Nilo Catalano-Hero apo Renegat?

[pirro10]

Ngjarja shqetësuese në Dhërmi që pasoi prishjen e godinës së Kishës së Shën Athanasit, përveç problemit të mungesës së përshtatshme të komunikimit midis shtetit dhe institucionit religjioz të K.O.A.SH, nxori në pah edhe probleme të tjera të harruara të historisë së dhimbshme të Shqipërisë gjatë pushtimit osman në zonën e Himarës. Krahas dëshirës për të zbatuar Kushtetutën përsa i përket nenit 10 i cili thotë:

1. Në Republikën e Shqipërisë nuk ka fe zyrtare.

2. Shteti është asnjanës në çështjet e besimit e të ndërgjegjes dhe garanton lirinë e shprehjes së tyre në jetën publike.

3. Shteti njeh barazinë e bashkësive fetare.

4. Shteti dhe bashkësitë fetare respektojnë në mënyrë të ndërsjelltë pavarësinë e njëri-tjetrit dhe bashkëpunojnë në të mirë të secilit dhe të të gjithëve.

5. Marrëdhëniet ndërmjet shtetit dhe bashkësive fetare rregullohen mbi bazën e marrëveshjeve të lidhura ndërmjet përfaqësuesve të tyre dhe Këshillit të Ministrave. Këto marrëveshje ratifikohen në Kuvend.

6. Bashkësitë fetare janë persona juridikë. Ato kanë pavarësi në administrimin e pasurive të tyre sipas parimeve, rregullave dhe kanoneve të tyre, për sa nuk cenohen interesat e të tretëve.

Ekziston dhe bashkëpunimi shtet-institucione religjioze, të cilat duhet të respektohen. Në rastin e prishjes së Kishës së Shën Athanasit nga INUK, ky bashkëpunim ka dështuar me sukses. Kjo ngre shqetësimin e drejtë nëse ngjarje të tilla mund të përsëriten, të cilat jo vetëm shkelin Kushtetutën por edhe na kujtojnë të kaluarën e dhimbshme të shtetit ateist komunist. Ngjarje të tilla nuk duhet të përsëriten por të drejtat e lirisë dhe të pronave të institucioneve fetare e në këtë rast ato të KOASH, duhen respektuar. Problemi i prishjes së një Kishe Orthodokse si ajo e Shën Athanasit e cila është një Kishë 300 vjeçare, nxori në pah edhe disa interesa të cilat nuk duhet të kamuflojnë në emër të disa misionarëve të respektuar katolikë që kanë punuar një farë kohe në Himarë, problemin e metamorfozimit të traditës orthodokse në atë katolike apo edhe problemin e mbivendosjes së problemeve politike me Greqinë ndaj atyre fetare, dhe pikërisht atë të sovranitetit me religjiozitetin.

Ky problem mbetet në zbatimin e marrëveshjeve të fqinjësisë së mirë. E rëndësishme është zbatimi i ligjeve dhe Nenit 10 të Kushtetutës. Në thelb Misionari Nilo Catalano i Misionit Basilian, i cili qëndroi 8 muaj në Dhërmi –Vuno, nuk ka qënë aq i rëndësishëm se sa misionari i parë Neofito Rodino, i cili jetoi në Himarë 15 vjet por vdiq në Romë, apo misionari i tretë pas Nilo Caatalanos- Giusepe Schirro, i cili jetoi 12 vite në Himarë, por dhe ai vdiq në Itali. Përzgjedhja apologjike e Koço Kokëdhimës ndaj Nilo Catalanos vetëm vdiq rastësisht në Dhërmi dhe u varros në varrezat e Kishës së atëhershme të Shën Athanasit, mbetet e dyshimtë po të kihet parasysh kontributi mikroskopik i Nilo Catalanos, në krahasim me dy kolegët e tij para dhe pas tij. Pra, me të drejtë lind pyetja: Përse u zgjodh Nilo Catalano si mbulesë për të justifikuar prishjen e një kishe pa paralajmërim në krahasim me dy të tjerët? Kësaj pyetjeje po i jap shpjegim si më poshtë.

Historia e nxjerrë papritur nga arkivat (arkivat kanë ekzistuar dhe më parë ) për Nilo Catalanon misionarin katolik i lindur në Borgo di Castanea pranë Messinës (1642-1694) dhe vdekur e varrosur në 3 qershor 1694 në Kishën e Shën Athanasit Dhërmi (Drimades), mbetet pjesë e përpjekjeve të atëhershme për të ruajtur kristianizmin në popullatën e mbetur të Himarës. Kjo luftë për të ndalur islamizmin e shqiptarëve, ka qënë ndërthurur edhe me luftën e heshtur midis Katolicizmit dhe Orthodoksisë të ritit bizantin të shkatërruar plotësisht në Jug të Shqipërisë. Hyrja e misioneve katolike në Himarë dhe në Jug të Shqipërisë, ishte e njëjtë me përfshirjen e misioneve katolike dhe në Veri të vendit. Kjo për arsye se, Kisha Katolike e fuqishme po përpiqej të mbulonte zonat e zbrazura dhe pa Kisha Ortodokse ose me fare pak Kisha Orthodokse të mbetura në atë kohë, duke u përpjekur të konvertonte popullatën në një tip orthodoksie Uniate (unite, pra të bashkuar me Vatikanin).

