KAPITULLI 6
PLANE MJESHTRI
Lufta e Parė dhe ajo e Dytė Botėrore u bėnė tė mundura nga njė grusht shteti nė mendjet e qindra-miliona njerėzve. Ashtu si Kujdestarėt e Burgut programojnė mendjen e Elitės Botėrore, po kėshtu edhe Elita bėn tė njėjtėn gjė me njerėzit nė Tokė. Nuk do tė kishte vendimtar fakti i mbėshtetjes sė tė dyja anėve qė bankierėt dhe industrialistėt globalė synonin, nėse (dhe ėshtė njė nėse skėterrė) njerėzit nė pėrgjithėsi do tė kishin parė ēfarė po pėrgatitej dhe nėse nuk do tė kishin dashur tė merrnin pjesė. Kujtoj fjalėt e njė kėnge madhėshtore tė Donovanit nė vitin 1960, Ushtari i Pėrbotshėm (The Universal Soldier):
Ai ėshtė nga 5,2 kėmbė deri 6,4 kėmbė (Shėnim pėrkth.: kėmbė- masė gjatėsie baraz me afro 30,48 cm)Ai lufton me raketa dhe shtiza. Ai ėshtė plot 31 vjeē dhe duket si 17 vjeē. Ai ka qenė ushtar pėr mijėra vjet Ai ėshtė ushtari i pėrbotshėm dhe fajtori i vėrtetė. Pa tė si mund tė ishte ngjizur Hitleri? Ai ėshtė i vetmi qė e jep trupin e tij si armė pėr luftėn dhe pa tė, tė gjitha kėto vrasje nuk mund tė vazhdonin.
Hitleri nuk ishte njė kėrcėnim pėr botėn, deri sa shumica e popullit gjerman ia dorėzoi atij jetėn e vet. Fatkeqėsisht, kjo ėshtė ajo ēfarė ndodhi dhe e njėjta gjė ėshtė e vėrtetė edhe pėr popullin e Britanisė dhe kudo tjetėr, ku hoqėn dorė nga tė menduarit dhe lejuan liderėt tė vepronin pėr ta. Nė Gjermani ekzistonte njė propagandė qė nxiste opinionin publik kundėr njė armiku imagjinar dhe egoizmi i tyre ishte masazhuar nga fjala e njė mjeshtri race gjerman.
Jashtė Gjermanisė, e njėjta forcė po pėrpunonte opinionin publik kundėr gjermanėve, pikėrisht atėherė kur programi i Hitlerit pėr riarmatosje po binte nė sy. Kur tė dyja popullsitė depėrtuan nė propagandat e projektuara, ata panė se ishin duke iu kundėrvėnė njėri-tjetrit. Shumė prej njerėzve qė morėn pjesė nė luftė nuk dėshironin tė ishin aty. Ata donin tė ishin pranė familjeve bashkė me fėmijėt e tyre e duke i parė ata tė rriten. Por pėr shkak se ata vetė kishin hequr dorė nga e drejta e tyre pėr tė menduar, i braktisėn familjet pėr shkak tė nismės pėr tė vrarė dhe pėr tu vrarė nė luftė.
Mendja e tyre ishte pushtuar aq shumė nga hipnoza e shumicės, sa dhe ata tė cilėt u ngritėn krye dhe sfiduan apo kundėrshtuan linjėn zyrtare u burgosėn pa gjyq dhe madje, disa ngritėn edhe njė rėnkim kundėr saj. Por qysh me ngjarjet e Luftės sė Parė Botėrore dhe Depresionin e Madh, tė cilat ende nė mėnyrė tė fuqishme kishin efekt mbi sjelljen njerėzore, mendja kolektive ishte e mbushur me frikė. Ajo humbi besimin nė vetvete. Kjo mendje ishte konfuze, e hutuar dhe duke parė tė tek tė tjerėt pėr ndryshimin e natyrės sė gjendjes njerėzore. Mendja njerėzore kishte qenė gjithashtu e programuar, nga pėrvojat e fundit, pėr tė besuar se jeta ėshtė midis konfliktit dhe luftės; bota ėshtė njė vend i tmerrshėm. Kėto ishin modelet e mendjeve qė mbizotėronin dhe si rrjedhim, realiteti fizik i krijuar.
Tė bashkosh njė popull kundėr njė armiku tė pėrbashkėt dhe tė bindėsh njerėzit pėr epėrsinė dhe fuqinė e tyre racore ėshtė njė tjetėr armė e fuqishme pėr ti kontrolluar ata. Nazistėt e pėrdorėn kėtė armė me njė efekt tė madh sė bashku me propagandėn e Raca Sunduese Gjermane/ antihebraike. Ironikisht dhe ndoshta mė shumė se kaq, ata u ndihmuan nė kėtė nismė nga njė burrė i quajtur Alfred Rozenberg, njė njeri i mistershėm me prejardhje hebreje, estoniane dhe franceze. Ishte pikėrisht Rozenbergu, i cili bėri njė kopje tė Protokollit tė Pleqve tė Menēur tė Sionit dhe e vuri nė dispozicion pėr Hitlerin. Pėrse e bėri kėtė gjėmė tė pallogaritshme ai, nė njė kohė qė e dinte shumė mirė se Hitleri do ti pėrdorte ato tė gjitha si propagandė kundėr hebrenjve? Hitleri me tė vėrtetė i mbajti nė shėnim me hollėsi Protokollet pėr tė justifikuar fushatėn e tij antiēifute. Kjo ishte mizore, duke ditur qė shumica e popullit hebre nuk ishte nė dijeni tė asaj qė po ndodhte dhe se nuk do ta kishin mbėshtetur edhe nėse do ta kishin ditur.
Rozenbergu tha se kishte ardhur njė i panjohur misterioz, i cili i dha atij njė kopje tė dokumentit. Burri, tė cilin unė nuk e kisha parė ndonjėherė, hyri nė studion time pa trokitur, vendosi librin mbi tavolinė dhe u zhduk menjėherė pa thėnė asnjė fjalė.
