Perënditë dhe Perëndeshat Ilire

[fegi II]

11.SABAZIUS
Karakteristika themelore e kultit Sabasijes është sinkretizmi, sepse Sabazius në ikonografinë gjithmonë në gjendet ne shoqërinë e perëndive të tjera.
Megjithatë, Shpesh hasim të shkurtuar: sabos.
Në përshkrimet Phrygiane gjejmë ne forma Saovazios, sepse - b, në emër të Perëndisë, si një bashkëtingëllore fërkimore, por sigurisht që emri lexuar saktë "Sawazios.128
Por në letërsi dhe monumentet e shkruara - dhe përshkrimet e Lydianve, Pergamve dhe ne Azinë e Vogël, dhe pastaj Greqi, Thraki, Moesia dhe Rome ne formen Sabazios.129
Në Dakia e gjejme ne formen si Sebasios, Sabasius, 130 për të shkarkuar Zabasius në përshkrimet dhe ne Afrikën e Veriut përshkrimet e Zabazius.
Në lidhje me etimologjinë e emrit dhe karakteristikat e hyjnore ka mendime të ndryshme.
Sipas R. Fellmannit emri është me prejardhje Phrygiane dhe vjen nga thirrje "enoi Sabo" do tev thot "fryhem", "gufohem (zgjerohem)" ose "gjallëri lëvizur.131
Sa më shumë që Hebrenjtë ishin shoqërore dhe fetare me komunitet te mbyllura, edhe pse ata nuk mund të mbeten të kursyer ndikimi i kulteve të huaja.
Prandaj, etimologjia e "Jahve Zebaoth ", "Zoti i ushtrive," mund të identifikojnë me Kupiog; Sapaco 6 në Septuaginti si ekuivalent me Kupiog Eapd iog132
Në çdo rast, etimologjia e kësaj shprehje është e paqartë.
Disa studiues janë duke u përpjekur për të gjetur fjalen "Sabazius" interpretimi e fjales fëmiji ilire Sabaium, te cilen e kan quajtur një lloj i birrës që kishin ilirët, siç thotë St. Jeronim, te përgatitur nga gruri.133
Përfundimi është kryer sipas zakonit të ketë ditën e tij adhuronin shfrenimit konsumonin birrën - sabaia, kështu që admiruesit e tij
gjatë keti procesionit bien në ekstazu.134 Kjo është arsyeja pse me kete emer i tij duke u përpjekur për të interpretuar emrin e birres ilire.135

Referencat
121. Hesiod. Theog. 678-679,695-696,736-737,807-808, 129. FELL MANNN 1981: 316; JOHNSON, ANRW, II,
839-841, 844; HOFINGER 1977: 554, s.v. pontoV 17,3, 1984: 1584 ss.; EISELE, Roscherk Lexikon, IV, 1965,
col. 232 s.;GKEE1V,ANRW, 11 18,1, 1986: 121 s.; NILSSON 122. Hesiod. Theog. 135; HoFER, Roscher Lexikon, III-
1976: 566 ss.; WISSOWA 1971: 375. 2, 1965, col. 2758; MULLER 1825 (1970): 379.
130. MICREA, Dacia, N.S., 3/1959: 327. 123. Hesiod .Theog. 963 - 964. (131. FELLMANN 1981:316.
MARG 1970: 294.) 132. CUMONT, CRAI, 1906: 63-79; CUMONT 1959:59,
124. HOF1NGER 1977: 555, s.v. PontoV. 231 ss.; WENDLAND 1907: 107, 184; EISELE, Roschels
Lexikon, IV,1965, col. 26 3; J OHN SON, ANRW,I1 17,3,1984: 125. GRUPPE, 1906: 389, 400; HoFER, Roscher's
1602-1607; WISSOWA 1971: 376; NILSSON 1974: 662 as Lexikon, 111-2, 1965, col. 2759
133. "Sabaium aovov, quod gennus est potionis ex frugi- 126. ERBSE, Philologus, 108/1964: 2-28; HEUBECIC,
bus aquaque onfectum et vulgo in Dalmatiae Pannoniaeque Wd F, 44/1966: 545-570; LESKY, WdF, 44/1966: 571-601;
provinciis gentili barbaroque sermone appellatur sabaium" NILSSON 1976: 551; KUK 1986: 73-74.
(Eusebii Hieronimus Comment. in Isaiam VII 19 (292). Vidi
127. v. Caelum, bilj.4. jot: Arnmian Marcell. XXVI 8,2.
128. EISELE, Roscher'sLexikon, IV, 1977, co1.232 - 233;
NILSSON 1974: 660, bilj. 1,3; NILSSON 1 976:23 2; RE, 1,A
-2, 1920, co1.1540-1551.

