Fėmija amerikan Michael Kirni nga Pensakola e Floridės ėshtė mė intelegjenti nė rruzullin tokėsor. Si gjashtėvjeqar mbaroi shkollimin e lartė, kurse si dhjetevjeqar mbrojti tezėn e doktoraturės.
Lumi Sitnica ėshtė mė i gjati nė Kosovė me 90 kilometra.
Mjeti mė i gjatė i udhetimit i prodhuar deri mė tani nė mbarė Botėn, ėshtė treni Arktik. Ai ėshtė i gjatė 174 metra dhe ka 54 rrota.
Little Boy (Djaloshi I Vogėl) ėshtė emri I bombės qė u hodh nė Hiroshimė.
Bomba ishte e gjatė 3.04 m dhe e rėndė 4.080 kg. Fuqia e saj shpėrdhyese ishte e barabartė me 20.000 ton trinitrotoluene (TNT).
Akullnajat zėnė sipėrfaqe prej16.2 mil/km² ose 10.9% tė sipėrfaqės tokėsore.
Zjarri u zbulua 70 mije vjet mė parė duke I fėrkuar drunjtė. Pastaj nisėn ta piqnin mishin, qė ndihmoi nė zhvillimin e trupit. Nė kėtė mėnyrė njeriu primitiv ndryshoi, duke iu afruar njeriut tė sotėm. Pas kėsaj njerėzit primitiv u forcuan pėr tė bėrė vegla pune me tė cilat punonin. Dhe kėshtu erdhėn deri te zhvillimi mė I mirė I jetės sė tyre.
Sa vjet i ka peshku mund tė llogaritet duke ia numėruar unazat nė verėzat e tij njėsoj si ē`pėrcaktohet vjetėrsia e drurit sipas rrathėve qė i ka brenda trungut tė tij.
Kryetari I njėzet amerikan, James Garfeald, ia dilte qė njėkohėsisht me njėrėn dorė tė shkruante me alfabet latin kurse me tjetrėn nė gjuhėn e vjetėr greke.
Pėr nga rezervat e kromit, Shqipėria radhitet ndėr vendet e para nė Botė.
Holanda ėshtė shteti me dendėsinė mė tė madhe tė banorėve nė Evropė dhe e dyta nė Botė pas Bangladeshit.
Kryeqyteti i Italisė sė sotme, Roma, u themelua nė vitin 754 p.e.s. Mė parė njifej me emrin Albalonga.
Nė Siberi gjatė dimrit arrin temperatura deri 60ŗc, ndėrsa gjatė verės nuk perėndon dielli. Siberianėt pėrgatiten gjatė tėrė verės dhe kėshtu nė dimmer vetem pushojnė dhe pėrkujdesen qė ta kenė vendin sa mė tė nxehtė nė mėnyrė qė fėmijėt e tyre tė mbijetojnė nė kėta dimra katastrofal.
Gjatė njė viti nė Botė ndodhin 100.000 dridhje tė tokės ose ēdo pesė minuta.
Nė Kalabri nė vitin 1784 ėshtė krijuar njė qarje e gjatė 30 km.
Ajri ėshtė pėrzierje kimike e gazrave qė pėrbehet nga: 78.08% Azot, 20.95% Oksigjen, 0.93% Argon, 0.03% Karbon dhe elementet tjera: Metan, Neon, Kripton, Hidrogjen, Helium dhe Ozon.
Nė Greqi mė 1894 njė qarje ka arritur nė 65 km.
Nė Atalanta (USA) mė 1911 qarja ka arritur nė 112 km.
Nė San Francisko nė vitin 1858 qarja e tokės ka arritur gjatėsi 1.000 km dhe gjerėsi 20 km.
Nė Kaliforni nė vitin 1906 ėshtė krijuar njė qarje me gjatėsi prej 432 km e gjerė 20 km dhe e thellė 6 metra.
