Mendja ne Islam

[Albin]

4- Arsyet logjike të qarta, të prera e të padiskutueshme, janë krejtësisht në përpuethshmëri me argumentet e sakta të Islamit.

Kurrësesi nuk mund të bjerë në kundërshtim arsya logjike e qartë, e prerë, e e padiskutueshme me një argument të prerë e të sakta të Islamit.


Mendja është një dhuratë dhe një nder i madh që Allahu ia ka bërë njeriut. Allahu i lartesuar i ka dhuruar mendjes së njeriut disa aftësi dhe përgatitje për të kryer shumë proçese logjike të cilat janë të dobishme për jetën e njeriut, të cilin Ai e ka nderuar . Allahu i Lartesuar ka thënë: "Vërtetë Ne i kemi nderuar Bijtë e Ademit dhe Ne i kemi mbartur ata në tokë e në detë, dhe i kemi furnizuar ata me gjithë të mirat, si edhe i kemi parapëlqyer ata përmbi shumë prej atyre që Ne i kemi krijuar me miresi të veçantë." [El Isra; 70]

- Grada dhe vlera e mendjes në Islam.

Vlera dhe rëndësia e mendjes në sheriat vihet në dukje nga aspektet që vijojnë:
a. Allahu i Lartësuar nuk ia drejton fjalët e Tij veçse të mençurve, sepse ata e kuptojnë fenë e Tij. Allahu në Kur'an ka thënë: "Përkujtim e këshillë për zotëruesit e mendjes". [Sad; 53]

b. Një ndër gjërat që varet prej tyre obligimi me detyrat fetare është mendja, ai që nuk e posedon nuk është i obliguar. Profeti në hadith ka thënë: "Është ngritur lapsi për tre persona (d.m.th; është hequr obligimi dhe nuk merren në llogari, përderisa janë në atë gjendje), njëri prej tyre është, i çmenduri derisa ti vijë mendja".

c. Allahu e ka dënuar (sharë) atë që nuk përdor mendjen, siç ka përmendur për banorët e zjarrit, për të cilët ka thënë: "Dhe thonë: “Sikur të kishim dëgjuar dhe pasur mend, ne nuk do të ishim ndër banuesit e zjarrit" [Mulk; 10] .

Gjithashtu ka thënë duke dënuar veprimin e atyre që nuk ndjekin sheriatin dhe udhezimin e Profetit: [ Kur u thuhet atyre : "Ndiqni atë që ka zbritur All-llahu" ata thonë:" Jo ! Më mirë ne dotë ndjekim çfarë gjetëm nga baballarët tanë", ( Adota bëjnë këtë ?) Edhe pse baballarët e tyre nuk kuptonin gjë dhe nuk ishin të drejtuar ?"] [Bekare; 170]

d. Kur'ani ka përmendur dhe ka nxitur për shumë proçese logjike që i kryen njeriu p.sh. mendimi, meditimi, vëzhgimi e tjerë. Në ajetet që vijojnë Allahu i Lartësuar ka thënë: "A nuk mendojnë thellë për Kur'anin?", "Në mënyrë që të mendoni", "A nuk kuptoni"(2:219,2:266,3:78,6:151,34:46)

e. Allahu i ka lavdëruar ata që përdorin logjikën për njohjen e të vërtetës. Allahu në Kur'anë ka thënë: "Ndërkaq, ata që u larguan prej adhurimit të idhujve dhe ju drejtuan All-llahut, ata kanë gëzim të madh, e ti përgëzoj robërit e Mi! Të cilët i dëgjojnë fjalët dhe pasojnë atë më të mirën prej tyre. Të tillët janë ata që All-llahu i udhëzoi në rrugën e drejtë dhe të tillët janë ata të mençurit" [Ez-Zumer:17-18]