http://www.forumishqiptar.com/thread...at-Ilire/page2

FOTO 2.statu e Sabasiusi ne Rome(Itali)

[SERAFIM DILO]

Feqi -b-ja nuk eshte bashketingellore ferkimore,eshte mbyllore. O me sakte mbyllore-buzore e zéshme.

(sa per tu gric)

[fegi II]

Feqi -b-ja nuk eshte bashketingellore ferkimore,eshte mbyllore. O me sakte mbyllore-buzore e zéshme.

(sa per tu gric)

NGA kroatishtja e kam perkthy ndoshta gabim

[fegi II]

Megjithatë, G. Bonfante, identifikimin Sabasiusit më Dionisin-Liberon (Eleutheros)
Të tjerët studiues besojnë se nën këtë emër fsheh një hyjni Thrake-Phrygiane e natyrës, bimësisë, pjellorisë dhe bujqësisë.
Pavarësisht nga supozimet e mësipërme në lidhje me etimologjinë e këtij emri, 137 ajo mbetet e hapur një pyetje lingustikve
Për sa i përket origjinës se Sabasius dhe atdheu madje edhe në kohërat antike besonin se kjo ishte Thrace ose Frigjiane, dhe në seancën e identifikuar me Dionisin,138 përkatësisht me Zeusin ose Jupiterin .139
Është interesante të theksojmë faktin se Dionisi te thrakët dhe Frizanet quhet Za^aSioc, Eapd ^ ioq.140
Në artet vizuale Sabaziosi më të portretizuar me një dorë me tre gishtat e gatshme për bekim që nënkupton "benedictio latina.141
Kulti i tij mbizotëronte kudo. "142
Ka pas edhe komunitetet e admiruesit te këtij kulti nën të cilat përfshijnë komunitetin e hyjnive të huaja, ose HSVOIKCI, siç i quajne hyjnitë anesore 143.
Këto ishin komunitete te quajtur 9 (aoo <; l pavoc,. IliopysSv nje Sabazijev Thiasos ka ekzistuar edhe në Pirote.144
Natyra e këtij kulti ishte sinkretist, që do të thotë se përmban shumë elemente të kulteve orientale.
Kulti origjinal i Sabazijevit ishte kulti i natyrës, pastaj ajo ishte një kult orgjies mister që më vonë u bë kulti shtetëror i Cappadocijes dhe Pergamit,i kontaminuar me kultin Hisistik Zeus dhe Jahve Sabaotha i komunitetet hebreje të diasporës, veçanërisht në Azinë e Vogël.
Në krahinat perëndimore të Perandorisë Romake u bë nje kult lokale, dhe me në fund kult I misterit dhe mbrojtës nga e keqja; 145 ndërsa në Kampania ishte mbrojtës i nënave 146
Ne arte është me se shumti e portretizuar me dorën bronzi dhe te ngritura tre gishta në shenje te bekimit.147 dhe mbishkrimet mbi kushtimoren altar, 148 monumente apo statua.149
Pamje e simbolit e një luani, gjarpëri dhe të tjerët, të cilat i jane veshur gjatë ceremonive te këti kulti.150
Ndryshe nga krahinat e tjera të Ballkanit dhe Danubit, në të cilën ky kult ishte shumë gjerë i përhapur, ne zonat Moesiae Superioris deri më tani u gjet vetëm një altar kushtimor, në fshatin Ravne, Dedikuar perandorit te shëndetit : Pro salute imp(eratoris) F7aviufij Clemes SabafziJ Atit o pater\no Alag ( usto ) Jpasu\ilt M. AntiofnioJ Gordiano \Aug(usto)etC[lodio] \Pomp(eiano) co(n)s(ulibus). 151