Në vitin 1577, populli i Himarës i dërgoi një letër Papa Gregorit XIII (por u dërgoi letra edhe disa Papëve pas Gregorit XIII, si dhe pati një letër këmbim midis popullsisë himarjote dhe Papëve të asaj kohe), në të cilën popullsia e Himarës së asaj kohe pranonin Juridiksionin e Papës me qëllim që të ruanin traditat liturgjike. Kështu lindi Misioni Basilian dhe Propaganda Fide e cila u themelua nga Selia e Shenjtë më 1622 nga Papa Gregory XV. Propaganda Fide u quajt ndryshe edhe ``Kongregacioni për Ungjillizimin e Popujve``, u krijua për të dërguar mesazhin kristian në vendet dhe popujt kristianë të cilët ishin pushtuar nga osmanët, por dhe në vendet ku gjallonin herezitë. Kjo Propagandë Fide u transmetua në tokat shqiptare nëpërmjet misionarëve basilianë. Nëpërmjet Misionit Basilian, Kisha Katolike dërgoi gjithsej tre përfaqësues gjatë 150 viteve. I pari misionar katolik ishte Neofito Rodino (1577-1659), një murg basilian i cili erdhi për herë të parë në Himarë për të zbatuar Propagandën Fide. Në misionin e tij greko-katolik, misionari basilian Neofito Rodino qëndroi në Himarë 15 vjet që nga viti 1628-1643. Gjatë kësaj kohe, ai hapi një shkollë fetare por me elemente të gjuhës shqipe-greke-latine në Vuno. Rodino u përpoq të gjente një terren të përbashkët orthodox-katolik, por pati një kundërshti të madhe nga Konstandinopoja dhe kishat greko- byzantine në Janinë.

I dyti misionar katolik ishte Nilo Catalano. Nilo Catalano erdhi në Himarë nga viti 1693-1694, derisa vdiq. Catalano lindi afër Mesinës në Sicili dhe ka shërbyer si misionar në krahinën e Himarës në bregdetin e Shqipërisë jugore, ashtu si dhe bashkatdhetari i tij Neofit Rodino. U emërua kryepeshkop i Durrësit dhe famullitar apostolik i Himarës më 1693 dhe vdiq një vit më pas më 3 qershor. Dihet gjithashtu se u ka dhënë mësim të gjuhës shqipe arbëreshëve të Munxifsit (ital. Mezzoiuso). Dorëshkrimi i veprës së tij (Vocabolario albanese-italiano ed italiano-albanese ---Fjalor shqip-italisht dhe italisht-shqip) u bë i ditur nga Xhuzepe Krispi (Giuseppe Crispi, 1781-1859) se ndodhej në Bibliotekën e Seminarit Shqiptar në Palermo më 1831. Më vonë ai ra në duart e studiuesit dhe shkrimtarit arbëresh Xhuzepe Skirò plaku (Giuseppe Schirò senior, 1865-1927), i cili thotë se fjalori është në dialektin verior gegë (që nuk flitet as në Sicili e as në Himarë) dhe shpreh pikëpamjen se për këtë arsye ai mund të jetë një kompilim i fjalorit të Frang Bardhit dhe i veprave të Pjetër Budit e të Pjetër Bogdanit. Fjalori shoqërohet me shënime gramatikore për gjuhën shqipe dhe me dy faqe me shkrim grek. Ai përmbante në fillim edhe një përmbledhje këngësh popullore arbëreshe të shkruara me alfabetin grek, përfshirë Këngën e Pal Golemit, që Skiroi e botoi më 1923.

Nëse këto këngë janë ende në këtë dorëshkrim, ato do të përbënin përmbledhjen më të vjetër të këngëve popullore arbëreshe, duke ia kaluar me mbi dyzet vjet më herët përmbledhjes që mendohet se e ka bërë Nikollë Filja (https://sq.wikipedia.org/wiki/Nilo_Catalano). I treti misionar ishte Giuzepe Schirro në Himarë nga viti 1716 -1728. Veprimtaria e tij në Himarë ndeshi një përplasje të fortë me kishën greko-bizantine me qendër në Janinë, e cila varej nga Konstandinopja. Të njëjtën përplasje patën dhe dy misionarët e tjerë. Ngjarjet rridhnin në një mënyrë të tillë që, sapo largoheshin misionarët katolikë, popullsia himarjote kthehej shpejt tek orthodoksia. Për të tre këta misionarë ka shkruar Analekta Kryptoferris,``Returning Home to Rome: The Basilian Monks of Grottaferrata in Albania, 2009, By ines Angjeli Murzaku. Në përfundim, mendoj se respektimi i misionarëve të tillë pavarësisht të një feje tjetër nga orthodoksja ,është një rifreskim i historisë, por kjo nuk duhet të ngatërrohet me liritë dhe të drejtat fetare, si dhe me cënimin e pronave të K.O.A.SH., gjë që mund të dëmtojë jo vetëm marëdhëniet e fqinjësisë së mirë me fqinjët, por mund të dëmtojë realisht bashkëjetesën fetare në vend.

Shkrimi eshte marre ketu: http://www.sot.com.al/opinione/nilo-....BLmMRocV.dpuf

[Darius]

Ne Gazeten Shqiptare sot ishte botuar shkrimi i meposhtem. Meqe autori nuk ka asnje kredencial (pavaresisht se e quan veten studiues i krishtere ortodoks) dhe materiali mund te merret si nje koment personal, atehere po e postoj ne kete temen ketu:


“Flirtet e Himarës me Rusinë, Venedikun e Vatikanin”


Çdo student i historisë dhe çdo studiues që punon me dokumentet burimore të historisë e ka të qartë ligjin e heshtur se çdo dokument ka një parahistori, një histori, dhe një pas-histori. Keqkuptimi apo shpërfillja e këtyre elementëve krijon pashmangshmërisht keqkuptim ose ngatërrim të informacionit historik që buron prej dokumentit. Këto mendonim këtyre ditëve, teksa ndiqnim në mjetet e informimit publik çështjen e tempullit të Shën Athanasit në Dhërmi dhe projektin për kthimin e asaj kishe në faltore për të nderuar Peshkopin e Durrësit, Nilo Catalano.