f. Allahu ka dhënë shumë shembuj në Kur'anë që i shikojmë ose i dëgjojmë, në mënyrë që ne të logjikojmë e të mendojmë, si p.sh. fjala e Tij "Ai na solli Neve një shembull, e harroi krijimin e vet e tha: “Kush i ngjall eshtrat duke qenë ata të kalbur?" [Jasin; 78]

g. Allahu në Kur'anë ka përmendur shumë Fakte që shkojnë sipas standarteve, kritereve dhe arsyeve logjike, si p.sh; "A mos u krjuam prej kurgjësë, apo ata vetë janë krijues? A mos ata i krijuan qiejt e tokën, Jo, por ata nuk janë të bindur" [Et-Tur; 35-36], "Sikur të kishte në to (në qiej e në tokë) të adhuruar të tjerë me të drejtë përveç Allahut, ato të dyja do të shkatërroheshin" [El-Enbija; 22], "A nuk mendojnë thellë për Kur'anin? Sikur të ishte prej dikujt tjetër, përveç All-llahut, do të gjendeshin në të kontradita të shumta". [En-Nisa; 82]

h. Kur'ani ka përcaktuar fushat e mendimit dhe përdorimit të mendjes, si p.sh:[ A nuk e kanë parë qiellin mbi ta, si Ne e kemi ndërtuar atë dhe e kemi zbukuruar, dhe s'ka asnjë të çarë në të ? ] [ Edhe tokën ! Ne e kemi shtrirë atë dhe kemi vendosur në të male që qëndrojnë fort, si dhe kemi sjellë në të çdo lloj bime të mrekullueshme në çift.] [ Një ndriçim dhe Përkujtues për çdo rob që i kthehet All-llahut me pendim (rob i cili beson në Njësin e All-llahut, i plotson detyrat në nënshtrim ndaj Tij dhe që gjithnjë kërkon faljen e Tij).] [Kaf; 6-8]

i. Përdorimi i gjurmës si argument që tregon për lëshuesin (lënësin) e saj. Ky është një proçes logjik që ka nevojë për njohjen e lidhjes midis çdo gjurme dhe lëshuesit të saj. P.sh; Allahu i Lartesuar në Kur'anë ka thënë: [ "I cili ka krijuar shtat qiejt të rënditur një përmbi një :ju nuk mund të shihni asnjëgabim në Krijimin e të Gjithë mëshirshmit. Kthe pra shikimin përsëri : " A mund të shohish ndonjë të çarë ?]" [El Mulk; 3-4]

j. Sqarimi i gjërave që mendja nuk arrin ti njohë, si p.sh, fjala e Allahut;[Dhe të pyesin ty (Muhamed a.s.)për ruhin (shpirtin). Thuaj: :Ruhu (shpirti) është prej atyre gjërave, dija për të cilën është vetëm tek All-llahu, ndërsa nga Dija (juve o njerëz)ju është dhënë vetem fare pak. ] [El Isra;85], si dhe fjala e tij:[ Ai (All-llahu) e di çfarë u ndodh atyre (krijesave të tij) në këtë botë dhe çfarë dotu ndodhëatyre ( në jetën e Fundit) dhe ata kurrë nuk do të përfshijnë gjë nga Dija e Tij.] [Taha; 110]. Abdullah ibnu Abbasi ka thënë; "Kaderi është një gjë që Allahu e ka bërë sekret, të fshehtë".

Qëndrimi i ehli sunetit ndaj arsyes logjike

Do të përmend disa pika, të përmbledhura nga shkrimet e Ibnu Tejmijes në këtë fushë, të cilat sqarojnë qëndrimin e ehli sunetit:

a. Njeriu me mendjen e tij ka aftësi t’i kuptojë e t’i njohë gjërat, por bazuar në arsyen logjike ai mund t’i njohë e t’i perceptojë gjërat (që kanë të bëjnë me besimin dhe rregullat e fesë) në mënyrë të përgjithshme dhe jo në mënyrë të shkoqitur.

