Tefsir-(komentim suresh)

[Klevis2000]

Komentimi i kaptinës “En-Nasr”







إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْح.

وَرَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجًا.

فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا



1. “Pasi (të) erdhi ndihma (fitorja) e Allahut dhe ngadhënjimi (çlirimi i Mekës)”

2. Dhe i pe njerëzit duke hyrë grupe-grupe në fenë e Allahut.

3. Atëherë, pra, madhëroje Zotin tënd me falënderim dhe kërko falje prej Tij. Ai vërtet është pranues i madh i pendimeve.”



Kaptina “En-Nasr” është kaptinë medinase, e zbritur pas sures “Et-Tevbe” dhe ka gjithsej 3 ajete. Në radhitjen e Mus’hafit mban numrin 110. Sipas të gjithë dijetarëve, është kaptina e fundit e zbritur nga Kur’ani, ndërsa së bashku me kaptinat “El-Kevther” dhe “El-Asr”, janë kaptinat më të shkurtra në Kur’an, me nga gjithsej tri ajete.

Transmeton Ibn Merdevije nga Ibn Abasi se kjo kaptinë (Idha xhae nasrullahi vel fet’h) ka zbritur në Medinë.[1]



Emërtimi i kësaj kaptine

Kjo kaptinë është emërtuar “En-Nasr”, sepse nga vetë ajeti i parë i saj, shohim realizimin e premtimit të Allahut ndaj të Dërguarit të Tij, se ai do të ngadhënjente me ndihmën e Allahut dhe do të hynte triumfalisht në Mekë, kurse pas çlirimit të saj, do të shihte njërën prej shenjave më të mëdha të ngadhënjimit të misionit të tij, kur njerëzit do ta përqafonin fenë islame grupe-grupe, e jo individualisht si deri atëherë.

Kjo kaptinë nga komentatorët njihet edhe me emërtimin: “Suretu-t-Tevdi’ë”-“Surja lamtumirëse”, sepse është sure që paralajmëron lamtumirën e Resulullahut s.a.v.s. nga kjo botë.

Kur zbriti kjo sure, i Dërguari i Allahut tha: “Më është njoftuar vdekja ime”.



- Transmetojnë Ibn ebi Shejbete, Abdullah bin Hamidi, Bezzari, Ebu Ja’la, Ibn Merdevije si dhe Bejhekiu në “Ed-Delail”, nga Ibn Omeri të ketë thënë: “Kjo kaptinë i ka zbritur të Dërguarit të Allahut në mes të ditëve të Teshrikut, në Mina, duke e kryer Haxhin lamtumirës. Pas zbritjes së kësaj sureje, i Dërguari i Allahut e kuptoi se misioni i tij ishte në përfundim dhe se kjo sure ishte lamtumirëse (e cila paralajmëronte vdekjen e shpejtë të tij), prandaj urdhëroi që t’ia sillnin devenë e tij, dhe, pasi shkoi tek turma e madhe e njerëzve, u ngrit dhe mbajti hytbenë e tij të njohur në haxhin lamtumirës”[2]



Vlera e kësaj kaptine
Kaptina “En-Nasr” ka një vlerë të madhe, sepse vetë i Dërguari i Allahut e ka potencuar këtë në hadithin e tij, të cilin e transmeton Tirmidhiu nga Enes bin Maliku, kur thotë:”…Kaptina (Idha xhae nasrullahi vel-fet’h) ka vlerën e ¼ së Kur’anit…”[3]



Shkaku i zbritjes së kësaj kaptine
- Transmetojnë Ibn ebi Shejbete, Ibn Xheriri, Ibnul Mundhiri dhe Ibn Merdevije nga Aishja r.a. të ketë thënë: “I Dërguari i Allahut, nga fundi i jetës së vet shumë shpesh përsëriste fjalët:”Subhanallahi ve bihamdihi, ve estagfiruhu ve etubu ilejhi”- Lartësimi dhe lavdatat qofshin për Allahun, faljen e të Cilit e kërkoj; dhe pendohem para Tij”. Atëherë – vazhdon Aishja , e pyeta: - O i Dërguar i Allahut, po të shoh që shumë shpesh je duke i përsëritur këto fjalë: ”Subhanallahi ve bihamdihi, ve estagfiruhu ve etubu ilejhi”, dhe ai (Muhammedi a.s.) m’u përgjigj: “Zoti im më ka paralajmëruar për një shenjë, të cilën do ta shoh në popullin (Ymetin) tim, dhe më ka urdhëruar që, pasi ta kem parë atë shenjë, ta lavdëroj Atë, të kërkoj falje prej Tij dhe të pendohem. Dhe unë, atë shenjë e pashë vërtet, e ajo është: “Idha xhae nasrullahi vel fet’h. Ve re’ejten-nase jed-hulune fi dinil-lahi efvaxha. Fesebbih bihamdi rabbike vestagfirhu, innehu kane tevvaba” - “Pasi (të) erdhi ndihma (fitorja) e Allahut dhe ngadhënjimi (çlirimi i Mekës)”. Dhe i pe njerëzit duke hyrë grupe-grupe në fenë e Allahut. Atëherë, pra, madhëroje Zotin tënd me falënderim dhe kërko falje prej Tij. Ai vërtet është pranues i madh i pendimeve.”[4]



- Ibni Abbasi rrëfen se si një ditë Omeri r.a. e kishte marrë pranë vetes në një tubim, ku ishin veteranët e luftës së Bedrit, dhe kur disa prej tyre e panë Ibni Abbasin aq të ri në mesin e tyre, u prekën dhe i thanë Omerit: Përse gjithnjë e merr këtë djalosh pranë vetes në tubimet tona, përderisa edhe ne kemi djem të moshës së tij?” Atëherë Omeri ua ktheu: “Sepse ky djalosh është i tillë çfarë është” (duke aluduar dijen dhe zgjuarsinë e tij)”. Dhe kur, një ditë tjetër, Omeri r.a. më ftoi në një tubim të tyre, e kuptova se më kishte ftuar vetëm që para tyre t’i demonstroja njohuritë e mia. Omeri r.a. u ngrit dhe i pyeti veteranët e luftës së Bedrit: “Ç’thoni për fjalët e Allahut “Idha xhae nasrullahi vel fet’h…”? deri në fund të kaptinës

Disa prej tyre thanë: “Allahu na ka urdhëruar ta falënderojmë Atë dhe të kërkojmë falje prej tij (istigfar), pasi që na mundësoi të ngadhënjejmë dhe ta çlirojmë Mekën”, kurse të tjerët heshtën. Atëherë Omeri r.a. m’u drejtua me fjalët: Vallë kështu mendon edhe ti, Ibn Abbas? Jo, - ia ktheva unë. Po atëherë ç’thua ti për këto fjalë të Allahut, më pyeti prapë Omeri r.a.? Ky është paralajmërim i vdekjes së Resulullahut s.a.v.s., - ia ktheva unë, - sepse pas fitores dhe ngadhënjimit, Allahu e urdhëronte të Dërguarin e Tij ta madhëronte Atë dhe të kërkonte falje e pendim nga Ai (në prag të vdekjes).

Atëherë Omeri tha: “As unë nuk di për ndonjë komentim tjetër përveç këtij që thua ti, o Ibn Abbas.”[5]


Lidhmëria e kësaj kaptine me atë paraprake “El-Kafirun”
Lidhmëria e kësaj kaptine me atë paraprake “El-Kafirun”, është e fuqishme mu për faktin se në suren paraprake, Allahu xh.sh. e urdhëroi të Dërguarin a.s. të distancohej publikisht nga besimi i kotë i pabesimtarëve, dhe t’u tregonte atyre se ai adhuronte vetëm Allahun, krijuesin e ekzistencës. Dhe, si shpërblim për kët guxim të të Dërguarit të Tij, që i thirri haptazi idhujtarët me emrin më të urryer-“pabesimtarë-qafira”, Allahu xh.sh. realizoi premtimin e Tij të përsëritur edhe në disa sure të tjera para sures “En-Nasr”, se ngadhënjimi dhe fitorja do të ishte në anën e Muhammedit a.s. dhe ai së shpejti do ta shihte një shenjë të madhe, të paraljmëruar në Ymetin e tij, shenjën e suksesit të misionit të tij kur njerëzit do ta pranonin Islamin me mumër shumë të madh, grupe-grupe, fise-fise.

Fahrudin er-Rraziu mbi lidhmërinë e kësaj sureje me disa sure paraprake, thotë: “Allahu xh.sh., kur i premtoi të Dërguarit të Vet në kaptinën “Ed-Duha”, ajeti 5 : “E Zoti yt do të të japë ty, e ti do të kënaqesh”, dhe në kaptinën “El-Kevther” , ajeti 1: “Ne, vërtet të dhamë ty (o Muhammed) shumë të mira.”, kjo nënkuptonte faktin se autoriteti i tij po rritej dita-ditës dhe së shpejti do të shihte frytet e misionit të tij, sepse për një kohë të shkurtër, ndodhi çlirimi i Mekës, pa luftë, të cilën gjë askush as që kishte mundur ta paramendonte; pastaj në vitin vijues, delegacione të shumta nga tërë Siujdhesa Arabike kishin mësyrë Medinën për ta pranuar dhe publikuar fenë islame para Muhammedit a.s. Kjo zaten ishte edhe fitorja më e madhe e Muhammedit a.s., sepse zemrat e robëruara të njerëzve nga prangat e paganizmit, nga drita e Islamit u çliruan përjetë.

Rraziu vazhdon edhe më tutje dhe thotë: Allahu xh.sh. në këtë kaptinë e urdhëron Pejgamberin a.s. që pas ardhjes së ndihmës së Allahut: (Idha xhae nasrullahi)- “Pasi (të) erdhi ndihma (fitorja) e Allahut” , ta madhëronte dhe ta lartësonte Atë; kurse pas çlirimit të Mekës (vel fet’h)- “dhe ngadhënjimi (çlirimi i Mekës)”, ta falënderonte Atë për të gjitha këto mirësi, ndërsa pasi ta kishte parë shenjën e madhe që i qe premtuar: “Ve re’ejten-nase jed-hulune fi dinil-lahi efvaxha”-“Dhe i pe njerëzit duke hyrë grupe-grupe në fenë e Allahut”, atëherë të kërkonte falje dhe mëshirë për veten dhe për mbarë besimtarët, sikur për këtë jepte shenjë edhe një ajet tjetër kuranor, kur Allahu i drejtohet Muhammedit a.s.: “Kërko falje për mëkatin tënd, për të besimtarëve e të besimtareve”. (Muhammed-19)[6]



Koment:



إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْح

1. “Pasi (të) erdhi ndihma (fitorja) e Allahut dhe ngadhënjimi (çlirimi i Mekës)”

Sipas komentatorëve, fjala “En-Nasr” do të thotë: të ndihmosh dikë për të realizuar një qëllim të caktuar, ose ngadhënjim, fitore dhe nënshtrim i armiqve, kurse “El-Fet’h” do të thotë arritje e një aspirate që ka qenë e pakapshme (e parealizueshme) deri në atë moment[7] ose çlirim i vendbanimeve të sunduara nga zullumqarët (në këtë rast çlirimi i Mekës).[8]

Pjesëza “idha”-(kur) në fillim të kësaj sureje ka kuptimin e kohës së shkuar dhe vjen në kuptimin e njëjtë si pjesëzat “kad”-(tashmë), ose “idh”-(kur-pasi), do të thotë flet për diçka që tashmë ka ndodhur, e në këtë rast ky ishte çlirimi i Mekës dhe pranimi i Islamit grupe–grupe nga fiset arabe.

S’ka dyshim, pothuaj të gjithë komentatorët janë unikë rreth faktiti që kjo sure flet për një ngjarje madhështore në historinë islame, ngjarje e cila ndërroi përfundimisht kahet e rrugës së njerëzimit, që ishte ngadhënjimi i së vërtetës dhe çlirimi i Mekës.

Nga shkaqet e zbritjes, pamë se pothuaj të gjitha faktet flasin se kjo sure ka zbritur pas çlirimit të Mekës dhe ka zbritur disa muaj para se i Dërguari a.s. të shpërngulej pranë fqinjësisë së Allahut xh.sh.

Madje, disa nga komentatorët e Kur’anit, si Kurtubiu, japin hollësisht edhe ngjarjet që pasuan në ditët e fundit të jetës së Resulullahut, duke thënë se pasi pati zbritur kjo sure, derisa i Dërguari i Allahut ishte duke kryer Haxhin lamtumirës, i zbriti edhe ajeti: ”Sot përsosa për ju fenë tuaj, plotësova ndaj jush dhuntinë Time, zgjodha për ju Islamin fe.” (El-Maide, 3), dhe i Dërguari a.s. jetoi edhe 80 ditë.

Pastaj zbriti ajeti: ”Kërkojnë përgjigjen tënde. Thuaju: Allahu u përgjigjet për çështjen e “kelale-s” (ai që nuk lë prindër as fëmijë që e trashëgojnë)…”-(En-Nisa’ë, 176), dhe i Dërguari jetoi edhe 50 ditë.

Më pas zbriti ajeti: ”Juve ju erdhi i dërguar nga mesi juaj, atij i vjen rëndë për vuajtjet tuaja, sepse është lakmues i rrugës së drejtë për ju, është i ndjeshëm dhe i mëshirshëm për besimtarët” (Et-Tevbe, 128), dhe i Dërguari a.s. jetoi edhe 35 ditë. Kurse pas zbritjes së ajetit të fundit kuranor: ”Dhe ruajuni asaj dite kur do të ktheheni tek Allahu, dhe secilit njeri i plotësohet ajo që e ka fituar, dhe atyre nuk u bëhet e padrejtë” (El-Bekare, 281)”, i Dërguari a.s. jetoi vetëm 21 ditë, kurse Mukatili thotë se pas zbritjes së këtij ajeti, i Dërguari jetoi edhe 7 ditë[9].

Në anën tjetër, Fahru Rraziu dhe disa të tjerë, janë të mendimit se kjo sure ka zbritur para çlirimit të Mekës, dhe ishte një paralajmërim nga ana e Allahut xh.sh. se së shpejti do të vinte ndihma e Allahut e çlirimi dhe se njerëzit do të hynin në Islam grupe-grupe, prandaj Pejgamberi a.s. urdhërohej që, pasi të ndodhte kjo, të kërkonte faljen dhe mëshirën e Allahut.

Pavarësisht nga disa indikacione se kjo sure edhe mund të kishte zbritur para çlirimit të Mekës, si një shenjë-mrekulli për ngjarjet që do të pasonin më vonë, megjithatë, mendimi më i pranueshëm është që kjo sure të ketë zbritur pas vitit të nëntë hixhrij, do të thotë një vit e ca pas çlirimit të Mekës, dhe disa muaj para vdekjes së Resulullahut s.a.v.s.



وَرَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجًا

2. Dhe i pe njerëzit duke hyrë grupe-grupe në fenë e Allahut

Sipas historianëve, viti i nëntë hixhrij konsiderohet si viti më i suksesshëm i Resulullahut s.a.v.s., sepse në atë vit, që u quajt “senetul vufud”-“viti i delegacioneve” , nuk mbeti gati asnjë fis arab pa e pranuar Islamin. Dhe këto ishin frytet më të mëdha të misionit profetik të të Dërguarit të Allahut.

Po t’i kthehemi historisë në një retrospektivë të shkurtër, do të shohim vështirësitë e papërshkrueshme të Pejgamberit a.s. gjatë thirrjes së tij në Islam. Ishte i vetëm dhe pa ndonjë përkrahje të madhe nga të afërmit e tij. Por megjithatë, ai nuk u ndal dhe me shpresën tek Allahu se do t’i mundësonte që këtë mision ta përmbushte me sukses, vazhdoi rrugën e tij të mundimshme. Pranë tij u tubuan disa njerëz, ose, thënë më mirë, një grup i vogël, të cilët pas pak kohe do të jepnin shembujt më të lartë të heroizmit dhe guximit, duke mundësuar lartësimin e fjalës së Allahut. Dhe kështu muslimanët, pas shumë vuajtjeve dhe persekutimeve u shpërngulën në Medinë, dhe aty vunë bazat e shtetit të ardhshëm islam. Nuk kaluan më shumë se tetë vjet nga migrimi dhe Allahu xh.sh. e realizoi premtimin se Muhammedi a.s. do të hynte në Mekë triumfalisht, do ta çlironte atë pa luftë dhe gjatë kësaj ngjarjeje madhështore ai do të jepte shembullin më të lartë njerëzor, shembullin e një strategu vizionar e të mëshirshëm, kur banorëve të Mekës, të cilët deri atëherë e kishin munduar e i kishin bërë një mijë të liga, u tha: “Shkoni, jeni të lirë!”

Kjo sjellje e tij bëri që shumë fise arabe, të cilat deri atëherë kishin qenë armiq të Islamit, të vendosnin përfundimisht për rreshtim në rrugën e drejtë. Madje disa prej këtyre fiseve gjatë kuvendimeve të tyre të fshehta më parë kishin thënë: Të presim se çfarë do të ndodhë, nëse Muhammedi fiton ndaj kurejshëve dhe i nënshtron ata, atëherë ai me të vërtetë qenka i Dërguar i Zotit, dhe do t’i bashkohemi, po, nëse ai humb nga kurejshët, atëherë ai nuk është i dërguar po një shpifës, dhe ne do të jemi me kurejshët. Fatmirësisht ndodhi ajo e para, ngase Allahu xh.sh. vazhdimisht e ndihmoi të Dërguarin e Tij në lartësimin e fjalës së Vet, derisa ai me plot sukses përmbylli misionin e tij profetik.

Pra, viti i nëntë ishte vit i delegacioneve, vit kur fiset nga Meka, Taifi, Hevazini, Jemeni dhe nga vendet e tjera të Gadishullit Arabik, vinin në Medinë në grupe të mëdha, ta pranonin Islamin. Dhe kjo ishte ajo shenja e madhe për të cilën ishte paralajmëruar Muhammedi a.s. nga ana e Allahut xh.sh., sipas hadithit që e transmeton Aishja r.a., të cilin e cituam më lart, kur thotë se i Dërguari i Allahut kishte thënë: “Zoti im më ka paralajmëruar për një shenjë, të cilën do ta shoh në popullin (Ymetin) tim, dhe më ka urdhëruar që pasi ta kem parë atë shenjë, ta lavdëroj Atë, të kërkoj falje prej Tij dhe të pendohem. Dhe unë, atë shenjë e pashë vërtet, e ajo është: “Idha xhae nasrullahi vel fet’h…” deri në fund të sures.





فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا

3. Atëherë, pra, madhëroje Zotin tënd me falënderim dhe kërko falje prej Tij. Ai vërtet është pranues i madh i pendimeve.”

Pas fitores dhe ngadhënjimit-çlirimit të Mekës dhe hyrjes masive të njerëzve në Islam, është e natyrshme që duhej të pasonte falënderimi i të Dërguarit a.s. ndaj Allahut xh.sh., sepse vetëm nga Ai dhe nga askush tjetër vjen ndihma e vërtetë: “…Ndihma (e vërtetë) vjen vetëm prej Allahut, ngadhënjyesit, të urtit” (Ali Imran, 126).

Në këtë ajet kuranor, i Dërguari a.s. porositet nga Krijuesi i tij që ta lartësonte me madhërim Atë dhe të kërkonte falje e mëshirë nga Ai.

Shtrohet pyetja: A thua i Dërguari a.s. kishte ndonjë gabim apo kishte bërë ndonjë mëkat që tash t’i lutej Zotit për falje dhe të pendohej tek Ai?

Komentatorët, tek sqarojnë kuptimin e vërtetë të këtij ajeti, janë unanimë se ky ajet ka të bëjë më shumë me Ymetin e Muhammedit a.s., por ftesa për një gjë të tillë bëhet nëpërmjet Pejgamberit a.s. Me këtë dëshirohet të na bëhet me dije se ç’rëndësi të madhe ka istigfari, madhërimi i Allahut dhe pendimi. Kurse, nga aspekti i akaidit, kjo çështje është e prerë, do të thotë ata janë të mbrojtur nga mëkatet, ndonëse edhe ata mund të kenë ndonjë lëshim të vogël, që nuk ndërlidhet me shpalljen. Fundja edhe ata ishin njerëz nga mishi dhe shpirti, ashtu si njerëzit e tjerë, përveçse ata, Allahu xh. sh., i dalloi nga të tjerët me shpallje.



Porosia e kësaj sureje:

- Besimtari duhet të jetë i vetëdijshëm dhe i ndërgjegjshëm për faktin se ndihma dhe përkrahja e vërtetë vjen vetëm prej Allahut xh.sh.

- Allahu i Plotfuqishëm e udhëzon në rrugë të drejtë atë që do, dhe i ndihmon të ngadhënjejnë ata që angazhohen me përkushtim në ngritjen e idealit islam.

- Në këtë sure jepet një mesazh i qartë se Islami me ndihmën e Allahut, do të jetë triumfues ndaj të gjitha feve dhe ideologjive të tjera që janë pjellë e imagjinatës njerëzore.

- Besimtari duhet të jetë mirënjohës ndaj dhuntive të Allahut xh.sh., të cilat janë të panumërta. Ai duhet të kërkojë falje dhe të pendohet për gabimet e bëra, sepse Allahu fal shumë dhe është i mëshirshëm. Pendimi është një portë që rri gjithmonë e hapur për të hyrë në mëshirën e Allahut xh.sh., andaj njeriu nuk bën assesi të jetë pesimist dhe të humbë shpresën duke menduar se Allahu nuk i fal gabimet, meqë Vetë i Lartmadhërishmi në Kur’an ka thënë: “Thuaj, o robërit e Mi, të cilët e keni ngarkuar me shumë gabime veten tuaj, mos e humbni shpresën ndaj mëshirës së Allahut, sepse Allahu i fal të gjitha mëkatet, Ai është që fal shumë dhe është mëshirues!”, (Ez-Zumer, 53)

Po ashtu edhe i Dërguari i Allahut na porosit për istigfar-kërkim faljeje dhe pendim, kur thotë: “Kërkoni falje nga Allahu, sepse unë shtatëdhjetë herë në ditë kërkoj falje prej Tij”.

- Muhammedi a.s. ishte dhe do të mbetet gjithmonë simbol i thirrësit më të madh dhe më të përkushtuar në rrugën e Allahut. Ky i Dërguar, mëshirë për mbarë njerëzinë, kur h. Aishja pasi e kishte parë t’i ishin enjtur këmbët nga namazi i shumtë, i tha: Përse po falesh kaq shumë, kur ty Allahu t’i ka falur të gjitha? - ai u përgjigj: “Vallë a të mos jem rob falënderues dhe mirënjohës!”

- Në këtë sure gjejmë edhe paralajmërimin për lamtumirën e Resulullahut nga kjo botë kalimtare për në botën e Amshimit.







--------------------------------------------------------------------------------

[1] Imam Shevkaniu, “Fet’hul Kadiir” vëll.V, fq. 515

[2] Dr. Vehbete ez-Zuhajli, “Et-Tefsirul Munir”, vëll. XXX, fq. 446

[3] Po aty, fq. 357.

[4] Transmeton Muslimi

[5] Sahihul Buhari; Shih “Muhtesar Tefsir Ibn Kethir”, vëll III, fq. 687, Bejrut 1981.

[6] Fahru Rraziu “Et-Tefsirul Kebir-Mefatihul Gajb”, vëll.32, fq. 149.

[7] Po aty fq. 151.

[8] “Et-Tefsirul Munir”, vëll 32, fq. 448.

[9] Kurtubiu, “El Xhamiu li ahkamil Kur’an” vëll. XX, fq. 233

[Klevis2000]

Komentimi i kaptinës – “El-Fil”


أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَابِ الْفِيلِ أَلَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِي تَضْلِيلٍ وَأَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرًا أَبَابِيل تَرْمِيهِمْ بِحِجَارَةٍ مِنْ سِجِّيل فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَأْكُول



1.“A nuk e ke parë )a nuk të ka arritur lajmi) se ç’bëri Zoti yt me poseduesit e elefantit?

2 A nuk ua bëri komplotin (përpjekjen) e tyre të dështuar?

3. dhe Ai kundër tyre dërgoi shpendë (që vinin) tufë-tufë!

4. që i gjuanin ata me gurë nga balta e gurëzuar!

5. duke i bërë si gjeth i grimcuar (i përtypur)!”

(El-Fil, 1-5)



Kaptina “El-Fil” është kaptinë mekase. Ka gjithsej 5 ajete dhe ka zbritur pas sures “El-Kafirun”. Në radhitjen e Mus’hafit mban numrin 105.

Transmeton Ibn Merdevije nga Ibn Abasi të ketë thënë: “Kaptina “Elem tere kejfe…”…, ka zbritur në Mekë.[1]



Emërtimi i kësaj sureje
Kjo sure është emërtuar me emrin “El-Fil”, për shkak se qysh në ajetin e parë flitet për dënimin që goditi pronarët e elefantit (filit), të cilët Allahu xh.sh. i shkatërroi, atëherë kur Ebreheja deshi ta rrënonte Qabenë.



Lidhmëria e kësaj sureje me atë paraprake “El-Humeze”
Kjo sure ka lidhmëri të ngushtë me atë paraprake “El-Humeze”, duke u nisur nga fakti se në suren “El Humeze” Allahu xh.sh. na tregoi për gjendjen e atyre që vetëm grumbullojnë mall-pasuri dhe krenohen me të, duke përqeshur të varfrit dhe ata që nuk kanë dhe duke menduar se kjo pasuri do t’i bëjë të përjetshëm. Allahu xh.sh. këtij grupi të njerëzve i shpjegon se vendqëndrim i tyre do të jetë zjarri i Xhehennemit. Shikuar nga ky këndvështrim, kaptina “El-Fil”, ka një lidhmëri të fortë me atë paraprake “El-Humeze”, sepse Allahu xh. sh. në këtë sure, tregon se si i ka shkatërruar pronarët e elefantëve, përkatësisht ushtrinë e Ebrehesë, me gurë të vegjël që i hidhnin mbi ta zogjtë që vinin e shkonin tufa-tufa. Me një fjalë, Ebreheja, që ishte shumë më i fuqishëm, u shkatërrua me tërë ushtri të madhe, nga disa zogj të vegjël, të cilët atë ushtri e bënë si gjethe të grimcuara. Ebrehesë në këtë rast nuk i bëri dobi as pasuria dhe as elefanti, veçse vdiq i nënçmuar e i përbuzur, prandaj ky pësim i tij është mësim për çdokënd që i ngacmon dhe i shqetëson të tjerët se fundi i tij do të jetë tragjik.[2]



Përmbajtja e kësaj kaptine shikuar nga këndvështrimi historik i ngjarjes
Në Jemen sundonte një mëkëmbës i mbretit të Abisinisë As’hame en-Nexhashiut, i quajtur Ebrehe bin Sabah el Eshrem, i cili kishte ndërtuar në San’a (Sanë) të Jemenit një katedralë të madhe që e kishte emërtuar “El-Kul-lejs”. Qëllimi i tij ishte që me ndërtimin e kësaj katedrale ta zbehte famën e Qabesë, të cilën arabët e konsideronin vend të shenjtë dhe vend ku kryenin Haxhin, i cili datonte qysh prej kohës së Ibrahimit a.s., ani pse i deformuar në rite dhe liturgji të ndryshme pagane.

Një ditë, një arab nga fisi Kenan e kishte ndotur atë katedralë, dhe ky ishte një pretekst i mjaftueshëm për Ebrehenë, që ta mësynte Mekën për ta shkatërruar Qabenë, njëherë e përgjithmonë, dhe ta lidhte Jemenin me tokat e Shamit, për ta përhapur gjithandej fenë e krishterë.