Parahistoria

Për misionin e atë Nilo Catalano-s në Himarë folën dhe shkruan jo pak personalitete dhe persona. Ca më pak u fol për Misionin Bazilian. Aspak nuk u fol për karakterin që kishte ky Mision. Meqenëse historia nuk fillon me misionin dhe vdekjen e atë Catalano-s në Dhërmi, ndejmë se këtu lind nevoja për të vërtetën. Pas skizmës (çarjes) së Kishës më 1054, Kisha e Lindjes dhe ajo e Perëndimit filluan të baresin në udhët e tyre të veçanta. Rrjedhimisht, edhe zonat e influencës së tyre u ndanë. Gjatë shekujve në vijim, komunikimet mes palëve nuk mungojnë, deri sa arrijnë kulmin tek Këshilli i Firence-Ferrarës (1438-1445), në të cilin diskutohet bashkimi i dy kishave. Perëndimi do të kontribuonte me të holla dhe ushtri, kurse Lindja duhej vetëm të njihte primacinë e Selisë së Shenjtë. Marrëveshje nuk u arrit, Konstandinopoja ra, Patriarkana e Konstandinopojës u kthye në institucion të administratës osmane.

Pavarësisht, këtyre ngjarjeve, ëndrra e bashkimit mes kishave nuk u shua në mendjet e të krishterëve të cilësdo palë. Dikur u mishërua si ndjesi e pastër shpirtërore, dikur si nevojë e diktuar nga rrethanat, herë me dëshirë (p.sh., rasti i arbëreshëve), herë me dhunë (rasti i Polonisë, ku nën ndikimin e murgjve Jezuitë, mbreti i Polonisë imponon me dhunë primacinë Papale mbi ortodoksët polakë, litanë dhe ukrainas, duke përndjekur kundërshtarët). Pavarësisht mënyrave, bashkimi ndodhi dhe dukuria u quajt uniatizëm.

Me themelimin e Kongregacionit të Propagandës së Fesë më 1622, parimi i bashkimit filloi të përdorej gjithnjë e më shpesh. Kisha e Lindjes nuk e dëshironte aspak misionarizmin katolik në zonat e veta, madje, e dënonte. Klerikë e murgjër të urdhrave të ndryshëm katolikë dërgoheshin në çdo anë të botës, edhe ku nuk ishte shpallur, edhe ku ishte shpallur Ungjilli. Me të njëjtin parim u dërgua edhe Misioni i Murgjve Bazilianë në Himarë. Por, ishte apo nuk ishte Himara vend i ungjillëzuar? Sipas të dhënave historike, në shek. XVII Himara është një nga peshkopatat e Mitropolisë së Janinës, ndodhet në jug të peshkopatës së Apollonisë, Bylisit, Vlorës, Gllavenicës dhe Kaninës, në perëndim të Mitropolisë së Beratit dhe në veri të peshkopatës së Drinopojës. E gjithë krahina ka një numër të madh kishash bizantine dhe pasbizantine, si dhe kler vendas. Të gjitha këto janë shenja se është zonë që e ka pranuar Ungjillin dhe ka një kishë të vetën aktive.

Historia

Në rrethanat e vështira që i kishte vënë pushtimi osman, banorët e Himarës i dërgojnë më 1577 dhe 1581 dy letra Selisë së Shenjtë. Kërkesat e tyre janë konkrete: kërkojnë ushtri dhe para, me qëllim që t’i kundërvihen Perandorisë Osmane. Në rast fitoreje, Filipi i Spanjës do të jetë prijësi i tyre shtetëror, kurse Papa prijësi shpirtëror. Për fatin e keq të himariotëve, asnjë nga kërkesat e tyre nuk u përmbush, për arsye që nuk lidhen me palët. Ndërsa më 1633 në Himarë mbërriti misionari i parë bazilian, Neofito Rodinò, i cili filloi misionin e përhapjes së Ungjillit në një vend tashmë të ungjillëzuar.

Çfarë nënkuptojmë, konkretisht, me mision? Pasi popullata e zonës ka pranuar të renditet nën udhëheqjen shpirtërore të Romës, misionarët katekizojnë besimtarët duke përdorur tekstet e miratuara nga Kongregacioni i Propagandës. Një element thelbësor në procesin e katekizmit ishte gjuha e përdorur. Punët ishin fort të thjeshta në këtë pikë, pasi që më 1592 Vatikani kishte miratuar përdorimin e E Mbsuame e Krështerë hartuar nga arbëreshi Lukë Matrënga. Pyetja është: këta misionarë, vallë, kishin mision të drejtpërdrejtë përhapjen e gjuhës shqipe? Sigurisht që jo. Gjuha ishte mjeti për të arritur qëllimin kryesor, konvertimin, pranimin e Doktrinës Katolike nga të krishterët ortodoksë. Kongregacioni i Propagandës u këshillonte misionarëve të saj, që vepronin në vende të huaja, të mësonin gjuhën lokale. Në rastin e misionarëve arbëreshë, gjuha ishte e njohur. Kjo vërteton pa asnjë pikë dyshimi se banorët e Himarës nuk ishin katolikë, përndryshe, nuk do të ishte i nevojshëm misioni. Bëhet, njëkohësisht, i qartë edhe dallimi mes kishave, të cilin duhet ta themi shkoqur. Po ashtu, nuk u tha se ka një ndryshim mes Peshkopit të Durrësit dhe Vikarit Papnor të Himarës, tituj të cilët mori Catanalo më 1693, dhe Mitropolitit të Janinës, autoriteti tradicional dhe i ligjshëm kishtar nga i cili varej Himara në po atë vit.