b. Argumentet fetare kanë përparësi mbi konkluzionet logjike, për arsye se sheriati është i pagabueshëm, ndërsa konkluzionet logjike mund të jenë gabim. Kjo sepse arsyet logjike janë produkt i mendjes së njeriut, i cili gabimin e ka nga natyra, kurse burimi i argumenteve të sheriatit, është hyjnor.

c. Gjykimet logjike që janë të sakta, të qarta e të padiskutueshme, nuk mund të bien ndesh me sheriatin.

d. Arsyet logjike janë të sakta vetëm kur përputhen me sheriatin. Ndërsa kur kundershtojnë sheriatin ato janë të parregullta, të pavlefshme. Prandaj standartet dhe kriteret logjike që përputhen me sheriatin janë të sakta, kurse ato që kundershtojnë sheriatin janë të pavlefshme.

e. Në rast se nga vështrimi sipërfaqësor i një teksti (citati) do të vërehet se ai bie ndesh me një argument të saktë, të qartë, e të prerë logjik, kjo padyshim ndodh ose për shkak të një dileme që duhet zbuluar e qartësuar, ose për shkak të interpretimit të gabuar të tekstit, si p.sh; kur fjala ka dy ose më shumë variante për tu interpretuar dhe njëri prej tyre bie ndesh me arsyen e qartë e të prerë logjike, gjë e cila tregon se ai variant nuk mund të jetë kuptimi i saj, ose për shkak se hadithi që bie ndesh me arsyen logjike të saktë, është i dobët ose i trilluar si p.sh. hadithi i trilluar; "Allahu i Lartësuar zbret mbrëmjen e ditës së Arafatit mbi një deve dhe përqafon kalorësit e ata që ecin në këmbë". Kjo padyshim është gënjeshtër e trilluar.

f. Ligjet dhe rregullat në mënyrë të detajuar mund të njihen vetëm nëpërmjet Sheriatit. Kështuqë ato janë prej veçorive të Tij.

g. Në mënyrë të përgjithshme njeriu me mendjen e tij e dallon atë që është e shëmtuar dhe e keqe dhe e dallon atë që është e bukur dhe e mirë, qoftë edhe pa i arritur argumenti fetar. Mirëpo njeriu nuk është i obliguar për asgjë derisa t’i arrijë argumenti fetar dhe si rrjedhoje shpërblimi dhe ndeshkimi për veprat e tij varet po nga arritja e argumentit fetar.

h. Sheriati mund të sjellë gjëra që e hutojnë mendjen, si p.sh; ndëshkimi i shpirtit së bashku me trupin në varr, por jo gjëra që janë të paarsyeshme e të papranueshme logjikisht.

i. Asgjë s'mund t’i bëhet detyrë Allahut përmes asaj që e gjykon mendja e njeriut, sepse Allahu siç ka lajmeruar për veten e tij është, " Veprues i asaj që dëshiron". Por ai mund t’i bëjë detyrë vetes së tij atë që dëshiron dhe mund ta ndalojë veten e tij nga ajo që dëshiron, për t'u bërë mirësi robërve të tij, si p.sh. fjala e profetit se Allahu ka thënë në hadith kudsi: "Unë ia kam ndaluar padrejtësinë vetes time", si dhe fjala e tij: "E drejta e robërve ndaj Allahut është që, të mos e ndëshkojë atë që nuk i bën shok atij asgjë"

j. Logjika është burim (referencë) dytësore, e varur nga argumente fetare dhe e nënshtruar ndaj tyre. Tekstet e kuranit dhe sunetit janë të mjaftueshme si burime fetare dhe e bëjnë të panevojshëm bazimin në konkluzionin logjik, por nuk e pengojnë pranimin e tij kur është i saktë.
Çdo mendim që bie në kundershtim me këtë që sqaruam lidhur me logjikën, është i pasaktë dhe në kundershtim me qëndrimin e ehli sunetit.