Vendėsit nga ujdhesa Fixhi marrin pjesė nė garat me peshk qė organizohen nė krye tė ēdo dy viteve. Ata nė kėto gara qė quhen Vara Vam, kanė pėr detyrė t`i kapin me duar peshkaqenėt qė kanė rėnė nė rrjeta, t`i kthejnė nė anėn tjetėr dhe t`i pudhin.
Gruaja mė e pasur nė Botė konsiderohet se ėshtė princesha Juliana, mbretėresha e dikurshme e Holandės. Pasuria e saj vlerėsohet nė 200 milion funta angleze (£).
Lugina e lumit Rini nė mes maleve Vogeze dhe Shvarcvard, ka gjatėsi 300 km, gjerėsi 25-40 km dhe thellėsi 1000 m.
Pėr njohjen e historisė sė zhvillimit tė tokės si shkronja themelore janė shkembinjtė.
Humnera mė e njohur nė Botė ėshtė Jean Brener nė Pirineje me thellėsi
1.535 m.
Rrezatimi diellor duke kaluar nėpėr atmosferė 15% absorbohet, 37% reflektohet dhe 48% arrin nė sipėrfaqe tė tokės ku shndėrrohet nė energji tė nxehtėsisė.
Brazilianėt janė dashamirėt mė tė mėdhenjė tė futbollit dhe tifozėt mė tė zjarrtė nė Botė. Prandaj nuk ėshtė e ēuditshme qė stadiumi mė I madh I futbollit nė Botė gjendet pikėrisht nė vendin e tyre, nė Rio De Janeiro, ai quhet Marakana.
Ky stadium mund tė pranoj pa problem 180.000 shikues. Brazilianėt pohojne se britmat qė leshojnė shikuesit (tifozėt) dėgjohen njėzetė kilometra larg.
Marakana u ndėrtua nė vitin 1950 dhe ėshtė I planifikuar aq mirė saqė shikuesi nga ēdo pikė mund ta shohė tėrė fushėn, kurse dyert e tij janė aq tė pėrshtatėtshme, sa tė gjitė kėta njerėz mund tė dalin pėrjashta pėr pesėmbėdhjetė minuta.
Ngjyra e bardhė 95% reflekton rrezet e Diellit dhe vetėm 5% absorbon (akumulon), ngjyra e zezė 95% absorbon, ndėrsa vetem 5% reflekton.
Sasia e ujit nė atmosferė vlerėsohet se ėshtė 14.000 km³, nė tri gjendje
agregate: tė lėngėt, tė gazėt dhe tė ngurtė.
Po tė mos ishin bakteriet, fletat e pyjeve dhe pemėve, pėr 10-15 vite do ta mbulonin sipėrfaqen ku jeton njeriu dhe nuk do tė kishte mė jetė nė tokė.
Bima mė e lartė qė njifet deri mė tani ėshtė njė lloj I algėve tė murme qė quhet Macrocistis, qė sė bashku me degėt dhe trupin arrin gjatėsinė 400 metra.
Piktura mė e hershme e Gadishullit Ballkanik ėshtė ajo e Lepencės nė rrethin e Vlorės (Shqipėri). Kjo tregon lashtėsinė e popullit shqiptar.
Onufri ėshtė piktori mė I madh shqiptar I shek.XVI-tė, dhe ndėr mė tė mėdhenjtė nė artin Bizantin. Ndėr veprat e tij mė kryesore janė: Grupi I virgjeneshave, Portreti I Davidit, Figura e Bariut, e shumė tė tjera.
Deri vonė ėshtė menduar se njė lloj luleje rritėt deri 180 m, nė thellėsi tė detit, gjė qė ėshtė kufiri mė I pabesueshėm pėr ekzistencė. Megjithatė, nė Arqipelagun Bahamag ėshtė gjetur njė lule tjetėr nė thellėsi 270 m. Deri atėherė ka qenė e panjohur.