Le t’u hedhim, ndërkohë, një sy ca dokumenteve të mëvonshme të vitit 1759 që lidhen me këtë temë. Në dokumentet e Arkivit të Politikës së Jashtme të Perandorisë Ruse, ruhen 4 dokumente që lidhen me këtë zonë. Në dokumentin nr. 1 (Gregory Arsh, Rusia dhe Pashallëqet e Epirit, 1759-1831, dokumente nga arkivat e Rusisë, Athinë 2007, fq. 35-36), himarjotët dërgojnë dy të besuar të tyre që të bisedojnë me Ministrin e Jashtëm të Rusisë në Stamboll. Këtyre u japin edhe një letër drejtuar Perandorisë së Madhërishme Ruse (sic.), së cilës i komunikojnë se “nëpërmjet kësaj letre dëshirojmë t’ju sigurojnë për nënshtrimin me dëshirë dhe të vullnetshëm të një populli që deri tani shquhet për shërbimet e tij ndaj të tretëve, dhe i cili do ta kishte edhe më shumë për lavdi që të jepte jetën e tij për një shtet që ka të njëjtin besim me të”. Duket haptazi se, teksa misioni bazilian është aktiv në Himarë, vendasit gjetiu deklarojnë se janë ortodoksë…. Ndërsa në dokumentin nr. 4 (po aty, fq. 40-42), përfaqësuesit e Himarës bëjnë një përshkrim të historisë e vendit dhe të trimërive të tyre në beteja. Nga ky dokument, citojmë: “Republika e Venedikut …. gjithmonë i shpërblente familjet më të rëndësishme me pensione të veçanta, me qëllim që të ruante zellin e tyre dhe të siguronte përgjithmonë mundësinë e rekrutimit të çetave”. Ajo që deduktojmë nga këto dokumente është se himarjotët ishin tejet pragmatistë, elastikë dhe mendjehapur ndaj realitetit praktik të jetës së përditshme, marrëveshjet e tyre ishin të qëndrueshme apo fluide, sa dhe siç i diktonte nevoja. Nuk ishin të lidhur pazgjidhshmërisht me asnjë pushtet politik dhe, siç duket, deklarimi i besimit ishte mjet në aleancat e tyre me botën përreth.

Në artikujt e këtyre ditëve lexuam shpesh se “kisha e Dhërmiut është kishë katolike e ritit ortodoks”. Kjo, në fakt, mbeti në fjalë, sepse në formë të dokumentuar, askush nuk solli ndonjë argument. Informacione mbi kohën, themeluesit dhe ndërtuesit e tempullit të Shën Athanasit, nuk kemi. I vetmi dokument që na mbërrin gjendet në botimin e Theofan Popës Mbishkrime kishtare në Shqipëri, fq. 297-298, dhe është një mbishkrim në prothesis, vendi ku përgatitet buka dhe vera, para se të shndërrohen në Trup dhe Gjak të Krishtit. Mbishkrimi (i paraqitur në foto) përkthyer në shqip thotë: “Dedë, Nikolo Lekas, Dhimo, Thodhora, Nikolo, Dedë dhe të bijtë e tyre, Gjini, Kokali”. Katër germat e fundit janë data: 1671. Sipas Popës, me mendimin e të cilit bashkohemi, mbishkrimi i përket një periudhe të afërt me ndërtimin e tempullit. Personat që përmenden ndoshta janë dhe kontribuuesit më të mëdhenj në ndërtimin e tempullit, pasi është krejt normale që emrat e dhuruesve të vendosen në këtë pjesë të tempullit. Gjuha e shkrimit është greqishtja. Këtu mbetet në fuqi tradita bizantine, e cila përdor greqishten si gjuhë të adhurimit në kishë, dhe si gjuhë të teksteve fetare, pasi për miletin e rumëve kjo është gjuha e ligjshme e lejuar nga Porta e Lartë. Pse ndodh që, në një kohë kur himarjotët janë konvertuar në katolikë, përdorin greqishten si shkrim liturgjik? Siç thamë, për misionarët bazilianë ishte shqipja gjuhë e misionit, as latinishtja, as greqishtja, argument mbi të cilin mbështeten fort mëtuesit e katolicizmit të Himarës dhe të tempullit në fjalë.

Ndërkohë, tempulli i Shën Athanasit ndodhej në një fshat i cili sot i përket besimit ortodoks, ku nuk rezulton të ketë asnjë shpirt katolik. Tempulli ndodhet edhe mes 18 tempujsh të tjerë ortodoksë (sipas një dokumenti të vitit 1922). Kjo tregon se, me gjithë përpjekjet e misionit bazilian, në Himarë nuk u arrit të ndërtohej një Kishë (bashkësi) e qëndrueshme katolike e ritit bizantin. Po ashtu, duke e parë nga ana e kundërt, nëse Shën Athanasi është tempull katolik, po të tjerët rreth e rrotull, ç’janë? Nëse e gjithë zona pohoi katolicizmin, të gjithë tempujt e tjerë të mëvonshëm duhet të jenë katolikë… Duke pasur parasysh sa më sipër, të pohosh se Himara është katolike, është një e vërtetë e nevojshme, e fabrikuar prej pushtetit që flet me majën e matrapikut, apo akademizmave që flasin nga podiume autoritare, për të justifikuar arbitraren. Duket sikur në këtë vend nuk udhëheq arsyeja, por forca, dhe kur forca ndjehet e kërcënuar, atëherë qeveris barbaria. Në fund, nga gjithë ky gërshet barbarie dhe budallallëku, i humburi më i madh është… Nilo Catalano.