Ne shqiperi esht gjetur nje dore votive prej bronzi e gjetur ne Vaun e Dejes eshte shek.2 apo te 3 pase erese son.
Nje perandor I Romes me origjine ilire te quajtur Valenti, te cilin kundershtaret e quanin me perbuzje Sabari. Pse? Sepse, sipas ketij historiani, ky perandor ilir pinte dhe ishte gjithmone i dehur nga pija e quajtur Sabaja, nje lloj birre e lashte, qe behej nga fermentimi i elbit dhe grurit, dhe qe perdorej si pije kombetare tek iliret

Mbishkrimi është nga viti 241 era son.
Megjithatë duhet theksuar se ky kult ne rajonin e Dardanisë , dhe me gjere , mjaft i rrallë dhe,megjithëse ajo ka karakteristikat e kulteve Thrake -Phrygiane, nuk mund të flitet për një rol të konsiderueshëm në këtë rajon.

Referencat
134. Ammian Marcell. )0CVI 8,2. 142. PICARD, RA, 2/1960: 129-176; EISELE, Roscher's
135. EISELE, Roscher's Lexikon, IV, 1965,col. 233; MIC- Lexikon, IV, 1965, col. 235 ss.; FELLMANNN 1981: 317 s.;
REA, Docia,N. S., 3/1959:329; HARRISON 19 22:41 7-419. MICREA, Dada, N.S., 3/1959: 329 as.; CCIS, I, 1983; CC/S,
II, 1985; CC/S, III, 1989; TATSCHEVA-HITOVA 1978; TAT-
136. BONFANTE, A/PHOS, 7, 1939-44: 41-46. SC HEVA-HITOVA 1983:162 - 189.
137. JOHNSON, 4AW, II, 17,3,1984: 1586;COOK,New 143. KERN 1 93 5:21 York, 1965: 1217.
144. KOJI( 1966: 183-187; LANE, CC/S, II, 1985: 3, nr.
138. JOHNSON, AN RW, II, 17,3, 1984: 1587 ss.; EISE- 6. LE, Roscher's Lexikon, IV, 1965, col. 234; FELLMANNN
1981: 316; TATSCHEWA-HITOWA 1982: 254-298; VEL- 145. EISELE, Rasher's Lexikon, IX,1965, col. 234 s.;
KOV - GERASIMOVA-TOMAVA, ANRW, II, 18,2, 1989: FELL MANN 1981:3 18s.;JOHNSON,ANRW, [1,17,3,1984:
1343 ss.; CUMONT 1959: 193 s.; MICREA, Dacia, N.S., 3/ 1585; 1587-1588; 1599-1607; RE, 1,A-2 (1920), col. 1540-
1959: 329 s. 1551.
139. CO0K1964: 390 s.; JOHNSON,A NRW,1117,3,1984: 146. TRAN TAM TINH 1972: 98; EISELE 1977: 255-
1588-1590; FELLMANN 1981: 317; WISSOWA 1971: 376; 257.
NILSSON 1976: 232. 147. CC/S, I, 1983:1-39, nr. 1-96; M.P. NILSSON 1974:
140. NILSSON 1976: 579. 658.
141. JOHNSON, ANRJV, II 17 ,3, 1984: 1591 s.; 1595 ss.; 148. CC/S, II, 1985): 1-36, nr. 1-75.
EISELE, Raseher'slexikon, IV, 1965, col. 242 ss.; LOZOVAN 149. CC/S, II, 1985, nr.77-88.
1964: 181-191; CUMONT 1959: 60; NILSSON 1974: 658; 150. CC/S, III, 1989: 23-37; EISELE, Roscher's Lexikon,
WISSOWA 1971: 376. IV, 1977, col. 242 ss.; FELLMANN 1981: 320 ss.