Për këtë ekspeditë ndëshkuese ai kishte përgatitur një ushtri të madhe, madje me vete kishte edhe disa elefantë, që për atë kohë ishte diçka që arabët ende nuk e kishin parë . Në lidhje me numrin e elefantëve ka mendime kontradiktore; disa thonë se kanë qenë 8, disa 12 , disa 13, kurse disa të tjerë e stërmadhojnë këtë numër shumë. Sidoqoftë, një gjë është më se e sigurt: në këtë ushtri kishte edhe elefantë, si kafshë bartëse dhe lufte.

Gjatë rrugës për në Mekë, Ebreheja u ndesh dy herë me disa fise arabe, të cilat u munduan ta ndalnin që të mos realizonte qëllimin e tij, por që të dyja këto përpjekje dështuan, dhe prijësit e tyre u zunë rob nga ana e ushtrisë së Ebrehesë. Kur arriti afër Mekës u ndal në vendin e quajtur “El Mugammes” dhe aty ngriti kampin. Ndërkohë, ushtarët e Ebrehesë filluan të plaçkitnin pasurinë e kurejshëve e ndër të tjera edhe 200 deve të gjyshit të Resulullahut s.a.v.s. – Abdul Muttalibit. Pastaj ai` dërgoi emisarët për t’i lajmëruar kurejshët se nuk kishte ardhur që t’i luftonte ata, por qëllimi i tij ishte vetëm rrënimi i Qabesë. Prijësit kurejshë kuvenduan midis tyre dhe panë se nuk kishin forcë të mjaftueshme që t’i kundërviheshin Ebrehesë, prandaj vendosën të largoheshin përkohësisht në malet përreth për të pritur se çfarë do të ndodhte me Qabenë. Ata ishin të bindur se se Zoti i Plotëfuqishëm do ta mbronte shtëpinë e Tij.

Ebreheja urdhëroi që para se ta shkatërronin Qabenë, të fliste edhe një herë me të parin e kurejshëve për t’i treguar për qëllimin e tij. Dhe kurejshët zgjodhën Abdul Muttalibin për të biseduar me të.

Meqenëse Abdul Muttalibi ishte njeri i pashëm dhe kishte tipare të një fisniku arab, Ebreheja e nderoi me nderimet më të larta, duke u ulur me të në dysheme, dhe jo siç e kishte zakon që njerëzit t’i vështronte nga pozita e të lartit.

Së pari e pyeti nëse kishte ndonjë nevojë apo ndonjë shërbim, të cilin Ebreheja mund t’ia kryente, e ai pa një pa dy ia ktheu: - “Unë dua që të m’i kthesh prapa 200 devetë e mia”. Ebreheja u step nga kjo përgjigje dhe me habi i tha: - “Nuk kërkon nga unë që të heq dorë nga rrënimi i Shtëpisë suaj të shenjtë-Qabesë, e cila për ju simbolizon çdo gjë, mishërimin e fesë suaj dhe krenarinë tuaj, por po kërkon të t’i kthej devetë?!

- “Pikërisht këtë e kërkoj nga ju, mbret i nderuar, sepse unë jam pronar i deveve, kurse Qabeja e ka Zotin-Pronarin e saj, i Cili do ta mbrojë atë nga shkatërrimi, që synoni ju”, - ia ktheu Abdul Muttalibi.

I habitur nga një përgjigje e tillë plot urtësi, Ebreheja ia ktheu devetë Abdul Muttalibit, dhe të nesërmen mësyu Mekën-Qabenë dhe arriti deri në luginën “Muhassar”-“Vadi Muhassar”.[3] Për çudinë e të gjithëve, elefanti më i madh që kishin me vete për ta shkatërruar Qabenë, atë ditë nuk bënte asnjë hap përpara nga Haremi-Qabeja. Diçka e ndalonte dhe e pengonte. Kur e kthenin atë nga drejtimi i Jemenit, ai merrte vrapin andej. Njësoj vepronte edhe kur e kthenin nga drejtimi i Shamit (Sirisë).

Përpjekjet e ushtrisë së Ebrehesë për të hyrë në Harem me elefantë, vazhduan gjatë gjithë ditës së parë, kurse të nesërmen, u panë tufa të mëdha zogjsh nga drejtimi i bregdetit, zogj që kurrë më parë nuk ishin parë, tek bartnin në kthetrat dhe në sqepat e tyre gurë të vegjël. Këta zogj, me urdhrin e Allahut, filluan të gjuanin gurë mbi ushtrinë e Ebrehesë dhe i shkatërruan ata. Të tmerruar nga një sulm i tillë i papritur, ushtarët e Ebrehesë filluan të zmbrapseshin dhe morën arratinë. Shumica prej tyre vdiqën rrugës për në Jemen, kurse Ebreheja u godit rëndë nga një sëmundje, prej së cilës i binte mishi nga trupi, dhe, posa arriti në San’a, vdiq.

Kjo humbje e ushtrisë së madhe të Ebrehesë pati një ndikim të madh në historinë arabe, dhe prej këtij momenti, kurejshët fituan edhe më shumë në famë, sepse fiset e tjera arabe për ta thoshin se kurejshët qenkëshin popull i zgjedhur i Allahut, se Allahu i mbrojti ata dhe Shtëpinë e Tij.[4] Në anën tjetër, kjo ishte një dëshmi dhe një parashenjë nga ana e Allahut xh.sh. se Ai vërtet e kishte zgjedhur këtë popull, meqë nga mesi i tyre kishte zgjedhur më të madhin e njerëzisë- Muhammedin a.s. i cili do ta bartte flamurin e misionit të fundit hyjnor në tokë.

Kjo ngjarje ndodhi në vitin 570 të erës së re, në vitin në të cilin u lind edhe Muhammedi a.s., dhe ky vit u quajt: “Amul fil”- “Viti i elefantit”.

Ky vit pati një rëndësi të veçantë për arabët, sepse qe fillimi i historisë së re të tyre. Ishte kjo një prej parashenjave të mëdha të ardhjes së të Dërguarit të fundit, të cilin të gjithë popujt e atëhershëm po e prisnin me padurim në mos do të ishte nga mesi i tyre, si hebrenjtë ashtu edhe të krishterët. Por deshi Allahu xh.sh. që ky i Dërguar të ishte nga arabët, nga fisi më i zgjedhur i tyre-kurejshët, të ishte një njeri i ndershëm, besnik dhe i respektuar nga të gjithë edhe para se t’i vinte shpallja.

Allahu xh.sh. ndër kaptinat e para të Dërguarit të Tij i zbriti këtë kaptinë, duke i treguar për një ngjarje të cilën Resulullahu nuk e kishte parë as përjetuar, veçse atëbotë në Mekë ende kishte njerëz të gjallë që kishin qenë dëshmitarë të kësaj mrekullie, dhe në asnjë mënyrë nuk arritën ta kontestonin fjalën e Allahut për ngjarjen në fjalë, sepse në realitet, ajo kishte ndodhur ashtu.


Koment
أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَابِ الْفِيلِ
1. “A nuk e ke parë )a nuk të ka arritur lajmi) se ç’bëri Zoti yt me poseduesit e elefantit?

Që në fillim të kësaj kaptine pason një pyetje hyjnore drejtuar Muhammedit a.s.: “A nuk e ke parë?”, po qëllimi këtu nuk është pyetja nëse e kishte parë apo jo, por: “A të ka arritur lajmi?” - ose “a e di se ç’bëri Zoti yt me pronarët e elefantit (me Ebrehenë dhe ushtrinë e tij)”, i cili mësyu Mekën për të rrënuar Shtëpinë e shenjtë-Qabenë.

Pyetja, edhe pse i është adresuar Muhammedit a.s., në fakt synon më tepër idhujtarët kurejshë, disa prej të cilëve ende ishin dëshmitarë të gjallë të kësaj ngjarjeje, dhe vetë e kishin parë ndëshkimin që Allahu xh.sh. kishte zbritur mbi ushtrinë e Ebrehesë. Ky adresim hyjnor ndaj kurejshëve u drejtohej për të shprehur habinë, si ishte e mundur që kurejshët, të cilët Allahu i mbrojti prej Ebrehesë, mbrojti Shtëpinë e shenjtë, mbrojti shenjtërinë e saj prej armiqve, dhe të cilët me sytë e tyre kishin parë tek shkatërrohej një ushtri e madhe nga disa tufa zogjësh që hidhnin mbi ta gurë të vegjël, nga goditjet e të cilëve binin të vdekur, e tash nuk besojnë që po Ai Allah të ka dërguar ty, o Muhammed, që të nxjerrësh mbarë njerëzimin në dritën e së vërtetës. Si është e mundur që këta njerëz, që ishin dëshmitarë të gjallë të asaj mrekullie hyjnore, të mos i përulen tash Allahut, për ta falënderuar dhe adhuruar Atë, por ende adhurojnë gurë e idhuj të cilët vetë i gdhendin e i skalitin?!

Kur është fjala për shprehjen “Elem tere”- e cila pothuajse në çdo ajet ku është përmendur e ka kuptimin “elem ta’lem - a nuk e di”, dijetarët kanë bërë pyetje: A thua përse Allahu xh.sh. nuk e përdori këtu drejtpërdrejt shprehjen “elem ta’lem - a nuk e di” por e përdori “Elem tere – e cila nëse përkthehet fjalë për fjalë e ka kuptimin “a nuk e ke parë “?

Ja se ç’përgjigje jep në lidhje me këtë Muhammed M. Sha’ravi. Ai thotë: “E ka përdorur këtë shprehje “elem tere”, sepse mënyrat-metodat e përfitimit të diturisë tek njeriu së pari janë shqisat (të dëgjuarit dhe të pamët) e më pas vijnë gjërat logjike që kanë të bëjnë me sferën e mendjes, do të thotë në çdo rast tek njeriu, atij i paraprijnë shqisat, e pastaj vijnë gjërat që mund të preken. Në lidhje me këtë jep sinjal edhe ajeti kuranor: “Allahu ju nxori nga barqet e nënave tuaja (si foshnje) që nuk dinit asgjë. Ju pajisi me (shqisa për) të dëgjuar, me të parë dhe me zemër (mendje), ashtu që të jeni falënderues” (En-Nahl, 78)[5]

Kurse Fahru Rraziu thotë: “E ka përdorur shprehjen “elem tere”e jo ”elem ta’lem” sepse ngjarja që kishte ndodhur atë vit kur kishte lindur edhe vetë Pejgamberi a.s., ishte një ngjarje ende e freskët, disa që e kishin parë ngjarjen ende ishin gjallë, dhe për banorët e Mekës kjo ishte një e vërtetë e pakontestueshme, prandaj edhe pyetja i bëhet Muhammedit a.s. që duhej t’i kishte arritur lajmi sigurisht nga bashkëkombësit e tij, i përcjellë në mënyrë gojore se çfarë bëri Zoti yt me Ebrehenë dhe ushtrinë e tij.

Rraziu vazhdon e thotë: “Dallimi në mes fjalëve “elem tere” dhe “elem ta’lem” është se për atë send që nuk mund të përfyryrohet (imagjinohet) të kuptuarit e tij, nuk mund të përdoret tjetër shprehje përveç “elem ta’lem”, kurse për atë që mund të përfytyrohet dhe të kuptohet, si p.sh. ikja e elefantit, goditja me gurë, etj., mund të përdoret shprehja elem tere-“a nuk e ke parë”.[6]

Muhammed M. Sha’ravi, përkitazi me këtë ajet, thotë:

Sigurisht se dikush mund edhe të pyesë: a thua përse Allahu xh.sh. tha: “elem tere kejfe feale rabbuke bi as-habil fiil” e nuk tha :” elem tere kejfe feale Allahu bi as-habil fiil” ?!

Përgjigja është se këtu veprimi ka ardhur në cilësinë e “rububijetit” , e “rububijeti” është edukim, përkujdesje ndaj dikujt që e ke nën kujdesje, rritje etj. Allahu xh.sh. me këtë sikur dëshiron t’i thotë të dërguarit të Tij se, ashtu siç i shkatërrova pronarët e elefantit, pa shkaqe të rëndomta dhe jashtë ligjeve të kësaj natyre, ashtu do të jem në mbrojtjen tënde derisa t’ua përcjellësh tërë njerëzimit mesazhin Tim”. [7]



أَلَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِي تَضْلِيلٍ
2 A nuk ua bëri komplotin (përpjekjen) e tyre të dështuar?

Allahu xh.sh. në këtë ajet, prapë në formë pyetjeje, na bën me dije se planet dhe intrigat e Ebrehesë i asgjësoi dhe i bëri të dështuara. Ata nuk arritën qëllimin e tyre për ta shkatërruar Qabenë, prandaj a nuk mjaftonte ky fakt që kurejshët të mos i mbyllnin sytë para së vërtetës, po ta besonin Allahun, i Cili i shpëtoi nga armiku i tyre në një të kaluar shumë të afërt, dhe në të njëjtën kohë e ruajti Shtëpinë e Tij, shenjtërinë dhe pacenueshmërinë e saj. Në të kundërtën, edhe çdo plan dhe komplot i tyre kundër Muhammedit a.s. dhe Islamit do të dështonte njësoj.

A nuk thotë i Plotfuqishmi në Kur’anin fisnik:

“Ata bënin plane (kurtha-intriga) e Allahu i asgjësoi ato, se Allahu është më i miri që asgjëson (dredhitë)”. (El-Enfal, 30)

dhe:

“Allahu iu kundërvu dredhisë së tyre, Allahu është asgjësuesi më i fuqishëm kundër atyre që bëjnë dredhi”. (Ali Imran, 54)



وَأَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرًا أَبَابِيل تَرْمِيهِمْ بِحِجَارَةٍ مِنْ سِجِّيل فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَأْكُول

3. Dhe Ai kundër tyre dërgoi shpendë (që vinin) tufë-tufë!

4. që i gjuanin ata me gurë nga balta e gurëzuar!

5. duke i bërë si gjeth i grimcuar (i përtypur)!”

Allahu i Plotfuqishëm deshi që në tërë këtë ngjarje të kishte një mrekulli, që ushtrinë e madhe të Ebrehesë ta shkatërronte me një ushtri të Tij, në këtë rast as me njerëz e dhe as me engjëj, por me tufa të mëdha zogjsh, të cilët vinin radhë-radhë.

S’ka dyshim që këta zogj, që erdhën në mënyrë të befasishme nga drejtimi i detit, ishin një prej ushtrive të panumërta të Allahut për të cilat i Gjithëfuqishmi thotë:

“ …Ushtritë e qiejve e të tokës janë vetëm të Allahut, e Allahu është shumë i dijshëm dhe shumë i saktë”., (El-Fet’h , 4)

Dhe në një ajet tjetër:

“Ushtrinë e Zotit tënd nuk e di kush pos Tij” , (El-Mudethir, 31)

Këso tufa zogjsh, nga të cilët çdonjëri mbante nga tre gurë, një në sqep dhe nga një në të dy këmbët, nuk ishin parë e as njohur kurrë më parë nga arabët. Zogjtë patën ardhur nga drejtimi i detit, dhe pas kryrjes së misionit qenë kthyer prapë nga kishin ardhur. Ata shkuan, por ngjarja e Ebrehesë mori dhenë, mbeti dhe u shënua në librat e historisë si një vërejtje se ata që nuk i frikësohen Allahut, do të kenë kësi përfundimi të keq.

Sipas Kadi Bejdaviut fjala “sixh-xhil” është fjalë me prejardhje persiane por e arabizuar dhe përbëhet nga dy fjalë: “sixh”- që në persishte do të thotë-gur dhe “xhil”- që do të thotë-baltë-dhe.[8]

Ekzistojnë edhe disa mendime të tjera lidhur me kuptimin e fjalës “sixh-xhil” por ne u mjaftuam vetëm me njërin prej mendimeve të paraqitura nga El Bejdaviu.



Mendimet e disa dijetarëve bashkëkohorë lidhur me këtë ngjarje
Përfaqësuesi më i denjë i shkollës bashkëkohore racionaliste, Imam Muhammed Abduhu duke komentuar këtë kaptinë, u përpoq që tërë këtë mrekulli, e cila e përshkon këtë ngjarje, t’ia përshtasë të perceptuarit të mendjes njerëzore, duke mos përmendur drejtpërdrejt këtë ngjarje si një mrekulli të Allahut, e cila ishte një prej parashenjave të mëdha të ardhjes së Muhammedit a.s., por si pasojë të një epidemie (kolere apo lie), e cila u përhap në mesin e ushtrisë së Ebrehesë, pasi që zogjtë hodhën mbi ta gurët me disa mikorobe a virusë!. Ja se çfarë thotë, ndër të tjera, Imam Muhammed Abduhu në tefsirin e tij:

“… Në ditën e dytë në mesin e ushtarëve shpërtheu epidemia e lisë dhe e kolerës. Ikrime thotë: “Ishte kjo hera e parë që u shfaq lia në tokën arabe”, ndërsa Ja’kub bin Utbe thotë: “Ai ishte viti kur lia dhe kolera u paraqitën në Arabi”.

Sëmundjet kishin një efekt të papërshkrueshëm mbi trupat e tyre; mishi i trupit të tyre (ushtarëve të Ebrehesë) filloi të binte. Ushtarët dhe komandanti i tyre ikën të tmerruar. Edhe Ebreheja u qëllua nga kjo; mishi i tij vazhdoi t’i derdhej nga trupi, gisht pas gishti, gjymtyrë pas gjymtyre, derisa më në fund gjoksi i tij u ça dhe ai vdiq në San’a”

Kjo, thotë Abduhu, është ajo që shënimet e ndryshme e kanë përmendur dhe që është logjikisht e pranueshme. Kjo sure tregon se lia dhe kolera qenë shkaktuar nga gurët e fortë që barteshin e hidheshin mbi ushtarët, nga grupe kolosale zogjsh, të cilat barten zakonisht nga erërat. Është në rregull të besohet se ata zogj, të cilët përmenden në këtë sure, kanë qenë një lloj mizash ose mushkonjash që bartnin mikrobe të disa sëmundjeve, dhe se gurët kanë qenë prej argjilës së thatë e të helmueshme...! Kur kjo argjilë prekte çfarëdo organizmi, depërtonte thellë në të dhe shkaktonte ndërlikime plagësh, plagë që shqetësonin tërë trupin, duke shkaktuar rënien e mishit. Shumë lloje të këtyre zogjve (fluturuesve) të pafuqishëm, janë në të vërtetë trupat më efikase të Allahut, të cilat Ai i shfrytëzon për shkatërrimin e kujtdo që Ai dëshiron. Ai organizëm i imët që sot quhet “mikrob” hyn brenda këtij klasifikimi…Kjo mund të merret si bazë për të kuptuarit e kësaj sureje. Asgjë tjetër nuk mund të pranohet pa shpjegim logjik, madje edhe nëse është transmetuar në mënyrë autentike. (!!!) [9]

Këto komentime racionaliste të Imam Abduhusë, dy dijetarët më të spikatur bashkëkohorë të tefsirit, Sejid Kutbi dhe Muhammed M. Sha’ravi, i kundërshtuan haptazi, duke thënë se nuk ka mundësi që çdo mrekulli të shpjegohet në suza të aftësive tona mendore.

Ja se ç’thotë në lidhje me këtë prof. Sejid Kutbi: “…As supozimi i lisë apo i kolerës si pasojë e argjilës së infektuar nga mikrobet, i shtruar nga Imami i njohur (Abduhu) e as ai i kundërti, i cili i përshkruan se gurët i çanë kokat dhe trupat e abisinasve, duke i lënë si mbeturina të gjetheve të thara e të grmicuara, nuk e tejpeshon njëri-tjetrin në manifestimin e fuqisë së Allahut xh.sh. dhe nuk ka nevojë që asnjëri të merret si shpjegim më i mirë i ngjarjes...

Sa i përket ngjarjes në fjalë, mendimi që mbron të panjohurën, mbinjerëzoren, peshon më tepër...

Ajo që ne dimë për linë dhe kolerën, nuk përputhet me atë që është shënuar për efektet e ngjarjes mbi trupat e ushtarëve dhe prijësit të tyre. Asnjëra nga këto dy sëmundje nuk shkakton rënien e mishit të gjymtyrëve të trupit të njeriut dhe as që shkakton çarjen e gjoksit. Aq më tepër, transmetimet e Ikrimes dhe të Ja’kub bin Utbes nuk flasin për atë se lia-kolera i ka rënë ushtrisë. Asnjëri nga transmetimet nuk thotë asgjë më tepër se ajo që kolera atë vit për herë të parë e kaploi Gadishullin Arabik. Asnjëri nga këta të dy nuk ka sugjeruar se Ebreheja dhe ushtria e tij janë bërë viktimë e kësaj epidemie. Përveç kësaj, nëse vetëm ushtria ishte goditur nga sëmundja, ndërsa arabët përreth mbetën të sigurt, atëherë kjo do të ishte vërtet e panatyrshme. Pasi kjo ngjarje në çdo rast është e mbinatyrshme, përse të lodhemi duke e kufizuar veten brenda një shpjegimi të caktuar, vetëm për shkak se ai shpjegim bazohet në atë që është më e afërt për shqisat njerëzore...? Ne duhet t’u qasemi thënieve kuranore, me qëllim që prej tyre të nxjerrim konceptet tona dhe t’i formulojmë idetë tona. Ajo që thotë Kur’ani, është përfundimtare si e tillë. Ajo për të cilën ne thërrasim “arsyen” dhe gjykimin e saj për atë se ç’tregon Kur’ani lidhur me ngjarjet në gjithësi ose në histori, në botën e njeriut ose në sferën e të paperceptueshmes, nuk është asgjë më tepër sesa rezultat i pastër i ekzistencës sonë të fundme njerëzore dhe përvojave që kemi… Atëherë, askush nuk mund të thotë për ndonjë thënie kuranore: “Është e papranueshme për arsyen, kështu që për të duhet kërkuar ndonjë shpejgim logjik”, siç thonë shpesh mbrojtësit e shkollës racionaliste. Kjo nuk do të thotë se duhet t’i pranojmë paragjykimet; kjo vetëm thekson se arsyeja njerëzore nuk është arbitër për atë se ç‘thotë Kur’ani. Kur shprehjet e tekstit kuranor janë të qarta dhe të drejtpërdrejta, ato determinojnë se si arsyet tona duhet t’i qasen atij, me qëllim që t’i formulojmë pikëpamjet tona lidhur me çështjen e dhënë, si dhe përkitazi me faktet e tjera universale.[10]

Ndërsa Sha’raviu, gjatë komentimit të kësaj kaptine, ndër të tjera, thotë: “Në këtë kaptinë shihet se nuk kemi të bëjmë thjesht vetëm me një veprim, por me veprim të kryer sipas mënyrës së posaçme që nuk mund të kryhet nga askush tjetër përpos nga Allahu xh.sh.

Këtu Allahu xh.sh. sikur dëshiron të na e tërheqë vërejtjen se në natyrë ka veprime që kryhen sipas rregullave dhe ligjeve të përcaktuara qysh më parë nga ana e Allahut, por ekzistojnë edhe disa veprime që nganjëherë kryhen drejtpërdrejt me ndërhyrjen dhe Vullnetin e Allahut, jashtë ligjeve ekzistuese në këtë natyrë.

Për disa veprime që kryhen nëpërmjet këtyre ligjeve, njeriu edhe mund të mendojë se ligji e jo Allahu kanë vepruar, si p.sh. kur zjarri djeg, uji njom dhe shuan etjen, shpata pret etj., mirëpo nëse ndodh diçka në mënyrë jo të rëndomtë jashtë këtyre ligjeve, atëherë gjithkush duhet ta ketë të qartë se kemi të bëjmë drejtpërdrejt me ndërhyrjen hyjnore.

Kurse, sa i përket qëndrimit të tij ndaj mendimit të Abduhu-së, ky kritikon ashpër Muhammed Abduhu-në, i cili është përpjekur që çdo gjë ta deshifronte dhe ta krahasonte në bazë të aftësive mendore të njeriut. Në lidhje me këtë, Sha’raviu, ndër të tjera, thekson: “Kur z. Muhamed Abduhu në tefsirin e tij të xhuz’it “Amme” gjatë komentimit, arriti te kjo kaptinë - “El Fil” dhe te kjo ngjarje, u mundua të sqaronte se zogjtë tufa-tufa erdhën me disa mikrobe vdekjeprurëse, që shkaktuan infektime dhe sëmundje shkatërruese (lia dhe kolera) mbi ushtrinë e Ebrehesë, duke mohuar në një mënyrë, të paktën pjesërisht, këtë shfaqje të mrekullisë nga ana e Allahut xh.sh., një mrekulli që thjesht theu ligjet ekzistuese në natyrë, ngase mrekullia në esencë edhe ka një rol dhe funksion të tillë! A thua ç’iu desh Abduhusë të bënte një komentim të tillë? Përse Abduhu përjashtoi çdo mundësi që zogjtë të kenë ardhur me gurë të vërtetë? Përse Abduhu u përpoq që me çdo kusht të na bindte se një gjë të tillë nuk e pranon mendja e shëndoshë, d.m.th. që gurët të kenë qenë vetëm gurë të thjeshtë nga argjila, por ishin gurë me mikrobe dhe virusë vdekjeprurës?!

A mos ka menduar z. Abduhu se shpalljet (profecitë) janë aftësi njerëzore, apo afinitet njerëzor që mund të përfitohen nga përvoja njerëzore ?!

Jo, jo, veçse këto janë dhunti të Allahut për disa robër të zgjedhur, e mrekullitë e Allahut më kot përpiqesh t’i shpjegosh sipas asaj që mund ta perceptojë mendja njerëzore, sepse duhet ta kesh parasysh se, megjithatë mendja njerëzore është tejet e kufizuar për t’i kuptuar mrekullitë e Allahut që përbëjnë thyerje të rregullave të rëndomta të natyrës, të cilat po ashtu Vetë Allahu i Madhërishëm i krijoi .[11]

Sidoqoftë, ne në këtë rast anojmë nga mendimet e këtyre dy dijetarëve të fundit, se këtu vërtet fjala ishte për një mrekulli, të cilën nuk ka nevojë të përpiqemi ta elaborojmë në suaza të të perceptuarit tonë mendor, sepse urdhërues dhe ekzekutues i kësj mrekullie është Vetë Allahu xh.sh., i Cili është i Gjithfuqishëm, i Gjithëpushtetshëm dhe i Gjithëdijshëm. Në kompetencat e Tij është thyerja e ligjeve ekzistuese natyrore, të cilat Vetë Ai i krijoi dhe të cilat Ai i thyen kurdo të dëshirojë, ani pse një gjë të tillë shpeshherë mendja njerëzore me diapazon kaq të ngushtë të të kuptuarit, nuk është në gjendje ta përceptojë.



Porosia e kësaj sureje
- Kjo sure përmban në vete një mesazh shumë të fuqishëm për suksesin e misionit profetik të Muhamedit a.s.. Kur Allahu xh.sh. merr dikë në mbrojtje. Ai dhe e mban premtimin. Ashu siç e mbrojti Shtëpinë e shenjtë–Qabenë, duke mos u dhënë rast idhujtarëve mekas ta mbronin atë, por intervenoi drejtpërdrejt me Vullnetin e Tij hyjnor për të zbrapsur dhe asgjësuar agresorin, ashtu do ta mbrojë edhe të Dërguarin e Vet për ta përmbyllur me sukses misionin me të cilin e kishte ngarkuar

- Allahu xh.sh. dëshiroi që Meka të mos binte në duart e autoritetit të asnjë despoti, por të mbetej e lirë dhe e gatshme për të pritur që nga gjiri i saj të lindte njeriu që do të ngrinte lart famën dhe namin e saj, njeriun i cili për një kohë të shkurtër, i udhëzuar nga Drita e Allahut, nga ato fise arabe të shkapërderdhura andej e këndej e të armiqësuara në mes veti, të krijonte një popull që do t’ua lëkundte themelet e vura në padrejtësi dhe eksploatim të popujve të tjerë, të Perandorive më të fuqishme të asaj kohe, - Persisë dhe Bizantit.