Pas-historia

Në kohët e sotme, mosmarrëveshjet që ndanë dikur Kishën e Krishtit janë zgjidhur në nivel teologjik, duke hapur rrugën për bashkimin praktik të kishave dhe sheshimin e ndryshimeve. Ndërkohë, mes të krishterëve të Shqipërisë, këto ndryshime nuk kanë lënë shenja të thella, as kanë ngritur ndonjëherë pengesa që nuk lejojnë komunikimin mes komuniteteve. Duke shprehur mes tyre frymën e bashkëpunimit, Kisha Katolike e Shqipërisë dhe KOASh kanë nënshkruar edhe një marrëveshje, në të cilën përmendet specifikisht varrosja një herë e mirë e prozelitizmit mes kishave, duke e konsideruar uniatizmin si të papërshtatshëm për kohët e sotshme. Kësisoj, në realitetin shqiptar mirëkuptimi mes të krishterëve është krejtësisht në përputhje me ligjet dhe Ungjillin, dhe ngritja e një përmendoreje për nder të atë Nilo Catalano-s, për të kujtuar kontributin e tij në dobi të gjuhës shqipe do të ishte, mendojmë ne, vepër e përkrahur edhe nga të krishterët ortodoksë të Shqipërisë. Misionit të tij, sa lidhet me gjuhën dhe kulturën, nuk i ndryshojmë asnjë presje, madje mbështesim pa asnjë hezitim gjithë sa janë thënë më parë nga të tjerë. Emri dhe figura e Catalano-s nuk ishte nevoja të molepseshin me epitetet që u thanë dhe veprat fyese që u kryen ndaj ortodoksëve shqiptarë, apo me histori rrënimesh, hapje varresh, eshtrash dhe zhvarrosjesh.

Lexuam dje frazën sarkastike se “kisha e Shën Thanasit do të rilindë”. Sot, fatkeqësisht, pamë gërmadhat e mbetura, teksa tempulli ishte shembur natën. E padëgjuar kjo që nga koha e Diktaturës së Proletariatit. Si do të vijë rilindja, duke shtërzyer mbi rrënoja? Me çfarë fytyre? Me çfarë autoriteti dhe prej kujt? Nëse do të investojë shteti, si do të bëhet kjo, për sa kohë shteti është laik dhe taksapaguesit e tij duhet të miratojnë një veprim të tillë. Kurse trualli i tempullit është, ligjërisht, pronë e KOASh, dhe, siç thotë ligji, prona është e paprekshme, pavarësisht e kujt. Nëse do të investohet nga ndonje orgatizëm tjetër, përsëri, mbi cilën pronë dhe me miratimin e kujt? As përfaqësuesit lokalë, as pushteti qendror nuk i përmendën këto “çikërrima” ligjore! E kthyen Nilo Catalano-n, nga një simbol të gjuhës dhe kulturës, në një sinonim të arrogancës shtetërore dhe të shpërfilljes ligjore.

Për ortodoksët, Kisha janë besimtarët, jo tempulli, vendi ku mblidhen është tempulli, shtëpia e tyre shpirtërore. Kur cenohet tempulli i tyre, është cenuar jo garazhi, por shtëpia. Për Kishën tempulli nuk është me vlera vetëm atëherë kur u përgjigjet disa shijeve të caktuara estetike, apo moshës së mureve. Tempulli është vendi ku kryhen Sakramentet, të cilat, për ata që besojnë në to, janë të shenjta dhe të shtrenjta. Vallë, a nuk duhet t’i dijë këto katoliku i vërtetë? Matanë kësaj, dhunimi i objekteve fetare është dhunim i lirisë së njeriut për të jetuar i lirë, të drejta të cilat shteti dhe shoqëria ka detyrë t’i mbrojë. Ndërtim pa leje? Vërtetë, të ishte kjo arsyeja…?!

Sokol Çunga

*I krishterë ortodoks, studiues.


GazetaShqiptare

[Darius]

. Për të tre këta misionarë ka shkruar Analekta Kryptoferris,``Returning Home to Rome: The Basilian Monks of Grottaferrata in Albania,

Gazetarucet shqiptare bejne "gazetari" me links nga wikipedia. Analekta Kryptoferris nuk eshte autor por eshte monografi, nje seri volumesh me karakter fetar, marrveshje, veprimtari te marrdhenieve italo-greke apo katoliko-bizantine, permbledhje materialesh mbi veprimtarine e murgjerve etj.

Autorja e librit per Catalanon eshte Ines Angjeli Murzaku

[pirro10]

O Darius nje pyetje, po ti ku i gjen kredencialet per te percaktuar se kush ka apo jo kredencial?
Megjithse i ke hequr komwntet e mia te mbremshme po ju kujtoj: kam botuar tek ju dhe disa nga ato i keni vleresuar rreth 200 shkrime
-shkrimet qe vijne ne forme publicistike ne media nuk e kane te detyrueshme literaturen por une e vendos disa here ne fund te shkrimit ose sipas linkut,
Une jam researcher ose studiues por kam titul qe nuk e shenoj per tu dukur pordhac. Titulli eshte Prof.Assc.
Ai qe ka bere shkrimin qe ja ke bashkangjitur shkrimit tim eshte nje studiues i thjeshte dhe ka marre te pakten dy fraza nga perkthimet e mija dhe i ka vendosur aty
Se fundmi une shkruaj sepse jam i interesuar dhe i shqetesuar per ngjarjet.
Nje keshilleredencialet apo gradat qe u jepni njeri tjetrit nuk kane vlera reale sepse kemi pare e lexuar plot VIPERI dhe Kurveri qe drejtoni vendin shtrember e drejt degjenerimit.
Sidoqofte here tjeter kur sheh nje shkrim interesant dhe e lexojne te tjeret mos thuaj qe 'nuk ka kredenciale' sepse edhe ti vete nuk ke nga i gjen kredenvialet e tua pa le te vleresosh.

