Fosilet janė mbetjet e ruajtura ose gjurmė tė kafshėve tė lashta, bimėve dhe organizmave tė tjerė.
Fjala fosile rrjedh nga latinishtja fossa-mihje qė do tė thotė "diēka e nxjerrė nga toka duke gėrmuar".Fosilet paraqesin tėrėsitė e ruajtura, pjesė ose gjurmė tė organizmave tė vdekur ose aktivitetit tė tyre jetėsor.Mbetjet e bimėve dhe kafshėve qė kanė vdekur shumė kohė mė parė mund tė gjenden te ngurtesuara ne formen e fosileve
Pjesėt e forta si dhėmbėt, guackat ose kockat, ruhen ashtu siē janė. Por, zakonisht, pjesa mė e madhe e trupit tė organizmave kalbet dhe humbet, duke lėnė njė boshllėk (zakonisht nė shkėmb).
Fosilet tregojnė njė tė kaluar tė largėt ku kanė ekzistuar shumė specie kafshėsh dhe bimėsh qė sot nuk ekzistojnė mė. Shkencėtarėt kanė pėrllogaritur se mbi 90% e tė gjitha specieve qė janė shfaqur nė Tokė nuk ekzistojnė mė.
Kan kaluar mijėra vjet tė mbetjet e fosileve te formuar.
Ky fenomen zėvendėsuar minerale te fosileve mbetjet e organizmave ose tė lėnė njė gjurmė e trupit nė shkėmbinj sedimentarė.
I gjithė trupi i bimėve, zogjėve dhe fosilet e kafshėve te tjera nė njė mėnyrė tė tillė nė periudha mijėra vjet.
Herė pas here jane gjurmėt e kėmbėve, gjurmėt, gjurmė, dhe madje edhe vrima qė gjenden nė formėn e fosileve.
compaction
Rėrė tė butė dhe tė qėndrueshme mund tė bėhet fosile shumė forte, por procesi ėshtė disi e ndryshme.
Nė kėtė rast, presioni i shtresave sedimenteve luan njė rol kyē. Temperatura ėshtė gjithashtu njė faktor i rėndėsishėm nė kėtė proces. Temperatura e tokės ėshtė e zjarte, 1 ° C rrethe nė ēdo 100 hapa ose 31 metra.
Presioni mesatar ėshtė rritur nė rreth 3000 kilogramė pėr metėr katror pėr ēdo metėr ne thellėsi.
Njė rritje e tillė nė presion dhe temperaturė ėshtė e njohur si ngjeshjes. Ky proces i grimcave tė brishta tė sedimenteve duke u bėrė njė shkėmb. Ndonjėherė gjėra tė pazakontė tė tilla si krahėt e fluturės apo sytė e insekteve tė njohur si fosilet qė pėrmban njė shtresė e shkėmbinjve sedimentarė. Procesi nė tė cilin e qymyrit tė mbetur brenda njė vendi varet nga shtresat e ndryshme tė kores sė tokės. Ndonjėherė ne gjejme fosile edhe nė shtresat te thėngjillit.
Shumica e fosileve ka moshėn e vet minimale. Procesi i fosilizim filloi miliarda vjet mė parė, dhe shumica e fosileve tė vjetra ėshtė tė paktėn 10.000 vjet.
Gjeologėt kanė metoda tė ndryshme me tė cilat zbulojnė moshėn e saktė tė njė fosile tė veēantė. Zhvillimi e radiometrikes tė njėrės prej metodave me tė cilat gjeologėt mund tė pėrcaktojė moshėn e shtresave sedimenteve dhe fosileve pėr vite me rradhė.
Detajet biologjike
Me herete Natyralistėt kanė pasur njė kuptim tė mirė dhe njohuri tė ngjashmėritė dhe dallimet nė mes qenieve tė gjalla pėr tė zhvilluar njė sistem tė klasifikimit qė sot e pėrdornin.
Darvini ishte shkencėtari i parė i cili ka lidhur strukturėn e pemės sė jetės me organizmat e gjallė, athere ende nuk ishte pėrdorur shumė, tė dhėnat e fosileve.
Gjithashtu, shpjegoi procesin e bėrjes sė njė pasardhės ndryshuar ose evolucionin me tė cilat organizmat kanė aftėsinė pėr t'iu pėrshtatur ndryshimeve tė ndryshme nė natyrėn dhe mjedisit, dhe janė kėshtu nė gjendje tė shndrrohet dhe pėr tė ndryshuar.
Analiza e fundit
Klima e tokes, atmosfera, oqeanet e tokės dhe fatkeqėsitė kohore kan shkaktuar presion selektiv nė tė gjitha organizmat.
Ndėrsa shumė organizma janė nė gjendje pėr tė pėrshtatur pėr tė, tė tjerėt janė vdekur pa mutacion ose mutacionet ekspozimit.
Shkenca per fosilet na ndihmon tė kuptojmė se si organizmat evoluan dhe se si ato janė tė lidhura me organizmat qė jetojnė sot. Shkencėtarėt nė fushėn e Filogjenise dhe paleontologjise punojnė sė bashku pėr tė kuptuar mė mirė shfaqjen e fillimit tė jetės dhe evolucionit.
Krijoni Kontakt