realen, zmadhimi i dukurive historiko-mitologjike me rrefime te mrekulluesheme, kerkimi dhe studimi ne vetvete, deshira per te komunikuar dhe per te krijuar nje “hero” te ri, besimi me mosbesimin, dashuria e pakufishme “patologjike” ndaj Durresit te tij, qe mund ta quajme “memedhe” te tij se duket qe Shqiperia nuk eshte veçse nje shtrirje e Durresit te... sikur….i gjithe vendi te quhet Durres, ashtu si shume here na ben te besojme se te gjithe artin shqiptar e perfaqeson nje emer i vetem, Onufri. Ndoshta bej gabim dhe kjo sepse nuk e kam kuptuar mire vepren, prandaj dhe po e rilexoj (sa vepra kane nderin te rilexohen aty per aty?), por jam i sigurt se ky liber nuk eshte nje liber i zakonshem, nuk eshte nje “roman” (megjithese nuk i mungon miti), nuk eshte “histori” (megjithese eshte plot ngjarje dhe rrefime historike), nuk eshte nje “studim” (megjithese ai analizon dhe shpjegon shume dukuri mesjetare, gjuhesore, historike, letrare, artistike, estetike kombetare). Nga ana tjeter, megjithese predikon se na qenka “nje shkrimtar globalist dhe me ngushte ballkanik” (nuk e thote me ze te larte kete, por e gjen kudo ne vepren e tij) ai nuk shpeton dot nga ndjenja e thelle e atdhedashurise dhe e races se tij kokekrisur. Megjithate askush nuk mund te mohoje se Moikom Zeqo eshte nje nga perfaqesuesit me te denje te krijimtarise ballkanike te dhjetevjeçareve te fundit. Ndonese i dashuruar deri ne kulm me “Durresin dhe Arberine”, ai dallohet per dashamiresine dhe nderimin qe u ben popujve te tjere, madje eshte nga ata shkrimtare qe rralle do te gjesh nje fjale fyese per popujt e tjere akoma dhe per besimet fetare te tjera ne bote, ndonse ai eshte mysliman- i krishtere (ateist sipas mendimit tim …e kam thene dhe here tjeter). “Florimonti pra eshte nje liber qe nuk mund te cilesohet me perpikeri, por as afersisht. Aty mund te gjesh nga te gjitha ashtu si mund te gjesh me dhjetera fjale te huaja, sidomos latine te paperkthyera (sikur lexuesi eshte i detyruar te dije latinisht dhe gjuhet e tjera qe zoteron shkrimtari!!), por mua me kane mallengjyer se tepermi ato “bashkebisedime” qe ai ben me te “vdekurit e gjalle” dhe me te “gjallet e pavdekshem”. Ai merr guximin dhe bisedon me Mahir Domin, me ..Don Kishotin(! Ketu kemi monolog…)ku na zbulon se Servantesi u frymezua per librin nga nje doreshkrim i vjeter arab…, gjen pasardhesit ilire te Aleksandrit te Madh” ne Afganistan (keta kerkon kohet e fundit t i helenizoje Greqia dhe t u shpjere aty “qyteterimin shkaterrues” duke i mesuar si te hane gjera te shijshme ne “Fast Food” si te pijne Coca- Cola dhe te vishen me “bluxhins…!), pastaj i sulet Arnise me letren e tij katastrofale (testament!), por shume-shume interesante(!) dhe ketu kujtohet se duhet te shkruaje per …Florimontin. Ketu sikur kemi nje rrefim ne kerkim e siper, madje çdo kryefjale fillon me Florimont, Florimont (po,po dy here!) vetem aty nga fundi “harron” (qellimisht) dhe ia nis…”Durres, Durres…”. Kjo veper nuk eshte per nje lexues te zakonshem. Po nuk pati (lexuesi) durim dhe etje per te mesuar nuk mund ta lexoje. Mund te themi se i drejtohet nje numri te kufizuar