[Darius]

pirro nuk ka vend per diskutime kot me kot. Meqe vazhdon e ngul kembe ne teme, thjesht te kerkova te vendosesh burimin nga eshte marre shkrimi dhe nese ti je autori, atehere te vendosje emrin tend. Eshte nje nga rregullat qe perpiqem te zbatoj me shume ne kete forum dhe ai eshte ndalimi i plagjiarizmit.

Ta kam thene disa here dhe me je pergjigjur me harbutllik. Por ti harron dicka, ky eshte rregulli dhe ti duhet ta zbatosh si cdo antar tjeter dhe ketu ska vend per diskutim. Pra here tjeter vendos burimin nga i merr lajmet, emrin e autorit etj. Perndryshe shkrimet do fshihen pa asnje paralajmerim. Kjo ishte ajo qe une fshiva meqe e pashe qe ishte nje link ne shkrimin hapes qe tregonte burimin. Ndersa t'i vazhdon e i bie te njejtit avaz.

p.s. Nese ke titull atehere vendose. Sepse titulli eshte ai qe krijon kredencialin. Meqe je Prof.Assc duhet ta dish kaq gje. Megjithate se mrar vesh pse po fokusohemi tek kredencialet kur une po flas per plagjiarizem.

[pirro10]

pa shikoje njehere kush e ka botuar i pari shkrimin dhe pastaj flasim per plagjirizem.
Botimi i pare eshte i imi.

[pirro10]

Sa pe problemin e harbutllekut, une nuk e di se cfare fjale te papershtateshme ju thashe kurse ju thate nje fjale komplet te papershtapteshme duke u kujtuar te tjereve kredencialet. Mendoj se Ne rradhe te pare duhet te shohesh seriozitetin e shkrimit, se dyti duhet te shohesh se une jam nje nga shkruesit me te prfolifike te Forumit, se treti une nuk kam kapur problemin e e kishes se Shen Thanasit por kam kapur nje problem qe e ka titulli por qe ju nuk e keni kuptur me duket.... Hero per katoliket dhe renegat per orthodokset. dhe se fundmi nese Catalano duhej te ishte nje misionar qe i duhej ndertuar monument - ne fakt uduhet ndertuar nje monument para ardhesit Rodino dhe pas ardhesit Scirro.
Se fundmi Ju a kujtoj edhe nje here i nderuar se literatura qe kam studiuar eshte e shkruar ne shkrim ndonese jo si reference por si link dhe nuk eshte e foshnjore nga ana juaj te thoni se kush eshte autori. Sa per Sokol Cungun e respektoj por ai ka shkruar pas meje shiko datat. dhe pastaj te akuzoj une per plagjiarizem.

[Darius]

pa shikoje njehere kush e ka botuar i pari shkrimin dhe pastaj flasim per plagjirizem.
Botimi i pare eshte i imi.

Me fal po nuk kam pare asnje emer aty. Pervec link nga sotnews.

Sa pe problemin e harbutllekut, une nuk e di se cfare fjale te papershtateshme ju thashe kurse ju thate nje fjale komplet te papershtapteshme duke u kujtuar te tjereve kredencialet. Mendoj se Ne rradhe te pare duhet te shohesh seriozitetin e shkrimit, se dyti duhet te shohesh se une jam nje nga shkruesit me te prfolifike te Forumit, se treti une nuk kam kapur problemin e e kishes se Shen Thanasit por kam kapur nje problem qe e ka titulli por qe ju nuk e keni kuptur me duket.... Hero per katoliket dhe renegat per orthodokset. dhe se fundmi nese Catalano duhej te ishte nje misionar qe i duhej ndertuar monument - ne fakt uduhet ndertuar nje monument para ardhesit Rodino dhe pas ardhesit Scirro.
Se fundmi Ju a kujtoj edhe nje here i nderuar se literatura qe kam studiuar eshte e shkruar ne shkrim ndonese jo si reference por si link dhe nuk eshte e foshnjore nga ana juaj te thoni se kush eshte autori. Sa per Sokol Cungun e respektoj por ai ka shkruar pas meje shiko datat. dhe pastaj te akuzoj une per plagjiarizem.

harbutlliku ka qene here te tjere kur te kam kerkuar burimin e lajmit. Ti serisht po thua kredenciale dhe spo te kuptoj nga e nxjerr kete gje kur une haptazi dhe ne menyre shume te qarte po kerkoj vetem qe shkrimet te kene nje autoresi ose burim se nga merren.

Le te mos bastardohet tema me nderhyrje te tilla. Mesa duket ti ke gjera te tjera ne koke ndersa une po te flas per cfare shkruhet ketu. Thjesht te mbahet mend fakti qe cdo shkrim duhet te kete autoresi.

Gjerat e tjera skane rendesi.

Faleminderit

[Darius]

Profesor Françesko Altimari: Himara, djep i arsimit, kultures dhe lidhjeve shqiptaro-arbëreshe








Profesori arbëresh Françesko Altimari tregon marrëdhëniet himarioto-arbëreshe, që nga lashtësia. Ai përgëzon nismën e qeverisë për të nxjerr në pah vlerat historike, ndërsa kritikon Kishën Ortodokse për fshehjen e së vërtetës.


Kisha e Shën Thanasit në Dhërmi prej ditësh u bë objekt debati mes qeverisë shqiptare dhe Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare, me ndërhyrjen e vazhdueshme edhe të shtetit grek. Qeveria shqiptare ndërhyri për prishjen e shtesës pa leje mbi tokën ku ka ekzistuar kisha e Shën Thanasit, për ta shndërruar atë me anën e një projekti të ri, në një monument kulture. Ndërsa Kisha Ortodokse, nga ana e saj, e quan një masakër që shteti po i bën objekteve të kultit. Por cila është e vërteta e kishës së lashtë së Shën Thanasit?!