Nė New York me ligj ėshtė e ndaluar larja e dritareve tė larta. Kur dritaret bėhen tė papastėrta, shtėpiakja thėrret ekipet e lartėsive tė dritareve, tė cilat pajisen me mjete tė posaēme.
Nė programin e disa cirkuzantave nė Francė, nė SHBA, nė Angli dhe gjetkė janė futurė edhe bretkosa tė dresuara. Ato bėjnė kėrcime tė komplikuara dhe akrobacione nė trapez.
Struci ėshtė shpendi mė I rėnė nė botė. Ky lloj shpendi mund tė jetė I lartė deri nė dy metra e gjysmė dhe I rėndė deri 135 kg. Hapat e strucit janė tė gjatė deri nė tetė metra. Shpejtėsia 90 km nė orė. Struci ha ushqim tė llojllojshėm, madje ha edhe sende qė nuk janė per tu ngrėnė.
Prefesori japonez Fumio Hera ka konstruktuar njė tip tė robotit nė forme tė njeriut I cili ėshtė nė gjendje tė veprojė si njeri I gjallė. Kėta robotė lirisht I levizin duart dhe kėmbėt, i hapin dhe I mbyllin sytė, qeshin dhe e hapin gojėn normalisht. Profesori Fumio ka arritur ta krijojė edhe programin kompjuterik tė sistemit nervor.Roboti mund tė jetė I pikėlluar, I frikėsuar, I heshtur sikurse njeriu.
Mbretėresha Elizabeta e Parė ėshtė e vetmja mbretėreshė qė nga viti 1966 e deri nė fillim tė shekullit XXI, qė nuk ka pasur asnjė pasuri jashtė Britanisė sė Madhe.
Syzet e Diellit I kanė futurė nė modė yjet e filmit tė Hollivudit, duke I ruajtur sytė nga dritat e studios.
Nė Kanada dimri I vitit 1925 ishte aq I madh, saqe u ngri edhe ujvara e Niagarės.
Humanistėt mė tė shquar shqiptarė kanė qenė: Marin Barleti (autor I veprės historike tė pare mbi Skenderbeun), Vėllezėrit Gazulli, Marin Beēikemi nga Shkodra, Leonik Tomeo e Andrea Aleksi nga Durrėsi, Mihail Artioti nga Arta, Viktor Kaspaēi nga Korēa, Onufri dhe I biri I tij nga Elbasani, Pal Hasi, Andrea, Pjetėr e Lukė Bogdani nga Hasi, Pjetėr Mazreku nga Prizreni, Gjon Kazazi nga Gjakova e shumė tė tjerė.
Balena e kaltėr (Balaenoptera Muscus), ėshtė kafsha mė e madhe nė Botė.
Ajo ka njė madhėsi prej 33.6 metrash. Balenat, delfinėt si dhe derrat e detit qė me njė emėr quhen Cetacea, janė zhvilluar para 50 milion vjetėsh.
Pablo Piccaso ėshtė piktori mė produktiv i tė gjitha kohėrave. Bėri gjithėsej 13.500 piktura, 10.000 vizatime e grafika, 34.000 ilustrime pėr libra dhe 300 skulptura dhe gjėsende prej qeramike.
Thellėsia mė e madhe detare gjendet nė ishujt e Marianit Paqesor. Aty ėshtė matur thellėsia prej 11.520 metrash. Matjen e ka bėrė batiskani Italian Trieste nė vitin 1960.
Nė njė familje amerikane e cila kishte pesė fėmije, tė gjithė kremtonin ditėlindjen nė tė njetėn ditė. Katarina (1952), Keroli (1953), Klaudia (1956), Sisilia (1961) dhe vėllai i tyre i vogėl, qė edhe ky kishte lindur nė tė njejtėn datė (1966), me 20 shkurt.
Disa shkencėtarė suedezė vendosėn tė pėrcaktonin se cili ėshtė libri mė popullor nė Botė nė fushėn e letėrsisė artistike. Pas llogaritjeve tė gjata u sqarua se gjatė 350 vjeteve libri mė popullor qė ka numrin mė tė madh tė ribotimeve, ėshtė libri I shkrimtarit tė njohur anglez Daniel Defo me titull Robinson Cruso. Ky libėr pėr herė tė parė u botua nė vitin 1719.