lexuesish, ne qofte se nuk do te marrim parasysh menyren e bukur dhe kaq te dendur te shkrimit te Moikomit. Po, ai shkruan shume dendur, shkruan data historike, ashtu dhe te krijuesve te tjere, por harron ne fund te na jape nje bibliografi te gjate, por kjo kuptohet se per permasat e materialeve te Moikom Zeqos do te duhej nje liber i dyte qe te radhiteshin te gjitha ato qe quhen “bibliografi”. Si rrjedhoje nuk eshte e mundur te rekomandojme qe kete veper ta lexojne ata qe lexojne “romanca te verdha arlekin..” (Ndonese edhe “Florimonti” i Zeqos nga nje liber kalorsiak eshte marre!) Meqenese ketu kemi nje perzierje te se vertetes historike me mitologjine dhe gojedhenat, duhet te kesh njohuri pak me lart nga mesatarja qe te hysh ne thelbin dhe si ta kesh rilexuar, ta lexosh perseri. Tani merrni me mend nje bashkebisedim ndermjet Homerit dhe…Faik Konices. Nuk e di se si i lidh keta te dy shkrimtari, por edhe duke lexuar mendimet e tyre (te verteta dhe te sajuara nga Moikomi) a nuk eshte nje dukuri e papare ndonjehere? Kujtoni se eshte lehte te shprehesh mendime per Homerin (askush nuk mund te vertetoje qenien e tij si poet real!) dhe pastaj te radhitesh ato te Faik Konices (ekzistenca e tij eshte e…vertetuar!) dhe ai nuk harron te hedhe ndonje thumb ndaj “pertacise” se Faikut qe shume vepra i la ne mes (te pambaruara!). Une do te thoshja se nuk duhet harruar se te gjithe jeten Faiku e kaloi jashte Shqiperise se tij dhe i shikonte shqiptaret pak si te huaj dhe nuk pushonte t u jepte keshilla “evropiane” te civilizuara nga larg, gje qe e bejne shume kalemxhinj te sotem qe jetojne larg atdheut te tyre dhe qe kane fituar aty per aty urtesine dhe “kulturen” evropiane! Duke qene pra ne mergim Faiku dhe duke e ditur se kishte nje popull qind per qind (aristokracia nuk eshte popull) analfabet, kur arrinte ne mes te nje vepre qe e kishte nisur me kaq entuziazem e frymezim, kujtohej se s kishte kush ta lexonte! Dhe keshtu e braktiste! (mos me thoni se nuk eshte nje justifikim teper origjinal dhe shpetimtar??) Behet shume fjale per perkthimet homerike. Miku im i mire, Moikom Zeqo, duhet te dije se jane bere me qindra perkthime te Iliades dhe Odisese, ne radhe te pare, nga greqishtja e lashte ne ate te sotme dhe mund te jete i sigurt se asnje nga keto perkthime nuk ka arritur persosmerine e origjinalit (nje nga keto perkthime ka bere dhe Kazanxaqis qe ai e admiron kaq shume…) Prandaj eshte e kote te merremi me hollesira se ç pret ti nga nje francez prepotent kur as vete greket nuk mund ta perkthejne ne menyre te perkryer Homerin e tyre te paperseritshem? Dihet se perkthimi eshte njefarsoj “rikrijimi” dhe askush nuk mund te krenohet se ka bere nje perkthim pa asnje nderhyrje ose ndryshim te vogel. (Ai vete eshte perkthyes si edhe shkruesi i ketyre radheve!)