Rozenbergu e paraqiti vetveten si njė antihebre pasionant dhe shumė shpejt u ngrit pėr tu bėrė ideologu zyrtar i Partisė Naziste, me detyrėn pėr tė siguruar fakte me qėllim justifikimin e fushatės kundėr hebrenjve. Ernest Hanfstaengl, mik i ngushtė mė Frenklin Ruzveltin, ishte njė tjetėr koleg i afėrt i Hitlerit pėrpara luftės. Ai tregon se ishte paralajmėruar nga njė shkrimtar australian, Rudolf Kommer, se nėse ēdo parti politike shfaqet me njė program antisemit tė drejtuar nga njė hebre ose gjysmėhebre fanatik, ne duhet tė hapim sytė mirė e tė ruhemi. Hanfstaengli shkroi pėr kėtė mė vonė, pasi eksperimentoi ndikimin qė Alfred Rozenbergu kishte mbi Hitlerin, kur ai filloi tė kuptonte se ēfarė do tė thoshte nė tė vėrtetė kjo vėrejtje:
Mendova pėrsėri pėr hulumtimin e Rudolf Komerit mbi programin antisemit tė drejtuar nga njė hebre ose gjysmėhebre fanatik; Rozenbergu ishte pa dyshim hebre nė pamjen e jashtme, nė paraqitjen e tij, ndonėse ai kishte qenė ndėr tė parėt qė protestoi furishėm si i tėrbuar nėse ndokush e kishte pyetur pėr origjinėn e tij. Mė ėshtė dashur ta shoh atė shumicėn e mėngjeseve nė njė kafene tė errėt e tė dyshimtė nė qoshe tė Brienerstrase dhe Agustenstras, me njė hebre hungarez, tė quajtur Holoski, i cili ishte ndėr asistentėt e tij tė parė. Burri e quante veten holandez nė Gjermani dhe ishte njė tjetėr nga hebrenjtė antisemitė Kam dyshuar shpesh pėr prejardhjen Arjane tė shumė tė tjerėve si, Straser (Strasser) dhe Streiēėr (Streicher) qė mė dukeshin si hebrenj, ashtu si edhe figura tė tilla si, Lei (Ley), Frank dhe madje edhe Goebels (Goebbels), tė cilėt kanė pasur vėshtirėsi nė dhėnien e origjinės sė tyre.
A nuk ėshtė disi e ēuditshme kjo? Bankierė hebrenj dhe pėrfaqėsuesit e tyre politikė ishin nė mėnyrė tė vėrtetuar, tė pėrfshirė nė financimin e nazistėve dhe riarmatosjen e tyre. Dhe ja ku vjen me vonė Alfred Rozenberg me njė prejardhje hebraike, qė i dorėzon Hitlerit njė kopje tė Protokollit dhe bėhet kryetar kėrkimor i materialeve antihebraike, e cila tė ēon nė trajtime groteske tė hebrenjve nėn regjimin nazist. Atėherė, ky trajtim ėshtė pėrdorur pėr tė justifikuar fundin e Palestinės pėr atdheun e hebrenjve.
Asnjė nuk e ka pėrdorur kėtė metodė nė mėnyrė kaq tė dukshme sa Lord Viktor Rothsēajlldi nė Shtėpinė e Lordėve, duke nxitur mbėshtetjen pėr njė shtet hebre nė Palestinė. Ēfarė po ndodh kėtu? Mendoj se e gjithė kjo ėshtė ngritur nga Elita. Libri i famshėm i Hitlerit, Mein Kampf (Lufta ime), ėshtė njė shkrim fantazmė nga major gjenerali Karl Haushofer, i cili vėrtetoi se burimet kryesore pėr idetė qė shpreh, vijnė nga Halford J. Mekinderi, drejtor i Shkollės Ekonomike tė Londrės (London School of Economics -LSE), e drejtuar nga Elita. Nė vitin 1996, dokumente zyrtare gjermane, tė zbuluara nga njė student amerikan, tregonin gjithashtu se disa prej zyrtarėve udhėheqės tė Hitlerit dhe me mijėra prej trupave tė tij ishin hebrenj tė pėrshtatur.
Nė Britani, sipas mendimit tim, opinioni publik ishte stimuluar ta injoronte Hitlerin deri nė kohėn kur programi i tij i riarmatimit tė vendosej plotėsisht. Edhe atėherė, kur gjermanėt ishin gati pėr betejė, tė njėjtat opinione publike u ndryshuan dramatikisht, duke e parė Hitlerin si njė pėrbindėsh qė duhej ndaluar menjėherė. Fryma kolektive britanike ishte si njė fėmijė nė duart e zgjuarsisė sė doktorėve. Kjo politikė, sipas besimit tim, ėshtė organizuar nga Lord Milner dhe shoqėria sekrete e Tryezės sė Rrumbullakėt sė bashku me Institutin Mbretėror tė Ēėshtjeve Ndėrkombėtare tė Chatham House. Dy burrat kryesorė tė kėtyre dy etapave tė ndryshme ishin kryeministri Nevil Ēemberlein (Nevil Ēamberlein) dhe pasardhėsi i tij Uinston Ēurēill (Ėinston Churchill) (Kom. 300).
Ēemberleini dhe ndihmėsi i tij i ngushtė, Lord Halifaksi (anėtar i Tryezės sė Rrumbullakėt qė prej themelimit tė saj dhe pjesėtar i Komitetit tė tė Treqindėve), mbėshteti qetėsimin e politikės sė Hitlerit. Milneri dhe shokėt e tij manipulatorė e pranuan kėtė politikė. Fjalime tė mbajtura nga Tryeza e Rrumbullakėt-Instituti Mbretėror, komanda e lartė si, pėr shembull, Lionel Kurtis (L.Courtis-Kom 300), Leopold Ameri (L.Amery) dhe Lord Lothajėn (Lothian) ishin fuqimisht nė favor qė tė linin Hitlerin krejt tė vetėm gjatė viteve 1930. Nė maj tė vitit 1933, pėrfaqėsuesi i Hitlerit (Alfred Rozenbergu) vizitoi Anglinė pėr tu takuar me Sėr Henri Deterding (Kom 300), kryetar i Royal Dutch Shell: Geofrey Dauson-in, redaktor i gazetės The Times (zotėruar nga Astor - Tryeza e Rrumbullakėt-Instituti Mbretėror), Ualter Eliot-in, MP; Viskontin e parė Hailsham, sekretar pėr Luftėn; dhe Dukėn e Kentit, vėllai i mbretit Eduard VIII dhe mbreti Xhorxh VI. Eduardi, i cili mendohet tė ketė patur simpati pėr Hitlerin, mė vonė ra nė dashuri me njė vajzė amerikane, zonjushėn Simpson. Ai hoqi dorė nga e drejta e fronit dhe shkoi nė kėshtjellėn Rothsēajlld nė Austri, pas mbretėrimit pėr vetėm 325 ditė. Por ka disa dyshime se ai u largua nga Britania, sepse nuk mund ta pėrballonte dot luftėn qė kishte me Gjermaninė, tė cilėn manipulatorėt e dinin qė ishte e planifikuar.