- Dhe mesazhi i fundit i kësaj sureje u drejtohet të gjithë njerëzve: Askush të mos krenohet në këtë botë se ka pasuri dhe është i fuqishëm, sepse armiqtë e rrugës së vërtetë, rrugës së Allahut, sado të fuqishëm të jenë, megjithatë herët a vonë në çdo përpjekje të tyre kundër muslimanëve, do të jenë të gjykuar të dështojnë

Allahu xh.sh., pavarësisht nga dobësitë e kohëpaskohshme të muslimanëve, do ta mbrojë Islamin. Ai edhe më do ta mbrojë Shtëpinë e Vet nga çifutët dhe të tjerët, të cilët synojnë shtrirjen e pushtetit dhe të autoritetit mbi Tokën dhe Shtëpinë e shenjtë, sepse Allahu xh.sh. thotë:

“Ata (armiqtë e Islamit) dëshirojnë ta fikin Dritën (fenë) e Allahut me fjalët (propagandën) e tyre, po Allahu do ta plotësojë (përsosë) Dritën e Vet edhe pse këtë e urrejnë pabesimtarët” (Saff, 8).



--------------------------------------------------------------------------------

[1] Muhammed Esh-Shevkani, “Fet’hul Kadir”, vëll. V, fq. 500

[2] Xhelaluddin es-Sujuti, “Tertib Suveril Kur’an”. Fq. 166, Bejrut-1986.

[3] Luginë ku Allahu i zbriti dënimin Ebrehesë dhe ushtrisë së tij, vend afër Muzdelifes së sotme.

[4] Në lidhje me këtë ngjarje të pakontestueshme historike bëjnë fjalë të gjithë librat e historisë si dhe ata të tefsirit, të vjetrit dhe bashkëkohorët, andaj nuk e pashë të arsyeshme t’i citoj këto vepra emër për emër. (S.B.).

[5] Muhammed Mutevel-li Sha’ravi, “Tefsir suretej El-Fil ve Kurejsh”, fq. 17-22, Kajro, pa vit botimi

[6] Fahru Rraziu -“Et-Tefsirul Kebir (Mefatihul Gajb)”, vëll. 32, fq. 97., Kajro-Bejrut, 1985

[7] Sha’ravi, “Tefsir suretej El-Fil ve Kurejsh” fq. 22, Kajro, pa vit botimi

[8] Kadi el Bejdavi “Envaru-t-tenzil ve esraru-t-te’vil”, vëll. IX ,fq. 333, Konstantinopojë (Stamboll), 1303 hixhrij

[9] Muhammed Abduhu “Tefsirul Kur’anil kerim-xhuz’u Amme”, fq. 180-182, Bejrut, 1989

[10] Sejid Kutb “Fi Dhilallil Kur’an”, vëll. VI, fq. 3976-3979

[11] Sha’ravi, “Tefsir suretej El-Fil ve Kurejsh” fq. 22, Kajro, pa vit botimi

[Klevis2000]

Komentimi i kaptinës “El-Mesed”



تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ وَتَب َّ(1) مَا أَغْنَى عَنْهُ مَالُهُ وَمَا كَسَب َ(2) سَيَصْلَى نَارًا ذَاتَ لَهَب ٍ(3)

وَامْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَب ِ(4) فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِنْ مَسَد ٍ(5)



1. “Qoftë i shkatërruar Ebu Lehebi, e ai tashmë është shkatërruar

2. Atij nuk i bëri dobi pasuria e vet, as ajo çka fitoi!

3. Ai do të hudhet në zjarr të ndezur flakë,

4. e edhe gruaja e tij, që bartte thashetheme (fjalë),

5. në qafën e saj do të ketë një litar të përdredhur (nga zjarri.”



Kaptina “El-Mesed” është kaptinë mekase, e zbritur pas sures “El-Fatiha” dhe ka gjithsej 5 ajete. Në radhitjen e Mus’hafit mban numrin 111.

Transmeton Ibn Merdevije nga Ibn Abbasi, nga Ibn Zubejri dhe nga Ajshja r.a. të kenë thënë: ”Ka zbritur kaptina “Tebbet jeda...” në Mekë”.[1]



Emërtimi i kësaj kaptine

Kjo kaptinë është emërtuar “El-Mesed”, sepse në ajetin e pestë të saj përmendet litari i përdredhur-(El Mesed), me të cilin gruaja e Ebu Lehebit, Ummu Xhemil, motra e Ebu Sufjanit do të tërhiqet zvarrë në Xhehennem.

Kjo kaptinë njihet edhe me disa emra të tjerë, si “Tebbet”, fjalë të cilat janë të përmendura qysh në ajetin e parë të kësaj sureje.

Pastaj njihet edhe me emërtimin “Ebi Leheb” dhe me emërtimin tjetër “El-Leheb”



Shkaku i zbritjes së kaptinës
- Transmetohet nga Seid bin Xhubejri e ky nga Ibn Abbasi të ketë thënë: “Kur Allahu xh.sh. zbriti ajetin: “Dhe tërhiqja vërejtjen farefisit tënd më të afërt” (Esh-Shuara’ë, 213), i Dërguari i Allahut u ngjit në bregoren e Safasë dhe filloi t’i thërriste njerëzit që të afroheshin. Disa pyetën: Kush është ky që thërret? “Është Muhammedi”, thanë të tjerët, dhe u afruan për ta dëgjuar. Ata që nuk patën mundësi të shkonin personalisht, dërguan nga një njeri të tyre për të dëgjuar se ç’do t’u thoshte ai. Atëherë Muhammedi a.s. iu drejtua të pranishmëve duke i thirrur emër për emër të gjitha familjet autoritative të Mekës: “O bijtë e Abdu Menafit, o bijtë e Abdul Muttalibit, o bijtë e Fihrit, o bijtë e Luejjit, o bijtë e Galibit, o bijtë e Murres…! Ç’mendoni nëse do t’ju lajmëroja se në luginën e kësaj kodre ka ardhur një kalorësi armike për t’ju sulmuar, a do të më besonit?” “Po, - i thanë të pranishmit, - sepse tek ti kurrë nuk kemi provuar ndonjëherë gënjeshtrën. “Atëherë dijeni pra, unë vërtet po ju paralajmëroj se gjendeni para një dënimi të tmerrshëm (të madh)”. Ndërkohë që turma ende nuk kishte bërë ndonjë koment, u ngrit Ebu Lehebi, axha i Pejgamberit a.s., i cili, duke shkundur shuplakat e duarve, me zë të lartë tha: “Qofsh i shkatërruar, a për këtë na paske mbledhur?!”. Si kundërpërgjigje ndaj këtij mallkimi të Ebu Lehebit, Allahu xh.sh. zbriti: “Qoftë i shkatërruar Ebu Lehebi, e ai tashmë është shkatërruar…” deri në fund të kaptinës.[2]


Lidhmëria e kësaj kaptine me atë paraprake “En-Nasr”
Kjo kaptinë ka një lidhmëri të fuqishme me atë paraprake “En-Nasr” , sepse në suren “En-Nasr” shohim shpërblimin e atij që u bindet urdhërave të Allahut, në këtë rast të Dërguarit të Allahut, me fitore dhe ngadhënjim, kurse në këtë sure - në“El-Mesed” shohim dënimin e tmerrshëm dhe turpërimin që do ta shijojnë pabesimtarët në këtë botë dhe në botën tjetër, në këtë rast Ebu Lehebi, i cili me fyerje të vrazhda, e rëndonte vazhdimisht Muhammedin a.s. gjatë thirrjes së tij.



Koment:

تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ وَتَب
1. “Qoftë i shkatërruar Ebu Lehebi, e ai tashmë është shkatërruar

Fjala “Tebbet” në aspektin gjuhësor do të thotë shkatërrim, humbje. Ndërsa në pjesën vijuese të ajetit ku janë cekur “dy duart e Ebu Lehebit”, nuk nënkuptohet e pjesërishmja – duart, por tërësia, do të thotë shkatërrimi i tërë trupit (qenies).

Në kuptimin sipërfaqësor ky ajet do të mund të përkthehej edhe si “Iu thafshin duart Ebu Lehebit e ato tashmë iu kanë tharë”, mirëpo megjithatë versioni më i pranuar nga dijetarët është se fjala “Tebbet” në këtë ajet, vjen në kuptim të shkatërrimit dhe humbjes.

Ajeti i parë i kësaj kaptine fillon me një kërcënim të ashpër ndaj Ebu Lehebit, axhës së Resulullahut s.a.v.s, i cili qëndrimin e tij armiqësor ndaj tij nuk e fshehu për asnjë çast. Emri i vërtetë i këtij armiku të përbetuar të Islamit ishte Abdul Uzza bin Abdul Muttalib. Vetë emri i tij “Rob i Uzzasë”, njërit prej idhujve kryesorë të idhujtarëve arabë, flet më së miri për qëllimet dhe qëndrimet armiqësore që pati ai ndaj Islamit, që nga shfaqja e dritës së tij. Ai assesi të bindej se adhurimi i vetëm një Zoti mund të zëvendësonte adhurimin e mbi 300 idhujve, të cilëve atëbotë u besohej.

Për armiqësinë e tij kaq të madhe ndaj Muhammedit a.s. kemi edhe një transmetim nga Rebiate bin Ubbad, i cili rrëfen e thotë: “Gjatë kohës sa isha i ri, dhe ende idhujtar, dola së bashku me babanë tim në tregun “Dhil Mexhaz” dhe aty e pashë të Dërguarin e Allahut duke thënë: “O ju njerëz! Thoni “La ilahe il-la Allah, që të shpëtoni…”, kurse njerëzit, të grumbulluar pranë tij e dëgjonin. Pas tij qëndronte vazhdimisht një njeri me fytyrë të skuqur, me sy të zgurdulluar e të vëngër, me dy bishtaleca flokësh, i cili pas tij u thoshte njerëzve: “Ky është një renegat gënjeshtar, mos u besoni fjalëve të tij…”. Në çdo vend që shkonte i Dërguari i Allahut, ai njeri e përcillte atë si një hije. Pastaj, vazhdon Rebiate bin Ubbadi, e pyeta babanë tim: Kush është ky njeri që i shkon pas? Axha i tij, Ebu Lehebi - më tha ai”.[3]

Meqenëse Muhammedi a.s. në fillim u ballafaqua me vuajtje të papërshkruara dhe me një indiferentizëm e armiqësi mu nga të afërmit e tij, në radhë të parë nga axha Ebu Lehebi, Allahu xh.sh. e shpalli këtë sure si kundërsulm kundër fushatave të tyre armiqësore. Sejjid Kutbi këtë moment na e përshkruan në mënyrë të lartë stilistike, kur thotë: “në këtë rast, vetë Allahu xh.sh. mori komandimin e betejës, kur zbriti : “Qoftë i shkatërruar Ebu Lehebi, e ai tashmë është shkatërruar.”

Termi në arabishte i përdorur: ”tebbet”-“është shkatërruar”, i cili është përsëritur dy herë, nënkupton së pari apelin (mallkimin), ndërsa në përsëritjen e dytë implikon përmbushjen e atij apeli (mallkimi). Kështu, në një ajet të shkurtër, është realizuar një veprim që lëshon perden mbi skenën e një beteje tashmë të përfunduar. Ajo që më tutje vijon, është vetëm një përshkrim i asaj që ka zënë vend, pas mposhtjes, mundjes dhe mallkimit mbi Ebu Lehebin, sepse atij më nuk i bëri dobi asgjë…[4]

مَا أَغْنَى عَنْهُ مَالُهُ وَمَا كَسَب َ
2. Atij nuk i bëri dobi pasuria e vet, as ajo çka fitoi!

Ebu Lehebi ishte betuar se do ta shkrinte tërë pasurinë e tij vetëm e vetëm që ta luftonte Muhammedin a.s. dhe fenë islame, duke thënë: “Nëse ajo që flet djali i vëllait tim është e vërtetë, atëherë unë do t’i shpëtoj dhe shmangem ndëshkimit në Ditën e Kiametit, me pasurinë dhe me fëmijët e mi”[5]. Por Allahu xh.sh. ia bëri të qartë shumë shpejt këto pozicione duke i bërë me dije se as pasuria, as fitimi e as fëmijët e tij nuk i bëjnë dobi, sepse në këtë botë, disa ditë pas luftës së Bedrit, në të cilën nuk mori fare pjesë, nga frika e vdekjes, ai u godit nga një sëmundje ngjitëse dhe vdekjeprurëse. Thuhet se trupi i tij i vdekur, qëndroi ashtu mbi tokë për tri ditë, derisa filloi të qelbej, dhe djemtë e tij nga frika e ndonjë epidemie, e hodhën trupin e tij si një coftinë në një gropë duke e mbuluar me gurë.[6] Ja, ky pra ishte realizimi i premtimit të Allahut në këtë botë, se Ebu Lehebi do të vdiste i nënçmuar e i poshtëruar, edhe pse kishte pasuri aq të madhe, kurse në botën tjetër Ebu Lehebi do të ndeshet me një dënim shumë të tmerrshëm…

سَيَصْلَى نَارًا ذَاتَ لَهَب
3. Ai do të hudhet në zjarr të ndezur flakë

Ky është dënimi më i merituar për një armik të Islamit. Ai në lëkurën e vet do ta shijojë dhembjen e dënimit nga flakët gllabëruese të Xhehennemit, sepse i shkaktoi dhembje shpirtërore e fizike të Dërguarit të Allahut, madje duke e fyer dhe nënçmuar se ishte jetim, ishte rritur në shtëpitë e të tjerëve, ishte njeri pa krahë, d.t.th. pa vëllezër apo djem, etj.

وَامْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَب

4. e edhe gruaja e tij, që bartte thashetheme (fjalë)

Në këtë armiqësi, Ebu Lehebi nuk ishte i vetëm. Atë e ndihmonte në çdo aspekt edhe gruaja e tij, Ummi Xhemil, emri i së cilës ishte Erva bintu Harb. Ajo rridhte prej një familjeje aristokrate të Mekës dhe ishte motra e Ebu Sufjanit, prijësit të atwhershëm të kurejshëve. As ajo kurrsesi të pajtohej me faktin se Muhammedi a.s. ishte ngritur kundër besimit të tyre pagan, dhe dëshironte t’i barazonte robërit e të varfërit me klasën e lartë sunduese.

Në këtë ajet hasim në një metaforë të fuqishme kuranore, kur për bartjen e thashethemeve (fjalëve) Allahu xh.sh. ka përdorur termin (hammaletel hatabi-bartëse e druve-ferrave). Figurativisht kjo do të thotë se ashtu siç e ndezin drutë zjarrin, ashtu edhe shpifjet dhe fjalët e saj të helmatisura ndiznin dhe digjnin zemrat e njerëzve, me fjalë të paqena, me shpifje dhe me intriga, kundër Islamit dhe kundër Muhammedit a.s.

Ky ajet nëse përkthehet fjalë për fjalë, do të dilte se gruaja e Ebu Lehebit, bartte ferra-dru, të cilat natën i vënte nëpër rrugët nga kalonte i Dërguari i Allahut. Ky është mendimi i Ebu Suudit dhe i disa të tjerëve, megjithëse shumica dërmuese e komentatorëve janë të mendimit se këtu qëllimi nuk është bartja e ferrave-druve, por bartja e thashethemeve dhe shpifjeve. Këtë mendim fuqishëm e përkrahin shumë prej komentatorëve të Kur’anit si Ibn Abbasi, Muxhahidi, Katadeja, Suddiu,[7] Muhammed Abduhu[8], etj, duke thënë se Ummi Xhemil ishte një grua aristokrate, e rrethuar e tëra nga një luks i paparë, prandaj është vështirë të besohet se ajo mund të ketë rënë në një nivel të tillë denigrues për të, d.t.th. që vetë të bartte ferra e dru për ta penguar Muhammedin a.s., kur këtë gjë me urdhrin e saj mund ta bënëin robërit-shërbëtorët që i kishte të shumtë. Megjithatë, kuptimin e vërtetë të kësaj metafore kuranore, më së miri e di Allahu xh.sh..

Transmetojnë Ibn Ebi Hatimi dhe Ebu Zer’ah nga Esma bint Ebi Bekr të ketë thënë: “Pas zbritjes së kësaj sureje, në të cilën flitej për Ebu Lehebin dhe gruan e tij, Ummu Xhemil ishte tërbuar e tëra nga ky nënçmim, dhe me nxitim kishte shkuar në oborrin e Qabesë për ta takuar Muhammedin a.s. dhe për ta sulmuar me gurë. Kur kishte arritur tek Qabeja, aty qëndronte Muhammedi a.s me Ebu Bekrin. Në atë çast nga frika e ndonjë të papriture, Ebu Bekri, i tha të Dërguarit të Allahut: “Kam frikë se ajo do të të shohë”, por Muhammedi a.s. së shpejti e qetësoi atë duke e siguruar: “Ajo nuk do të më shohë”, dhe ndërkohë lexoi disa ajete kuranore me të cilat u mbrojt nga dëmi i saj, ashtu siç thotë Allahu xh.sh. në Kur’an: “Kur ti e lexon Kur’anin, në mes teje dhe atyre që nuk besojnë botën tjetër, Ne vëmë një perde të padukshme.” (El-Isra’ë, 45), dhe vërtet Allahu ia mori shikimin e saj ndaj tij, dhe nuk e pa, kështu që iu drejtua Ebu Bekrit me këto fjalë: “Më kanë njoftuar se shoku yt më ka ofenduar dhe përqeshur”. “Jo, - iu përgjigj Ebu Bekri, “Pasha Zotin e kësaj Shtëpie, ai nuk të ka ofenduar”. (Betimi i Ebu Bekrit ishte me vend, sepse kjo nuk ishte kurrfarë fyerjeje, por realiteti ). Pas këtyre fjalëve, ajo iku e tërbuar duke thënë: “Të gjithë kurejshët e dinë se unë jam bija e zotërisë së tyre!” [9]

فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِنْ مَسَد
5. në qafën e saj do të ketë një litar të përdredhur (nga zjarri).”

Dënimi dhe nënçmimi më turpërues i saj nesër në Ahiret, është ai që rreth qafës do ta ketë të lidhur një litar, me të cilin do të tërhiqet zvarrë në flakën gllabëruese të Xhehennemit, i cili përpin çdo gjë.

Seid bin Musejjeb ka thënë: “Ummi Xhemil kishte rreth qafës së saj një gjerdan të çmueshëm dhe haptazi ishte betuar në “Latin dhe Uzzanë”, se atë do ta shkrinte në armiqësinë kundër Muhammedit a.s., kështu që Allahu xh. sh. atë gjerdan të artë do t’ia zëvendësojë me një litar të përdredhur nga flaka e Xhehennemit, në ditën e Llogarisë përfundimtare.”



Këndvështrimi i kësaj sureje nga aspekti akaidologjik
Nëse i bëjmë një vështrim të shkurtër kësaj sureje nga këndi i akaidit, do të shohim se këtu kemi të bëjmë me një mrekulli të vërtetë kuranore, me një lajm-njoftim të saktë për të ardhmen, të cilën e di vetëm Zoti i Madhërishëm.

Fjala është për besimin-imanin e mundshëm të Ebu Lehebit, pasiqë më parë pamë se Allahu xh. sh. për të ka thënë: “Qoftë i shkatërruar Ebi Lehebi, e ai më është shkatërruar…”.

Në kohën e zbritjes së kësaj sureje, shumica e parisë mekase, ndër ta edhe Ebu Lehebi, ishin pabesimtarë, por më vonë shumë prej tyre Allahu xh.sh. i udhëzoi, ua hapi zemrat e tyre dhe ata e përqafuan Islamin, si Ebu Sufjani, Halid ibn Velidi, Ikreme ibn Ebi Xhehli e shumë të tjerë. Logjikisht, nuk përjashtohet mundësia që edhe Ebu Lehebi të ishte në mesin e këtyre të udhëzuarve në Islam, mirëpo kjo nuk ndodhi, sepse Kur’ani decidivisht thotë se Ebu Lehebi do të vdesë si qafir-pabesimtar.

A thua ç’do të ndodhte sikur Ebu Lehebi të shkonte në vendtubimin e parisë mekase e t’u thoshte: ”Muhammedi ka thënë për mua në Kur’an, për të cilin pohon se i zbritka nga qielli, se do të vdes si pabesimtar dhe se do të hyj në zjarr, së bashku me gruan time, mirëpo, ja, unë po dëshmoj këtu para jush: “Nuk ka zot tjetër pos Allahut dhe Muhammedi është rob dhe i dërguar i Tij”, në mënyrë që ju të gjithë të bindeni se këto fjalë të tij janë të pavërteta, dhe se Muhammedit nuk i zbret kurrfarë shpalljeje nga qielli!!!”

A thua vërtet çfarë do të ndodhte?!

Po ta kishte shqiptuar Ebu Lehebi fjalën e dëshmisë – “Shehadetin”, qoftë edhe sa për sy e faqe apo nga dyfytyrësia, çështja e besimit do të shkatërrohej me themel. Mirëpo, as kjo mundësi veprimi në favor të çështjes së kufrit-pabesimit apo të paktën edhe shqiptimi formal i fjalës së dëshmmisë nga goja e Ebu Lehebit, atij nuk i shkonte ndër mend, e lëre më t’i shqiptonte.

A nuk është ky një argument i mjaftueshëm për të na treguar se ajo që paralajmëron Allahu, patjetër duhet të ndodhë. A ekziston provokim më i madh se ky, që Allahu t’ia lërë në dorë armikut më të madh të Islamit, me mundësi zgjedhjeje, një çështje kaq të ndjeshme, me të cilën mund të dëmtohej-shkatërrohej kjo fe, por të cilën mundësi Ebu Lehebi nuk e shfrytëzoi.

A nuk është ky argument i bollshëm që të kuptojmë se atë që e përcakton Allahu, qoftë edhe në sferën e “gajbit” – “së fshehtës”, ajo patjetër duhet të realizohet.[10]



Porosia e kësaj sureje:

- Ndalohet rreptësisht t’i bësh keq dikujt, ta mundosh dikë apo ta fyesh pa të drejtë.

- Në tri ajetet e para, ku flitet për Ebu Lehebin, shohim se ato përmbajnë lajme të fshehta nga tri aspekte:

1. Njoftimi për shkatërrimin e tij në këtë botë, gjë që kishte ndodhur vërtet.

2. Njoftimi se Ebu Lehebit nuk do t’i bënin dobi as pasuria e as fëmijët e tij, dhe se nuk do të kënaqej më atë pasuri, gjë që edhe ndodhi.

3. Njoftimi për të se Ebu Lehebi do të jetë prej banorëve të Zjarrit, gjë që faktikisht edhe ndodhi, sepse ai vdiq si pabesimtar.

- Ndalohet rreptësisht të shpifurit e fjalëve të paqena ndaj dikujt apo bartja e fjalëve me të cilat lëndohen ndenjat e njerëzve, sepse kjo i gjason zjarrit që ndizet nga drutë.

- Pasuria e as fëmijët nuk do ta shpëtojnë askënd nga dënimi i Allahut xh.sh., nëse puna e atij njeriu është në kundërshtim me dispozitat e Tij.

- Ai që zgjedh qëndrimin armiqësor ndaj Islamit, do të jetë i nënçmuar, i turpëruar, i zhgënjyer dhe fatkeq, si në këtë botë, ashtu edhe në atë të Amshimit.





--------------------------------------------------------------------------------

[1] Muhammed Esh-Sevkaniu, “Fet’hul Kadiir”, vëll. V, fq. 518.

[2] El Vahidi en-Nisaburi, “Esbabu-n-Nuzuli”, fq. 262; Këtë transmetim e kanë shënuar në koleksionet e tyre të hadithit të gjithë imamët e mëdhenj të Hadithit si Buhariu, Muslimi, Tirmidhiu, Ibn Maxhe, Maliku etj.

[3] Dr. Vehbete ez-Zuhajli, “Et-Tefsirul Munir”, vëll. XXX, fq. 457

[4] Sejjid Kutb, “Fi Dhilalil Kur’an”, vëll. VI, fq. 4000.

[5] “Muhtesar Tefsir Ibn Kethir”, vëll. III, fq. 690.

[6] Muhammed Ali Sabuni “Safvetu-t-Tefasiir”, pjesa e 20-të, fq. 619.

[7] Ebu Bekër el Xhezairi. “Ejseru-t-Tefasiir”, vëll. V, fq. 627.

[8] Muhammed Abduhu, “Tefsirul Kur’anil Kerim-xhuz’u “Amme”, fq. 200.

[9] Fet’hul Kadiir”, vëll. V, fq. 520

[10] Muhammed Mutevel-li Sha’ravi. “Argumentet lëndore mbi ekzistimin e Zotit”, fq. 84-85, botimi i dytë, Prishtinë 1997; Në lidhje me këtë shih edhe: Muhammed el Gazali. “Nahve tefsirin mevduijjin li suveril Kur’anil Kerim”, fq. 547

[Klevis2000]

Komentimi i kaptinës – “Kurejsh”






áöÅöíáóÇÝö ÞõÑóíúÔ ò

ÅöíáóÇÝöåöãú ÑöÍúáóÉó ÇáÔøöÊóÇÁö æóÇáÕøóíúÝ ö

ÝóáúíóÚúÈõÏõæÇ ÑóÈøó åóÐóÇ ÇáúÈóíúÊ ö

ÇáøóÐöí ÃóØúÚóãóåõãú ãöäú ÌõæÚò æóÂãóäóåõãú ãöäú ÎóæúÝò



1. “(Allahu e zhduku ushtrinë që synoi shkatërrimin e Qabesë) Për hir të (harmonisë ndërmjet) kurejshëve dhe marrëveshjes së tyre (me fiset e tjera),

2. marrëveshjes për sigurinë (që e gëzonin) gjatë udhëtimeve të tyre, dimër e verë,

3. atëherë pra, le ta adhurojnë (vetëm) Zotin e kësaj Shtëpie (Qabesë),

4. i Cili i ushqeu kur ishin në skamje-uri dhe i siguroi nga frika (e çdo armiku).”



Kaptina “Kurejsh” është kaptinë mekase, ka gjithsej 4 ajete dhe ka zbritur pas kaptinës “Et-Tin”

Transmeton Ibn Merdevije nga Ibn Abbasi të ketë thënë: “Ka zbritur surja (Li Ilafi kurejshin…) në Mekë”.[1]

Në anën tjetër, Dahhaku dhe Kelbiu transmetojnë se kjo kaptinë ka zbritur në Medinë[2], por një transmetim i tillë nuk është i qëndrueshëm, sepse dihet sigurisht dhe, për këtë të gjithë dijetarët e tjerë janë kompaktë, se kjo kaptinë ka zbritur në Mekë.