„Florimonti“ nuk eshte nje liber me vete, eshte „shume libra“ se bashku. Per mua pjesa me interesante dhe me e bukur (pa nenvleftesuar kurrsesi pjeset e tjera) eshte ajo e “bashkebisedimeve » me te vdekurit e “pavdekshem“ dhe kryesisht me Milan Shuflaj, Faik Konicen, Hamondin, Theofan Popen dhe patjeter me « te gjallet me te gjallet » qe domosdo fillon me Makabe Zaharian e tij (deri pak kohe besoja se ishte nje personazh i sajuar nga Moikom Zeqo, por tani e di se ekziston aq sa ekziston dhe pjesa tjeter, Moikom Zeqo !) dhe se fundi, biseden me te madhin Dritero Agolli. Te gjithe keta, duke filluar nga Mahir Domi, dhe deri tek Dritero Agolli behen subjekt studimi per vete shkrimtarin, i cili me nje dinakeri te admirueshme i ve ne sherbim te mendimeve te tij, i ben te perforcojne idete dhe synimet e tij dhe kjo, gjithnje duke i lene “bashkebiseduesit » te kene « mendimet” e tyre te shprehura ne kohëra te ndryshme. Nga Milan Shuflai(te cilin e kam admiruar pa e njohur mire vepren e tij mesojme se perveç studimve te tij albanologjike ka botuar dhe nje roman me subkjekt shqiptar « Konstandin Balsha », i cili akoma nuk eshte perkthyer ne gjuhen shqipe. Eshte e çuditshme, por ky njeri qe u sakrifikua per shqiptaret, nuk eshte njohur me vepren e tij ne kete vend tejet mosmirenjohes. Po, njohim veprat e Borgesit, te Kazanzaqit, te Dostojevskit, te Uitmanit, (dhe mire bejme !) por kemi harruar te njihemi me Shuflain ! Keto jane mangesi te papelqyeshme dhe kryesisht te palejueshme per nje vend qe ka nevoje kaq shume per kulture, per mendime pozitive nga te huajt qe jo gjithnje jane kaq doreleshuar. Duke lexuar pra Moikomin njihemi me shume gjera, por do ta pyesja : Kur gjete vepren e shkrimtarit Aimon De Varannes dhe na e jep ne dore me kaq dashuri, pasion dhe kaq duarleshuar, pse na le pa na dhene ne dore dhe Konstandin Balshen e Shuflait, te cilin ti do te dish ta pasurosh dhe te shkruash nje liber te dyte mbi librin e Milanit(si i flet ti)? Ky eshte nje mendim dhe nje nxitje qe te fillosh te shkruash nje…testament te ri. Bashkebisedimi i tij me Faik Konicen, eshte shume interesant dhe ketu gjejme disa radhe te shkruara me penen e paperseritshme te Faikut. Konica ketu ben fjale per disa perkthime (ketu hidhet dhe thumbi i veprave te lena pergjysme) rreth figures se Skenderbeut. Si na radhit mjaft botime te njohura dhe te panjohura per ne , qendron tek libri Dr. James M. Ludloë, i cili beri te njohur Skenderbeun tek amerikanet, dhe ketu eshte fjala per nje « hyrje » qe Faiku kishte shkruar me 1922 ne botimin shqip te librit nga Vatra. Por ketu edhe nje here Moikomi « na e dredh… ». Ndersa prisnim te vazhdonte bashkebisedimin me Konicen, ai nis nje « monolog » qe ne pergjithesi ka te beje me James(Xhejms) Xhojs…dhe me Uliksin e tij te famshem. Duket qarte se Moikom Zeqo „admiron“ ne menyre te veçante Xhojsin, ndoshta sepse edhe ai shkruan pothuajse njesoj si ai! Nuk them se Xhojsi ka ndikuar tek Zeqo, them se kane nje ngjashmeri te çuditshme ne te shkruar dhe ne te menduar, te dy krijojne nje “konfuzion te qellimshem » duke lene gjithnje „lexuesin“ te vere rregull ne mendimet dhe synimet e tyre..Kjo metode e te shkruarit ben qe te nxiten „te tjeret“ (kritiket ose studiuesit, akoma dhe dashamiresit) te shkruajne nje …liber te ri me verejtje, sqarime, lavderime, akoma dhe kritike, por kjo e fundit eshte shume e veshtire kur shkrimtari te jep ne dore nje liber me kaq fakte,kaq fantazi, kaq