Kur Hitleri shpalli rimilitarizimin e Rhinelandit nė vitin 1936, Kabineti Britanik e pranoi atė. Astor-ėt e pėrdorėn gazetėn e tyre, The Times, qė tė promovonin kėtė pikėpamje tjetėr tė Hitlerit. Biografi i autorizuar i Lord Halifaksit tregon se si grupi i Milnerit dhe Kabineti Britanik kishin filluar tė negocionin mbrapa skene me Gjermaninė, duke ngritur disa propozime qė mund ti jepnin Hitlerit kontrollin mbi kontinentin evropian. Kjo ishte pjesė e marrėveshjes Britani-Gjermani-Shtetet e Bashkuara tė Amerikės, propozuar nga kolegu i Milnerit, Lord Lothian, nė njė takim me Hitlerin nė janar tė vitit 1935. Lord Halifaksi, gjithashtu e takoi Hitlerin nė Berētesgaden (Berchtesgaden), mė 19 nėntor 1937. Studimi i Karroll Kuiglei-t (Carroll Quigley) pėr establishmentin anglo-sakson zbulon se Halifaksi (Kom 300) e bindi Hitlerin nė tri ēėshtje: a) se Britania e shihte Gjermaninė si njė mbrojtje kryesore kundėr komunizmit nė Evropė; b) se Britania ishte pėrgatitur pėr tu bėrė pjesė e marrėveshjes katėrpalėshe me Francėn, Gjermaninė dhe Italinė; c) se Britania do ta lejonte Gjermaninė tė likuidonte Austrinė, Ēekosllovakinė dhe Poloninė, veēse kjo do tė arrihej pa opinionin e publikut britanik qė kėrkonte luftė me Gjermaninė. Tė gjitha elementet e Tryezės sė Rrumbullakėt, Institutit Mbretėror pėr Ēėshtjet Ndėrkombėtare dhe organizatat e tyre shoqėruese, si dhe anėtarėt e tyre u vendosėn pėr tė punuar dhe pėr tė reklamuar politikėn e pajtimit.
I vetmi qė mund ta ketė nisur luftėn me Gjermaninė pėrpara planifikimit, ishte opinioni i publikut britanik, kėshtu qė propaganda e pajtimit u shtua. Disa muaj pas takimit tė Halifaksit me Hitlerin, nazistėt pushtuan Austrinė nė mars tė vitit 1938. Kryeministri i Francės, Daladier, shkoi nė Londėr pėr tu kėrkuar mbėshtetje britanikėve pėr mbrojtjen e Ēekosllovakisė kundėr agresionit hitlerian. Ēemberleini refuzoi. Mė shumė se kaq, dukej se Francės i duhej ti bėnte presion ēekėve pėr tu harmonizuar me Hitlerin. Lord Lothian-i mbajti disa fjalime nė Dhomėn e Lordėve dhe nė Chatham House, duke i dėnuar ēekėt qė nuk kishin bėrė koncesion me Gjermaninė. Nė njė takim me gazetarė tė ndryshėm tė gazetave amerikane nė shtėpinė e Astorėve nė Londėr, Ēamberleini bėri njė koment tė qėllimshėm, por tė papranueshėm, i cili tregonte se ēekėt duhej tu dorėzonin disa prej tokave tė tyre gjermanėve. Ledi Astor e mohoi zhvillimin e takimit, atėherė kur lajmi u bė publik, por mė vonė do ti duhej ta pranonte se takimi ishte bėrė.
Politika e Ēemberleinit qė iu ishte paraqitur gazetarėve, ishte mbėshtetur nė njė artikull kryesor nė gazetėn The Times, tė zotėruar nga Astorėt. Kjo shkaktoi njė thirrje tė tillė proteste e cila tregoi se manipulimi i opinionit publik ishte rritur sė tepėrmi. Artikulli u shfaq mė 7 shtator 1938, sepse ata e dinin qė pushtimi gjerman i Ēekosllovakisė ishte afėr. Mė vonė, po atė muaj, Lord Halifaksi dhe disa tė tjerė vėrvitėn njė ushtrim propagande, tė njohur si frika e luftės. Qeveria qarkullonte histori tė cilat e ekzagjeronin sė tepėrmi fuqinė e forcave gjermane. Ata kuptuan se, nėse do tė shkonin nė luftė me Hitlerin, gjermanėt do tė hidhnin shumė shpejt gaz helmues nga aeroplanėt e tyre mbi Anglinė. Madje, qeveria u bė qesharake, duke gėrmuar hendekė nė parqet e Londrės e duke shpėrndarė maska gazi! Por, sigurisht, megjithėse ishin qesharakė, pėrse shėrbenin kėta hendekė nė park? Por qeveria nuk ishte e interesuar pėr ushtrinė e dobishme. Ajo interesohej pėr manipulimin e mendjes. Ata donin tė frikėsonin opinionin publik se tė shkoje nė luftė me gjermanėt, nė fund tė fundit, nuk ishte njė ide e mirė. Ēemberleini nė lidhje me kėtė shtoi duke treguar nė radion BBC, se konflikti midis Gjermanisė dhe Ēekosllovakisė ishte: njė pėrleshje nė vende shumė tė largėta midis njerėzve, pėr tė cilėt ne nuk dimė asgjė. Pushtimi nazist i Ēekosllovakisė ishte i vėrtetė, vendimtar pėr planin, sepse i dha Hitlerit burimet qė i nevojiteshin pėr tu bėrė njė fuqi madhore ushtarake, e aftė pėr tė luftuar nė njė luftė tė tejzgjatur. Gertrude Elias shkruan pėr kėtė se:
Zbulimet mė tė shumta, madje edhe sė fundmi, janė marrėveshjet, tė cilat paraprijnė tradhtinė e Ēekosllovakisė nga Ēemberleini nė vitin 1939, ēka e ktheu Gjermaninė nė njė ushtri me forcė tė jashtėzakonshme. Gjithsesi, ishte e vėrtetė se funksioni i Skodės, fabrikės mė tė madhe tė municioneve nė Evropėn Qendrore, nėn kontrollin e francezit Schneider Creuzot, ashtu si edhe Uitouitz - uzina mė e madhe pėr shkrirjen e ēelikut, e zotėruar nga Rothsēajlldėt, ashtu si dhe eksplozivėt ēek, iu dorėzuan Gjermanisė
Fundi i garantuar [pėr Ēekosllovakinė] u nėnshkrua nė zyrėn qendrore tė degės sė Unileverit nė Aussig, shtabi i pėrgjithshėm i grupimit pronazist.