ANRW - Aufttieg und Niedergang der mikischen Welt. Geschichte und Kultur Roms int
Spiegel der neueren Forschung. Ed. H. Temporini- W. Haase (Berlin - New
York)
CCDS - Corpus Cultus Deae Syriae, I -II [EPRO 28], Leiden 1972.
CCID - Corpus Cultus lovis Dolicheni [EPRO 106], Leiden -New York-K(I>benhaven-Kiln,
1987.
CCIS I - Corpus Cultus lovis Sabazii, I. Maarten J. 'VERMASEREN with the assistance
of Eduard WESTRAandM argreet B. D .B 00 R. The Hands [EPRO 100], Leiden:
EJ.Brille 1983.;
151. SpomenikSANU, 98/1941-1948: \73;AE, 1966: 93, GESZTELY1, ANRW, 11 17,1, 1981: 429 ss; LATTE 1976:
nr. 338; PETROV1t 1975: 142, nr. 40; MIRD1TA 1981: 292, 299; W1SSOWA 1971: 195.


-Dore e bronzit e Sabazausit ne Muzeun Britanik
-Sabazijeva dore votive nga Sasa (marrë nga V.Paškvalin, 1961)
-Pllake me pamjen Dionisit Vallzim e gjetur ne fshatin Vrelle Istoge
-Pllake po ashtu nga Vrella me pamjen Pana i cili i bie rengimit i perciellur nga Dionisi vallzim

[fegi II]

12 TERRA (TELLUS)
Terra - "Toka ", e cila është përmendur edhe si Terra mater, 152
dhe më vonë i quajtur dhe Tellus 153 dhe përshkrimet shpesh shfaqet më shkurtim IOMi Caelum, por edhe me Merkurin,
edhe koncept hyjnizuar dedikuar kultit të tij kryesisht nga klasat më të larta shoqërore, ose nga radhët e aristokracisë lokale të cilat përfshijnë të aediles, siç dëshmon mbishkrimin përmendur tashmë, është gjetur në fshatin Brazda në fushën e kolonisë Scupi. 154
Kjo hyjni shpesh konsiderohet si mbrojtës i disa provincave. 155
Ajo është e lidhur ngushtë me bujqësinë. 156
Edhe pse ky kult ishte shumë i përhapur, në zonën e Dardanisë
gjejmë atë përsëri, por në fushën e Moesies Superioriore ajo dëshmoi vetëm dy herë, dhe kjo së bashku me OIMi Liber pater 157
Megjithatë, në zonën e Ballkanit verior, në Daci, Panoni dhe Dalmaci ky kult ishte shumë i përhapur. 158
Edhe pse ai ishte shumë i përhapur në zonën e krahinave te Danubit, megjithatë, është duke e saj karakteristike koncepti teogon të Lindjes.
Pas të gjitha, ajo dhe dëshmitë që flasin për praninë e kulteve orientale janë fokusuar kryesisht, megjithëse sporadike, në zonat e kolonisë Scupi dhe territoret komunale (Ulpiana, Naissus), ose civitatesperegrinorum.
Ajo gjithashtu flet prania e dobët të orjetalit ne rajonin Dardanisë.


-Aion dhe Tellus me katër fëmijë, të cilët mishërojnë katër stinët. Mozaik nga një vilë romake në Sentinum , 200 - 250 E. Kr. , Munich Glyptotek
-Altar Terra- Histri Porec

referencat
nr. 338; PETROV1t 1975: 142, nr. 40; MIRD1TA 1981: 292, 299; W1SSOWA 1971: 195.
nr. 490 (49); A. et J. AEL, ILlug., 25, 1986: 1283.; ZO- 134 vkliCaeluen,b.1) .1 . TOVI 1966: 104, nr.50; MS, 11,1985: 6, nr.13.
A 'CiESzreLYI A
, n 17,1 , 1911: 44s
152. HOFER, Roscher's Lacikon, V, 1977, col. 391-392;
GE c sz 7 T T E I L , -- V , T • • ”>•,, TT WEINSTOCK.TerraMatentf£,IX, 1934, col. 791-806; WIS- 156AE, V A ..I 119341m/ *Oct • vt ANRW, 11 1M: 449s_ , SOWA 1971: 192; LATTE 1976:72. 170, 455 S
1 53.WISSOWA,W^^ 0 „,V,1 977,co1.33 1-345; 157./MS, 1,1976: 52, nr. ,6 i st, 157, nr. 168.
RE,V A-1, 1934, col. 791-860; H1LD,DAGR, 5/1963:73-83; 158. GESZ1ELW, ANRW, II, 17,1, 1981:447