Disa dijetarë, si Ubejje bin Ka’bi këtë sure e konsiderojnë si vazhdimësi të sures “El-Fil”. Ubejje pohimin e vet e mbështet në një transmetim nga Amr bin Mejmun el Ezdiu, i cili ka thënë: “E kam falur namazin e akshamit pas Omer ibnul Hattabit r.a., kur ai në rekatin e parë këndoi kaptinën “Ve-t-Tini ve-z-Zejtuni…” kurse në të dytin “Elem tere kejfe...” dhe “Li Ilafi Kurejshin...”, pa i ndarë këto dy kaptina me besmele”[3] Sidoqoftë, dihet fare me siguri se kaptina “Kurejsh” është kaptinë në vete dhe po ashtu dihet se në mes kaptinës “El-Fil” dhe asaj “Kurejsh” kanë zbritur edhe nëntë sure të tjera, kurse në Mus’haf janë radhitur njëra pas tjetrës për shkak të lidhmërisë dhe vazhdimësisë tematike[4].



Emërtimi i kësaj kaptine
Kaptina është emërtuar me emrin e kurejshëve, sepse në të bëhet fjalë vetëm për ata, për marrëveshjen, traditën dhe sigurinë e tyre gjatë dy udhëtimeve të famshme që bënin për tregti: në Jemen gjatë dimrit, kurse në Sham[5] gjatë verës.

Nga mufessirët kjo sure njihet edhe me emrin “El-Ilaf”

Meqenëse në këtë kaptinë bëhet fjalë për kurejshët, atëherë është e udhës të themi disa fjalë për këtë fis të njohur arab, fis nga gjiri i të cilit doli edhe i Dërguari i fundit, Muhammedi a.s.

Kurejshët janë bijtë e Benu Nadr bin Kinane bin Huzejme bin Mudrike bin Iljas bin Medarit, d.t.th. vetëm ata që janë të lindur prej bijve të Nadrit, quhen kurejshë.

Kurejshët kanë qenë fisi më i njohur në Gadishullin Arabik. Vetë fakti se ishin në fqinjësi me Qabenë, ndikonte që të gjitha fiset e tjera arabe të kishin një respekt shumë të madh ndaj tyre. Ky nderim ndaj tyre gjeti shprehjen sidomos pas shkatërrimit të ushtrisë së Ebrehesë, ku u shfaq mrekullia e Allahut në asgjësimin e tyre nga tufa zogjsh, dhe prej atëherë kurejshët njiheshin si popull i mbrojtur prej Allahut ose si fqinjë të Shtëpisë së shenjtë.

I Dërguari i Allahut në lidhje me vlerën e kurejshëve, në një hadith që përcjell Ummi Hani’ë, e bija e Ebu Talibit, ka thënë: “Allahu i dalloi kurejshët nga të tjerët me shtatë cilësi që nuk i janë dhënë askujt para tyre dhe as do t’i jepen dikujt pas tyre: Pejgamberia është tek ata, hilafeti është tek ata (d.t.th. halifët e parë do të jenë prej tyre-sqarim yni), veshja e Qabesë është tek ata, dhënia ujë haxhinjve është tek ata, ngadhënjyen me ndihmën e Allahut ndaj ushtrisë së pronarëve të elefantëve dhe të vetmit ata e adhuruan Zotin për shatë vjet, (në një transmetim tjetër për dhjetë vjet), kur të tjerët nuk e adhuronin (fjala është për të parët në Islam si Ebu Bekri, Aliu, etj.-sqarim yni), dhe enkas për ta (në emër të kurejshëve) ka zbritur një kaptinë e posaçme nga Kur’ani, në të cilën nuk përmendet askush tjetër përveç tyre”.[6]

Një hadith me kuptim shumë të ngjashëm me këtë, e transmetojnë nga Zubejr bin Avvami edhe Taberaniu, Ibn Asakiri dhe Ibn Merdevije, të cilin Ibn Hibbani e konsideron si të besueshëm dhe të fortë.[7]

Po ashtu transmeton Muslimi me senedin e tij nga Pejgamberi a.s. të ketë thënë: “Allahu dalloi fisin Kinan nga bijtë e Ismailit, dalloi fisin Kurejsh nga Kinanët, nga Kurejshët dalloi lozën e Hashimit, kurse mua më dalloi nga familja beni Hashim”[8]



Lidhmëria e kësaj kaptine më atë paraprake – “El-Fil”
Lidhmëria mes kësaj sureje dhe asaj paraprake “El Fil”, është shumë e madhe, madje mund të themi fare transparente.

Allahu xh.sh. në suren “El Fil” na tregoi se si shkatërroi ushtarët e Ebrehesë, të cilët kishin ardhur ta shkatërronin Qabenë, si e mbrojti Ai Shtëpinë e shenjtë për hir të kurejshëve dhe për hir të faktit se nga mesi i tyre atë vit do të lindte më i zgjedhuri i njerëzisë-Muhammedi a.s., i cili mbi supet e veta do ta bartte përgjegjësinë e Fjalës së Allahut si misionin e fundit hyjnor të Qiellit drejtuar Tokës.

Fundi i kaptinës “El-Fil” :“Dhe i bëri ata si një gjeth i grimcuar (i përtypur)!”, ndërlidhet fuqishëm me fillimin e kaptinës “Kurejsh”: “(Allahu e zhduku ushtrinë që synoi shkatërrimin e Qabesë) për hir të (harmonisë ndërmjet) kurejshëve dhe marrëveshjes së tyre (me fiset e tjera)”.

Vetë shkronja “Lam” në ajetin “Li Ilafi Kurejshin” është “Lamu-l-akibeti”-“Lam vazhdues-pasues” dhe vetvetiu tregon për një vazhdimësi tematike, kur është fjala për ngjarjen nga surja paraprake. Këtë mendim e përkrahin Ferrai dhe shumica dërrmuese e dijetarëve[9]. Këtë mendim e përkrahin po ashtu edhe Ibni Kutejbe, Sha’raviu etj.





Koment:

áöÅöíáóÇÝö ÞõÑóíúÔò ÅöíáóÇÝöåöãú ÑöÍúáóÉó ÇáÔøöÊóÇÁö æóÇáÕøóíúÝö

1. “(Allahu e zhduku ushtrinë që synoi shkatërrimin e Qabesë) Për hir të (harmonisë ndërmjet) kurejshëve dhe marrëveshjes së tyre (me fiset e tjera),

2. marrëveshjes për sigurinë (që e gëzonin) gjatë udhëtimeve të tyre, dimër e verë,

Kaptina “Kurejsh” fillon me fjalët: “Li Ilafi Kurejshin…”. Komentatorët, pa dallim së pari janë përpjekur të deshifrojnë kuptimin e vërtetë të pjesëzës “Li” apo të shkronjës “Lam” në fillim të kësaj kaptine. Ata rreth kësaj shkronje dhe lidhmërisë së saj, kanë dhënë tri mendime. Më parë cekëm mendimin e parë të Ferrait dhe të xhumhurit të dijetarëve, se ky “Lam” simbolizon “Lamin vazhdues-pasues”, i cili bën ndërlidhjen kuptimore të kësaj sureje me atë paraprake. Mendimi i dytë rreth kuptimit të këtij “Lami”, është ai të cilin e përkrahin Zuxhaxhi, Kesaiu, Ibn Xherir et-Taberiu dhe Ahfeshi, të cilët mendojnë se “Lami” në fillim të kësaj sureje, nënkupton çudinë-habinë, do të thotë “çudituni për mundësinë që u është dhënë kurejshëve nga ana e Allahut xh.sh. për këto udhëtime të tyre dimër e verë”, kurse këta për çdo ditë e më tepër po zhyten në kufër e mosbesim edhe më të thellë[10]; kurse mendimi i tretë është ai i dijetarëve si Halil bin Ahmed, Sibevejhi, Zemahsheriu, Sabuniu etj. të cilët mendojnë se “Lami” këtu është kushtëzues dhe ka lidhje me fjalën “Fel-ja’budu-le ta adhurojnë!”, në ajetin e tretë të kaptinës në fjalë, që do të thotë: nëse kurejshët nuk e adhurojnë Allahun për asgjë tjetër, atëherë të paktën le ta adhurojnë për hir të të mirave të Tij të shumta ndaj tyre dhe për mundësinë që ua dha atyre të udhëtojnë të qetë e të sigurt gjatë udhëtimeve të tyre, dimër e verë[11].

Kurse rreth kuptimit të fjalës “Ilaf” në këtë ajet, dijetarët po ashtu kanë mendime të ndryshme, meqenëse edhe vetë kuptimi i kësaj fjale dallon në kontekst të fjalisë.

Ndër të tjera, duhet të përmendim se kjo fjalë në aspektin gjuhësor nënkupton: lidhje të besës-besatim mes vetes, harmoni, marrëveshje, garanci, bashkim në fjalë, vepra dhe mendime, traditë, prirje, etj., kurse sa i përket kuptimit të fjalës “Ilaf” në këtë pjesë të ajetit, unë do ta preferoja mendimin e mufessirit të mirënjohur El Alusi i cili ndër të tjera shënon se fjala “Ilaf” do të thotë harmoni, lidhje e marrëveshjes me të tjerët për mossulmim, si dhe dhënie e garancive për udhëtim të qetë e të sigurt të karvaneve të kurejshëve. Alusiu në tefsirin e tij shënon se paria kurejshite kishte lidhur marrëveshje të tilla për mossulmin me fiset arabe dhe me mbretërit përreth tyre; Hashimi në emër të fisit kurejsh kishte lidhur marrëveshje me mbretin e Shamit, kurse Abdu Shemsi dhe Nevfeli kishin lidhur një marrëveshje të tillë me mbretërit e Egjiptit dhe të Abisinisë.[12].

Në një transmetim tjetër që e hasim në tefsirin e Kurtubiut, shënohet se katër bijtë e Abdu Menafit kishin lidhur marrëveshje të tilla me mbretërit e asaj kohe, kështu Hashimi kishte lidhur marrëveshje për mossulmim me mbretin e Shamit, Abdu Shemsi me mbretin e Abisinisë (Etiopisë së sotme), Mutalibi me mbretin e Jemenit, kurse Nevfeli me mbretin e Persisë.[13]

Për ta përforcuar këtë mendim, do të sjellim si shembull edhe fjalët e Atait, i cili për shkakun e këtyre udhëtimeve të kurejshëve transmeton nga Ibni Abbasi të ketë thënë: “Në të kaluarën, kur ndonjërin prej kurejshëve e godiste-pllakoste skamja (uria), meqë askush nuk i ndihmonte, ai me tërë familjen merrte udhën në shkretëtirë për të humbur, derisa vdisnin ashtu të uritur. Kjo traditë e tyre e mbrapshtë vazhdoi deri në kohën e Hashim ibn Abdu Menafit (emri i tij është Amr), i cili një ditë duke parë një familje të tillë të varfër që përgatitej të merrte udhën pa kthim në shkretëtirë, doli para popullit dhe u mbajti një fjalim prekës, duke thënë: Jemi dëshmitarë se disa njerëz të fisit tonë i ka pllakosur skamja (uria), dhe asnjëri prej nesh nuk çan kokën për ta, por i kemi lënë në mjerimin e tyre të vdesin urie. Si mund të lejoni një gjë të tillë kurse ju jeni popull i Shtëpisë së shenjtë, jeni më të zgjedhurit e bijve të Ademit dhe njerëzit ju pasojnë në veprimet tuaja?! Atëherë kurejshët u ngritën dhe u besatuan mes vetes duke i thënë Hashimit: Ne do të të pasojmë në çdo fjalë dhe veprim. Dhe prej këtij momenti çdo familje zgjodhi më të mirët dhe i nisën për udhëtimet e tyre të famshme në Jemen dhe në Sham.

Kur ktheheshin, me fitimin prej tregtisë, ushqenin të varfrit, dhe njerëzit më nuk vdisinin urie, por të gjithë jetonin në mirëqenie e bollëk. Kjo traditë e tyre ishte e pranishme edhe gjatë shpalljes së revelatës së fundit hyjnore”[14].

Rreth kuptimit të fjalës “Ilaf” edhe imam Kurtubiu ka pothuaj të njëjtin mendim me Alusin, do të thotë se fjala “Ilaf” sipas tij nënkupton harmoninë dhe marrëveshjen e kurejshëve, së pari ndërmjet tyre e pastaj edhe me të tjerët, që të siguroheshin karvanet e tyre dhe të tregtonin lirshëm.[15]

Kurejshët me këto marrëveshje për udhëtimet e tyre të sigurta në Jemen dhe në Sham, ishin në pozitë të privilegjuar, dhe kur i shtohet kësaj edhe garancia nga fiset e tjera arabe për mossulmim të kurejshëve, meqë këta konsideroheshin nga të gjitha fiset arabe si kujdestarë të Qabesë dhe fqinjë të Shtëpisë së shenjtë, atëherë shohim se vërtetë mirësitë e Allahut kishin rrethuar këtë popull. Karvanet e tyre tregtonin gjithandej në siguri të plotë, në kohën kur karvanet e fiseve përreth tyre plaçkiteshin dhe rrëmbeheshin pa mëshirë. Këtë e vërteton edhe Kur’ani famëlartë :

“A nuk e kanë vërejtur ata se Ne e kemi bërë vendin e shenjtë (Mekën) të sigurt, e njerëzit përreth tyre rrëmbehen (plaçkiten-mbyten). Po , a nuk i besojnë ata së kotës, e të mirat e Allahut i përbuzin”. (El-Ankebut, 67)





ÝóáúíóÚúÈõÏõæÇ ÑóÈøó åóÐóÇ ÇáúÈóíúÊö

3. atëherë pra, le ta adhurojnë (vetëm) Zotin e kësaj Shtëpie (Qabesë),

Pas të gjitha këtyre të mirave të dhuruara nga ana e Allahut xh.sh., do të ishte e logjikshme që kurejshët t’i shprehnin falënderim vetëm Allahut, Atij që i shpëtoi nga ushtria e Ebrehesë, por kot, shumica dërrmuese e kurejshëve ishin zhytur në pellgun e idhujtarisë. Atyre jo vetëm u ishin verbuar sytë e nuk shihnin, por u ishin verbuar mendjet dhe zemrat e nuk logjikonin. Ishin dhënë pas një jete të shfrenuar, një jete të pamoralshme, ku sundonte ligji i të fortit. Madje ishin lënë pas dore dhe ato pak virtyte të mira që kishin nga koha e Hashim ibn Abdu Menafit.

Adhurimi i drejtë kishte humbur çdo kuptim në mesin e tyre, sepse besimi i kotë dhe idhujt kishin zënë vend pothuaj në çdo shtëpi mekase, madje edhe vetë godina e Qabesë ishte mbushur përplot me idhuj të tillë.

Pavarësisht nga këto, Allahu xh.sh. i mbrojti kurejshët, po mbrojti edhe Qabenë që të mos shkatërrohej. Po të ndodhte që Qabeja të shkatërrohej, atëherë do të humbte vlera e saj si Shtëpi e sigurt, kurse së bashku me të do të shkatërrohej edhe fisi kurejsh, i cili më nuk do të kishte as peshë, as respekt e as autoritet në mesin e fiseve të tjera arabe. Deshi Allahu i Plotfuqishëm dhe nuk ndodhi asnjëra prej këtyre të dyjave, Qabeja u mbrojt nga Zoti i saj i Vërtetë, kurse mbijetuan edhe kurejshët dhe vetëmsa fituan autoritet, sepse Allahu xh.sh. kishte filluar ta përgatiste terrenin për ardhjen në jetë të krijesës më të lavdishme, Muhammedit a.s., i cili u lind po atë vit kur Ebreheja sulmoi Qabenë.

Mu për shkak të këtyre mirësive të dhuruara, pason ky urdhër hyjnor i shprehur në ajetin e tretë të kësaj kaptine: “atëherë pra, le ta adhurojnë (vetëm) Zotin e kësaj Shtëpie (Qabesë)”, e të mos i adhurojnë idhujt, adhurimi i të cilëve i kishte larguar ata tërësisht nga feja e pastër e Ibrahimit a.s. (el Hanifijjetu-s-Semha).

Në lidhje me këto mirësi, mufessiri i njohur Fahru Rraziu thotë: “Dije se mirësia është dy llojesh: e para largimi i dëmit dhe e dyta përfitimi i dobisë. Mu për këtë shkak Allahu xh.sh. në suren paraprake “El-Fil” na tregoi se Ai e largoi dëmin që u kanosej kurejshëve dhe Qabesë nga ushtria e Ebrehesë, kurse në këtë sure “Kurejsh”, flet për mundësinë që u është dhënë kurejshëve për të përfituar nga tregtia e tyre dimër e verë.[16].

Kurse Muhammed M. Sha’ravi, në lidhje me kuptimin e këtij ajeti, shprehet: “Allahu xh.sh. ka urdhëruar kurejshët që ta adhurojnë vetëm Atë: “atëherë pra, le ta adhurojnë (vetëm) Zotin e kësaj Shtëpie (Qabesë)”, sepse ata këtë e kanë obligim. Së pari ua mbrojti Shtëpinë e shenjtë-Qabenë, e cila për ta simbolizonte krenarinë dhe autoritetin, pastaj ua mundësoi udhëtimet e tyre tregtare në një siguri të plotë nga rrëmbimet dhe plaçkitjet, atëherë kur në tërë Gadishullin Arabik mbretëronte anarkia dhe ligji i të fortit. Fryt i kësaj tregtie ishte edhe fakti se ata siguronin ushqimin dhe furnizimin e tyre dhe më nuk ndienin as uri e as skamje. Prandaj kurejshët doemos duhej t'i përgjigjeshin kësaj thirrjeje të Allahut, se ndryshe ata do të pësonin fatin e popujve të mëparshëm si dhe nënçmimin e përbuzjen në këtë botë”.[17]

Ja si na tregon Allahu për pësimin e popujve të kaluar, që nuk ishin mirënjohës ndaj dhuntive të Allahut:

“Allahu sjell si shembull një fshat (vendbanim) që ishte i sigurt dhe i qetë, të cilit i vinte furnizimi nga të gjitha anët me bollëk, kurse ata (banorët) i përbuzën të mirat e Allahut. Atëherë Allahu, për shkak të sjelljes së tyre, ua veshi (ua ngjeshi) petkun e urisë dhe të frikës. Atyre u pat ardhur i dërguar nga mesi i tyre, e ata e përgënjeshtruan atë, andaj i kapi dënimi se ishin zullumqarë” (En-Nahl, 112-113).



ÇáøóÐöí ÃóØúÚóãóåõãú ãöäú ÌõæÚò æóÂãóäóåõãú ãöäú ÎóæúÝò

4. i Cili i ushqeu kur ishin në skamje-uri dhe i siguroi nga frika (e çdo armiku).”

Në të kaluarën Meka ishte një vend i thatë, i pabanuar dhe pa tokë pjellore. Nga të gjitha anët ishte e rrethuar me shkëmbinj të thepisur, ashtu siç është edhe sot. Si e tillë ajo nuk jepte kurrfarë shpresash për ndonjë gjallëri, aq më pak që të ishte e banuar me njerëz. Por qe urtësia e Allahut xh.sh. që këtë vend të thatë, me një natyrë kaq të egër, ta vendoste në epiqendër të ngjarjeve që do të pasonin pas disa shekujsh, ngjarje që përfundimisht do t’ia ndërronin kahën jetës së racës njerëzore, ngjarje që do të lëkundnin nga themelet padrejtësitë që kishin marrë hov në botën e atëhershme. Kjo ngjarje do të ishte lindja e Muhammedit a.s. dhe shpallja e revelatës së fundit hyjnore, të cilën Allahu xh.sh. do t’ia shpallte këtij të dërguari të fundit.

Por, t’i kthehemi pak historisë, atëherë kur Allahu xh.sh. me anë të shkaqeve të Tij, përgatiti terrenin që në Mekë, në këtë luginë të thatë, Ibrahimi a.s. të vendoste me porosinë e Allahut xh.sh. pasardhësin e tij, Ismailin a.s.. Pasi e la aty bashkëshorten e tij, Haxheren, dhe djalin, Ismailin, atëbotë ende një foshnjë e njomë, me lot në sy u drejtua nga qielli dhe u lut:

“Zoti ynë! Unë një pjesë të familjes e vendosa pranë shtëpisë Sate të shenjtë. Zoti ynë (i vendosa aty) që të falin namazin, pra bëj që zemrat e disa njerëzve të mallëngjehen për ata, dhe, për të të falënderuar me mirënjohje, furnizoji ata me fruta.” ( Ibrahim, 37)

dhe:

“(Përkujto) Kur Ibrahimi tha: Zoti im! Bëje këtë qytet të sigurt dhe më mbro mua e bijtë e mi nga adhurimi i idhujve”. (Ibrahim, 35).

Dhe, Allahu i Gjithëmëshirshëm e pranoi lutjen e të dashurit të Tij-Ibrahimit a.s. Bëri që zemrat e njerëzve të mallëngjeheshin për familjen e tij, të vendosur në atë luginë të thatë. Pas një kohe të shkurtër, me lejen e Haxheres, në fqinjësi të burimit të Zem-Zemit u vendos fisi Xhurhum, një prej fiseve të atëhershme arabe. Pasi u rrit Ismaili a.s., ai së bashku me babanë e tij, Ibrahimin a.s., filluan të ndërtonin muret e Qabesë mbi themelet ekzistuese që më parë. Jeta filloi të lulëzonte. Meka u kthye në epiqendër të vëmendjes së të gjitha fiseve arabe, sepse ata aty kryenin Haxhin, vizitën e shenjtë. Kaluan shekuj, në një siguri të plotë, dhe prej fiseve të zgjedhura nga loza e Ismailit a.s. Allahu kishte dalluar fisin kurejsh, i cili ishte tani kujdestar i Shtëpisë së Allahut. Ky fis, siç thamë më parë, gëzonte autoritet të pakontestueshëm nga të gjitha fiset e tjera mu për shkak se ishin në fqinjësi të Qabesë, dhe për faktin se Allahu xh. sh. iu përgjigj lutjes së Ibrahimit a.s. i cili, pasi kreu ndërtimin e Qabesë, së bashku me të birin Ismailin a.s. iu lutën Krijuesit:

“Zoti ynë, dërgo ndër ta, nga gjiri i tyre të dërguar që t’u lexojë atyre ajetet e Tua, t’ua mësojë atyre Librin dhe Urtësinë, e t’i pastrojë (prej ndytësisë së idhujtarisë) ata. S’ka dyshim se Ti je ngadhënjyesi, i dijshmi.” (El-Bekare, 129)

Dhe vërtet I Lartmadhërishmi pranoi prej tyre këtë lutje të sinqertë, sepse nga gjiri i këtij populli-kurejshëve, dërgoi vulën e pejgamberisë-Muhammedin a.s..

Ajeti i 4-t i kësaj kaptine: “i Cili i ushqeu kur ishin në skamje-uri dhe i siguroi nga frika (e çdo armiku).”, të bën ta kuptosh qartë se Allahu xh.sh. gjithmonë e kishte në përkujdesje këtë fis, i mbrojti ata nga rreziqet e ndryshme, i mbrojti nga armiqtë e shumtë që synonin shkatërrimin e Qabesë, siç ishte Ebreheja etj. Për këtë siguri të tyre kaq të madhe dhe për mirëqenien e popullatës së Mekës, na flet edhe ky ajet kuranor: “Po a nuk u siguruam Ne atyre një vend të shenjtë e të sigurt që aty të sillen frutat e çdo sendi si furnizim nga ana Jonë, por shumica e tyre nuk e dinë”. (El-Kasas, 57),

Kurse tërë kjo mirëqenie dhe siguri, padyshim që ishte fryt i duasë së Ibrahimit a.s. kur iu lut të Gjithëmëshirshmit:

“Dhe kur Ibrahimi tha: “Zoti im, bëje këtë një qytet sigurie dhe banorët e tij, që besuan Allahun dhe jetën tjetër, furnizoji me lloje të frutave!” (El-Bekare, 126)

Por, fatkeqësisht, kurejshët harruan këto dhunti të Allahut ndaj tyre. Ata nuk e pritën të Dërguarin nga mesi i tyre me sjellje të mirë, përkundrazi e luftuan atë dhe u përpoqën ta asgjësonin fizikisht. Kurejshët kishin harruar se në një të kaluar shumë të afërt, Allahu i kishte mbrojtur nga Ebreheja, kurse këta tash po e luftonin me të gjitha mjetet të Dërguarin a.s. që Allahu ua kishte dërguar jo vetëm atyre, por mbarë njerëzisë…

Prandaj nuk është e rastësishme kur i Dërguari i Allahut në një fazë të dëshpërimit nga veprimet e bashkëkombësve të vet, kishte thënë: “Mjerë për ju, o Kurejshë” dhe e kishte kënduar kaptinën “Kurejsh”. Këto fjalë të Resulullahut i kishte dëgjuar Esma bint Jezid bin Seken (Ummu Seleme el Ensarije), dhe i transmeton Ibn Ebi Hatimi. Po ashtu nga Ummu Seleme transmetohet të ketë thënë: E kam dëgjuar Resulullahun s.a.v.s., pasi ka kënduar kaptinën Kurejsh, të ketë thënë: “Mjerë për ju, o pari e kurejshëve, adhuroni Zotin e kësaj Shtëpie (Qabesë), i Cili ju ushqeu kur kishit uri (skamje) dhe ju siguroi nga frika e çdo armiku!” .[18]





--------------------------------------------------------------------------------

[1] Muhammed esh-Shevkani “Fet’hu-l-Kadir”, vëll. V, fq. 502

[2] Po aty, fq. 502

[3] El Alusi “Ruhu-l-Meani fi tefsiri-Kur’ani-l-Adhim ve-s-Seb’i-l-methanij”, vëll.30, fq. 238, Bejrut, pa vit botimi

[4] Sejjid Kutb “Fi Dhilali-l-Kur’an” vëll VI, fq 3983, Bejrut, 1986, botimi i XII-të

[5] Termi “Sham”, gjeografikisht përfshin një pjesë të territorit të Sirisë së sotme, Palestinës, Jordanit dhe Libanit.

[6] Transmetojnë Buhariu, Taberaniu, Hakimi, Ibn Merdevije dhe Bejhekiu

[7] Shevkaniu “Fet’hul Kadiir”,vëll. V, fq, 502

[8] Dr. Muhammed Seid Ramadan el Buti “Fikhu-s-Sireh”, fq. 49, Damask, 1977

[9] Abdurrahman el Xhevzij “Zadu-l mesir fi Ilmi-t-Tefsir”, vëll. IX, fq. 238. Bejrut, 1986

[10] Fahru Rrazi, “Et-Tefsirul Kebir”, vëll 32, fq. 105; Në lidhje me këto mendime shih edhe “Qasje studimore rreth katër përkthimeve të Kur’anit në gjuhën shqipe” nga Emin Behrami, fq. 65, Prishtinë, 1997

[11] Muhammed Ali es-Sabunij “Safvetu-t-Tefasir”, vëll, 20, fq. 606, Halep-Siri, pa vit botimi

[12] El Alusi “Ruhul Meani…”, vëll. 30. fq. 238

[13] Kurtubiu “El Xhamiu Li Ahkamil Kur’an”, vëll. 20, fq. 204, Kajro, 1372 h.

[14] Fahru Rraziu “Et Tefsiru-l Kebir”, vëll. 32, fq. 107

[15] Kurtubiu “El Xhamiu Li Ahkamil Kur’an”, vëll. 20, fq. 200

[16] Fahru Rraziu, “Et-Tefsiru-l-Kebir” vëll. 32. fq. 107

[17] Muhammed M. Sha’ravi “Tefsir suretej El-Fil ve Kurejsh”, fq. 44, Kajro, pa vit botimi



[18] Muhtesar Tefsir Ibn Kethir, vëll.3 fq. 680

[Mehasi]

Te lumte vellau im i nderuar,me te vertet me pelqejti puna juaj qe keni bere.
Allahu te dhash te mira,dhe te shperbleft me xhennetu-l firdavs.