Kur Gjermania pushtoi tė gjithė Ēekosllovakinė, nė mars tė vitit 1939, ndodhi njė kthesė e menjėhershme nė sjelljen e Milnerit dhe tė Tryezės sė Rrumbullakėt. Tani ata ishin tė gjithė gati pėr tė hyrė nė luftė me Gjermaninė. Kishte ardhur koha pėr njė goditje tė dytė nė strategjinė para lufte tė Elitės nė Britani. Ēemberleini ia dorėzoi propozimin e tij, duke i dhėnė kohė Hitlerit tė rindėrtonte armatimin gjerman (me mbėshtetjen e Ėall Street-it) dhe zona gjermane e ndikimit ishte zgjeruar. Diktatorė tė tjerė me bindje tė ngjashme ishin vendosur nė Itali (Musolini) dhe nė Spanjė (Franko). Nė rregull, djema, tani jemi gati pėr tė shkuar. Le tė fillojė lufta.
Hitleri u gabua nė tė menduarit dhe tė besuarit se nuk do tė kishte kundėrshtime, por papritur kjo do tė ndryshonte. Grupi i Milnerit, nėpėrmjet botimit tė tij, revistės Tryeza e Rrumbullakėt, u shtrėngua tė qetėsonte politikėn e Hitlerit gjatė periudhės pėr tė cilėn kemi folur. Tani ishte koha pėr tė thirrur vendet si Polonia, Rumania, Franca dhe Britania nė njė Aleancė tė fuqishme kundėr Gjermanisė. Lord Lothiani dhe Lord Astori, kėta pajtuese djallėzorė, papritur filluan tė mbajnė fjalime, duke thėnė saktėsisht tė kundėrtėn e asaj qė kishin thėnė mė pėrpara. Luftė me Gjermaninė! - thėrrisnin ata. Lothiani bėnte thirrje edhe pėr njė aleancė me Rusinė. Ata kėrkonin njė politikė pėr rekrutim nė forcat e armatosura, ashtu siē bėri Astori nė Times dhe Lord Amery, njeriu i cili e kishte mbėshtetur Hitlerin fuqishėm. Kthesa nė politikė nuk ishte shumė e lehtė. Ajo ishte dukshėm me dhimbje, nėse do ta dije planin lojė tė Elitės.
Shfrytėzimi i Ēamberleinit pėr Elitėn ishte nė fundin e saj. Pasardhėsi i tij, Uinston Ēurēilli (Kom 300), kishte filluar tė manovrohej nė atė pozicion. Ajo qė kishte mbetur ishte lėvizja e Ēemberleinit dhe pėr kėtė u mprehėn thikat e shokėve tė tij. Mund tė gjejmė shembuj tė ndryshėm tė hipokrizisė nė Dhomėn e Pėrfaqėsuesve tė Lordėve, kur Leopold Ameri, duke imituar Kromuellin, qortoi parlamentin duke thėnė: Ju keni ndenjur shumė gjatė, pėr aq pak sa kini kryer. Unė ju them sprapsuni sė bashku me ne. Nė emėr tė Zotit, shkoni!. Shkoni pėr tė ndjekur politikat e mbrojtura nga Ameri, tė dala nė pah krejt ndryshe dhe papritur nė vitin 1939. Ledy Astor, e cila e pati mbėshtetur politikėn e Ēamberlainit plotėsisht, u kthye kundėr tij, madje mė shpejt: Do tė humbė ende kohė Kryeministri ynė pėr ti lejuar Gjermanisė qė tė shohė se me sa tmerr e sheh ky vend veprimin e saj? - e pyeti ajo nė vitin 1939. Ēemberleini nuk iu pėrgjigj, por njė tjetėr konservator i PM-sė, majori Vivian Adams, bėri njė pėrmbledhje kur iu pėrgjigj Ledi Astorit: Ju po ja bėni kėtė vetvetes.
Ēemberleini ishte thjesht dashi i kurbanit, me qėllim apo pa qėllim. Ēurēilli u bė kryeministėr. Njė burrė lufte ishte tani nė Doėning Street dhe nė mbrėmje ai mori frerėt e pushtetit tė Perandorisė Britanike, mė 11 maj tė vitit 1940; tani filloi politika e bombardimeve civile. Familja e Ēurēillit kishte lidhje me Rothsēajlldin (Kom 300). Babai i Uinstonit, Lord Randolf Ēurēilli, u financua nga Dhoma e Rothsēajlldit, ndėrkohė qė ai ishte Lordi Britanik i Thesarit nė mes tė viteve 1800 dhe miku i tij mė i ngushtė ishte Nathanail Rothsēajlld. Kur Randolf Ēurēilli vdiq, ai i detyrohej Rothsēajlldit njė shumė prej 65 000 paundė. Uinstoni gjithashtu ishte nė borxh me ta dhe, nga ana tjetėr, ai ishte njė mik i mirė i Lordit Viktor Rothsēajlld dhe manipulatorit kryesor tė Rothsēajlldit nė Amerikė, Bernard Barushit. Emrat e Rothsēajlldit dhe Ēurēillit vazhdojnė tė shfaqen edhe sot e kėsaj dite. Nė vitin 1995, disa prej letrave dhe fjalimeve tė Ēurēillit iu shitėn nga familja e tij, National Heritage Memorial Fund pėr 12 500 000 paundė, nė saje tė parave tė siguruara nga Lotaria Kombėtare. Kryetari i National Heritage Memorial Fund, i cili pranoi t`i blinte kėto fjalime dhe letra pėr njė shumė kaq tė madhe, ėshtė Lord Jakob Rothsēajlld. Po kaq tė rėndėsishme ishin edhe lidhjet e ngushta tė Ēurēillit me Bernard Barushin dhe me familjen-Elitė, tė njohur si Cecil-ėt. Nė tė vėrtetė, ata e kontrolluan atė gjerėsisht. Cecilėt kishin lidhje prej shumė kohėsh me rrjetin e vendosur nga njė tjetėr front elitar, ajo e Jezuitėve, si dhe me familje tė tjera tė Elitės Evropiane, si ajo e Habsburgėve dhe ajo e Fisnikėrisė sė Zezė tė Italisė. Ēurēilli e dinte mirė se ēfarė ishte duke bėrė.