[fegi II]

Kultet dhe besimet fetare në lashtësi në zonën e Pejës në Kosovë
Naser Ferri Prishtinë
Dardanët përmendeshin në veprat e tyre qysh në shekullin e VII p.e re nga shkrimtarët e lashtë Alkman, Hekateu i Miletit dhe Pseudo-Skilaksi, kurse Dardania si mbretëri përmendej nga shekulli i IV p.e re.1
Gjetjet arkeologjike nga i ashtuquajturi "varri princëror" i zbuluar në një tumë në Banjë afër Pejës2 (Banja e Pejës) dëshmojnë se një shoqëri e zhvilluar dardane, e udhëhequr nga princat, ka ekzistuar qysh në shekullin e VI para re
Në atë tumë u zbuluan dy varre. Në varrin e burrit u gjetën pjesë armësh përfaqësuese dhe pajisje ushtarake, ndërsa në varrin e gruas pjesë të bizhuterive luksoze prej argjendi dhe qelibar, si dhe enë qeramik.3
Në librin Ilirët (Ilirë) të Karl Patschit, shkruhet se dardanët ishin fuqia më e fortë ilire në tokë, ndërsa ardianët ishin fuqia më e madhe detare ndër ilirët.4.

Takimet e para mes Dardanëve dhe Romakëve u regjistruan në fillim të shekullit III p.e re, si aleanca të herëpashershme ushtarake për të luftuar kundër armikut të përbashkët të Maqedonisë.
Pas pushtimit romak, vendosjes së paqes dhe krijimit të provincës së Maqedonisë në vitin 167 p.e.s., aleanca e mëparshme u shndërrua në armiqësi, kështu që në dy shekujt e fundit të epokës antike pati luftëra të mëdha në Dardani, nga të cilat, sipas dëshmisë së shkrimtarëve të lashtë, më e egra dhe më e përgjakshme ishte Bellum Dardanicum nga S5 deri në vitin 37 p.e.s. Curion (Scribonius Curio) duke udhëhequr 30,000 ushtarë romakë.
Është interesant fakti se Curio përmendet si romaku i parë që ka shkelur në Danub.5
Por edhe pas përparimit ushtarak të Curio, luftimet vazhduan deri në Octavian Augustus, i cili, si fitimtar pas betejës pranë Aktiumit në vitin 31 p e re, dërgoi legjione të udhëhequra nga konsulli M. Licinius Crassus për të pushtuar zonat në veri të Maqedonisë, në mënyrë që të zgjeronte kufijtë e Perandorisë Romake deri në brigjet e Danubit, të cilën ai e pushtoi në vitin 292 p.e.s. Mbretëria Dardane.Zona e ish-Mbretërisë Dardane u përfshi në provincën e sapokrijuar të Moesiae (Moesia) në fillim të epokës sonë, në mënyrë që pas ndarjes së provincës së krijuar nga perandori Domitian në vitin 86 pas e re, tokat dardane të bëheshin pjesë e Moesia e Epërme (Moesia Superior).?7
Para pushtimit romak, dardanët jetonin në vendbanime të fortifikuara në majat e kodrave ose në luginat e lumenjve, përgjatë rrugëve që lidhnin veriun evropian me bregdetin ilir
Para pushtimit romak Dardanët ishin Në kohën pararomake përmenden disa qendra dardane (fatkeqësisht deri tani të pavërtetuara arkeologjikisht), ndër të cilat, qysh në shekullin IV p.e.s., kishte vendbanime që kishin minierat e veta dhe prenë paratë e tyre.8
5 Petrovic 2006, 9.6 Millar 1981, 224. 7 Ferri 2001, 52.
Ky është Damastion, i përmendur nga shkrimtarët antikë dhe monedhat e të cilit nga shekulli IV para Krishtit janë gjetur në disa kopje, por vendndodhja e tij e saktë ende nuk është konfirmuar.Deri më tani mendohej se Damastion gjendej në afërsi të Novobërdës (Novobërdës) në Kosovë, por në bazë të gërmimeve të fundit është e mundur që ai të ishte vendosur në lokacionin Kale - Kërshevicë afër Bujanocit.
165