[altin55]

Ajeti "El-Kursijj" dhe vlera e tij

بسم الله الرحمن الرحيم

اللَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ لاَ تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلاَ نَوْمٌ
لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ
إِلاَّ بِإِذْنِهِ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلاَ يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ
مِنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِمَا شَاءَ وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ
وَلا يَئُودُهُ حِفْظُهُمَا وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ

Në jetën tonë të përditshme, shpeshherë nga bashkëbiseduesit dëgjojmë pohime se “Tesbih Dova” është një dua e veçantë në Kur`an, e cila ka një domethënie të thellë dhe me shumë vlerë, e cila do të duhej të lexohej nga çdonjëri, si masë preventive nga e keqja që mund të na prekë në jetën tonë.

Nga shumica dërmuese e myslimanëve tanë, kjo pjesë e Ku*r`anit është mësuar me përkushtim përmendsh dhe është lexuar, dhe jo vetëm në të kaluarën, por edhe sot e shohin si të domosdo*shme që kjo pjesë e Kur`anit të nxihet përmendsh, në mënyrë që të lexohet në raste të ndryshme dhe emergjente, si në rast frike, para nisjes në udhëtim, për mbrojtje nga e keqja, para gjumit etj.

Cili është në të vërtetë Ajeti Kursij dhe cili është pozicioni i tij në Kur`an?

Në fakt këtu kemi të bëjmë vetëm me një ajet, por i zgjeruar dhe i përbërë nga dhjetë fjali të pavaruara, që në gjuhën shqipe do të mund të quhej një periudhë e gjatë. Ky ajet zë vend në pjesën e fundit të kaptinës El-Bekare, gjegjësisht është ajeti i 255.

Duke u bazuar në shpjegimet e shumta të komentatorëve të Kur`anit, shohim se, të gjithë kësaj pjese të Kur’anit i kanë dhënë një rëndësi të veçantë, sigurisht mbështetur në të dhënat dhe për*mbajtjen e saj të gjerë dhe shumëdimensionale e shumëkuptim*plotë.

Karakteristikë e parë e këtij ajeti është theksimi i Njësisë së Zotit që në fillim, si Një Zot, i Pashoq, për të pasuar më pastaj përmendja e cilësive më madhështore të Tij.

Sipas mësimeve profetike të Muhammedit a.s. ky ajet është më madhështori në Kur`an”.[1]

Studiuesi i mirënjohur i islamizmit, Ibni Tejmiu, në lidhje me faktin e lartpërmendur thotë: “Në Kur`an nuk gjendet asnjë ajet i cili përmban atë që përmban Ajeti Kursij.[2]

Në po këtë ajet, gjendet poashtu edhe emri më i madh i Zotit (Allah), e ne jemi të thirrur t`i lutemi Atij përmes emrave të Tij të mirë adekuatë dhe të saktë.[3]



Leximi i ajetit Kursijj largon shejtanin

Bazuar në mësimet islame, djalli është përbetuar, që në momentin e krijmit të njeriut të parë, se do të jetë ai i cili do të përpiqet vazhdimisht që njeriun ta largojë nga binarët e drejtë të njerëzisë me mashtrime dhe me intriga, të cilat vetëm ai di t`i përgatisë kundër tij. Djalli ishte bërë xheloz që kur Zoti xh.sh. ki*shte krijuar njeriun e parë - Ademin a.s. duke thënë me mburrje dhe kryelartësi se, ai është krijesë më e ndershme se njeriu, ngase është e krijuar nga zjarri, kurse njeriu është krijuar nga elementet e tokës – nga dheu. Pas krijimit të njeriut, në shenjë respekti ndaj tij, Zoti kishte urdhëruar engjëjt dhe atë që t`i përuleshin krijesës më të dashur të Tij mbi sipërfaqen e tokës, mirëpo ai kishte refu*zuar një veprim të tillë duke treguar mendjemadhësi dhe kryene*çësi. I përbetuar për mashtrimin e njeriut dhe largimin e tij nga porositë hyjnore, ai qarkullon te njeriu me besim jo të sinqertë ndaj Zotit, njësoj me gjakun e njeriut që qarkullon në trupin e tij.

Zoti xh.sh., duke e ditur paraprakisht konstruktin e brendsh*ëm dhe të jashtëm të njeriut dhe duke pasur parasysh mundësitë e destabilizimit të tij nga faktorët e jashtëm, për hir të së mirës së tij, krijoi edhe masa parandaluese, të cilat ia bëri të njohura për t`u ruajtur e mbrojtur nga pëshpëritjet dhe intrigat djallëzore.

Leximi i Ajetit Kursij është një nga mjetet mbrojtëse të nje*riut nga shejtani. Kjo e vërtetë është dokumentuar edhe me thënie të Muhammedit a.s. nga të cilat këtu do të përmendim një prej tyre.

Buhariu transmeton thënien e Muhammedit a.s.: ”Kur shkoni në shtrat për të fjetur, lexoni Ajetin Kursij deri në fund, në mëny*rë që Zoti të jetë në mbrojtjen tuaj dhe që shejtani të mos ju afro*het deri në mëngjes”.[4]

Po ashtu leximi i ajetit në fjalë pas namazeve të obliguara ka rëndësinë e vet. Taberiu shënon një thënie të cilën Pejgamberi a.s. e ka transmetuar Hasen bin Aliu: “I dërguari i Zotit ka thënë: “Kush lexonë Ajetin Kursij pas namazit të obliguar, do të jetë nën mbrojtjen e Zotit deri në namazin vijues”.[5]

Komentimi i Ajetit Kursij

Allahu la ilahe il-la huve
- All-llahu është – s’ka tjetër zot përveç Tij -

Në këtë fjali hasim në mohim dhe pohim. Mohimin e së drejtës për të adhuruar dikë tjetër përveç Zotit dhe pohimin e së drejtës për të adhuruar një Zot të Vetmin.

Taberiu në tefsirin e tij, në lidhje me kuptimin e kësaj fjalie, thotë: ”Me këtë bëhet e ditur se e kemi të ndaluar të adhurojmë dikë tjetër përveç Zotit të përhershëm dhe të përjetshëm, i Cili në këtë ajet e ka cilësuar Veten e Vet me këtë cilësi të Tij”.[6]

Domethënë, Zoti Që duhet të adhurohet, është Një i Vetmi i Cili nuk ka rival. Askush, kushdo qoftë ai, nuk meriton të adhu*rohet me asnjë lloj adhurimi. Nuk ka namaz, përkulje, sakrificë, betim, i cili do të ishte i drejtë, përveç në emër të Tij. As lutjet në gëzime dhe në vështirësi, as kërkimi i ndihmës nuk bën të bëhet pos në emër të Tij. Edhe tavaf të vlefshëm nuk ka përveç në emër të Tij dhe rreth shtëpisë së Tij. Ai është i Vetëm, nuk ka tjetër.

Vlen të theksohet se kjo fjali ka qenë bazë mbi të cilën është ndërtuar thirrja e të gjithë profetëve të Zotit. Të gjithë pejgambe*rët kanë qenë të thirrur nga Zoti që t`i ftonin njerëzit për të besuar në Një Zot - në moneteizëm. “Ne nuk dërguam asnjë të dërguar para teje e të mos i kemi shpallur atij se: se nuk ka zot tjetër përveç Meje, pra Më adhuroni”.[7]

Të gjithë të dërguarit e Zotit e kishin për obligim t`i thërrisnin njerëzit për këtë fundament: “Ne dërguam në çdo popull të dë*rguar që t`u thonë: “Adhuroni vetëm Allahun e largojuni djajve (adhurimit të tyre)...”.[8]

Kurtubiu, në lidhje me domethënien e kësaj fjalie, thotë: “ Me këtë kuptojmë adhurimin e të vetmit Zot-Një dhe braktisjen e të gjithë të adhuruarve të tjerë, si: shejtanin, falltorët, idhujt dhe gjithçka tjetër që shpie në humbje të njeriut, dalalet”.[9]

Në Kur`an përmenden disa pejgamberë të mëhershëm të cilët bazë të misionit të tyre kanë pasur thirrjen për besimin e një Zoti të vetëm dhe për braktisjen e çdo adhurimi tjetër si:

Nuhu a.s. ”Ne e patëm dërguar Nuhun te populli i vet, e ai tha: “O pupulli im, adhuroni Allahun, nuk keni

zot tjetër pos Tij. Unë kam frikë për dënimin tuaj në një ditë të madhe”.[10]

Hudi a.s: “Edhe te populli Ad-i (dërguam) vëllanë e tyre, Hudin, e ai tha: “O populli im, adhuroni (një Zot) Allahun, ju nuk keni zot pos Tij, a nuk po frikësoheni“?![11]

Salihu a.s.: ”Edhe te (populli) Themud e dërguam vëllanë e tyre, Salihun, e ai u tha: “O populli im, besoni Allahun (një), nuk keni Zot tjetër pos Tij...”[12]

Ibrahimi a.s.: “E Ibrahimi i porositi bijtë e tij me këtë (fe), e edhe Jakubi. (u thanë) O bijtë e mi, Allahu jua zgjodhi fenë (isl*ame) juve, pra mos vdisni ndryshe, por vetëm duke qenë musli*manë. E a ishit ju (ithtarë të librit) kur Jakubit iu afrua vdekja, e ai bijve të vet u tha: “Ç’do të adhuroni pas meje”? Ata thanë: “Do të adhurojmë Zotin tënd, dhe Zotin e prindërve tuaj: Ibrahimt, Ismailit, Is-hakut, një të vetmin Zot dhe ne vetëm Atij i jemi dorëzuar”.[13]

Shuajbi a.s.: “E në Medjen (dërguam) vëllanë e tyre Shuaj*bin. Ai tha: “O populli im, adhuroni Allahun (një) ju nuk keni zot tjetër pos Tij...”[14]

Me këtë thirrje për besimin e drejtë në Zotin, ishin të poro*situr edhe ithtarët e librit të quajtur në Kur`an, me emërin - ehlul-kitab[15]: “…ata nuk ishin të urdhëruar për tjetër, pos që të adhu*ronin Allahun me një adhurim të sinqertë ndaj Tij, që të largo*hen prej cdo besimi të kotë,ta falin namazin, ta japin zeqatin, se ajo është feja e drejtë”.[16]

Edhe i dërguari i fundit nga pejgamberët, Muhammedi a.s., ishte i urdhëruar që të vazhdonte me të njëjtën porosi kur ishte fjala për besim në Një Zot të Vetmin: “Atëherë, dije se nuk ka zot tjetër pos Allahut…”[17]

Kjo ishte gjeneza mbi të cilën Muhammedi a.s. thirri mbarë njerëzimin në një Zot: ”Thuaj (Muhammed): “O ju njerëz! Unë jam i dërguar i Allahut tek të gjithë ju. Allahut që vetëm i Tij është sundimi i qiejve e i tokës, s`ka të adhuruar tjetër pos Tij. Ai jep jetë dhe Ai jep vdekje…”[18]


El-Haj-ju
- (I Cili) jeton përgjithmonë -


El-haju, i gjallë nga vetvetiu, gjallëria e të cilit nuk ka ndonjë burim të caktuar, e përhershme, e gjithmonshme, e pandërpresh*me, që nuk ka fillim dhe fund.[19]

Kjo cilësi e Zotit është theksuar disa herë në Kur`an:

- “Allahu është Një, e nuk ka të adhuruar (Zot) pos Tij, është i përjetshëm, mbikëqyrës”.[20]

- "E fytyrat e turpëruara (mëkatarëve), i përulen të Përjet*shmit, të Gjithëfuqishmit…”[21]

“Ti mbështetju Atij të përjetshmit, që nuk vdes kurrë…”[22]

“Ai është i përjetshëm, s`ka zot vetëm Ai…”.[23]

Ky emër, ose cilësim i madhështisë së Zotit zh.sh., është shu*mëdimensional dhe shumë gjithëpërfshirës, ngase gjallëria ngër*then në vete të gjitha vetitë e Zotit, dhe pikërisht edhe për këtë arsye, ky ajet njihet si më madhështori në gjithë Kur`anin.

Gjithçka ekziston në këtë botë, e ka fillimin dhe mbarimin. I përjetshëm dhe i gjithmonshëm është vetëm Zoti. Këtë të vërtetë Kur`ani e ka argumentuar në shumë ajete:

- “Secili njeri do të shijojë vdekjen, e shpërblimet tuaja ju plotësohen ditën e kiametit..”[24]

- “…Çdo send zhduket e Ai jo. Vetëm Atij i takon gjykimi dhe tek Ai do të ktheheni!”[25]

- “Secili do të shijojë vdekjen, e pastaj do të ktheheni tek Ne”.[26]

Ne asnjë njeriu para teje (Muhammed), nuk i dhuruam jetë të përhershme, e nëse ti vdes, a mos do të mbesin ata për*gjithmonë? Çdo krijesë do ta shijojë vdekjen, e Ne në shenjë sprove ju sprovojmë me vështirësi dhe kënaqësi, dhe ju ktheheni tek Ne”.[27]

Në lidhje me vdekjen e njeriut, Sehl bin Sead transmeton një hadith të Muhammedit a.s., në të cilin thuhet: “Pejgamberit i ki*shte ardhur njëherë Xhibrili dhe i ishte drejtuar me fjalët: “O Mu*hammed! Jeto sa të jetosh (si të duash), por një ditë do të të gjejë vdekja, duaje kë të duash, por edhe nga ai do të ndahesh, dhe bëje atë që dëshiron, sepse do të shpërblehesh për të”.[28]

El-kaj-juum
- Sundues, Mbikëqyrës i krijesave -

El-kaj-juum, është emër që rrjedh nga paskajorja el-kijam. Zoti i Madhëruar është mbikqyrës dhe sundues mbi çështjen e krijesave, mbi nevojat e tyre si: furnizimi, kujdesja dhe mbrojtja e tyre. Gjithçka që ekziston në gjithësi, është bërë me urdhrin dhe planin e Tij paraprak.

Në Kur`an gjejmë shumë tekste që argumentojnë faktin se ekzistenca e krijesave, qëndrueshmëria dhe mbrojtja e tyre është bërë me urdhrin e të Madhit Zot xh.sh.

- “A nuk i shikuan ata shpezët krahëhapur përmbi ta dhe kur krahët i palojnë, ato nuk i mban kush në ajër përveç fuqiplotit. Ai është që çdo send e sheh dhe e di”.[29]

- “Edhe Dielli udhëton për në kufirin e vet (në cakun përfu*ndimtar) Ai është (udhëtim) përcaktim i ngadhënjyesit, të dijsh*mit. Edhe Hënës i kemi caktuar fazat-pozicionet derisa të kthehet në formën e harkut. As Dielli nuk mund të arrijë Hë*nën, e as nata para ditës, po secili noton në një galaksi. Argument për ta është se Ne pasardhësit e tyre të (Ademit) i bartëm në anije të mbushur përplot. Dhe ngjashëm me të, u kri*juam atyre diçka që t`i hipin. E sikur të duam Ne, i përmbytim ata, e nuk ka efekt as lutja e tyre dhe as që do të shpëtonin. Përveç nga mëshira jonë ndaj tyre, dhe që të përjetojnë të mirat deri në një kohë të caktuar”.[30]

Nën këtë emër, hyjnë të gjitha cilësitë e veprimeve, sepse Ai (Zoti) është i Cili është bërë vetë sundues dhe mbikëqyrës i krije*save pa ndihmën e jashtme, pa pasur nevojë për ndihmë nga asnjë krijesë e Tij. Ai krijoi gjithë krijesat dhe garantoi mbajtjen e tyre, duke u ofruar gjithë të nevojshmet.[31]

La Teë-hudhuhu sinetun ve la nevmun
- Atë nuk e kap as kotje as gjumë -

Zoti i Madhëruar është i pastër nga të metat. Vigjilenca e Tij mbi krijesat është gjithherë në shkallën e duhur. Është dëshmitar i lëvizjeve të të gjitha krijesave. Asgjë nuk mund t`i mungojë dhe asgjë nuk mund të mëshihet nga dija e Tij.[32]

Kotja dhe gjumi nuk janë cilësi të të Madhit Zot. Mohimi i këtyre dy veprimeve të lartpërmendura, me të cilat identifikohen gjallesat e gjalla, jep të kuptosh fuqinë supreme të Zoti xh.sh., i Cili vazhdimisht është në mbikëqyrje të gjithë gjithësisë dhe të të gjitha krijesave të Tij, dhe se, asnjë veprim ose lëvizje, sado e vo*gël qoftë, nuk mund të ndodhë jashtë dijes dhe vullnetit të Tij.

Lehu ma fi es-semavati ve ma fil erdi
- Gjithçka ka në qiej dhe në Tokë,
është vetëm e Tij -

Gjithçka që ekziston në qiej nga engjëjt, Dielli, Hëna, yjet si dhe trupa të tjerë qiellorë, të njohur e të panjohur për ne, dhe gji*thçka që është në Tokë, objektive dhe subjektive, i takon një Zoti të Vetëm, Krijues dhe Sundues[33]. Këtu më poshtë do të sjellim di*sa ajete që flasin për këtë të vërtetë:

- “Të Allahut janë ç’ka në qiej dhe ç`ka në Tokë dhe vetëm tek Allahu kthehen çështjet”.[34]

- “Vetëm të Allahut janë ç`ka në qiej e ç`ka në Tokë. Allahu ka përfshirë çdo send.”[35]

- “Të Allahut janë gjithë ç`ka në qiej dhe gjithë ç`ka në Tokë. Mjafton që Allahu është i përkujdesshëm”.[36]

- “Falënderimi i takon Allahut, e të Cilit është ç’ka në qiej dhe ç’ka në Tokë dhe tërë falënderimi I takon Atij në botën tjetër. Ai është i urti i përsosuri në njohuri”.[37]

Studiuesit dhe komentatorët e Kur`anit duke komentuar ajetet e sipërpërmendura, kanë nxjerrë shumë kuptime nga të cilat ne me këtë rast do të veçojmë dy:

a. Gjithë universi i takon Zotit, e edhe ato që ne posedojmë si krijesa njerëzore nga pasuria, kënaqësia dhe autoriteti, nuk janë pasuri jona, por e Zotit xh.sh., e cila na është trashëguar për t`u provuar dhe sprovuar. ”…dhe jepni nga ajo për të cilën Ai ju bë*ri trashëgues...”[38] dhe mu pikërisht për këtë arsye ne jemi të obliguar të kemi sjellje të matur si me pasurinë që na është dhu*ruar nga Zoti, poashtu edhe në rastet kur arrijmë ndonjë shkallë të lartë autoriteti në mesin e shoqërisë ku jetojmë, në mënyrë që ajo gjithnjë të jetë në përputhje me porositë hyjnore të Kur`anit dhe me porositë profetike e njerëzore.

b. Meqë universi i takon Zotit xh.sh., e Tij është që të veprojë në të sipas dëshirës së Tij, kurse neve nuk na mbetet tjetër veçse të kemi durim ndaj përcaktimeve të Tij, qofshin ato përcaktime që lidhen drejtpërdrejt me personalitetin tonë, me familjen, ose me pasurinë.[39]

Men dhel-ledhii jeshfeu indehu il-la bi-idhnihi
- Kush mund të ndërmjetësojë tek Ai,
pos me lejen e Tij -

Në kohën e shpalljes së Kur`anit si dhe gjatë gjithë jetës sa ishte gjallë Muhammedi a.s., por edhe pas vdekjes së tij, pati nje*rëz që besonin në besëtytni dhe politeizëm. Ata shpiknin

zota të tyre, luteshin e përuleshin pranë tyre duke mohuar ekzistimin e një Zoti të Vetëm. Për t`ua bërë atyre me dije se veprimet e tyre janë të gabuara dhe në kundërshtim me besimin e shpallur hyjnor, Zoti xh.sh. e shpalli këtë fjali të këtij ajeti për t`i qortuar dhe në të njetën kohë për t`ua tërhequr vërejtjen atyre dhe gjeneratave që vijnë më pas, se janë duke praktikuar një besim të kotë, i cili nuk sjell as dëm e as dobi, qoftë në këtë botë, qoftë në botën tjetër. Me këtë sikur u thuhej: O njerëz! Vetëdijësohuni për atë që jeni duke bërë. Nuk ka ndërmjetësim te Zoti dhe asgjë nuk arrin deri tek Ai pa lejen e Tij.

- “Ata pos Allahut adhurojnë çdo gjë që nuk u bën atyre as dëm as dobi, e thonë: “Këta janë ndërmjetësuesit tanë te Allahu!” Thuaj: “A po e informoni Allahun për diçka që Ai nuk e di se ç`ka në qiej dhe në Tokë?”. I pastër është ma*dhëria e Tij nga ata që e shoqërojnë!“[40]

- “Vini re adhurimi i sinqertë është vetëm ai për Allahun! Ndërsa ata që në vend të Tij adhurojnë miq të tjerë (duke thënë) ne nuk i adhurojmë ata për tjetër vetëm që të na ofro*jnë sa më afër Allahut, s`ka dyshim se Allahu do të gjykojë mes tyre për se ata ishin në kundërshtim”.[41]

- Atë ditë nuk bën dobi as ndërmjetësimi, përveç atij, të cilin e ka lejuar i Gjithëmëshirshmi, ulen zërat dhe nuk dëgjohet pos një zë i ulët”.[42]Ditën e gjykimit as engjëjt nuk do të kenë mundësi të ndër*mjetësojnë për dikë tjetër, përveç me lejen e të Madhit Zot.

“E sa engjëj ka që janë në qiej, e që ndërmjetësimi i tyre nuk bën dobi asgjë, vetëm pasi Allahu të japë leje për atë që dëshiron dhe që është i kënaqur për të”[43]

Të drejtën e ndërmjetësimit Ditën e Kiametit pa lejën e Zotit nuk do ta kenë as pejgamberët, njerëzit më të zgjedhur të Zotit nga bota njerëzore. Këtë e ka vërtetuar edhe vetë Pejgamberi a.s. duke thënë se asnjë nga pejgamberët nuk do të gëzojë të drejtën e ndërmjetësimit tek Zoti xh.sh., bile as ai vetë nuk do të fillojë ndërmjetësimin pa lejen dhe urdhrin e Zotit.[44]

Je`alemu ma bejne ejdi-ihim ve ma halfehum
- E di të tashmen që është pranë tyre
dhe të ardhmen -


Dija dhe njohuria e Zotit është gjithëpërfshirëse, e papërca*ktuar në kohë dhe hapësirë. Ai është i njohur për të gjitha ndo*dhitë e së kaluarës, të së tashmes dhe të së ardhmes.[45]

Një studiues i mirënjohur i islamistikës në librin e tij “Fet-hul Bejjan” lidhur me domethënien e kësaj fjalie, thotë: “Dituria e Zotit përfshin të gjitha informacionet, nga Ai nuk mund të fshihet asgjë nga gjendja e gjithë krijesave të Tij, bile as gjendja e bu*brrecit të zi në natën e errësuar nën gurin e tokës së pluhurosur, as lëvizja e atomit në brendësinë e qiellit, as shpendi në ajër dhe as peshku në thellësinë më të madhe të ujit”.[46]

Përemri lidhor “ma”, i cili në këtë rast ka formën e trajtës së pashquar jep të kuptosh gjeneralizimin e njohurive të Zotit për çdo send, i vogël qoftë ai a i madh.

Shumë ajete dëshmojnë për përthekueshmërinë e njohurisë së Zotit për të gjitha krijesat dhe për të gjitha kohët:

-“Ai i di ato që ishin para tyre dhe ato që vijnë pas, po dija e tyre nuk mund të përfshijë Atë”.[47]

- “Thuaj edhe nëse e fshehni ose e publikoni atë që keni në zemrat tuaja, Allahu e di atë, Ai di gjithçka ka në qiej e ç`ka në tokë, Allahu është i plotfuqishëm për çdo send”.[48]

- “Ai e di ç`ka në qiej e në Tokë, e di atë që e fshihni dhe atë që e shfaqni haptazi, sepse Allahu e di edhe atë që e mbajnë në zemrat”.[49]



Ve la juhitunen bi-shejin min ilmihi il-la bima shae
- Nga ajo që Ai di, të tjerët dinë vetëm
sa ka dëshiruar Ai -

Përmes kësaj fjalie, kuptohet fakti se njohuritë e Zotit nuk mund t`i zbulojë askush, përveç atyre që shpalosen me dëshirën e Tij, pastaj qenien dhe cilësitë e Tij nuk ka dije që mund t`i përthekojë, pos asajë që Zoti Vetë ua ka bërë të njohur njerëzve[50]. Me këtë fjali të kësaj pjese të Kur`anit demantohen mendimet e gjithë atyre që mendojnë se Pejgamberët dhe disa njerëz të mirë e kanë ditur ose dinë të fshehtën - gajbin.

Këtë supozim të tyre e hedhin poshtë shumë dëshmi nga Kur`ani dhe Suneti.

Në Kur`an thuhet se engjëjt nuk i dinin emrat e gjërave që ua kishte paraqitur para tyre Zoti[51]; pastaj, xhinët nuk dinin për vde*kjen e Sulejmanit a.s.; Ademi a.s. nuk dinte për mashtrimet e shejtanit[52]; Ibrahimi nuk dinte paraprakisht për

rezultatin përfu*ndimtar rreth therjes së birit të tij[53]; Jakubi a.s. nuk dinte për vendndodhjen e birit të tij, Jusufit a.s.[54], Sulejmani a.s. nuk dinte për shkaqet e mungesës së Hud Hudit[55].

Ngjarjet e lartpërmendura janë fakte të pamohueshme, të cilat dëshmojnë se të fshehtën-gajbin nuk mund ta dijë askush nga njerëzit, prej të cilëve nuk janë përjashtuar as vetë pejgamberët e Zotit xh.sh., përveq nëse Ai i lajmëron për të.

Vesia kursijuhu es-semavati vel-erdi
Kursija e Tij (dija-sundimi)
përfshin qiejt dhe Tokën



La je uudu hifdhu-huma
Kujdesi i Tij ndaj të dyjave nuk i vjen rëndë

Zoti i Madhëruar nuk ndien lodhje dhe vështirësi për kujdesin dhe ruajtjen e qiejve dhe të Tokës dhe gjithë asaj që shtrihet në to e në mes tyre. Asgjë nuk mund t`i kalojë pa vëzhgimin e Tij. Të gjitha lëvizjet sado të vogla qofshin ato, janë të nënshtruara ndaj fuqisë së Tij. Ai nuk pyetet për veprimet, kurse të tjerët përgji*gjen para Madhështisë së Tij.[61]

Ve huvel alij-ul adhimu
(Ai është më i Larti, më i Madhi)

Zoti xh.sh. është i lartësuar mbi gjithë krijesat, i lartë dhe i madh me sundimin dhe gjithëpushtetin e Tij[62]. Këto dy cilësi su*periore të të Madhit Zot janë përmendur në shumë vende në Ku*r`an:

- “Allahu është Ai (Zot) i vërtetë, dhe ajo që ata adhurojnë pos Tij, është gënjeshtër, e Allahu është Ai i larti, i ma*dhi”.[63]

- “…I tërë sundimi është në duar të Allahut, të lartit, të madhëruarit”.[64]

- “…çka tha Zoti juaj? Ata (engjëjt) thonë: “Të vërtetën” Ai është më i larti, më i madhi.[65]

Ky është një shpjegim dhe komentim i shkurtër i ajetit “Ku*rsij”, domethënia dhe kuptimi i të cilit me siguri është shumë më i gjërë, mirëpo, sado modest që është shpresoj që ky shpjegim, e ka ndriçuar deri diku vlerën e përmbajtjes së tij.