Françesko Altimari, profesori arbëresh i Universitetit të Kalabrisë në Kozenca, në një intervistë për gazetën “Shekulli” shprehet se, ai dhe profesorë të tjerë, si Matteo Mandala, prej vitesh janë përpjekur për të vënë në dukje rolin e rëndësishëm që “Rilindja” arbëreshe ushtroi në fazën e parë të zgjimit të vetëdijes kombëtare, edhe falë marrëdhënieve të ngushta që vatrat e para fetare dhe kulturore të arbëreshëve të Italisë patën për shekuj me radhë me disa qendra të veçanta të Shqipërisë së asaj kohe.

Profesor Altimari e përshëndet nismën e shtetit shqiptar që të vërë në pah e t’i ruajë këto monumente kulturore të mirëfillta si kisha e Shën Thanasit, por sipas tij, për fat të keq ka qarqe fanatike që kanë vepruar dhe po veprojnë edhe në Shqipëri, jo për të zbuluar të vërtetën, por për ta fshehur atë. “Qarqe të caktuara të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare përpiqen të fshehin gjurmët e kësaj të kaluare të lavdishme historike dhe kulturore të Himarës, duke rindërtuar në rrënojat e kishës së vjetër të Shën Thanasit të shkatërruar nga diktatura e Enver Hoxhës, një ndërtesë parakishtare, kinse “ortodokse”, me synimin qesharak për ta mbuluar diellin me shoshë”, shprehet profesor Altimari.



Profesor, si lind interesi juaj kulturor për Himarën dhe përgjithësisht për raportet himarioto-arbëreshe?


I ftuar nga kolegë të universiteteve shqiptare kam marrë pjesë kohët e fundit në disa kuvende të posaçme ku është diskutuar për marrëdhëniet shqiptaroarbëreshe gjatë shekujve dhe me kolegun Matteo Mandalà kemi ndërhyrë shpesh në këto vite për të vënë në dukje rolin e rëndësishëm që “Rilindja” arbëreshe ushtroi në fazën e parë të zgjimit të vetëdijes kombëtare, edhe falë marrëdhënieve të ngushta që vatrat e para fetare dhe kul-turore të Arbëreshëve të Italisë patën për shekuj me radhë me disa qendra të veçanta të Shqipërisë së asaj kohe. Nga këto vatra, Himara ishte një ndër kryesoret. Duhet nënvizuar se këto kontakte dhe këto shkëmbime idesh, tezash dhe opinionesh, kanë qenë vendimtare për të krijuar një vetëdije të përbashkët midis qarqeve intelektuale më të përparuara asokohe në mjedisin shqiptar dhe arbëresh, si edhe për të krijuar një trashëgimi kulturore të përbashkët që përcaktoi drejtimet që mori Rilindja arbëreshe në fazat e para të saj (qysh nga dhjetëvjeçarët e parë të shek. XVIII), si konvergjencë natyrore e një procesi që pastaj hodhi themelet e Rilindjes së mirëfilltë mbarëshqiptare.


Siç e vlerësoni interesin që treguan institucionet vendase dhe qendrore në Shqipëri për të vlerësuar këtë kujtesë historike që mbeti për aq kohë në harresë?


Në këtë kontekst është një nismë shumë serioze kjo që ndërmori një shtet laik, siç është për fat Shqipëria, që duke i pasur rrënjët e tij identitare në një trashëgimi historike, kulturore dhe gjuhësore të përbashkët, ndryshe nga shtete të tjera që lindin si kombe, duke pasur si mburojë identitare kryesore fenë, shqetësohet të vërë në pah e t’i ruajë këto veçori që janë monumente kulturore të mirëfillta. Për fat të keq, ka qarqe fanatike që kanë vepruar dhe po veprojnë edhe në Shqipëri, jo për të zbuluar të vërtetën, por vetëm për ta fshehur atë, kur ajo nuk është në përputhje me “të vërtetën” e tyre!

Sidomos kur, siç ndodh në këtë rast, kemi të bëjmë me realitete ndërkulturore dhe ndërfetare si Himara që kërkojnë kujdes dhe përqasje delikate dhe respekt maksimal ndaj dallimeve, fanatizmi fetar vazhdon të veprojë duke e prerë botën me shpatën e mashtrimit, duke vënë djathtas vetëm besimtarët dhe ithtarët e vet dhe majtas të gjithë “armiqtë”, “renegatët”, paçka se kanë të njëjtën bazë fetare me ta, por që si “armiq” dhe si “renegatë” duhen asgjësuar dhe mohuar me çdo kusht. Një shtet laik, siç e thashë, nuk mund dhe nuk duhet të përzihet në çështjet fetare, por duhet të angazhohet për të respektuar monumentet e veta kulturore.

Dhe kisha e Shën Thanasit në Dhërmi është objektivisht sot një monument kulture për arbëreshët dhe për shqiptarët, pavarësisht nga përkatësia e tyre fetare, sepse në Dhërmi dhe gjetkë, kur të tjerët merreshin vetëm me punët e feve përkatëse, murgjit bazilianë si Nilo Catalano, Filoteo Zassi, Zef Skiroi etj, krijonin vatra arsimore dhe kulturore që frekuentoheshin edhe nga besimtarë të feve të tjera. Kështu në relacionet e kohës lexojmë mesazhin e thellë dhe të përparuar të paqes dhe pajtimit që këta murgj na transmetojnë kur rrëfejnë sesi në shekullin XVIII paria islamike vendase i dërgonte gratë e veta në shkollën e misionit bazilian në Himarë, ku jepej mësimi i fesë së krishterë, sipas ritit lindor, por edhe i gjuhës shqipe.