Bletėt merren vesh njėra me tjetrėn me gjuhėn e valleve. Ēdo lėvizje sado e lehtė, tregon njė sinjalizim pėr lulet, ujin apo armikun qė ka zbuluar.
Vaji I ullirit ėshtė njė Lubrifikant (pastrues)i shkėlqyer i zemrės dhe i arterieve.
Vera e kuqe mund tė ndihmoj pėr parandalimin e dhembjeve tė zemrės.
Konsumimi I tepruar I kafesė mund tė ēojė nė rritjen e kolesterolit nė gjak.
Njerėzit qė pijnė ēaj mė shumė se kafe, janė mė tė mbrojtur nga disa lloj kanceresh, si i zorrėve, i stomakut, i melēisė etj.
Mjalti I gėshtenjės ēmohet si mė i pasuri nė vitamina nga mjaltet tjerė.
Kaktusi- ėshtė bima qė rritet mė ngadalė se bimėt tjera. Gjatė vitit rritet
1-2 cm. Kurse bima qė rritet mė sė shpejti ėshtė Bambuja. Ajo gjatė 24 orėve rritet 5-6 centimetra.
Kozmosi- ėshtė gjithe ajo qė na rrethon: hapėsira qiellore, yjet, planetet, ėshtė gjithė Bota. Kufijtė e kozmosit I kemi tė panjohur. Kozmosi pėr ne nuk ka fund.
Gjithėsia- ėshtė njė zbrazėtirė nė tė cilėn planetėt, yjet dhe trupat tjerė lėvizin. Kur shikoni nė qiell ne shihim gjithėsinė. Gjatė natės mund tė shihni yjet dhe planetet si dhe hapėsirat e mėdha boshe nė mes tyre.
Zbrazėtira nė mes planeteve quhet Zbraztirė Ndėrplanetare, kurse ajo nė mes tė yjeve quhet Zbraztirė Ndėryjore.
Univerzumi- ėshtė gjithėēka qė ekziston prej grimcave mė tė imėta tė pjesėve tė atomit deri nė Galaksitė mė tė mėdha. Univerzumi poashtu pėrfshinė edhe zbrazėtirat. Planeti jonė ėshtė vetėm njė pikėz e vogėl nė univerzumin e pafund. Pas Diellit, ylli mė I afėrt ėshtė Proksima Kentauri 40 bilion kilometra larg nesh. Pėr shkak tė largėsive kaq tė mėdha astronomėt nė vend tė kilometrave pėrdorin njė njėsi tjetėr matėse, Vitin e dritės.
Shpejtėsia e dritės ėshtė 300.000 km/sec., dhe njėsia e vitit tė dritės ėshtė e barabartė me largėsinė qė drita kalon pėr njė vit. Drita nga ylli Proksima Kentaur vjen deri te ne pėr 4.2 vite, kėshtu qė themi se ai ėshtė larg nesh pėr 4.2 vite drite. Galaksia mė e afėrt ėshtė 2 milion vjet dritė nga toka
Po tė kishit mundėsi qė t`i numėroni tė gjitha yjet e galaktikave me madhėsi mesatare numėrimi nga 3 yje nė sekond, atėherė do t`u duheshin 1000 vjet pėr t`i numėruar tė gjitha. Objekti mė i largėt qė mund tė shifet me sy ėshtė Galaksia e largėt 2.4 mil/vjet drite.