rrefime, qofshin ato dhe mitologjike, saqe s di ke te zgjedhesh dhe per ke te flasesh ? Si t i kundershtosh (fjala bie) mendimet e tij per Xhojsin, per Homerin, Hamondin, Shuflajn, akoma dhe per Konicen ? Kjo ama s do te thote se edhe ne lexuesit e thjeshte nuk kemi te drejte te kemi vleresimet tona te « padjallezuara » per te gjithe keta. Por, ai qe krijon nje paralelizem qe fuqizon dhe nxit mendimet e nderlikuara te nje hapesire qe ka te beje me te ardhmen e rrefimit shumeplanesh duke iu referuar se kaluares, eshte pa diskutim Makabe Zaharia, qe une besoja se ishte krijese e fantazise se shkrimtarit dhe jo « njeri i vertete ». Duke lexuar “shkrimet » e tij ne te gjitha librat e Moikom Zeqos, te le te besosh per nje “bashkautor » qe gjithnje perpiqet te sqaroje vete shkrimtarin dhe jo lexuesin gje qe ben te mendosh se ke te besh me nje « kujdestar » te rrepte, por gjithnje dashamires dhe admirues i Moikom Zeqos. Edhe « bashkebisedimi » i ketushem nuk eshte me pak « sqarues » deri « shpetimtar per shkrimtarin i cili, ndonese gjen «kundershtarin » e rrepte, nuk pushon te mbeshtetet ne fjalen dashamirese te Makabe Zaharias, i cili duket se ka marre persiper barren e rende te analizoje, te kundershtoje, te konfirmoje dhe së fundi, te lavderoje mikun e tij « te vjeter » Moikom Zeqon. Kesisoj nuk mundim te mos pranojme se sa here takojme fjalen e Makabes ne librat e Moikom Zeqos, ndiejme njefare “ngushellimi » te ngrohte se dikush tjeter ka mundur te « qortoje » ose te « analizoje » derisa te kritikoje keto krijime marramendese qe kane gjithnje nje rendesi te veçante ne fushen e kerkimit, studimit dhe rrefimit te mirefillte..Ne kete drejtim pra, duke mos dashur te ndjekim gjurmët e “kritikuesit » te perhershem te ketyre krijimeve, jemi te detyruar te kerkojme rruge te reja, por si te besh “novatorizem », kur e gjithe kjo krijimtari nuk eshte veçse nje « shteg i ri » ne fjalen e shkruar, jo vetem ne Shqiperi, por dhe me gjere ? Ka mundesi qe ne kohëra te tjera te se kaluares Zeqon ta quanim « surrealist », por tani qe jane kapercyer te gjitha normat dhe rregullat (pse valle te kete norma dhe rregulla ne mendimet e njerezve ? ) e te ashtuquajtures « letersi tradicionale », pse te mos veme ne levizje arsyen tone qe te gjejme synimet dhe deshirat e shkrimtareve te tille si Xhojsi apo Moikom Zeqo ? Do te thoni, se ne pergjithesi krijuesi nuk i shpreh ne menyre te hapet keto, por po te ngjiste kjo, ç do te benin kalemxhinjte e ndryshem qe quhen “analiste », « kritike », « studiues » e me the te thashe? Prandaj besoj se Makabe Zaharia, ndonëse e pasuron dhe e mbeshtet fjalen e shkrimtarit, nuk arrin kurre ne ate skaj sa te konsiderohet se na ka paraqitur vepren e Moikom Zeqos, duke na ndriçuar ato ane qe nuk mundim t i kapim ne lexuesit e thjeshte. Si rrjedhoje, kemi te bejme me krijimtari « paralele » dhe duket se Moikomi e ndien veten me te sigurt, me te afte dhe me te qarte kur ka te beje me « sqarimet »e Makabes se tij. Do te mundja te shkruaja faqe te tera, akoma dhe nje liber, per Florimontin e Moikom Zeqos, por ketu brengosem nëse eshte e mundur te botohet nje