[Albin]

Komentimi i kaptinës - “Abese”

1. Ai vrenjti (fytyrën) dhe u kthye.
2. ngase atij i erdhi i verbri.
3. E ku mund ta dish ti, ndoshta ai do të pastrohet.
4. apo do të këshillohet dhe këshilla do t’i bëjë dobi!
5. e ai që nuk ndien nevojë (për Zotin) pse ka pasuri,
6. ti ia vë veshin (i drejtohesh) atij!
7. po ti nuk ke përgjegjësi pse ai nuk pastrohet.
8. ndërsa ai që nxiton dhe vjen tek ti,
9. dhe meqë ai frikësohet,
10. e ti nuk e zë për asgjë (nuk ia vë fare veshin fjalës së tij),
11. Mos ashtu! Në të vërtetë këto janë këshilla.
12. kush do, merr mësim nga kjo (nga Kur’ani).
13. është këshillë në fletë të çmueshme.
14. me vlerë të lartë e të ruajtur.
15. në duar të udhëtuesve (engjëjve udhëtues mes Allahut e njerëzve).
16. të nderuar e të ruajtur. (Abese, 1-16)

Kaptina “Abese” është kaptinë mekase. Ka gjithsej 42 ajete. Ka zbritur pas sures “En-Nexhm”. Në radhitjen e Mus’hafit mban numrin 80.
Të gjithë dijetarët janë unikë në mendimin se kjo sure është mekase. Transmetojnë Ibn Durejsi, Nuhhasi, Ibn Merdevije dhe Bejhekiu nga Ibn Abbasi të ketë thënë: “Kaptina “Abese” ka zbritur në Mekë.” Po të njëjtin transmetim Ibn Merdevije e transmeton edhe nga Ibn Zubejri.1

Emërtimi i kësaj kaptine
Kaptina është emërtuar nga fjala e parë hyrëse e saj “Abese”, që do të thotë “u mërrol”, “u vrenjt” dhe aludon tek Pejgamberi a.s., i cili, kur i erdhi Abdullah ibn Ummi Mektumi për të kërkuar nga ai që ta udhëzonte për disa çështje të fesë, u mërrol dhe ia ktheu shpinën, ngase ishte i zënë duke i ftuar parinë kurejshë në Islam,.
Kjo kaptinë në mesin e dijetarëve njihet edhe me një emër tjetër “Es-Sefere”, një fjalë që aludon tek melaiket udhëtuese, të cilat bartin fjalën e Allahut me përkushtimin më të madh dhe e transmetojnë të ruajtur e të pastër deri tek pejgamberët e Allahut.

Shkaku i zbritjes së kësaj kaptine
Kaptina fillon me përmendjen e ngjarjes së Abdullah ibn Ummi Mektumit të verbër, që ishte djalë i dajës së Hadixhes r.a., bashkëshortes së Pejgamberit a.s. Në momentet kur i Dërguari i Allahut ishte i zënë duke ftuar në Islam parinë mekase - Utbe ibn Rebian, Shejbete ibn Rebian, Ebu Xhehlin (Omer ibn Hishamin), Umejje bin Halefin, Abbas ibn Abdul Muttalibin dhe Velid bin Mugiren, erdhi Abdullah ibn Ummi Mektumi, iu afrua Resulullahut s.a.v.s. dhe i kërkoi disa sqarime rreth fesë, me të cilat dëshironte ta përforconte edhe më Islamin e tij me fjalët: “Më lexo dhe më mëso diçka prej asaj që të ka mësuar Allahu”?
I Dërguari i Allahut, nga dëshira që të mos ndahej nga ftesa që ishte duke u bërë parisë kurejshite, u mërrol nga ky insistim i Ibn Ummi Mektumnit, ia ktheu shpinën dhe prapë u kthye nga udhëheqësit kurejshë për të vazhduar bisedën.
Të gjithë dijetarët janë të mendimit se ky veprim i Pejgamberit a.s. nuk ishte për ta nënçmuar Abdullahun e verbër, por sepse ai e pa të udhës që më mirë ishte ta vazhdonte bisedën me këta idhujtarë, me shpresën se mos ndonjëri prej tyre do të përqafonte Islamin. I Dërguari i Allahut shpresonte se, nëse ndonjëri prej tyre do të përudhej në Islam, do të merrnin fund edhe shumë prej vuajtjeve të muslimanëve që atëbotë vinin nga këta njerëz, të cilët kishin autoritet dhe ndikim të madh në Mekë dhe rreth saj.
Megjithatë, ky gjest i Resulullahut s.a.v.s. ishte i mjaftueshëm që Allahu xh.sh. aty për aty t’ia tërhiqte vërejtjen atij dhe ta qortonte botërisht..
Pas kësaj ndodhie dhe pas këtij qortimi hyjnor, i Dërguari i Allahut e respektonte shumë Abdullah Ibn Ummi Mektumin, dhe, sa herë që e shihte i thoshte: “Mirë se vjen ti, që për ty më qortoi Zoti im. A mos ke ndonjë nevojë të të ndihmoj.” Madje Ibn Ummi Mektumin dy herë e kishte lënë zëvendës të vetin në Medinë gjatë dy betejave që ai kishte zhvilluar jashtë qytetit.2 Gjatë kohës sa ishte zëvendës i të Dërguarit të Allahut Ibn Ummi Mektumi u kishte prirë njerëzve edhe në faljen e namazit. Pas Bilallit ishte edhe muezin i xhamisë së Pejgamberit a.s. në Medinë.3

Lidhmëria e kësaj kaptine me atë paraprake – “En-Naziat”
Lidhmëria në mes kësaj sureje dhe asaj paraprake sheshohet në disa segmente. Një prej tyre është se në kaptinën “En-Naziat” Allahu xh.sh. ka përmendur se misioni i Pejgamberit a.s. është që t’ua tërheqë vërejtjen njerëzve për ardhjen e momentit të Kiametit, e në këtë sure përmendet se kujt i adresohet ajo vërejtje, në këtë rast, parisë kurejshite, që po i ftonte në Islam si Utbes, Ebu Xhehlit, Abbasit, Velidit dhe Umejjes.
Në mes këtyre dy kaptinave ka edhe një lidhmëri tjetër, ajo rreth bisedës për momentin e kataklizmës. Në suren “En-Naziat”, në ajetin 34, ky moment është përmendur me fjalët: “E kur të vijë katastrofa e madhe (Dita e Kiametit)”- (Taammetul kubra), kurse në këtë kaptinë, në ajetin 33, përmendet: “E kur të vijë ushtima (Krisma e Kiametit)” - (Saahah); që të dyja këto emërtime janë sinonime për momentin e Kiametit.
Në suren “En-Naziat” Allahu xh.sh. e ka vërtetuar ringjalljen me krijimin e qiejve, Tokës dhe kodrave, kurse në këtë sure me krijimin e njeriut, bimëve dhe ushqimit etj.4

Përmbajtja e shkurtër e kësaj kaptine- Kaptina “Abese” në radhë të parë është kaptinë që fillon me një tërheqje të vërejtjes dhe me një këshillë për Pejgamberin a.s. që të jetë i drejtë dhe i barabartë ndaj të gjithë njerëzve pa dallim race, gjinie apo pozite klasore.
- Të dërguarit të Allahut, po ashtu i bëhet me dije nga ana e të Plotfuqishmit se nuk është kompetencë e tij udhëzimi i njerëzve, por vetëm Allahu e udhëzo kë të dojë në rrugën e drejtë. Detyrë e pejgamberit është vetëm të komunikojë shpalljen tek njerëzit.
- Në vazhdim të kaptinës Allahu xh.sh. na bën me dije për vlerën e Kur’anit famëlartë, i cili është një përkujtim për çdo njeri, se në këtë botë duhet të përpiqet të punojë sa më shumë vepra të mira. Po ashtu kaptina flet edhe për faktin se këtë Kur’an nga “Levhi Mahfudhi” deri tek i Dërguari i Allahut, në tokë, e bartin melaiket fisnike
- Pastaj kaptina flet për mohimin e njeriut dhe kufrin e tij me gjithë shumë mirësitë që i ka dhuruar Allahu i Plotfuqishëm. Njeriu mohoi krijuesin e Tij.
- Më pastaj Allahu xh.sh. sjell disa ajete që dëftojnë për fuqinë e Tij absolute, dhe për faktin se këtij njeriu i mundësoi një jetë shumë të mirë në sipërfaqen e kësaj toke, duke i vënë në shërbim ushqimin, pemët, drithërat dhe kafshët e ndryshme. Dhe, meqenëse disa prej njerëzve prapëseprapë mohuan të gjitha këto begati, atëherë vjen paralajmërimi i Ditës së Kiametit, asaj dite të tmerrshme kur secili njeri do të ikë prej më të afërmve, sepse në atë ditë të vështirë, secilit do t’i mjaftojë vetvetja, duke pritur Llogarinë para Gjykatësit Suprem-Allahut xh.sh..
- Ajetet e fundit të kësaj kaptine na njoftojnë se atë ditë do të ketë fytyra të shkëlqyera e të gëzuara nga kënaqësia, sepse kanë qenë prej atyre që i kanë besuar Allahut në këtë botë, por më shumë do të ketë fytyra të ngrysura e të errëta, të cilat i ka kapluar frika dhe paniku në pritje të dënimit të dhembshëm e të tmerrshëm, për mohimin e tyre në këtë botë.5

Koment:
1. Ai vrenjti (fytyrën) dhe u kthye.
2. ngase atij i erdhi i verbri.
3. E ku mund ta dish ti, ndoshta ai do të pastrohet.
4. apo do të këshillohet dhe këshilla do t’i bëjë dobi!
5. e ai që nuk ndien nevojë (për Zotin) pse ka pasuri,
6. ti ia vë veshin (i drejtohesh) atij!
7. po ti nuk ke përgjegjësi pse ai nuk pastrohet.
8. ndërsa ai që nxiton dhe vjen tek ti,
9. dhe meqë ai frikësohet,
10. e ti nuk e zë për asgjë (nuk ia vë fare veshin fjalës së tij),
11. Mos ashtu! Në të vërtetë këto janë këshilla.
12. kush do, merr mësim nga kjo (nga Kur’ani).
13. është këshillë në fletë të çmueshme.
14. me vlerë të lartë e të ruajtur.
15. në duar të udhëtuesve (engjëjve udhëtues mes Allahut e njerëzve).
16. të nderuar e të ruajtur.

Mesazhi i Islamit është barazia mes njerëzve

Është e pamohueshme se Kur’ani është një mrekulli e përjetshme. Ai është libër që në vete përmban kodeks moral të mirësjelljes në shoqëri. Islami në përgjithësi është fe që nuk bën dallime mes njerëzve, nuk i ndan ata në klasa të të privilegjuarve, nuk i përbuz të varfrit dhe të pafuqishmit, përkundrazi, atyre u jep të drejta të barabarta. Nisur nga këto premisa kaq madhështore, në këtë sure shohim edhe vërejtjen e Allahut drejtuar të Dërguarit të Tij, që të mos i nënçmonte të pafuqishmit, siç veproi me të verbrin Abdullah ibn Ummi Mektumin, i cili edhe pse ishte i verbër, dëshironte të përudhej edhe më në rrugën e vërtetë.
Ndonëse shumica prej komentatorëve e citojnë këtë vërejtje hyjnore, ka edhe të tillë, si kur Fahru Rraziu, të cilët ia shohin për të madhe edhe Ibn Ummi Mektumit, sepse i kishte ndërhyrë në mënyrë të pahijshme Resulullahut s.a.v.s. gjatë bisedës së tij me parinë e Mekës. Kodeksi i mirësjelljes konsiston në faktin që kur dy persona bisedojnë diçka të rëndësishme, kurrsesi nuk është mirë t’u ndërhyhet në fjalë (bisedë), sepse i shpërqendron dhe bisedën në mes tyre e bën joserioze. I Dërguari i Allahut për këtë shkak ishte vrenjtur dhe mërrolur. Megjithatë, vetë mërrolja e fytyrës nga Pejgamberi a.s. me rastin e ardhjes së Abdullah Ibn Ummi Mektumit, mosinteresimi për të dhe vazhdimi i bisedës me parinë idhujtare, ishin të pajustifikueshme, andaj meritoi një vërejtje të tillë publike, për t’i shërbyer më vonë si këshillë se si duhet të sillej në raste të tilla.
Kjo na bën me dije se pavarësisht nëse Ibn Ummi Mektumi ishte gabim apo jo, një të dërguari të Allahut nuk i arsyetohet një sjellje e tillë me besimtarët
Megjithatë madhështia e Pejgamberit a.s. pas këtij rasti është se ai nuk i kishte folur Ibn Ummi Mektumit madje asnjë fjalë qortuese, siç do të na ndodhte neve rëndom në situata të tilla të ngjashme, kur nuk do të kishim ngurruar ta ngrinim edhe tonin ndoshta, por i dërguari i Allahut, kishte një edukatë shumë të lartë, sepse edukator i tij ishte vetë Allahu xh.sh..
Dhe vërtetë që pas këtij qortimi, i Dërguari a.s. kurrë më nuk përsëriti një veprim të tillë, por gjithmonë kishte në hatër barazinë mes njerëzve, pa dallim, sepse Allahu xh.sh. tashmë e kishte porositur pejgamberin a.s. me diçka të ngjashme edhe në disa ajete të tjera:
“Dhe mos i përzër ata që adhurojnë Zotin e tyre papra mëngjes e mbrëmje, duke qenë të sinqertë ndaj Tij.” (El-En’am 52), dhe
“Përkufizoje veten tënde me ata që lusin Zotin e tyre mëngjes e mbrëmje, e që për qëllim kanë kënaqësinë (razinë) e Tij, dhe mos i hiq sytë e tu prej tyre e të kërkosh stolitë e kësaj bote dhe mos iu bind atij që ia kemi shmangur zemrën e tij prej përkujtimit ndaj Nesh dhe i është dhënë epshit të vet, pse puna e tij ka mbaruar.” (El-Kehf, 28)
Vërejtja e Allahut xh.sh. ndaj Pejgamberit të Tij, me fjalët: (Kel-la) – “Mos ashtu”, nuk ishte mësim vetëm për të, po edhe për të tjerët, që të mos dallohen a të favorizohen njerëzit për nga pasuria, pamja e jashtme fizike apo nga diçka tjetër, po të trajtohen të gjithë njësoj, pa dallime.
Kjo nënkupton verbëria e Abdullah ibn Ummi Mektumit, nuk do të duhej të ishte shkas që të mos u varte veshin fjalëve të tij ngase ai kërkonte këshilla për udhëzim, mendjen e kishte të shëndoshë dhe zemrën e pastër, kurse ata të pasurit e idhujtarëve, të cilët po i thirrte në Islam, as që u varnin veshin fjalëve të tij, madje e shikonin Resulullahun me një shikim përbuzës dhe nënçmues.
Pastaj nuk ishte obligim i të Dërguarit të Allahut që me çdo kusht t’i bënte muslimanë parinë e kurejshitëve, por detyrë e tij ishte vetëm përcjellja e mesazhit hyjnor tek ata, dhe pastaj secili të lihej i lirë të besonte apo të mos besonte.
Përkitazi me këtë Allahu xh.sh. e ka porositur Muhammedin a.s.:
“Me të vërtetë ti nuk mund ta udhëzosh atë që do ti, por Allahu udhëzon kë të dojë dhe Ai më së miri di për të udhëzuarit.” (El-Kasas, 56),
pastaj:
“…E nëse refuzojnë, ti ke për obligim vetëm t’u kumunikosh; Allahu i di shumë mirë punët e robëve.” (Ali Imran, 20)
dhe:
“Bindjuni Allahut dhe bindjuni të dërguarit e kini kujdes (mos kundërshtoni). E nëse refuzoni, atëherë pra, dijeni se obligim i të dërguarit Tonë është vetëm komunikimi i qartë.” (El-Maide, 92)
Me këto i bëhej me dije Muhammedit a.s. se misioni i tij ishte vetëm transmetimi i mesazhit hyjnor, dhe kurrsesi për të bindur dikë që ta pranonte me çdo kusht Islamin. Udhëzimi i njerëzve është vetëm në Dorën e Allahut, kë do Ai, e përudh e kë do, e lë në errësirë, gjegjësisht e udhëzon në rrugë të drejtë atë që shpreh dëshirë për udhëzim kurse e lë në lajthitje atë që nuk dëshiron të udhëzohet.
Ai që e pranon Kur’anin si libër hyjnor, ai ka gjetur kënaqësinë dhe shpëtimin, sepse në të ka këshilla të vlefshme e udhëzime të dobishme, të cilave, po t’u përmbahemi, do ta meritojmë shpërblimin e Allahut në këtë jetë dhe në jetën e amshueshme. Këtë Kur’an e bartin engjëjt fisnik të cilët janë të dëlirë e të pastër nga çdo mëkat. Ata asnjëherë nuk e thyejnë urdhrin e Allahut, po veprojnë siç janë të urdhëruar:
“(Engjëjt) që nuk e kundërshtojnë Allahun për asgjë që Ai i urdhëron dhe punojnë atë që janë të urdhëruar.” (Et-Tahrim, 6)
“...Ja, ata (engjëjt) janë robër të ndershëm! Që nuk flasin para Tij, ata veprojnë me urdhrin e Tij.” (El-Enbija’ë, 26-27)

Porosia e këtyre ajeteve
- I pari i muslimanëve duhet t’i shikojë të gjithë njerëzit njësoj, pa bërë dallime në mes të pasurit dhe të varfrit etj.;
- Thirrësi në Islam e ka detyrim të ftojë njerëzit në rrugën e Zotit, pa të drejtë të imponojë forcë, duke i lënë të lirë që në bazë të dëshirës së tyre të besojnë ose jo.



___________________
Fusnotat:

1. Imam Shevkaniu, “Fet’hul Kadiir”, vëll. V, fq. 378.
2. Fahru Rraziu, vëll 31, fq. 45; Kurtubiu, vëll. 19, fq. 212; Muhammed Gazali “Nahve tefsirin mevduijjin li suveril Kur’anil kerim”, fq. 500, Kajro, 2000, (botimi IV).
3. Muhammed Abduhu, “Tefsirul Kur’anil Adhim-Xhz’u Amme”, fq. 22.
4. Dr. Vehbe ez-Zuhajli “Tefsirul Munir”, vëll.30. fq. 56.
5. Sabuniu “Safvetu tefasir”, vëll 20, fq. 518.

[Albin]

Komentimi i kaptinë s - “Abese” - (2)

Qoftë mallkuar njeriu, sa mohues i fortë është ai! Po prej çkaje e krijoi Ai atë? Atë e krijoi prej një pike uji dhe e përgatiti, pastaj atij ia lehtësoi rrugën. Mandej e bëri të vdesë dhe atij i bëri varr (të varroset), pastaj, kur të dojë, Ai atë e ringjall. Jo! (Në fakt) ai nuk e zbatoi atë që urdhëroi Ai. Le të shikojë njeriu ushqimin e vet. Ne lëshuam shi të mjaftueshëm, pastaj e çamë tokën sipas nevojës së bimës, dhe bëmë që në të të mbijnë drithëra, dhe rrush e perime, dhe ullinj e hurma, dhe kopshte të dendura, dhe pemë e kullosa, si mjete gjallërimi për ju dhe për bagëtinë tuaj.” (Abese, 17-32)


Koment:
-
17. Qoftë mallkuar njeriu, sa mohues i fortë është ai!
Në lidhje më zbritjen e këtij ajeti, Ibn Mundhiri transmeton nga Ikrimja të ketë thënë: “Ky ajet ka zbritur për Utbe bin Ebi Lehebin, i cili kishte thënë: “E mohoj Zotin e yjeve”.1
Ky ajet në vete përmban çudinë dhe habinë për “kufrin” - mosbesimin e njeriut, mohimin e Zotit, të ringjalljes dhe gjërave që quhen përgjithësisht “gajbijate” - të fshehta absolute, - nga ana e tij. Dhe vërtet, si të mos çuditemi edhe ne me këta mohues, kur Allahu i Plotfuqishëm racës njerëzore i dha të gjitha të mirat dhe mundësitë që në këtë tokë të bëjë një jetë sa më të rehatshme. Përveç të tjerash, e dalloi prej krijesave të tjera duke e krijuar në formën dhe fizionominë më të bukur. Krahas kësaj, Ai nuk e la këtë krijesë (njeriun) të përpëlitej në ankth për të gjetur udhëzimin e vërtetë, por pa ndërprerë i dërgoi pejgamberë dhe libra të shenjtë. Por sa vlen kjo, kur shejtani mbizotëroi mbi zemrat e shumicës prej tyre. Të paktë janë ata që u shpëtuan kthetrave të shejtanit dhe u lidhën pas litarit të Allahut, fesë dhe dritës së Tij.
Sa i çuditshëm është njeriu?! Kur ka bollëk para vetes dhe të gjitha gjërat, ai nuk është falënderues dhe mirënjohës ndaj Allahut. Madje, me mendjemadhësi, mendon se të gjitha këto i ka arritur vetë me mundin dhe përpjekjet e tij. Pasuria e këtillë e madhe, bëri që njeriu të kridhet në luksin dhe mirëqenien e kësaj bote e ta harrojë edhe Krijuesin e tij, të harrojë plotësisht misionin e tij në këtë botë, e cila është kalimtare, shumë e shkurtër. Është një udhëtim njëdrejtimësh, pas të cilit më nuk ka mundësi kthimi prapa, për të përmirësuar atë që ka shkuar. Prandaj, o njeri, mos moho atë që nuk bën ta mohosh, dhe dije se ti nuk ishe fare, por Allahu të krijoi nga mosqenia. Të dhuroi shqisat e të menduarit dhe të logjikuarit. Ishe një krijesë e vogël dhe e pafuqishme, e Ai të dha shëndetin dhe forcën. Mos e harro Allahun, nëse dëshiron shpëtimin. Se kush je ti, o krijesë që mohove Krijuesin tënd, ndalu dhe medito pak për ajetet vijuese të kësaj kaptine.

18. Po prej çkaje e krijoi Ai atë?
19. Atë e krijoi prej një pike uji dhe e përgatiti.
Ai që ndalet dhe mendon vërtet me një logjikë të shëndoshë se si formohet njeriu në barkun e nënës, do të vërë re se sa i pafuqishëm që është. U krijua prej një pike gjaku të ngjizur, pas kontaktit dhe bashkëdyzimit të spermatozoidit mashkullor dhe vezores femërore. Kalojnë ditët, javët e muajt dhe ky embrion i ngjizur, fillon ngadalë të formësohet - në trajta dhe forma të ndryshme, etapa që i ka përshkruar me shumë saktësi Kur’ani famëlartë. Dhe pas nëntë muajsh, kjo krijesë e re vjen në jetë për të filluar rrugëtimin e tij që zgjat aq sa Allahu dëshiron.

20. pastaj atij ia lehtësoi (2) rrugën.
Më në fund, pas nëntë muajsh, foshnja e vogël vjen në këtë botë. Gëzimi për ardhjen e saj mbush zemrat e prindërve dhe familjarëve. Ajo, si e vockël, vetëm qan. Është tërësisht e lidhur shpirtërisht dhe emocionalisht për t’ëmën, e cila e barti më vështirësi e vuajtje në barkun e saj. Për nëntë muaj, ajo ndjente lëvizjet e foshnjës, ritmin e zemrës së saj, dhe, pas lindjes, me urtësinë e Allahut prapë e ushqen me gjirin e saj duke e mëkuar me dashuri të ngrohtë prindërore. A mund të imagjinoni një krijesë të tillë aq engjëllore e të pafajshme, që nesër të bëhet një pabesimtar dhe që të gjitha këto mirësi të Allahut ndaj saj t’i hedhë e t’i mohojë?! A mund të imagjinoni se një foshnjë kaq e pafuqishme nesër do të ketë guximin të mohojë Krijuesin e vet e të thotë nga mendjemadhësia se unë jam më i fuqishmi në këtë botë?!! Sa e sa kriminelë e gjakpirës ka pasur kjo botë. Sa e sa njerëz të tillë kaluan rrjedhës së historisë pa menduar se kush ishin dhe përse kishin ardhur në këtë botë. Ata ndoshta kurrë as që u ndalën të mendonin se një ditë ose do të vriteshin, ose do të vdisnin nga pleqëria dhe gjithçka që kishin, do ta linin e do të niseshin në një drejtim krejtësisht të panjohur. Themi të panjohur, sepse ata kurrë nuk u ndalën dhe kurrë nuk besuan se pas jetës së kësaj bote ka edhe një etapë tjetër të jetës para ringjalljes përfundimtare. Ata e harruan jetën e “Berzahut”- jetën në varreza. Jetën, për të cilën Allahu ka dhënë shenjë edhe në ajetin në vazhdim:

21. Mandej e bëri të vdesë dhe atij i bëri varr (të varroset).
Për respekt dhe nderim të njeriut, Allahu xh.sh. përcaktoi që njeriu, pasi të vdesë, të varroset në varr. Këtë krijesë e nderoi dhe e fisnikëroi për së gjalli, kur tha:
“Ne vërtet nderuam pasardhësit e Ademit (njerëzit), u mundësuam të udhëtojnë hipur në tokë e në det, i begatuam me ushqime të mira, i vlerësuam ata (i lartësuam) ndaj shumicës së krijesave që Ne krijuam. (El-Isra’ë, 70)
Por e respektoi si të tillë edhe pas vdekjes, që trupi i tij të varroset nën dhe e të mos jetë pre e egërsirave apo shpezëve grabitqare. Fundja, Allahu i Plotfuqishëm njeriun e krijoi nga dheu, në dhe e varros dhe prej tij do ta ringjallë sërish.
Në anën tjetër, mohuesit e ringjalljes harruan se çdo krijesë njerëzore, herët a vonë, megjithatë do të vdesë dhe do të futet në varr, në atë errësirë të ftohtë e të heshtshme, ku do ta ndjejë fort pafuqinë e vet. A mos, vallë, menduan se kjo botë do të ishte e përjetshme. A mos, vallë, menduan se kjo jetë është e tëra dhe më nuk ka ringjallje. Sa keq për ta kur të kuptojnë edhe një gjë tjetër, edhe më të tmerrshme për ta- ringjalljen!!

22. pastaj, kur të dojë Ai, e ringjall atë.
Atë ditë të ringjalljes, kur do të dalin nga varret me fytyra të ulura e të dëshpëruara, do të nisen për në rrugëtimin e tyre të fundit, por së pari i pret ballafaqimi me ndëshkimin e Krijuesit të tyre. Aty do ta kuptojnë se e kaluan jetën kotë së koti. Aty do ta kuptojnë se jeta e tyre në këtë dynja kishte qenë një kënaqësi e përkohshme dhe tash, për shkak të arrogancës dhe mendjemadhësisë së tyre, do të privohen nga kënaqësitë e Ahiretit dhe do të përjetojnë në lëkurët e tyre ndëshkimet më të tmerrshme të Xhehennemit.
Sa shumë do t’u lakmojnë këta njerëz besimtarëve të vërtetë, të cilët në këtë botë e njohën Krijuesin e tyre! Që në këtë botë zbatuan urdhrat e Allahut dhe këshillat e të të dërguarve...