Pse mendoni se disa qarqe po veprojnë për të fshehur të vërtetën historike dhe shenjat e kësaj kujtese që sipas jush duhet ruajtur?


Sot shohim sesi qarqe të caktuara të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare përpiqen të fshehin gjurmët e kësaj të kaluare të lavdishme historike dhe kulturore të Himarës, duke rindërtuar në rrënojat e kishës së vjetër të Shën Thanasit, të shkatërruar nga diktatura e Enver Hoxhës, një ndërtesë parakishtare kinse “ortodokse” me synimin qesharak për ta mbuluar diellin me shoshë. Në emër të kauzës së tyre “të shenjtë”, ata nuk sprapsen as përpara eshtrave dhe kujtimit të një figure të ndritur të kishës sonë dhe të kulturës shqiptare, si është ajo e Nilo Catalanos, sikurse nuk ua bëri syri tërr kur përdhosën eshtrat e shqiptarëve në Boboshticë e gjetkë për të ndërtuar memoriale ushtarësh grekë imagjinarë. Mund ta kishim marrë me shaka këtë histori e të qeshnim, sikurse qeshëm kur pamë filmin “Ballkan-Pazar” të Edmond Budinës, fundja dihet se historia kur përsëritet kthehet në farsë, por edhe shakaja e ka një kufi!


Siç mendoni se duhet vepruar, sipas përvojës suaj, nga ana shkencore?


“Kauzat e shenjta”, që pëlqehen aq shumë nga fundamentalistët, e djeshëm dhe të sotëm, për fat nuk kanë të bëjnë me shtetet moderne dhe as u përkasin shteteve! Prandaj, pa ndezur zjarre luftërash fetare që nuk i shërbejnë askujt, por mbi bazën e të dhënave shkencore e të dokumentacionit arkivor le të nxjerrim në dritë të vërtetën historike të pranisë së vjetër të kishës lindore arbëreshe, e cila, ta themi një herë e mirë për ekspertët pa diplomë, nuk është uniate, meqenëse nuk njihet deri sot asnjë akt zyrtar të ruajtur në ndonjë arkiv, publik ose privat, që mund ta dokumentojë ose ta vërtetojë ndarjen e kishës arbëreshe nga Ortodoksia, në shekujt XV-XVI, por nga ana e së drejtës kanonike, ajo përcaktohet sot si kishë “sui iuris” brenda Kishës Katolike.

Kuvendi shkencor që kemi menduar të organizojmë sivjet në nëntor, pas “shekujsh heshtjeje” dhe mashtrimi, besoj se mund të na shërbejë për ta rindërtuar më në fund bashkërisht një histori objektive dhe shkencore të kompleksitetit të Himarës, të këtij djepi të rëndësishëm kulturor dhe arsimor që meriton një vëmendje të posaçme larg shablloneve nacionale dhe fetare, larg kulisave politiko- kishtare dhe manipulatorëve të çdo lloji. Kujtesa historike e Himarës duhet të mbrohet së pari nga himariotët, por duhet mbrojtur drejtpërdrejt edhe nga shteti shqiptar, sepse aty lindin lidhjet e para të ngushta shqiptaro-arbëreshe dhe aty i gjejmë rrënjët tona të përbashkëta që nuk duhen shlyer.


A keni ndonjë sugjerim apo ndonjë vërejtje që besoni se duhet theksuar lidhur me disa polemika që janë ndezur për kishën e Shën Thanasit në Dhërmi?


Së fundi, dëshiroj vetëm t’u kujtojmë disa ekspertëve pa diplomë që i fryjnë zjarrit të konflikteve ndëretnike se terma si “grek” dhe “ortodoks” në shekujt për të cilët flasim nuk kanë pasur të njëjtën kuptim që kanë sot për ne. Mbi këtë problematikë që nuk mund të banalizohet ose të thjeshtëzohet sipas flamujve të sotëm, por që kërkon një thellim të posaçëm për një realitet kështu kompleks nga ana etniko-fetare siç ishte në shekujt e kaluar diaspora “greke”, jam marrë në parathënien e një artikulli tim lidhur me praninë e të së ashtuquajturës kishe “greke” të Napolit, që ishte pika e takimit të arbëreshëve të Kalabrisë dhe Siçilisë dhe të himariotëve në kryeqytetin e atëhershëm të Mbretërisë së Napolit nga gjysma e shekullit XVIII deri në gjysmën e shekullit XIX.

Nëse disa katunde arbëreshe në Itali edhe sot në emërtime mbajnë gjurmë të termit “grek”, edhe kur e humbën identitetin e vjetër fetar dhe janë kthyer në katolikë të ritit “latin”, kjo nuk do të thotë se ato nuk janë arbëreshe, e ruajna Zot se mos këtyre nacionalistëve të tërbuar të fshehur nën petkun fetar u shkon mendja t’i kërkojnë qeverisë greke të ndërhyjë pranë qeverisë italiane për të na siguruar edhe neve arbëreshëve si “grekë” dhe si “ortodoksë të mbodhisur” ndonjë mbrojtje të jashtëzakonshme. Për fat të mirë, ne arbëreshët, ndryshe nga ca e ca të tjerë, nuk shitemi për tridhjetë aspra dhe nuk kemi nevojë për protektorat!


VOAL

[murik]

Eshte e habitshme logjika e te parit me ne ose kundra nesh.Tipike kultura komuniste qe u ngulit per 50 vjet ne keto troje e keto koka. C'do gje shihet e bardhe ose e zeze, armik ose hero, trim ose palaco.Historia eshte histori dhe jo lufte klasash e stilit socializmi shqipetar me tollona.