Brenda dy javė shėtitjesh nė 10 Douning Street, Ēurēilli vuri nė punė famėkeqin Urdhri 18b, pėr tė burgosur me qindra britanikė, tė cilėt e kundėrshtuan luftėn ose qė nxorėn nė pah se ajo ishte projektuar nga njė forcė sekrete. Ky fakt mund tė vėrehet nė ndonjė guidė tė lirė. Ėshtė njė anė qė tė pėrdorėsh propagandėn pėr tė ushqyer opinionin publik sipas njė linje tė veēantė, por nėse je manipulator, tė duhet tė ndalosh kėdo, i cili ėshtė duke shfaqur apo shprehur informacion alternativ. Ajo ēka bėri administrata britanike ishte tė pėrdorte Urdhrin 18b pėr tė burgosur - pa gjykim - tė gjithė ata, tė cilėt kėrkuan tė zbulonin se kush po e krijonte luftėn nė tė vėrtetė dhe pėr ta justifikuar kėtė veprim tė sajin nė mendimin publik si pretendime tė shtypura tė njė grupi subversiv - Kolonė e Pestė, qė ishte shkatėrrues pėr punėn e Britanisė dhe nė mbėshtetje tė Hitlerit. Urdhri 18b ėshtė bėrė i njohur pėrpara luftės nė pėrgjigje tė bombardimeve nė Londėr, tė cilat e kanė hedhur fajėsinė mbi IRA-n. Ai, nė mėnyrė tė volitshme, i lejonte njerėzit tė burgoseshin edhe vetėm me dyshim. Kėtu nuk ishte nevoja e shtetit pėr tė provuar ndonjė gjė dhe ky rregull ishte njė tjetėr rast i tė krijuarit njė problem (pėr bombardimet nė Londėr faji bie mbi IRA-n) dhe mė pas dhanė njė zgjidhje, njė rregull, njė urdhėr qė tė jep fuqinė pėr tė arrestuar dhe burgosur cilindo qė ti do, kurdo qė ti do, gjatė luftės qė tashmė e di se po afrohet.
Njė Ledi, zonja Nikolson, gruaja e njė admirali tė shquar, u arrestua, u hetua dhe u shfajėsua nė tė gjitha ēėshtjet e pėrfshirjes nė Kolonėn e Pestė. Pasi la gjykatėn, e shlyer nga tė gjitha detyrimet sipas njė gjykatėsi dhe njė jurie, ajo u arrestua nėn Urdhrin 18b dhe u burgos pėr disa vjet. Kjo po ndodhte nė njė vend, nėn pushtetin e Ēurēillit, i cili supozohej se po luftonte pėr lirinė! Kush ishte oficeri inteligjent i Britanisė, i ngarkuar me detyrėn e zbatimit tė Urdhrit 18b? Lordi Viktor Rothsēajlld, shoku, unė do tė thosha manipulatori i Ēurēillit. Rothsēajlldi kontrollonte inteligjencėn, e cila ishte nė mėnyrė zyrtare nė ngarkim tė Maxuell Najtit (Maxėell Knight). Studiuesi i shėrbimeve tė inteligjencės, doktor Kiti Litėll (Kitty Little), e cili hetoi aktivitetet e Lord Rothsēajlldit pėr gati 50 vjet, mė ka treguar:
Tė paturit nėn kontroll tė kundėrspiunazhit dhe administrim i Urdhrit 18b, i dha mundėsi tė mjaftueshme qėllimeve tė Rothsēajlldit pėr aktivitetet shkatėrruese. Ai siguroi se anėtarėt e tri seksioneve tė mbuluara nga organizata e tij ishin tė mbrojtur nga hetimet, ndėrkohė qė ai e pėrdori Urdhrin 18b nė dy mėnyra. Nga njėra anė ai ishte i aftė qė tė internonte njerėz si Fuēsi [Klaus Fuchs, spiun sovjetik dhe fizikan nuklear, i cili mė vonė punoi nė projektin mbi bombėn atomike] duke i dėrguar ata nė njė kamp nė Kanada, ku ata u trajnuan nga organizata subversive ose u kėrkua pėr tė penguar aktivitetet e anėtarėve tė saj. Qė nga ajo kohė, edhe njerėz tė tjerė, tė cilėt kishin aktivitete normale patriotike ose shkencore e qė ishin nė kundėrshtim me dėshirat e agjentėve sabotatorė, e krijuan karrierėn dhe ndikimin e tyre nė mėnyrė tė pashpjegueshme, tė vėshtirė dhe me pengesa. Agjentėt e tij arritėn nė skenė atėherė kur patriotizmi ishte njollosur si fashist, ose krahu i Djathtė ekstremist, ose racist, apo antisemit.
Njė viktimė e famshme e Urdhrit 18b ishte edhe konservatori i MP-sė, kapiteni Arkibald Maul Remsei (A.M.Ramsey), i cili mė pėrpara i pėrkiste Kolegjit Mbretėror Militar, Sandhurst. Ramsei shėrbeu nė Batalionin e Dytė tė Coldstream Guards nė Luftėn e Parė Botėrore, pėrpara se ai tė plagosej rėndė nė vitin 1916. Ai i fajėsonte hebrenjtė pėr manipulimin e Luftės sė Dytė Botėrore, fakt tė cilin nuk e fshihte. Pėr mua, tė fajėsosh cilėndo racė pėr ēfarėdolloj gjėje ėshtė jashtėzakonisht e thjeshtė dhe gabimisht mund tė tė japė pėrshtypjen se tė gjithė hebrenjtė janė pėrgjegjės pėr kėtė. Por kjo thellė-thellė nuk ėshtė njė rast. Mendoj se hebrenjtė si njė tėrėsi, janė viktima tė Elitės Botėrore dhe jo mbrapa saj. Por qė disa njerėz qė janė hebrenj janė tė pėrfshirė kėtu, kjo nuk do shumė pyetje. Pėrse ėshtė e tmerrshme tė thuhet dhe cilėt janė ata, kur nė tė vėrtetė nuk ka asgjė tė keqe, nėse thuhet se disa arabė dhe gjermanė janė tė pėrfshirė? Ata janė njerėz, janė njerėz, janė njerėz. Ose ata duhet tė jenė tė tillė. Mua nuk mė intereson se ēfarė pamje kanė. Por ėshtė ajo ēka ata bėjnė, qė mė intereson mė shumė.