23. Jo! (Në fakt) ai nuk e zbatoi atë që urdhëroi Ai.
Ky ajet është një qortim i rreptë për pabesimtarin, i cili, me gjithë argumentet e pakontestueshme të fuqisë së Allahut, prapëseprapë mohoi Zotin Fuqiplotë dhe ishte mosmirënjohës ndaj dhuntive që i dha i Lartmadhërishmi në jetën e kësaj bote. Ky njeri nuk e kreu ndershmërisht misionin e tij në tokë, këtë mision fisnik të të qenit mëkëmbës i denjë këtu, por mjerisht e shpërdoroi në mënyrën më të keqe duke i kthyer krahët udhëzimit hyjnor!

Porosia e këtyre ajeteve
- Sa herë që është përmendur fjala “Insan”–“njeri” në këtë formë në Kur’an, ajo nënkupton njeriun që nuk ka besuar ende, që nuk u është bindur ende urdhrave të Zotit xh.sh..
- Ky njeri do të jetë i mallkuar e i shkatërruar përjetë nëse nuk e beson Kur’anin si Fjalë të Allahut, nëse mohon ringjalljen pas vdekjes, pa qenë i vetëdijshëm se Ai që e ka krijuar për herë të parë nga mosqenia, është i fuqishëm ta ringjallë atë sërish pas vdekjes.
- Argumentet që njeriu të besonte në Krijuesin e tij, janë shumë, e në ajetet që u përmendën, pikërisht theksohen ato dhe habia prej nga mundësia e mohimit të tyre. Pse ky pabesimtar nuk u ndal të mendonte se prej çkaje u krijua; si u lind, si u rrit, si do të varroset dhe si do të ringjallet?! Nëse secili do të ndalej e t’i analizonte këto etapa, vërtet që do të bindet se ka Zot që na ka krijuar dhe na mbikëqyr.
Dhuntitë e panumërta të Allahut ndaj njeriut
“Le të shikojë njeriu ushqimin e vet. Ne lëshuam shi të mjaftueshëm, pastaj e çamë tokën sipas nevojës së bimës, dhe bëmë që në të të mbijnë drithëra, dhe rrush e perime, dhe ullinj e hurma, dhe kopshte të dendura, dhe pemë e kullosa, si mjete gjallërimi për ju dhe për bagëtinë tuaj.” (Abese, 24-32)

Koment:
24. Le të shikojë njeriu ushqimin e vet.
Nëse të gjitha faktet e lartpërmendura nuk janë të mjaftueshme që njeriu të besojë Allahun xh.sh. dhe ringjalljen, atëherë le t’i hedhë një shikim tjetër ambientit që e rrethon, proceseve të ndryshme, ndoshta edhe të mos shkojë aq larg. Mjafton të meditojë pak edhe rreth ushqimit, ujit dhe frutave që konsumon përditë, për të parë se të gjitha këto mirësi në fakt janë mirësi të Allahut ndaj tij.

Kur dihet se rrësku vjen vetëm nga i Plotfuqishmi dhe është prej dhuntive të Tij të pakufishme, vallë a nuk mjafton vetëm kjo që njeriu të mos jetë prej mohuesve?!
Sa lloje e lloje ushqimesh, i ka lënë Allahu njeriut në dispozicion! Prej tyre me shije të ndryshme: të ëmbla, të njelmëta, të tharta e disa të hidhëta. A thua nuk të shtyjnë gjithë këto për një meditim dhe logjikim të shëndoshë lidhur me tërë këtë proces? A thua mund të kontestohet fakti se prapa këtyre proceseve që zhvillohen, nuk qëndron Allahu xh.sh.. ?!

25. Ne lëshuam shi të mjaftueshëm.
26. pastaj e çamë tokën sipas nevojës së bimës,
27. dhe bëmë që në të të mbijnë drithëra
28. dhe rrush e perime,
29. dhe ullinj e hurma,
Shiu, po ashtu është një prej argumenteve shtesë se me të vërtetë ka një Krijues që mbikëqyr proceset e kësaj gjithësie. Ndodh që vende të caktuara të tokës t’i pllakosë thatësia. Dhe, befas, me lejen e Zotit, mbi atë vend të derdhet shiu dhe të ringjallë atë tokë të djegur nga dielli. Çdo gjë gjallërohet. Pemët, bimët, kullosat. A nuk është edhe ky argument i mjaftueshëm se njeriu krekoset dhe mburret pa të drejtë për “fuqinë” e tij?!
Pas shiut, toka merr pamje tjetër. Bimët fillojnë të çajnë tokën me lejen e Allahut dhe të dalin mbi sipërfaqe. Gruri, misri, elbi, hurmat dhe frutat e tjera, që të gjitha janë vetëm në shërbim të njeriut, të kësaj krijese të përsosur që Allahu e krijoi. Por ja që, fatkeqësisht, njerëzit kurrsesi të binden se një fuqi e madhe qëndron pas të gjitha këtyre proceseve në natyrë.
Pastaj drithërat që mbijnë në tokë, janë një prej begative të mëdha që Allahu i dhuroi njeriut. Nuk do të mund të imagjinohej jeta pa këto drithëra, të cilat në vete përmbajnë albumina, vitamina dhe komponentë të tjerë të rëndësishëm për të mbajtur në jetë dhe në gjallëri trupin e njeriut.
Përveç drithërave, siç janë gruri, elbi, misri etj., Allahu bëri që në këtë tokë të ketë edhe fruta të tjera, që t’i shijojë njeriu, si f.v. rrushi, i cili ka dy veti ushqyese, si ushqim dhe si frutë.
Për sa i përket ajetit “dhe ullinj e hurma”, duhet të themi se këto dy pemë/fruta janë përmendur shpeshherë në Kur’anin famëlartë, gjithnjë në kontekste pozitive. Zaten, këto dy pemë edhe karakterizojnë tërë Lindjen e Afërt e të Mesme, sepse, krahas vetive ushqyese, ato kanë shumë më tepër edhe veti shëruese. Mjekësia qysh nga lashtësia, po tash në kohën moderne, ka zbuluar se vërtet këto dy pemë kanë aq shumë gjëra pozitive, saqë edhe kanë merituar të përmenden në Kur’an. Madje Allahu xh.sh. është betuar në ullirin, në suren “Et-Tin”.

30. dhe kopshte të dendura,
31. dhe pemë e kullosa,
32. si mjete gjallërimi për ju dhe për bagëtinë tuaj.
S’ka dyshim se, kur sheh diçka të bukur, njeriut i kënaqet syri. E kopshtet, janë një prej atyre mirësive të Allahut, në të cilat njeriu gjen prehje trupore dhe shpirtërore. Imagjinoje veten, të stresuar nga jeta e hallet e përditshme monotone, ngarkesat, zhurmat e veturave etj., dhe befas gjendesh diku në periferi në mes të një kopshti plot lule e pemë që mbulojnë tokën me hijet e tyre. Kur dëgjon vetëm gurgullimë uji dhe cicërima zogjsh, njeriu patjetër që do të relaksohet. Do ta ndiejë se si i ikën lodhja dalëngadalë. Një ndjenjë e kënaqësisë i përshkon tërë trupin dhe mendjen. Këto kopshte, u ngjasin kopshteve të Xhennetit, të cilat i ka përgatitur Allahu xh.sh. për besimtarët e devotshëm në Xhennet.
Dhe tash, kur tërheqim një paralele për kënaqësinë që njeriu ndien në këtë botë gjatë një pikniku të tillë në kopshtet-parqet e kësaj bote, atëherë a ia vlen ta mohosh Krijuesin dhe të privohesh nga kopshtet e Xhennetit, të cilat Allahu xh.sh. i ka krijuar enkas vetëm për të devotshmit. Në këto kopshte të Xhennetit, ashtu siç na ka treguar i Dërguari a.s., ka gjëra aq të bukura, çfarë syri i njeriut nuk i ka parë kurrë; në to dëgjohen zëra e cicërima që veshi i njeriut nuk i ka dëgjuar kurrë, dhe ka gjëra të tjera të bukura që askujt nuk i ka shkuar as mendja se mund të ekzistojnë.
Allahu xh.sh.. njeriut ia vuri në shërbim edhe gjallesat e tjera, si kafshët shtëpiake, të cilat ushqehen me bar e kullosa. Madje në lidhje me këtë ajet “dhe pemë e kullosa” (Abese,31), transmetohet nga shumë ashabë, ta kenë dëgjuar Omerin r.a. tek paskësh thënë në hytbe: “Pemët po i dimë ç’janë, po fjala “ebba” a thua ç’domethënie mund të ketë? Dhe pastaj kishte thënë: “Për Allahun, kjo është ngarkesë për ty, o Omer”.
Ashu siç ka nevojë njeriu për ushqim, po ashtu edhe kafshët tona shtëpiake kanë të njëjtën nevojë, në mënyrë që ato më pastaj të jenë të fuqishme e të gatshme të na gjenden në shërbimin tonë.
Porosia e këtyre ajeteve
- Allahu xh.sh. urdhëroi që, duke parë shumë nga argumentet lëndore që janë rreth nesh, të besojmë Madhërinë e Tij. Prej këtyre argumenteve është edhe ushqimi ynë, të cilin e konsumojmë për çdo ditë. Të përmendurit e drithërave dhe pemëve/frutave ngërthen në vete një urtësi të madhe hyjnore. Pastaj zbritja e shiut nga qielli, është po ashtu një prej argumenteve të mëdha për ta njohur madhështinë e Krijuesit, i cili i ujit këto bimë, pemë e drithëra, që të rriten dhe të bëhen ushqim për ne.
- Qëllimi përfundimtar i sjelljes së këtyre shembujve përmblidhet në tri pika kryesore:
a) argumentimi i pakontestueshëm për Njëshmërinë dhe Fuqinë e Allahut si krijues;
b) argumentimi për ringjalljen pas vdekjes;
c) argumenti që njerëzve t’u mbillet besimi i paluhatshëm në zemrat e tyre, sepse vërtet është e pahijshme që pas të gjitha këtyre mirësive të Allahut ndaj njerëzve, ta mohojmë Atë që na i dhuroi të gjitha këto begati.




_______________________
Fusnotat:

1. Dr. Vehbete ez-Zuhajli “Et-Tefsirul muniir” vëll. 30, fq. 65.
2. Në lidhje me këtë ajet, përveç kuptimit sipërfaqësor që Allahu xh.sh. ia lehtëson foshnjës daljen nga barku i nënës, ndër dijetarë të shumtë mbretëron bindja se qëllimi i këtij ajeti ka të bëjë pikërisht me lehtësimin e rrugës jetësore që i ka çelur Allahu xh.sh. njeriut, për të punuar, për të fituar etj. I ka lënë mundësitë që në bazë të logjikës së tij, të vendosë për njërën nga dy rrugët; ose të besojë e të shijojë kënaqësitë e përgatitura për të në Xhennet, ose të mohojë e të shijojë ndëshkimin e Allahu në Ahiret. Dijetari i mirënjohur Sha’raviu, i jep edhe një kuptim tjetër këtij ajeti, kur thotë se ajeti në fjalë “pastaj atij ia lehtësoi rrugën”, ka të bëjë me faktin se njeriu u krijua që të jetë halif – mëkëmbës” i Allahut në tokë, dhe, meqenëse kësaj krijese iu besua mëkëmbësia, atëherë është e natyrshme që çdo pengesë që i del para në këtë jetë, t’i bëhet më e lehtë ose t’i mënjanohet. (Vallahu a’ëlem).

[HamatieL]

Shpjegimi i sures Fatiha



marrë prej Tefsirit të Taberiut, Ibn Kethirit dhe Ibnul Kajjim


Të gjitha falënderimet dhe lavdërimet i takojnë All-llahut, paqja dhe mëshira e
Tij qofshin mbi profetin tonë Muhammed, salallahu alejhi ue selem, familjen e
tij dhe shokët e tij.
Thotë All-llahu, subhanehu ue teala:”Dhe tashmë sigurisht Ne të dhuruam ty
shtatë vargjet e përsëritura vazhdimisht dhe Kur’anin Madhështor.” (Hixhr, 87)
Sureja Fatiha është kaptina hapëse e Kur’anit Fisnik. Ai i cili nuk e reciton
atë, për të nuk ka namaz, në bazë të fjalës së të dërguarit të All-llahut,
salallahu alejhi ue selem, i cili thotë:“Është sureja e parë e mësuar përmendsh
prej çdo muslimani.” (Bukhari dhe Muslimi). Është përsëritur shtatëmbëdhjetë
herë vetëm në namazet e obligueshme çdo ditë. Më tej ajo recitohet edhe në
namazet jo të obligueshme. Është gjithashtu shërim kur i lexohet një personi të
sëmurë (Bukhari), në bazë të fjalëve të profetit, salallahu alejhi ue selem, i
cili thotë:”Asgjë e tillë nuk u shpall në Teurat apo në Inxhil.” (Nesai, Hakim,
kurse Dhehebiu thotë se është i saktë). Ai, salallahu alejhi ue selem,
gjithashtu na informon se kur një musliman e plotëson recitimin e sures Fatiha
në namaz, duke përfunduar me “Amin,” dhe kur këto të dyja përputhen, gjynahet e
shkuara të adhuruesit janë të falura (Darimi), dhe All-llahu i përgjigjet atij
(Muslimi), pavarësisht aftësisë dhe përsosjen e recitimit të kësaj sureje
(Muslimi). Është një fakt i trishtueshëm se shumë prej atyre të cilët e lexojnë
atë nuk e kuptojnë plotësisht kuptimin e saj. Tefsiri i kësaj sureje është
përpiluar në bazë të Tefessireve të dijetarëve të Ehli Sunnetit dhe Xhematit si
Ibn Xherijr et-Taberi, Isma’il Ibn Kethir dhe Ibn Kajjim el-Xheuzije, All-llahu
i Mëshiroftë. Gjithashtu janë shtuar disa shënime prej Asbab en-Nuzul të Ali Ibn
Ahmed en-Nisaburij, rahimehullah, dhe hadithe të profetit, salallahu alejhi ue
selem.

1. Me Emrin e All-llahut, i Gjithëmëshirshmi, Mëshirëploti!
2. Gjithë lavdërimet dhe falënderimet janë për All-llahun, Zotin e Aleminit
(Zoti i gjithë botëve, i gjithësisë dhe gjithçkaje që gjendet në të, gjithçka që
ka krijuar All-llahu, Zoti i njerëzve dhe i xhinnëve.)
3. I Gjithëmëshirshmi, Mëshirëploti.
4.I Vetmi Zotërues (dhe i Vetmi Gjithëgjykues, Mbisundues) i Ditës së
Shpërblimit (Ditës së Ringjalljes).
5. Vetëm ty të adhurojmë dhe Vetëm Ty të mbështetemi e të kërkojmë ndihmë (kudo,
në çdo kohë dhe për çdo gjë).
6. Drejtona në Rrugën e Drejtë.
7. Në Rrugën e atyre të cilëve Ti u ke dhuruar Mëshirën Tënde, jo (në rrugën e)
atyre që merituan Zemërimin Tënd mbi vete dhe as në (rrugën e) atyre të cilët
humbën.”

Është quajtur el-Fatiha (Hapësja) sepse Kur’ani hapet me të ashtu si namazi,
Fatihah el-Kitab (Hapësja e Librit) sepse është kaptina e parë në Kur’an, Ummul
Kitab (Nëna e Librit) duke iu referuar mendimit të dijetarëve, e bazuar në një
hadijth të saktë (i vërtetë) i transmetuar prej Tirmidhiut, es-Sab’ul Mathani
(Shtatë të përsëriturat dendur) në bazë të hadithit të sapopërmendur. Është
quajtur gjithashtu el-Hamdu, për shkak të fjalëve të para në ajetin e
dytë:el-Hamdulilah… Të gjitha falënderimet dhe lavdërimet janë për
All-llahun…Është gjithashtu e njohur si es-Salah (Falja), sepse është një pjesë
përbërëse e faljes. profeti, salallahu alejhi ue selem thotë:”All-llahu
thotëalja është e ndarë në dy pjesë (gjysma) midis Meje dhe robit Tim,“ kështu
që nëse robi thotë “el-Hamdulilahi Rabil Alemin – Të gjitha falënderimet janë
për All-llahun,” All-llahu thotë:”Robi Im më ka falënderuar Mua.” (Muslimi)
Është e njohur gjithashtu si esh-Shifa’a (Shërimi), në bazë të hadithit të
Darimij, i cili përcjell prej Ebu Sejid el-Khudrij, i cili e ka dëgjuar të
dërguarin e All-llahut, salallahu alejhi ue selem, duke thënë:”Hapja e Librit
është shërim për çdo lloj sëmundjeje.”
Gjithashtu është quajtur er-Rukjeh (Lutja Kuruese), bazuar në hadithin e
vërtetë, treguar prej Ebu Sejid el-Khudrij i cili thotë:”Disa prej sahabeve të
profetit, salallahu alejhi ue selem, shkuan në një udhëtim derisa arritën disa
fise arabe (gjatë natës). Ata u kërkuan që t’i trajtonin si mysafirët e tyre por
ata refuzuan. Kryetari i atij fisi u kafshua prej gjarprit (apo prej akrepit)
dhe ata u përpoqën me ç’mundën për ta kuruar, por ishte e kotë. Disa prej tyre u
thanë të tjerëve:”Asgjë nuk e ka ndihmuar atë, a po shkoni për tek njerëzit të
cilët qëndruan këtu gjatë natës, ka të mundur që disa prej tyre të kenë diçka
(për mjekim).” Ata shkuan tek grupi i Sahabeve dhe u thanë:”Kryetari ynë është
kafshuar prej gjarprit (apo akrepit) dhe ne provuam gjithçka por asgjë nuk e ka
ndihmuar. A keni ju ndonjë gjë (që mund të na hyjë në ndihmë)?” Një prej tyre u
përgjigj:”Po, për All-llah! Unë mund të lexoj një rukje, por ashtu siç ju na
refuzuat të na pranonit ne si mysafirë, unë nuk do të lexoj rukje për ju
përderisa nuk caktoni një pagesë për ne.” Ata ranë dakord që t’u paguajnë atyre
një kope me dele. Një prej tyre shkoi dhe recitoi suren el-Fatiha dhe fryu mbi
kryetarin (duke e shoqëruar me pështyme), i cili u përtërit sikur të ishte
liruar prej zinxhirëve, u çua dhe filloi të ecë duke mos treguar asnjë shenjë
sëmundjeje.
Ata i paguan këta sipas marrëveshjes së tyre. Disa prej tyre (Sahabeve,
radijallahu anhuma) sugjeruan që t’i ndanin fitimet mes veti, por ai i cili bëri
këndimin tha:”Mos i ndani ato derisa të shkojmë tek Resulullahu dhe t’i tregojmë
të gjithë ngjarjen dhe të presim urdhërin e tij.” Kështu ata shkuan tek profeti,
salallahu alejhi ue selem, dhe i treguan ngjarjen. I Dërguari i All-llahut,
salallahu alejhi ue selem, u tha:”Nga e dinit ju se sureja el-Fatiha këndohet si
rukje?” Pastaj shtoi:”Ju keni vepruar drejtë. Ndajeni atë që fituat dhe lini
edhe për mua një pjesë.” (Transmeton Buhari.)
Sipas esh-Sh’abi, Ibn Abbasi e quajti atë Asas el-Kur’an (Baza,Themeli i
Kur’anit). Ai thotë:“Baza e saj ështëismilahir-Rrahmanir-Rrahim.”
Sufjan Ibn Ujejne, rahimehullah, e quajti atë el-uakijeh (Mburoja), dhe Jahja
Ibn Kethir, rahimehullah, e quajti el-Kafijeh (e Mjaftueshmja) sepse është e
mjaftueshme pa nevojën e ndonjë gjëje tjetër dhe asgjë tjetër nuk është e
mjaftueshme pa të.
Është quajtur gjithashtu Suretus-Salah (Kaptina e Namazit) dhe el-Kenz
(Thesari), sipas Zemekhsharit.
Është një sure e zbritur në Mekke, sipas Ibn Abbasit, Katades dhe Ebu Alijeh.
Gjithashtu është thënë se është zbritur në Medine, nga Ebu Hurejre, Muxhahidi,
Atta Ibn Jessr dhe ez-Zuhri. Është thënë gjithashtu se është shpallur një herë
në Mekke dhe një herë në Medine. Sidoqoftë, mendimi i parë korrespondon më afër
me fjalën e All-llahut:“Dhe tashmë sigurisht Ne t'i dhuruam shtatë vargjet e
përsëritura vazhdimisht dhe Kur’anin Madhështor.” (Hixhr, 87) e cila është një
sure e shpallur në Mekke, dhe All-llahu e di më së miri.
Sureja përmban shtatë vargje pa ndonjë mospërputhje. Mirëpo, ka patur disa
mospërputhje në lidhje me Besmelenë (thënia Bismilah):disa thonë është ajet,
ndërsa të tjerë mbrojnë mendimin se nuk është e tillë, dhe të tjerë thonë se
është pjesë e ajetit (apo vargut). Në një transmetim të vërtetë të Ebu Davudit,
nën autoritetin e Ibn Abbasit, tregohet se profeti, salallahu alejhi ue selem,
nuk e dinte kur përfundonte apo fillonte një sure derisa shpallej
Bismilahir-Rrahmanir-Rrahim.

[HamatieL]

Cilësitë e Fatihasë
Sejid Ibn Mu’ela tregon:”Gjatë kohës që po falesha në mesxhid, i Dërguari i
All-llahut, salallahu alejhi ue selem, më thërriti por unë nuk iu përgjigja
atij. Më vonë i thashë: ''O i Dërguar i All-llahut! Isha duke u falur. Ai tha:'' A nuk
thotë All-llahu: “O ju që keni besuar! Përgjigjuni All-llahut (duke iu bindur
Atij) dhe të Dërguarit kur ai (Muhammedi) ju thërret drejt asaj…” (Enfal, 24)
Pastaj ai më tha: ”Unë do të mësoj ty një sure, e cila është sureja më e madhe në
Kur’an, përpara se të largohesh nga mesxhidi,“ dhe pastaj shtrëngoi dorën time.
Dhe kur po largohej, unë i thashë: A nuk më the ti: ”Unë do të mësoj ty një sure e
cila është sureja më e madhe në Kur’an?” Ai tha: ”Elhamdulilahi Rabbil
Alemin-sureja el-Fatiha, e cila është es-Sab’bul Mathani (shtatë të përsëriturat
dendur) dhe Kur’ani Madhështor, i cili më është shpallur mua.” (Buhari)
Tregohet prej Ibn Abbasit, i cili thotë:”Kur Xhibrili ishte ulur me të Dërguarin
e All-llahut, salallahu alejhi ue selem, ai dëgjoi një zhurmë kërcitjeje mbi të.
Ai ngriti kokën dhe tha:”Kjo është një portë që u hap sot dhe nuk është hapur
kurrë më përpara.” Dhe kur një melaike zbriti përmes tij, ai tha:”Ky është një
melek, i cili zbriti në tokë dhe që kurrë nuk ka zbritur më parë.” Ai erdhi te
profeti, salallahu alejhi ue selem, dhe i tha:”Gëzohu për dy dritat që të janë
dhënë ty, të cilat nuk i janë dhënë asnjë profetiatiha el-Kitab (Hapësja e
Kur’anit) dhe vargjet përfunduese të sures Bekare. Nuk do të lexosh qoftë edhe
një shkronjë të vetme prej tyre e të mos jepet shpërblim.” (Muslimi)
Gjithashtu transmetohet se profeti, salallahu alejhi ue selem, ka thënë:”Kushdo
që u fal pa kënduar Ummul-Kur’an në të, ajo (falja) është e mangët, ajo është e
mangët, ajo është e mangët (e pamjaftueshme, e paplotë).” (Muslimi)
Gjithashtu transmetohet se profeti, salallahu alejhi ue selem, ka
thënë:”All-llahu, subhanehu ue Teala, thotë:”Unë e kam ndarë faljen midis Meje
dhe robit Tim në dy pjesë (gjysma). Njëra gjysmë është për Mua dhe gjysma tjetër
është për robin Tim, dhe robi Im do ta ketë (gjejë) atë çfarë kërkoi.” Pastaj i
Derguari i All-llahut, salallahu alejhi ue selem, ka thënë:”Këndo!” Robi
tha:”Falenderimi i takon All-llahut, Zotit të Botërave.” All-llahu i Lartësuar
thotë:”Robi Im më falënderoi Mua.” Robi thotë: ”I Gjithëmëshirshmi,
Mëshirëploti.” All-llahu thotë:”Robi Im më lavdëroi.” Robi thotë:”Sunduesi i
Ditës së Gjykimit.” All-llahu i Lartësuar thotë: ” Robi Im më madhëroi.” Robi
thotë:”Vetëm ty të adhurojmë dhe vetëm prej Teje ndihmë kerkojmë.” Ai thotë:”Kjo
është midis Meje dhe robit Tim dhe robi Im do ta gjejë atë çfarë kërkoi.” Robi
thotë:”Udhëzona në Rrugën e Drejtë, Rrugën e atyre të cilëve u ke dhuruar mirësi
(begati), jo në rrugën e atyre mbi të cilët është Zemërimi Yt, dhe të atyre të
cilët humbën.” Ai, më i Larti, thotë:”Të gjitha këto janë për robin Tim dhe robi
Im do të gjejë atë çfarë kërkoi.” (Muslimi)
Gjithashtu transmetohet se profeti, salallahu alejhi ue selem, ka
thënë:”All-llahu nuk ka shpallur në Teurat apo Inxhil asgjë (të ngjashme me të)
si Ummul-Kur’an. Është es-Sa’bul Mathani (Shtatë Ajetet e Përsëritura Dendur)
dhe Kur’ani Madhështor, i cili më është dhënë mua.” (Nesaiu dhe Hakimi)