shkrim kaq i gjate per nje liber qe domosdo do te trazoje ujërat e botimit ne Shqiperi, prandaj dua te mbyll kete shkrim me “bashkebisedimin » me mikun tone te perbashket, Dritero Agollin. Dritero Agollin e admiroj se tepermi per thjeshtesine dhe sinqeritetin e tij te padiskutueshem. Megjithese u gjendem ne « fronte » te kunderta qe te mos them armiqesore, respekti dhe admirimi im per te ka qene dhe mbetet i paster, njerezor. Madje e kam ndier veten krenar, kur ai me ka karakterizuar publikisht « mikun e tij ». Prandaj bashkebisedimi me të te Moikomi me terhoqi vemendjen dhe duhet thene se as ketu Driteroi nuk me pergenjeshtroi : ka mbetur po ai njeri i thjeshte, me fjalen e tij te paster dhe te qarte, duke mbetur bir i « popullit » te tij. Besoj se edhe ketu Moikom Zeqo ka shfrytezuar urtesine e Driteroit qe te shpalose mendimet e veta « historike » « filozofike », «artistike ». Ai, Moikomi, gjen rastin te beje nje paraqitje te gjate dhe interesante te nje figure te harruar te letrave shqipe, te Vexhi Buharasë. Por nepermjet Buharasë (duke perdorur gjithnje Dritero Agollin si degjues) ai ben nja analize te gjate te poezise madheshtore persiane, duke filluar nga Firdusi (Shah Nameja ishte perkthyer nga Buharaja) dhe kalon tek Omar Khajami qe eshte perkthyer nga Noli i madh dhe kalon ne nje pe te kuq te gjithe madheshtine e poezise persiane (edhe ketu nuk harron ta krahasoje me ate te heleneve te lashte…). Nuk ka dyshim se ketu kemi nje nga pjeset me interesante te librit « Florimont“ dhe le te mos kete te beje aspak me permbajtjen e vete librit, po te perjashtojme ate nxitjen e mençur te Agollit qe i thote diku : « Mire ben qe shkruan per Florimontin.. » por dihet se kur fillon te pershkruaje dhe te analizoje Moikom Zeqo, si veshtire t i nderpresesh furine e zhvillimit te arsyetimeve, te fakteve, te burimeve dhe kryesisht te sugjerimeve ndaj degjuesit ose lexuesit. Ketu Moikomi nuk harron te flase per Eposin e Veriut, nuk mungon te beje krahasime per epose ne pergjithesi, por edhe nje here ai arrin te ngreje lart vendlindjen e tij, Durresin.. Nje njeri qe ka udhetuar kudo (pothuaj) ne bote dhe ka mbetur kaq shume i gozhduar me madheshtine e vendlindjes ose duhet te jete shume romantik, ose teper praktik dhe njeh shume mire se nje gur, po e levize nga vendi ku ka mbetur shekuj te tere, nuk i dihet me ku do te rrokulliset. Besoj se keta te dy (Moikomi dhe Driteroi) jane shkembinj qe kane rrenje te thella ne token mëmë dhe askush nuk mund t i levize dhe do te mbeten gjithnje atje, te gjalle, te paster, te nderuar. Une nuk do te pershkruaj biseden ose me mire…monologun e gjate te Moikomit (ndersa Driteroi i kujton bukuroshen ruse ne vagonin e trenit dhe sesi ai nderhyri me ate “Moikom pisatjel, njet bandit“, sikur kerkon ta beje pak biseden me gazmore!), sepse eshte e pamundur ta beje, por dua te le lexuesin ta lexoje vete dhe te shijoje urtesine e nje shkrimtari te madh dhe njohurite e nje studiuesi te pasionuar. Por nuk mund te mos shpreh „brengen“ time te madhe. Pse perdoren kaq fjale te huaja kur nuk eshte nevoja? Si te kuptoj une mosnjohesi i gjuheve te huaja ç don te thote „paradigma..