Ramsei krijoi disa pika tė arsyeshme rreth manovrave tė fshehta dhe ai bėri disa pyetje me vend lidhur me ēėshtjen nė Dhomėn e Lordėve, ndėrkohė qė disa anėtarė tė tjerė tė MP-sė (MP-antarė parlamenti, shėn.pėrkth.) ishin, si zakonisht, njė gjah i lehtė pėr tu manipuluar. Nė njė deklaratė nga burgu Brixton, drejtuar kryetarit dhe anėtarėve tė Dhomės sė Lordėve, Remsei deklaroi se kishte zbuluar pėrafėrsisht tridhjetė organizata, tė cilat po punonin nė Britani pėr tė sjellė atė qė unė e quaj axhenda e Elitės. Emrat me tė cilėt lidhen dhe kontrollohen kėto organizata janė, sipas Remseit, profesor Harold J.Laski (Fabian Society dhe Labour Party), Izrael Moses Sieff, Profesor Herman Levy, Viktor Gollances, D. N. Pritt,- MP, dhe G. R. Strauss -MP. Veēanėrisht, duke e ditur pėr atė qė do tė vinte mė vonė si Komunitet Evropian, ai tha se hetimet e tij kishin zbuluar njė komplot qė kish planifikuar tė sillte Evropėn Federale. Kjo gjė u provua mė pas se ishte e saktė. Ai tregoi nė shkurt tė vitit 1940 se i ishte dhėnė njė literaturė rreth njė grupi tė ri qė mbronte Evropėn Federale nėn njė kontroll tė centralizuar. Lista e emrave mbėshtetės ėshtė befasuese, tha ai. Ajo mund tė ketė qenė e kopjuar nga lista, tė cilėn unė sapo e pėrfundova. Ai tha se kjo ishte njė listė me emra dhe organizata tė ndėrlidhura, tė cilat ishin duke projektuar luftėn, disa prej tė cilave janė listuar mė sipėr.
Ramsei e ngriti kėtė ēėshtje si njė pyetje nė Dhomėn e Lordėve. Ai kėrkoi konfirmimin se krijimi i Federatės sė Evropės sė Bashkuar nuk ishte njė nga qėllimet e luftės sė qeverisė, por ai mori vetėm njė pėrgjigje tė papėrcaktuar. Ramsei, nė fakt, kishte identifikuar njė nga arsyet kyēe tė luftės, por kėtė do ta shohim edhe mė poshtė. Kėrcėnimi mė i fortė i tij ndaj manipulatorėve erdhi nga lidhja qė ai kishte me Tyler Kent-in, njė oficer kodues tė punėsuar nė Ambasadėn Amerikane nė Londėr, ku Jozef Kenedi (babai i JFK) ishte ambasador. Por mė vonė, Kenedi e kundėrshtoi luftėn, sepse ajo ishte manipuluar pėr tė ndodhur. Por mė shumė pėr kėtė do tė lexoni nė kapitullin e 12-tė. Kent-i vendosi disa kabllo tė koduar midis Uinston Ēurēillit dhe Franklin D. Ruzveltit pėrpara se Ēurēilli tė bėhej kryeministėr. Nė mėnyrė tė dukshme, ata qė tė dy ishin pjesė e skemės. Ēurēilli atė botė ishte Lordi i Parė i Admiraliatit. Pėrmbajtja e kėtyre kabllove konfirmoi se lufta tashmė ishte e organizuar me Ēurēillin dhe Ruzveltin, tė cilėt komplotonin sė bashku pėr tė caktuar ngjarjet e sė ardhmes. Ata treguan gjithashtu se manipulimi i luftės nė Evropė ishte koordinuar nga Nju Jorku.
Ramsei pa disa nga kėto dokumente nė apartamentin e Kent-it nė pallatin 47 Gloucester. Ai dėshironte tė shihte edhe pjesėn tjetėr dhe ti tregonte mė pas pėrmbajtjen Ēemberleinit pas njė vizite nė Skoci.
Kur Ramsei ishte larg, Ēemberleini u zėvendėsua nga Ēurēilli dhe kur Ramsei u kthye nė Londėr, ai u arrestua duke shkuar nė shtėpinė e vet, sipas Urdhrit 18b. Ai e kaloi pjesėn tjetėr tė jetės nė burg dhe po kėshtu ndodhi edhe me Tyler Kent-in, i cili u fajėsua pėr vjedhje dokumentesh nė Ambasadėn Amerikane. Ambasadori Jozef Kenedi e pushoi Kent-in pėrpara se ai tė arrestohej nga autoritetet britanike dhe kjo bėri qė ti merrej imuniteti diplomatik pėr akuzėn nė gjykatat Britanike. Ai u fajėsua fshehtėsisht nėpėrmjet rrugėve, tė cilat ishin ilegale nėn Kushtetutėn Amerikane. Kenti dhe Ramsei u burgosėn nė Britani gjatė kohės sė luftės sė bashku me njė tjetėr hulumtuese, Anna Ėookoffin, m.q.qė ti ndalonin tė tregonin tė vėrtetėn rreth luftės dhe se pėrse kishte filluar ajo. Njė pjesė e mbrojtjes sė Ken-tit kundėr akuzave qė rėndonin mbi tė ishte se Ruzvelti po ndihmonte tė hiqte Ēemberleinin dhe tė emėronte Ēurēillin dhe se kjo ishte pjesė e njė zinxhiri ngjarjesh tė programuara pėr ta futur Amerikėn nė luftė.
Nė ShBA dhe nė Angli, udhėheqėsit e luftės, Ruzvelti dhe Ēurēilli, ende dhe sot e kėsaj dite nderohen si heronjtė e kohės sė luftės dhe ende legjendat e realiteti janė aspekte tė lėna mėnjanė prej kohėsh. Edhe historia tradicionale, e cila na tregon se si Ēurēilli i transmetoi drejtpėrdrejt kombit, vendit, popullit, nė BBC qė ata tė gjithė tė ngrenė moralin lart (me fjali si pėr shembull: Ne do ti luftojmė ata nėpėr plazhe), ėshtė thjesht njė fantazi. Por fjalimet e Ēurēillit nuk u transmetuan asnjėherė drejtpėrdrejt dhe as plotėsisht nga BBC. Ai i mbante fjalimet nė Shtėpinė e Lordėve dhe vetėm disa klipe tė shkurtra tė regjistruara u pėrdorėn mė vonė nė buletinet e lajmeve. Pas lufte ishte njė aktor ai qė regjistroi fjalimin e tij tė plotė pėr kompaninė e regjistrimeve Decca.