[fegi II]

FIG. 1 altari kushtuar Jupiterit në Pejë (Pejë)

FIG. 2 Një pjesë e një altari kushtuar Jupiterit gjendet në fshatin Verią (Verić) afër Istokut
Nga të gjitha vendbanimet e sotme në Kosovë, vetëm vendbanimi modern në Pejë (Alb. Pejë) u krijua, u zhvillua dhe ekziston, mbi themelet e lokalitetit antik në Peçkom Polje, i cili gjendet në vendin e quajtur "Gradina" në bregun e majtë të lumit Lumi i Bardhë .

Nga karakteristikat e tij dhe nga gjetjet arkeologjike të zbuluara në të, mund të konstatohet se ky lokacion i përket vendbanimeve parahistorike - komunave - kodrave dardane të tipit fushor, të cilat, ndër vendbanimet e rralla të tilla, vazhduan të ekzistojnë edhe për disa shekuj pas pushtimit romak.9
Materiali epigrafik i zbuluar deri tani ofron shumë të dhëna të besueshme, duke përfshirë emrat dhe funksionet e dekurioneve (anëtarë të ordo decurionum - këshilli bashkiak, i cili përbëhej nga të ardhur romakë, skllevër të pasur të liruar dhe banorë vendas).10
Këto, si dhe të dhëna të tjera të rëndësishme, tregojnë se në zonën e Pejës së sotme në lashtësi ka ekzistuar një vendbanim më i madh, me shumë mundësi në nivelin e një komune romake, emri i të cilit, për fat të keq, nuk është ruajtur në monumentet mbishkrimore, dhe në lidhje me të cilin E. Çerškov parashtronte shumë kohë më parë supozimin semund të jetë e Ptolemeut (rreth 100-170 pas e re) Siparuntum ose Siparunton.11
9 Chershkov 1969, 29.
10 Vulić 1931, 89. n. 204; Vulić 1933, n. 160; Vulić 1941-48, 51. n. 104.
166
Siparuntum ose Siparunton.11
Për studimin e së kaluarës së kësaj zone, madje edhe të gjithë Dardanisë, janë shumë të dobishme gjetjet arkeologjike të zbuluara në gërmime të rralla sistematike, ose si gjetje aksidentale në zonën më të gjerë të Pejës së sotme, ose në zonën e komunës së lashtë.
Fatkeqësisht, dihet shumë pak për këtë zonë para pushtimit romak.Pas pushtimit, romakët sollën këtu, si dhe në pjesë të tjera të Perandorisë, një sistem të ri (të tyre) administrimi, kulture, një mënyrë të re jetese, zakonet e tyre dhe vendosën latinishten si gjuhë zyrtare.
Adhurimi i perëndive të zyrtarit romak
panteon
Krahas risive të lartpërmendura, romakët dhe pasuesit e tyre sollën me vete edhe adhurimin e kulteve të hyjnive të panteonit shtetëror romak, nga të cilët, pa dyshim, ashtu si në Romë dhe në provinca, më i dashur dhe më i nderuari ishte perëndia suprem romak Jupiteri (Iuppiter).12


Në zonën e Pejës, adhurimi i Jupiterit në antikitet dëshmohet mbi bazën e monumenteve epigrafike kushtuar këtij perëndie, të shprehura ekskluzivisht me formulën IOM (në dhanore: Iovi Optimo Maximo).
11 Chershkov 1969, 48.
12 De Ruggiero 1924-1946, 240.