“ “thagma » kur besoj se kemi kaq fjale te bukura shqipe? Pse valle nuk perdoren me fjalet « shembull », “çudi », « pervoje », « drejtshkrim », apo konsiderohen fjale « barbare” …enveriste? Ndonëse kemi te bejme me nje liber « historik », ndonëse kemi te bejme me nje drejtim te caktuar te fjales shkencore, nuk e kuptoj perse ketu duhet domosdo te perdoren fjale qe nuk mund te kuptohen e shijohen me mire nga lexuesi ? E dini ç me kujtojne shkrime te tilla qofte shkencore ku perdoret ne menyre kembengulese ai fjalor (nuk them ..leksik !) (Sidomos letra e çuditshme e njefare Liri Sokoli, ose Silke Blumbach( !) e cila, nuk e di pse, botohet e plote ne liber) qe nuk eshte e mundur te kuptohet nga nje lexues i thjeshte? Me kujton luften shumevjeçare te gjuhetareve greke ne mes te « katharuvesianeve » dhe te “dhemotikaneve » ne shekullin e 19-te dhe ne gjysmen e pare te shekullit te kaluar! Ata qe gjoja flisnin per gjuhen e « paster » (katharevusa) kishin krijuar nje gjuhe artificiale, bastarde qe nuk e fliste as e kuptonte greku i thjeshte, kurse ata qe donin demotiki, donin te perdorej pikerisht gjuha e gjalle qe flitej dhe kuptohej nga populli. Keshtu, pas shume dhjetëvjecareve lufte dhe perçarjeje gjuhesore, vetem ne vitin 1976 u vendos me ligj qe te perdoret ne shkolla gjuha e popullit, domethene « demotiki » ! Mos edhe tek ne po krijohet nje gjuhe “katharevusa » te te ashtuquajtures “inteligjence » e cila parapelqehet te dallohet nga « populli harbut »? Keto verejtje nuk kane te bejne vetem me shkrimet e Moikom Zeqos, te cilat une i vleresoj shume lart, por ne pergjithesi me praktiken e viteve te fundit qe te “pasurohet « ( me mire te varferohet) gjuha e shkruar me fjale te huaja. Dikur isha grindur me Arshi Pipen per çeshtjen e « Gjuhes se njesuar letrare shqipe ». Ai ishte ne menyre te prere kunder kurse une (edhe ne kohen e diktatures grindeshim jashte Atdheut, mos u brengosni !) e perkraha si nje fitore te madhe te kombit shqiptar. Ai, qe te me beje te terhiqem me kishte pyetur: „Si eshte e mundur te perkrahesh gjuhen enveriste?“ (Asokohe cdo gje qe behej ne Shqiperi ishte…“enveriste“) Une i solla si argument se kjo gjuhe ishte perqafuar nga kosovaret dhe shqiptaret e tjere te Jugosllavise dhe kjo ishte nje fitore e madhe…E, atehere shkrimtari „i shquar“ Arshi Pipa, deklaroi: „ Kjo gje do te zemeroje me te drejte serbet! Intelektualet kosovare jane sherbetore te Tiranes dhe te Enverit…Adoptimi nga ata i kesaj gjuhe bastarde eshte gabim tragjik, antikombetar…“ Nuk e di çfare quajne „kombetare“ njerez te tille, dhe padashur kurrsesi te bej krahasime te tilla me te sotmen ,nuk mund te mos shpreh ne menyre te qarte brengosjen time per mosrespektimin e gjuhes se njesuar letrare nga shkrimtaret e sotem, ose nga ata qe na paraqiten si shkrimtare. Prandaj do te doja qe nga pena e Moikom Zeqos te dalin shkrime te pastra, por dhe te filloje te mbroje gjuhen, ndonëse, me sa di, nuk eshte „gjuhetar“. Por, besoj se nuk eshte domosdo e nevojshme te jesh gjuhetar qe te kuptosh dhe te mbrosh gjuhen tende. (E di se miku im Moikom me kupton mire…)