Me Ruzveltin, Ēurēillin dhe Hitlerin, tė gjithė pėr tė njėjtėn detyrė, Elita do tė fillonte luftėn dhe do ta kthente atė nė njė konflikt nė mbarė botėn. Ky do tė ishte njė problem masiv global nė kėrkim tė njė zgjidhjeje masive botėrore: Shtetet e Bashkuara, Komuniteti Evropian dhe tė gjitha institucionet e tjera tė centralizuara, tė cilat do tė shfaqeshin pas viteve 1945. Duke iu referuar djalit tė Ruzveltit, kolonelit Elliot Ruzvelt, babai i tij i pėrdori fshehjen e qėllimit pas njė ftese pėr udhėtim peshkimi nė gusht tė vitit 1941, pėr tė takuar Ēurēillin nė bordin e njė anijeje lufte nė Gjirin e Argentias (Argentia Bay). Nė takim ishte edhe Lordi Beaverbrook (pronari i Gazetės londineze Daily Express) dhe Averrell Harriman (biznesi i familjes sė tė cilit kishte financuar Revolucionin Bolshevik, Adolf Hitlerin, makinėn e luftės naziste, si dhe organizatat eugjenike, duke pėrkrahur sterilizimin e detyruar tė shtresės sė ulėt pėr tė sjellė njė racė mjeshtėrore). Kėta ishin njerėzit tė cilėt u takuan pėr tė diskutuar kundėrshtimin e Hitlerit! Ēurēilli, Beaverbrook-u dhe Harrimani ishin tė gjithė anėtarė tė Komitetit tė tė treqindėve (Kom 300).
Harrimani ishte mik i ngushtė me Ruzveltin dhe me Ēurēillin, ndaj shėrbeu si ndėrmjetės duke i kėshilluar qė tė dy. Nga ky pozicion, ai mund ti manipulonte kėta dy liderė ashtu si dėshironte ose, mė mirė, ashtu siē dėshironte Elita Botėrore. Problemi i Elitės ishte tė nxiste popullin amerikan qė ti dėrgonin djemtė dhe vajzat e tyre nė njė luftė tjetėr nė Evropė, e cila, nė fasadėn e saj, nuk kishte tė bėnte fare me ta. Populli amerikan ishte i etur pėr tė shmangur luftėn, ndaj Ruzvelti mund tė rizgjidhej vetėm duke thėnė se ai nuk kishte asnjė synim qė tė dėrgonin fėmijėt e tyre pėr tė luftuar nė Evropė ose kudo tjetėr dhe duke pėrsėritur fjalėt e Udrou Uillsonit, pėrpara se ai ta pėrfshinte Amerikėn nė Luftėn e Parė Botėrore. Ashtu si dhe Uillsoni, Ruzvelti po gėnjente. Shihni disa prej gjėrave qė ai ka thėnė:
Ndėrkohė qė jam duke folur pėr mamatė dhe baballarėt tuaj, po ju jap njė tjetėr siguri. Kėtė e kam thėnė edhe mė pėrpara, por duhet ta them pėrsėri dhe pėrsėri dhe pėrsėri. Djemtė tuaj nuk kanė pėr tu dėrguar nė asnjė luftė tė vendeve tė tjera tė huaja.
Si pasojė ju, duhet tė fiksoni ēdo bisedė rreth dėrgimit tė trupave nė Evropė, si njė tė pavėrtetė tė paramenduar.
Gjatė gjithė kohės qė ai fliste pėr kėto gjėra, ai e dinte se Lufta e Dytė Botėrore ishte projektuar nga Elita dhe se mjetet qė u pėrdorėn pėr ta bėrė opinionin publik amerikan tė pranonte pėrfshirjen e SHBA-sė, pėr shumė kohė u shpalosėn prapa skene. Ruzvelti po thyente ligjet ndėrkombėtare mbi neutralitetin dhe po mbronte nė fjalimet e veta mbėshtetjen e Britanisė me anė tė municioneve dhe armėve, tė dyja tė maskuara dhe nėpėrmjet Lend Lease Act. Disa anėtarė tė Kongresit mundet qė po shihnin se ēfarė po ndodhte. Pėrfaqėsuesi i Misurit, Filip Benet shprehet:
Por djemtė tanė nuk do tė dėrgohen jashtė, tha presidenti. Marrėzira, gjepura, Zoti Kryetar; dhe tani janė ndėrtuar nė anijet tona tė transportit, shtretėrit e tyre. Edhe tani etiketat e identifikimit tė tė vdekurve dhe tė plagosurve janė printuar nga Uilliam C. Ballantyne and Co e Uashingtonit.