[fegi II]

FIG. 3. Pjesë e një monumenti kushtuar Mërkurit nga fshati Staradran (Staradrane) afër Istokut
Dy monumente të tilla epigrafike, të shekullit të parë të erës sonë, janë gjetur në qytet (IOM; IOM/ EXV; Fig. 1),13 dhe nga një në fshatrat Pograxhë-Pograde (IOM/T AEL CEL/SINVS/DECLP)14 dhe Dresnik-Dresnik (IOM/T AELVS/DECLP), të cilat datojnë nga afër /T AELS1/DEC. shekulli i dytë pas Krishtit dhe ndoshta ndajnë një kushtues të përbashkët (M. Aelius Celsinus), dhe një monument tjetër mjaft i dëmtuar kushtuar Jupiterit u gjet në fshatin Veriq-Veriq (IOM/.../; Fig. 2)16 afër Istokut

Zoti i dytë romak më i rëndësishëm që adhurohej në këtë zonë (duke gjykuar nga numri i monumenteve të gjetura) ishte perëndia e tregtisë dhe mbrojtësi i kumarxhinjve, mashtruesve dhe hajdutëve, Mërkuri (latinisht: Mercurius,).17
Zoti Mërkuri në përgjithësi shfaqet shumë rrallë në monumentet epigrafike, kurse në zonën e Pejës monumente kushtuar atij janë gjetur në fshatin Kosh afër Klinës (MERCVRIO/M VLPIVS/SEVERIAN... /LMP) 18 dhe në fshatin Staradran (Stadardane) afër Istokut (MERCVRVR.../Fig. 3). 19
FIG. 4. Altar nga Peja kushtuar Esculapius, Hygieia dhe Telesporus

[fegi II]

Fig. 5 Një pllakë me një përshkrim të valles dioniziane e gjetur në Vrellë afër Istogut
se edhe ai kishte filluar të ringjallte të vdekurit dhe u vra Zeus i zemëruar sepse kishte prishur ekuilibrin natyror të lindjes dhe vdekjes.

Sipas mitologjisë, Aesculapius ose Asklepius nuk ishte anëtar i dymbëdhjetë perëndive të pavdekshme olimpike, pasi ai fillimisht ishte një njeri i vdekshëm, i cili më vonë u hyjnizua.
Sipas mitologjisë, Aesculapius ose Asklepius nuk ishte anëtar i dymbëdhjetë perëndive të pavdekshme olimpike, pasi ai fillimisht ishte një njeri i vdekshëm, i cili më vonë u hyjnizua.
Sipas traditës, ai ishte djali i perëndisë Apollon dhe priftëreshës ose nimfës Coronida.23
Në Perandorinë Romake ai adhurohej me emrin Asclepius, por edhe si Aesculapius.24





Hygieia (latinisht: Hygia ) ishte e bija e Asklepit, i cili mishëronte shëndetin fizik dhe mendor dhe ishte pjesë e vazhdueshme e rrethimit të tij.
Në Romë, kjo perëndeshë adhurohej si Salus25 (latinisht: Salus - shëndet), dhe me këtë emër përmendet edhe në tekstin e një monumenti të gjetur në vendin Timacum minus (fshati Ravne afër Knjazhevcit në Serbinë e sotme).26
Besohet se Asklepiadët dhe Hipokrati (460-377 p.e.s.) e kanë prejardhjen nga Asclepius dhe Hygieia, i cili besohet se ka ndarë mjekësinë nga magjia dhe bestytnitë dhe për këtë arsye konsiderohet themeluesi ithemeluesi i mjekësisë shkencore, 23 Srejović/Cermanović-Kuzmanović 1996, 56. 24 Colonna 2003, 55-56. 153.
25 Curotto 1958, 187.
26 Vulić 1933, n. 142.
FIG. 6. Detaji i pjatës nga fshati Vrellë me figurën e Panit që luan në shiringë duke ndjekur vallen e Dionisit.Sipas traditës, Hipokrati konsiderohet autori i betimit mjekësor dhe vlerësohet edhe me 60 vepra të tjera në fushën e mjekësisë, të mbledhura në një koleksion të quajtur Corpus Hippocraticum.27Së bashku me Asclepius dhe Hygieia, Telesfori përmendet edhe në mbishkrimin e një monumenti të gjetur në Pejë. Përndryshe, Telesfori latinisht emri i të cilit gjendet edhe si Telesphoros dhe Telesphorus, ishte i biri i Asklepit, i cili, si zot i pushimit, i gjumit dhe i shërimit, mbante një mantel dhe një kapele frigjiane në kokë dhe vazhdimisht shoqëronte motrën e tij Hygieia.Sipas mitologjisë, Telesfori mishëronte sëmundjen, por në të njëjtën kohë edhe shërimin e saj.