Fjala Kuazar rrjedh nga fjala Quasi qė nėnkupton objektet e rrejshme yjore. Ato duken si yje tė zbehta, por nė tė vėrtetė ato janė qendra tė galaksive tė largėta. Ato janė aq larg prej nesh saqė dritės dhe rrezatimeve tjera elektromagnetike u duhen mbi 10 milion vjet drite pėr tė arritur deri nė tokė. Kuazarėt janė mė tė largėtat dhe kjo d.m.th se janė objektet mė tė vjetra qė i veshtron njeriu. Ato janė zbuluar mė 1963 me ane tė radio teleskopit. Kuazarėt janė aq tė mbushur me energji saqė pėr tre minuta lirojnė energji aq sa Diellit i duhen 340 vjet pėr tė liruar tė njejtėn sasi tė energjisė.
John Wisner nga Elbeni (SHBA), nė njė gjilpėrė futi 230 fije tė holla tė mėndafshit tė cilat mezi shihen me sy.
Pija freskuese qė shitet mė sė shumti nė Botė ėshtė Coca Cola. Ajo shitet nė mbi 135 vende tė Botės dhe brenda ditės konsumohen mė shumė se 250 milion shishe.
Qeni mė i vogėl nė Botė quhet Kikiriki. Ai ėshtė 25 cm i gjatė, 630 gr i rėndė, pronė e Floyd dhe Greys Parker-it nga SHBA- tė.
Libri i parė i shtypur nė Botė ėshtė paraqitur mė 11 maj 1868. Ka qenė njė shkrim Indian me titull E nesėrmja e Diamantit i pėrkthyer nė gjuhėn kineze. Botimi pėrmban gjashtė fleta tė tekstit dhe tė gravurave me figurėn e Budės.
Nė Luvėr (Francė) ruhet njė libėr unikat: shkronjat e tij janė gdhendur nė letėr, ashtu qė mund tė lexohet vetėm kur tė mbahet drejt dritės apo tė vendoset mbi njė letėr tė zezė. Libri ėshtė shkruar nė shek. XV ose XVI-tė nė njė manastir francez, dhe ėshtė mjaft i rėndė.
Shtėpia botuese italiane Mursia botoi njė seri tė librave pėr fėmijė qė kishin aromė kėshtu Libri pėr gjungllėn kundėrmonte aromė tė bananas, Kėsulėkuqja
aromė tė dredhėzės etj. Kjo praktikė u pėrhap shpejt anemban Botės edhe nė libra pėr tė rritur, kėshtu qė ka libra qė u vjen era e parfumeve tė ndryshme. Nė kėtė vazhdė nė Japoni ėshtė botuar njė libėr i gjellėrave, fletėt e tė cilės kanė mjaftuar qė tė ferkohen pak pėr ta ndier aromėn e gjellės pėrkatėse.
Qyteti peruan Sero de Pasko gjendet nė maje tė maleve Ande dhe ėshtė vendbanimi mė i lartė nė Botė (nė lartėsi mė tė madhe mbidetare). Gjendet nė lartesi 4.359 m mbi nivelin e detit.
Pas hulumtimeve tė gjata, kimisti gjerman Mark Graf nė pranverė tė vitit
1747 e zbuloi se nė rrepė kishte sasi tė madhe tė sheqerit, qė mund tė pėrdorej nė industri. Atėbotė rrepa nuk quhej rrepė e sheqerit, dhe e hanin kryesisht tė varferit dhe bagėtia. Deri nė kėtė kohė sheqeri ėshtė pėrftuar nga kallami I sheqerit dhe ka qenė tepėr I shtrenjtė. Nga shėnimet qė kanė mbetur nga shek.XVII-tė nė Londėr pėr dy kg sheqer ėshtė paguar sa pėr njė viē tė majmur.
Bota pėr ēdo vit shtohet pėr 80-90 milion njerėz, kurse dyfishohet nė ēdo 30-tė vite.
Libri mė i vogėl nė Botė ėshtė njė tregim pėr fėmijė I titulluar Breti Plak, i botuar nė vitin 1985 nė Skoci. Pėrmasat e kėtij libri janė 1x1 cm.
Kėshillohet qė pėr ta shfletuar tė pėrdoret gjilpėra.
Krijoni Kontakt