“Me Emrin e All-llahut, i Gjithëmëshirshmi, Mëshirëploti!”
Taberiu rahimehullah thotë:”All-llahu, e lartësuar qoftë përmendja e Tij dhe të
shenjtëruar qofshin Emrat e Tij, e mësoi Profetin e Tij, Muhammedin, salallahu
alejhi ue selem, e mësoi atë të fillonte veprat e tij me përmendjen e Emrave të
Tij të Bukur dhe e urdhëroi atë t’i përmendë ato përpara çdo çështjeje të
rëndësishme. Ai bëri me ato çka i mësoi Ai (All-llahu) Sunnetin, të cilin të
gjithë njerëzit do ta veprojnë një rrugë duke e ndjekur atë dhe në përputhje me
të, dhe ata janë të urdhëruar të fillojnë thëniet e tyre, letrat e tyre,
shkrimet e tyre dhe kërkesat e tyre me të… kështu që pasi është kuptuar, kur
ndonjëri thotë:”Me Emrin e All-llahut, të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit,“ dhe
fillon të këndojë një sure, kjo me qëllimin e tij: ''Unë po këndoj me Emrin e
All-llahut, të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Ngjashëm me thënien e
dikujtismilah, para se të ulet apo të ngrihet, apo diçka tjetër, e cila mbart
kuptimin e kësaj thënieje, e cila është: Ngrihem me Emrin e All-llahut, Ulem me
Emrin e All-llahut."
Ibnul Kajjim rahimehullah ka thënë: ”Ju duhet të dini se kjo sure,… përfshin
përshkrimin e Atij, i Cili është i adhuruar, i madhëruari, i lartësuari të jetë
Ai, me tre Emrat e Bukur… të cilët janë: '' All-llah, Rab dhe Rrahman.”
Taberiu, rahimehullah, thotë: ”Të dy, Rrahman dhe Rrahim, janë emra që burojnë
prej foljes rrahima, (e cila do të thotë të tregosh mëshirë, të jesh i
dhembshur, i mëshirshëm) dhe të dyja këto bartin kuptimin e “dikujt” që është i
mëshirshëm.” Por, ato nuk kanë saktësisht të njëjtin kuptim… Dijetarët e gjuhës
arabe kanë rënë dakord se fjala Rrahman përmban cilësi më të fuqishme se sa
forma tjetër Rrahim. el-Erzemi, rahimehullah, thotë: ”Rrahman, tregon mëshirë për
të gjitha krijesat ndërsa Rrahim tregon mëshirë për Besimtarët.”
Ebu Sejjid el-Khudrij, radijallahu anhu, ka thënë: ” I Dërguari i All-llahut,
salallahu alejhi ue selem, ka thënë: ”Isa Ibn Merjem ka thënë:”Rrahman është i
Mëshirshmi vetëm në të ardhmen (ahiret) ashtu siç është në dunja, ndërsa Rrahim
është i Mëshirshmi në të ardhmen (vetëm në ahiret).”
en-Nesajburi, rahimehullah, tregon se Ibn Abbasi, radijallahu anhu, ka thënë:”E
para gjë që solli Xhibrili te profeti, salallahu alejhi ue selem, ishte ajo çka
ai tha: ”O Muhammed! Kërko strehim tek All-llahu dhe
thuaj:''Bismilahir-Rrahmanir-Rrahim.”
et-Taberi, rahimehullah, gjithashtu ka thënë:”Kur Arabët dëshirojnë të flasin
për diçka, është zakon i tyre që të përmendin emrin e tij/saj në fillim dhe
pastaj vijojnë me virtytet dhe cilësitë… Tani, All-llahu, e lartësuar qoftë
përmendja e tij, zotëron (ka) Emra me të cilët asnjë prej krijesave Tij nuk mund
të thërritet me to, të cilët Ai i rezervon vetëm për Veten e Tij dhe jo për ato
(krijesat), siç është emri All-llah, Rrahman, dhe el-Khalik (Krijuesi).” Pastaj
ai thotë:”All-llahu, e Lartësuar qoftë përmendja e Tij, fillon prej Emrit të
Tij, All-llah, sepse askush veç Tij nuk ka të drejtë të adhurohet (e cila bëhet
e ditur prej emrit të Tij) në çfarëdo aspekti apo këndvështrimi.
Ngjashëm, duke iu referuar Ibn Xheririt, rahimehullah, asnjë nuk ka të drejtë të
përdorë apo të thërritet Rrahman, për shkak se All-llahu e ka përmendur atë të
dytën. Mirëpo, është e lejuar për njerëzit që të përdorin emrin Rrahim, sepse
All-llahu e ka vendosur atë të tretin.
“Të gjitha falënderimet janë për All-llahun, Zotin e Botërave”
Ibn Kethir tregon se Ibn Xherir et-Taberi, rahimehullah, ka thënë se e gjithë
mirënjohja (falënderimi) i përket vetëm All-llahut, veças prej të gjithë atyre
që adhurohen në vend të Tij, për begatitë e pallogaritshme që u ka dhënë Ai
robërve të Tij, për shëndetin të cilin Ai ua siguron organeve të trupit, dhe për
këtë veçse Ai e meriton që t’i bindesh, dhe për fuqinë e gjymtyrëve të trupit,
për të cilën veçse Urdhërat e Tij duhen zbatuar. Ai gjithashtu i ka begatuar me
mbështetjen, të cilën Ai ua ka siguruar atyre, paaftësinë e tyre që të
pretendojnë se është e drejtë, dhe kuptimet… të cilat do t’i udhëheqin ata drejt
jetës së përjetshme në Vendbanimin e Përjetshëm. Prandaj, për të gjitha këto,
falënderimet dhe lavdërimet i përkasin vetëm Zotit tonë, në fillim dhe në
mbarim.”
Ibn Xherir, rahimehullah, gjithashtu ka thënë: ”el-Hamdulilah është
falënderim: ''All-llahu e falënderon Veten e Tij dhe na drejtohet ne që të veprojmë
ashtu, siç thotë Ai: ''Thuaj:el-Hamdulilah…”
Ibn Abbasi, radijallahu anhu, thotë se el-Hamdulilah është fjala e çdokujt që
falënderon dhe kushdo që thotë:”el-Hamdulilah,“ All-llahu thotë: ”Robi Im më
falënderoi.” (Ibn Ebi Hatim)
Profeti, salallahu alejhi ue selem, ka thënë:”Përkujtimi më i mirë (për
All-llahun) është La ilahe il-lall-llah, dhe lutja më e mirë është
el-Hamdulilah.” (Transmeton Ibn Maxhe,Tirmidhi, Nesai… e të tjerë.)

“Zotin e të gjithë Botërave"
Sunduesi është Mbreti, Rregulluesi i çështjeve, dhe Rabb (Sundues) nuk duhet të
thërritet askush tjetër përveç All-llahut. Përderisa është e lejuar që të
flasësh për të zotin e shtëpisë për shembull, nuk është e lejuar që t’i
drejtohemi dikujt tjetër veç All-llahut si Sundues. Është thënë se është më i
Madhi i Emrave (të All-llahut). Sipas Ibn Xherijrit, rahimehullah, pronarit
(zotëriut) të cilit i bindesh është quajtur rabb; një njeri i cili vendos diçka
në rregull apo e vendos atë drejtë, është quajtur rabb; dhe ai i cili zotëron
diçka është quajtur rabb. Sidoqoftë, Sunduesi ynë është Zotëriu që nuk ka të
barabartë, asgjë nuk është e ngjashme, e njëjtë, e barabartë me sundimin e Tij.
Ai është Rregulluesi i çështjeve të krijesave të Tij, përmes begative të cilat
Ai na i dhuron ato bujarisht. Ai është Zotëruesi, të Cilit i përket Krijimi (i
krijesave) dhe sundimi. Sa për fjalët e Tij “botërat,” kjo i referohet botës së
njerëzve dhe xhinnëve në të gjitha kohërat dhe për të gjitha qeniet.
Ibn Kethir, rahimehullah, ka thënë se el-Alemin (botërat) rrethojnë (përfshijnë)
çdo gjë përveç All-llahut.
Tregohet se Ibn Abbasi, radijallahu anhu, ka thënë: ”Të gjitha falënderimet janë
për All-llahun, Zotin (Sunduesin) e botërave – të gjitha falënderimet janë për
All-llahun, i Cili zotëron të gjithë krijimin, qiejt, tokën dhe ç'ka në të dhe
mes saj, ajo çka na është bërë e ditur dhe atë që nuk e dimë.” Gjithashtu
tregohet se ai ka thënë: ”Zoti (Sunduesi) i njerëzve dhe xhinnëve.”

“I Gjithëmëshirshmi, Mëshirëploti”
Kurtubiu thotë se All-llahu e përshkroi Veten e Tij si Rrahman dhe Rrahim pasi
tha: ”Të gjitha falënderimet janë për All-llahun, Zotin (Sunduesin) e Botërave,“
me qëllim që të frymëzojë te robërit e Tij frikë dhe shpresë, sepse All-llahu
është Rrahman në këtë Botë dhe Rrahim në të Përtejmen. All-llahu thotë: ”Shpallu
robërve të Mi (O Muhammed) se Unë vërtet jam gjithnjë Falës i Madh,
Mëshirëploti. Dhe se ndëshkimi Im është me të vërtetë ndëshkim i dhembshëm.”
(el-Hixhr, 49-50)
Ai, më i Lartësuari, gjithashtu thotë: ”… por sigurisht (vërtet) që Zoti yt është
i Shpejtë në Hakmarrje (ndaj të pabindurve dhe të djallëzuarve), por sigurisht
që Ai është gjithnjë Falës i madh, Mëshirëplotë (ndaj të bindurve, të
nënshtruarve ndaj Tij dhe të cilët kërkojnë falje vetëm prej All-llahut dhe i
kthehen Atij me pendim).” (el-Araf, 167)
Fjalët e Tij “i Gjithëmëshirshmi, Mëshirëploti“ bartin nxitje/shtytje për të
bërë mirë përderisa “Zoti (Sunduesi) juaj“ është një kërcënim, frikësim që të
mos bësh keq. Tregohet në autoritetin e Ebu Hurejres, radijallahu anhu, se i
Dërguari i All-llahut, salallahu alejhi ue selem, ka thënë:”Nëse besimtari do ta
dinte se çfaë ndëshkimi posedon All-llahu, ai do të frikësohej që të besojë se
përfundimi i tij është Xhenneti dhe nëse jobesimtari do ta dinte se çfarë
mëshire ka All-llahu, ai kurrë nuk do ta humbiste shpresën dhe nuk do të
dëshpërohej për Mëshirën e All-llahut.” (Muslimi)
Kjo ndodh sepse nëse besimtari do ta dinte ndëshkimin që i pret të pabindurit,
terrorin ekstrem dhe tronditjet e ndëshkimit të Zjarrit të Xhehenemit, kjo do ta
bënte atë që t’i nënshtrohej me urtësi dhe bindje të plotë, pa thirrje apo
protesta. Ndërsa sa u përket jobesimtarët, sikur ata ta dinin Mëshirën e
All-llahut, ata kurrë nuk do t’i humbisnin shpresat prej saj (nuk do të
dëshpëroheshin kurrë).

“Zotëruesi i Ditës së Gjykimit”
Sipas Ibn Kajjimit, radijallahu anhu, fjala e parë në arabisht në këtë ajet prej
disave lexohetalik (Zotërues) dhe prej disa të tjerëve është Melik (Mbret ose
Sovran) dhe që të dyja janë të sakta.
Taberi rahimehullah, thotë se Melik rrjedh prej fjalës 'Mulk' (mbretëri ose
sovranitet) ndërsa Malik rrjedh prej fjalës 'Milk' (zotërim ose posedim), siç
është në fjalët e All-llahut:”… Ne do ta trashëgojmë tokën dhe çfarë ka në të
dhe te Ne do të kthehen të gjithë ata.” (Merjem, 40). Dhe ajeti tjetër: ”Thuaj:
i mbështetem (All-llahut) Zotit të njerëzve, Mbisunduesit (Sovranit) të
njerëzve.” (en-Nas, 1-2.)
Përkufizimi i All-llahut për Veten e Tij si Zotërues i Ditës së Gjykimit nuk e
mohon posedimin e Tij mbi krijesat e tjera, sepse Ai sapo na bëri të ditur se Ai
është Rabbil Alemin (Zoti i Botërave) dhe kjo është e përgjithshme, në këtë jetë
dhe të Pastajmen. All-llahu e ka përmendur Ditën e Gjykimit vetëm me qëllimin që
ta bëjë të qartë për ne se asnjë nuk mund të pretendojë ndonjë gjë për veten e
tij në atë Ditë, siç thotë Ai: ”Ditën kur Shpirti (Xhibrili) dhe melaiket do të
paraqiten në rreshta askush nuk do të flasë, përveç atij që i Gjithëmëshirshmi
do ta lejojë dhe ai do të flasë të drejtën.” (Nebe’, 38)
Dhe ajeti tjetër:”… dhe gjithë zërat do të nënshtrohen për të Gjithëmëshirshmin.
Asgjë nuk do të dëgjohet veç zhurmës së lehtë të hapave të tyre.” (Ta-Ha, 108)
Tregohet se Ibn Abbasi, radijallahu anhu, ka thënë: ”Sunduesi i Ditës së
Gjykimit“– Asnjë nuk do të posedojë (zotërojë) ndonjë gjë prej gjykimit në atë
Ditë pranë Tij, siç veprojnë në këtë dunja (botë).
Ndërsa Jeumid-Din është Dita e Llogarisë për të gjitha krijesat dhe Dita e
Gjykimit, kur Ai do t’i gjykojë ata në bazë të veprave të tyre; nëse janë të
mira, Ai do t’i shpërblejë ato me të mira;'' nëse janë të këqija, Ai do t’i
shpërblejë ato me të ngjashme, përveç ato të cilat Ai do t’i falë. Kjo është
thënë prej shumë Sahabëve dhe Selefëve tanë të mirë.

“Vetëm Ty të adhurojmë dhe prej Teje ndihmë kërkojmë.”Leximi më i pranuar i fjalëve të para në këtë ajet në arabisht është: ”Ijjake”
(Ty), me sheddeh mbi germën J. Sidoqoftë, Ibn Fajid e lexonte atë 'Ijaake,' pa
sheddeh, porse kjo është refuzuar sepse sipas Ibn Kethirit, rahimehullah, 'Ijaa'
do të thotë dritë e diellit. Gjithashtu tregohet se disa e këndonin 'Ajake' dhe
të tjerë 'Hijake.'
Fjala e dytë në ajet më së shumti këndohet (apo është kënduar) 'Neste’ijn,' por
është lexuar gjithashtu prej disave si 'Niste’ijn,' dhe ky është shqiptimi i
fiseve Beni Asad, Rabij’ah dhe Beni Temim.
“Adhurim” apo “Ibadeh,” në gjuhën Arabe ka kuptimin të jesh i përmbledhur për
dashurinë e plotë, nënshtrim dhe frikë. Në këtë ajet, objekti i foljes,
All-llahu, është përmendur i pari: ''Ty të adhurojmë. Fjala 'Ijjake' (Ty) është
përmendur dy herë në të njëjtin ajet me qëllim që të theksohet se ne nuk
adhurojmë tjetër veç All-llahut dhe ne kërkojmë ndihmë veçse prej Tij, më të
Lartit. Kjo është një bindje e plotë (totale) dhe e tërë feja qëndron mbi këto
dy kuptime:Adhurim dhe Vartësi (Ibadeh dhe Teuekul). Për shkak të kësaj disa
prej Selefëve e quajtën këtë sure Sirr el-Kur’an (Sekreti i Kur’anit) dhe ky
ajet është sekreti i sures Fatiha, ashtu siç sapo përmendëm, që kur një musliman
këndon këtë ajet në namaz, All-llahu thotë: ”Kjo është midis Meje dhe robit Tim,
dhe robi Im do ta gjejë gjithë çka do të kërkojë.” (Muslimi)
Ibnul Kajjim, rahimehullah, thotë:”Me të vërtetë All-llahu nuk duhet të
adhurohet (në mënyrë tjetër) veçse në mënyrën të cilën Ai e do dhe kënaqet prej
saj. Dhe adhurim është ta falënderosh Atë, ta duash Atë dhe t’i frikësohesh Atij
me fitreh (natyrshmërinë e njeriut kur lind) duke besuar në Teuhidin e
All-llahut. Thotë i Dërguari i All-llahut, salallahu alejhi ue selem:”Çdo fëmijë
është i lindur në fitreh, pastaj prindërit e tij e bëjnë atë Çifut apo
Kristian.” (Transmeton imam Malik)
Taberi, rahimehullah, thotë se ajeti ka kuptimin: ”Përpara Teje, o Ilahu (i
Adhuruari) ynë, ne përulim vetet tona, i ulim dhe i nënshtrojmë vetet tona,
rrëfehemi, o Zoti ynë, sundimi të përket vetëm Ty dhe askujt tjetër.
Ibn Abbasi, radijallahu anhu, thotë: ”Xhibrili i tha të Dërguarit të All-llahut,
salallahu alejhi ue selem: “ O Muhammed! Thuaj:'' Ijjake n’abudu.“ (Kjo ka
kuptimin): ”Ne deklarojmë se Ti je i Vetëm. Ty të frikësohemi dhe te Ti
shpresojmë, o Zoti ynë, dhe askujt tjetër.”
Në kuptimin e kësaj, Taberi, rahimehullah, thotë: ”Kjo përputhet me atë çka
thamë, veçse ne e shpjeguam atë me terma (fjalë) përuljeje, uljeje dhe
nënshtrimi, më saktë sesa ato të shpresës dhe frikës. Por, shpresa dhe frika
vijnë vetëm prej nënshtrimit. “Ai më tej e shpjegon suren me këto fjalë:”Ty, o
Zot, të falemi (lutemi) për ndihmë, të adhurojmë dhe të bindemi në të gjitha
çështjet tona, dhe askujt tjetër, sepse kushdo që të refuzon Ty, ai i lutet
hyjnive false (të rreme) të cilat ai i adhuron dhe u kërkon ndihmë në çështjet e
tij, ndërsa ne të lutemi Ty për ndihmë në të gjitha çështjet tona duke kushtuar
vetet tona për të adhuruar Ty (dhe Vetëm Ty).”

“Udhëzona në Rrugën e Drejtë.”
Është një marrëveshje sipas Ibn Kethirit, rahimehullah, se leximi i saktë i
fjalës Arabe “Sirat" (Rrugë) në këtë ajet është me germën Sad, megjithëse është
lexuar me gërmën Sin dhe me germën Ze. Është forma më e mirë e kërkuar për të
lavdëruar (falënderuar) All-llahun:”Ty të adhurojmë dhe ndihmën Tënde kërkojmë,“
dhe pastaj t’i kërkosh Atij “Udhëzona në Rrugën e Drejtë,“ për vete dhe për
vëllezërit e motrat. Për këtë kjo është kërkesa më e mirë që të përgjigjet. Dhe
Udhëzimi i përmendur këtu është Udhëzimi i Drejtë e i Suksesshëm. Dhe kërkesa
është, bëje të qartë për ne të mirën dhe të keqen që ne të mund të arrijmë
sukses, ashtu siç thuhet në fjalët e njerëzve të Xhennetit:”Gjithë falënderimet
dhe lavdërimet janë për All-llahun, i Cili na udhëzoi ne për në këtë vend. Kurrë
nuk do të kishim gjetur drejtim po të mos na kishte udhëhequr All-llahu…“
(el-Araf, 43)
Ka pasur disa mosmarrëveshje rreth kuptimit të saktë të fjalës 'Sirat' midis
dijetarëve të Tefsirit (Mufesirëve). Është thënë prej disave se është vetëm një
gjë, e ajo është: ''Ndjekja e All-llahut dhe Profetit të Tij. Gjithashtu është
thënë se ka kuptimin: Libri i All-llahut dhe të Kapurit Fort pas All-llahut (Siç
thotë All-llahu, subhanehu ue Teala:”Kushdo që mohon Tagutin dhe beson në
All-llahun, atëherë ai ka rrokur mbajtësin më të sigurt që nuk thyhet kurrë. Dhe
All-llahu është i Gjithëdëgjuesi, i Gjithëdituri.” (el-Bekare, 256)
Është thënë gjithashtu se nënkupton Islamin dhe kjo është Feja e All-llahut.
Muxhahid, rahimehullah, thotë:”Udhëzona në Rrugën e Drejtë" është e Vërteta. Dhe
kjo sipas Ibn Kethirit është shpjegimi më i plotë, i cili nuk bie në kundërshtim
me shpjegimet dhe All-llahu e di më së miri. Është thënë gjithashtu se ka për
qëllim Profetin, salallahu alejhi ue selem, dhe Ebu Bekrin e Ummerin,
radijallahu anhuma. Sipas Ibn Kethirit, kjo dhe të gjitha thëniet e tjera janë
të vërteta dhe nuk janë në kundështim me njëra-tjetrën, sepse nënkupton që
udhëzimi është duke ndjekur dhe duke iu bindur të Dërguarit, salallahu alejhi ue
selem dhe pasardhësve të të tij të udhëzuar në të drejtën. Dhe, kushdo që vepron
kështu ka ndjekur të Vërtetën, Islamin, dhe kushdo që ndjek Islamin ndjek
Kur’anin, Librin e All-llahut dhe Kapjen e Fortë të Tij dhe Rrugën e Drejtë të
Tij, për të cilën u dërgua profeti i All-llahut, salallahu alejhi ue selem. Çdo
njëra prej këtyre kuptimeve përkrah (mbështet) të tjerat.
Taberi rahimehullah thotë: ”Sipas pikëvështrimit tonë, kuptimi… është: Na mundëso
që të ngulmojmë suksesshëm në Rrugën e Drejtë.”
Pastaj ai përmend se Ibn Abbasi, radijallahu anhu, ka thënë:”Xhibrili, alejhi
Selam, i ka thënë Muhammedit, salallahu alejhi ue selem:”Do të thotë (ka
kuptim): Na frymëzo ne (që të ndjekim) Rrugën Udhëzuese.”
Ibn Xheriri, rahimehullah, gjithashtu tregon se është thënë se kjo ka
kuptimin: ”Na ngrit ne në Udhëzim, dhe kjo nuk ka mospërputhje me thënien e parë:
Shërbëtori duhet t’i kërkojë zotëriut të tij që t’i japë atij sukses në zbatimin
e detyrave, të cilat ai ia ka ngarkuar atij në atë çka i ka mbetur prej jetës së
tij.”
Ibnul Kajjim rahimehullah thotë: ”Udhëzimi ka kuptimin: shpjegim dhe qartësim, i
pasur me sukses dhe frymëzim. Dhe nuk ka mënyrë tjetër për të arritur shpjegimin
dhe qartësimin përveç se prej të të Dërguarve. Dhe kur shpjegimi dhe qartësimi
të jenë arritur, ato shkojnë dorë më dorë me Udhëzimin e Suksesit, besimi
shtohet në zemrën dhe dashurinë e tij dhe zbukurohet në zemrën e tij dhe ndikon
tek ai pozitivisht, duke e bërë atë që të kënaqet me të dhe që ta dëshirojë
atë.”
“Në Rrugën e atyre të cilëve Ti u ke dhuruar Mëshirën Tënde, jo (në rrugën e)
atyre që merituan Zemërimin Tënd mbi vete dhe as në (rrugën e) atyre të cilët
humbën.”
Profeti, salallahu alejhi ue selem, na lajmëroi se All-llahu i Lartësuar thotë
kur robi i Tij thotë:”Udhëzona në Rrugën e Drejtë,” Ai thotë : “Kjo është për
robin Tim, dhe robi Im do ta gjejë atë çfarë kërkoi,“ dhe sipas fjalëve të Ibn
Kethirit, Fjalët e All-llahut: ”Në Rrugën e atyre të cilëve Ti u ke dhuruar
Mëshirën Tënde,“ është tefsiri (komentimi) i fjalëve të mëparëshme:”Udhëzona në
Rrugën e Drejtë,“ dhe atyre të cilëve All-llahu u dhuroi Mëshirën e Tij janë të
përshkruar në suren en-Nisa, ajeti 69: “ Dhe kush i bindet All-llahut dhe të
Dërguarit (Muhammedit), atëherë ata do të jenë në shoqërinë e atyre mbi të cilët
All-llahu ka derdhur Mëshirën e Tij, (në shoqërinë) e Pejgamberëve, të
Sadikunëve (të të besuarve, ndjekësve më të afërt të Pejgamberit si Ebu Bekr
es-Siddik, e të tjerë), të Dëshmorëve (Martirëve, Shehidëve), të të drejtëve.
Dhe sa të shkëlqyer janë këta shoqërues!”
Sipas ed-Dahak, rahimehullah, Ibn Abbasi, radijallahu anhu, thotë se ata të
cilëve All-llahu u dhuroi Mëshirën e Tij janë ata të cilët e adhuruan Atë dhe iu
bindën Atij mes Melaikeve, Profetëve, Besimtarëve dhe të Drejtëve, dhe kjo
përputhet me atë çka thotë All-llahu në suren en-Nisa. Sipas disa dijetarëve,
ata mbi të cilët është Zemërimi i All-llahut janë Çifutët dhe ata të cilët u
humbën (devijuan) janë Kristianët. Kjo është thënë prej Adij Ibn Hatijm,
radijallahu anhu, dhe Sufjan Ibn Ujejneh, rahimehullah, dhe është transmetuar
prej shumë transmetuesve të tjerë me fjalë të ndryshme por me ndryshim të vogël
(afërsisht të njëjta me të parët). Shumë ajete në Kur’an e mbështesin këtë që
flasin për Zemërimin e All-llahut ndaj Çifutëve dhe Kristianëve.
Taberi rahimehullah thotë:“Cilët janë ata që marrin mbi vete Zemërimin e
Hyjnisë, për të cilët All-llahu na urdhëron ne që t’i lutemi (t’i kërkojmë) Atij
që të mos jemi prej tyre? Ata janë të cilët All-llahu i përshkruajti në
Shpalljen e Tij siç vijon:“Thuaj (o Muhammed, popujve të Librave të Parë):A t’ju
njoftoj për një gjë akoma më të keqe se ajo, duke patur parasysh shpërblimin nga
ana e All-llahut: ata (çifutët) të cilët tërhoqën mbi vete Mallkimin e
All-llahut dhe Zemërimin e Tij, ata (disa) prej të cilëve Ai i shndërroi në
majmuna dhe në derra, ata të cilët adhuruan Tagutin (perëndi e zota të paqenë);
të këtillët janë në shkallën më të keqe (në Ditën e Ringjalljes, në Zjarr të
Xhehenemit) dhe tepër larg nga Rruga e Drejtë (në jetën e kësaj bote).”
(el-Maideh, 60)
All-llahu na lajmëron ne në këtë ajet për ndëshkimin që u dërgoi (zbriti) atyre
për shkak të mosbindjes ndaj Tij. Pastaj Ai na thotë, si një gjest butësie për
ne, si mund të ruhemi prej ndëshkimit që ka rënë mbi ta (të mos bëhemi si
shembulli i tyre), dhe kjo është Mëshira e All-llahut për ne.”
Transmetohet prej Ammar Ibn Jassir, radijallahu anhu, se i Dërguari i
All-llahut, salallahu alejhi ue selem, ka thënë: ” Tryeza (maideh) u zbrit prej
Qiellit me bukë e mish, dhe ata (çifutët) u urdhëruan që të mos jenë jobesimtarë
dhe të mos rezervojnë për të nesërmen (mëngjes). Por ata ishin jobesimtarë,
rezervuan dhe lanë për në mëngjes (ushqim). Kështu ata u shndërruan në majmuna e
në derra.” (Tirmidhi)
Suren Fatiha duhet parë si shembull të lavdërimit, falënderimit dhe madhërimit
të Tij duke përmendur Emrat e Tij të Lartë me domosdoshmërinë e besimit të
Cilësive të Tij më Madhështore. Dhe ne jemi të përkujtuar për Ditën e Gjykimit
dhe për shpërblimin e Besimtarëve dhe për pastërtinë e adhurimit, dhe se
All-llahu nuk ka nevojë për ndërmjetësues dhe Udhëzimi vjen vetëm prej
All-llahut. Në të është inkurajimi për të bërë vepra të mira dhe kërcënimi
(frikësimi) kundrejt kryerjes së gjynaheve.
Ibn Kethiri, rahimehullah, thotë se është e preferueshme (e pëlqyeshme)
kompletimi i leximit të sures Fatiha duke thënë “Amin!,” e cila do të thotë: ”O
All-llah! Përgjigju lutjes sime.”
ue’il Ibn Hexhr, radijallahu anhu, ka thënë: E kam dëgjuar Profetin, salallahu
alejhi ue selem, të thotë:”… jo (në rrugën e) atyre që merituan Zemërimin Tënd
mbi vete dhe as në (rrugën e) atyre të cilët humbën - Gajril magdubi alejhim
ueled-da~lin,“ pastaj tha “Amin“ duke e zgjatur atë.” Transmeton Ebu Davudi dhe
Imam Ahmed Ibn Hambel. Ebu Davudi shton se profeti salallahu, alejhi ue selem e
ngrinte zërin e tij.
Ky është fundi i tefsirit (shpjegimit, komentimit) të sures Fatiha. Të gjitha
falënderimet dhe lavdërimet janë për All-llahun, prej Tij buron (vjen) e gjithë
Mëshira. All-llahu na udhëzoftë të gjithëve në Rrugën e Drejtë!