Edhe sot e kėsaj dite, tė dhėnat e pėrhapura tė historisė, e paraqesin Ruzveltin si njė burrė, i cili luftoi mė kot pėr ta shmangur luftėn. Plani i Elitės, i njohur prej kohėsh prej Ruzveltit, ishte tė projektonte njė sulm mbi Shtetet e Bashkuara, i cili do ta irritionte shumė opinionin publik e njerėzit do tė pranonin tė shkonin kundėr agresorit dhe si pasojė e kėsaj, Amerika do ti bashkohej konfliktit evropian. Si anėtar i administratės sė Uodrou Uilsonit nė Luftėn e Parė Botėrore, Ruzvelti mund tė ishte mėsuar mė sė miri me manipulimin e opinionit publik me ngjarjet e projektuara. Nė vitin 1939, senatori P. Nye i Dakotės Veriore tregon se ka parė njė seri dokumentesh, vėllimesh, tė quajtura Lufta Tjetėr (The Next Ėar), e cila pėrfshin edhe njė vėllim tė quajtur Propaganda nė Luftėn Tjetėr (Propaganda In The Next Ėar). Ky ėshtė njė dokument tė cilit unė i jam referuar nė kapitujt e mėparshėm. Ai tregon qė amerikanėve u ishte premtuar se Britania do ta njihte vendin e hebrenjve nė Palestinė, me kusht qė amerikanėt tė merrnin pjesė nė Luftėn e Parė Botėrore. Si senator qė ishte, Nye zbuloi se materiali pėrfshinte edhe planin lojė pėr manipulimin e opinionit publik nė pranimin e ndėrhyrjes sė Amerikės nė konfliktin e dytė botėror, qė kėto dokumente - tė shkruara midis kėtyre dy luftėrave - tregonin se ishte duke ardhur. Dokumentet propagandistike, tė cilat ishin krijuar nė Britani, tregonin:
Tė bindėsh ato [Shtetet e Bashkuara] tė marrin anėn tonė, do tė jetė shumė e vėshtirė, kaq e vėshtirė sa nuk besoj tė kėtė sukses. Nevojitet njė kėrcėnim i saktė ndaj Amerikės, pėr mė tepėr njė kėrcėnim qė do tė mund ti ndėrsejė nga shtėpia, me anė tė propagandės, ēdo qytetar, pėrpara se Republika tė marrė pėrsėri armėt nė njė pėrleshje a grindje tė jashtme
Ky pozicion mund tė quhej i lehtė pėr tu arritur, nėse do tė pėrfshihej Japonia [theksimi im] dhe kjo mund ose me sa duket do ta sjellė Amerikėn nė njė situatė tė vėshtirė. Sidoqoftė, kjo do tė ishte njė rrjedhojė e natyrshme dhe e dukshme e propagandės sonė pėr tė realizuar kėtė, tamam si nė Luftėn e Madhe kur triumfuan nė ngatėrrimin e Shteteve tė Bashkuara me Gjermaninė
Fatmirėsisht me Amerikėn, propaganda jonė ėshtė vendosur e sigurt nė sfond. Ne mund tė jemi krejtėsisht tė sinqertė, qė pika jonė kryesore do tė jetė ajo e demokracisė sė vjetėr. Ne, nė mėnyrė tė qartė, duhet tė shpallim besimin tonė nė formėn demokratike tė qeverisė dhe vendimin tonė tė prerė pėr adhurimin drejt... zotave tona tė lashta tė demokracisė sė zakonshme.
Manipulimi rreth Ruzveltit ishte koordinuar nga Bernard Barush dhe nga fronti i Elitės Botėrore, Kėshilli pėr Marrėdhėniet me Jashtė-KMJ( CFR-Council on Foreign Relation). Barushi ishte kryetari i Bordit Industrial tė Luftės, gjatė Luftės sė Parė Botėrore dhe ishte nė krah tė kėshilltarėve, tė cilėt u morėn me negociatat e reparacioneve gjermane nė Versajė. Ai ishte zėri nė veshėt e Ruzveltit, si kundėr ka qenė edhe pėr presidentė tė tjerė. Kėshilli mbi Marrėdhėniet me Jashtė sajoi njė plan pėr tė kundėrvėnė Japoninė deri nė atė shkallė sa ata tė sulmonin Shtetet e Bashkuara. Nė pjesėn e pėrparme tė kėsaj qėndronte sekretari i Ruzveltit pėr Luftėn, Henri Stimson, njė prej themeluesve tė Kėshillit mbi Marrėdhėniet me Jashtė.
Nė ditarin e tij ai shkruante: Ne po pėrballemi me ēėshtjen delikate tė njė rrethimi diplomatik pėr tu bėrė, kėshtu, tė sigurtė qė Japonia ėshtė vendosur gabim dhe bėri lėvizjen e parė tė keqe haptazi. Lufta e Kėshillit mbi Marrėdhėniet me Jashtė dhe Projekti i Studimeve Paqėsore (Peace Studies Project) i dėrguan njė memorandium Ruzveltit, duke i sugjeruar ndihmėn qė do duhej ti jepej Kinės nė kohėn kur ajo ishte nė konflikt me Japoninė dhe tė bllokoheshin pronat japoneze nė Shtetet e Bashkuara, ndaj u imponua njė embargo tregtare dhe Japonia u refuzua pėr tė hyrė nė Kanalin e Panamasė. Mund tju rekomandoj njė libėr fantastik tė quajtur Pearl Harbor, The Story or The Secret Ėar (Perl Harbor, Historia e Luftės sė Fshehtė), nga Xhorxh Morgenstern, i cili pėrcakton deri nė hollėsi se si japonezėt ishin nxitur e shtyrė nė sulmin e Perl Harborit nė Hauai, mė 7 dhjetor tė vitit 1941. Katėr vjet pėrpara tė sulmit, administrata e Ruzveltit kishte kapur dhe deshifruar mesazhet sekrete japoneze.
Ata e dinin se Japonia kishte ndėr mend tė alarmonte qendrat e tyre diplomatike rreth botės, pėr njė vendim pėr tė shkuar nė luftė nėpėrmjet njė raporti tė parashikimit tė rremė tė motit, nėpėrmjet pėrdorimit tė pėrditshėm gjuhėsor japonez tė emisionit tė lajmeve me valė tė shkurta. Parashikimi i shi me erė nė lindje, tregonte luftėn me Shtetet e Bashkuara, erė e kthjellėt nė perėndim do tė thoshte njė vendim i marrė pėr tė shkuar nė luftė me Britaninė dhe anglezėt dhe kolonitė holandeze nė Lindje, ndėrsa kohė e vrenjtur me erė nė veri, do tė thoshte luftė me Rusinė.
Ashtu siē dhe u dėgjua nė njė seancė hetimi kongresional tė vitit 1945, mesazhet tregonin njė vendim pėr tė shkuar nė luftė me Shtetet e Bashkuara dhe Britaninė, megjithėse jo me Rusinė, mesazhe tė cilat u kapėn dhe u deshifruan mė 3 dhjetor tė vitit 1941, katėr ditė pėrpara Perl Harborit. Kėto mesazhe mė pas humbėn nė dosjet e Marinės. Disa mesazhe tė tjera tė deshifruara i dhanė Ruzveltit njoftime paraprake tė sulmit nė Perl Harbor, por kjo nuk iu ishte treguar njerėzve. Mė 27 janar tė vitit 1941, ambasadori i Shteteve tė Bashkuara nė Tokio, Josef Greu (Joseph Greė), i shkroi Ruzveltit pėr ti thėnė se nė ngjarjet e luftės, Perl Harbori do tė ishte shėnjestra e parė. Nė tėrėsi, Ruzvelti kishte informacion nga tetė burime qė tregonin njė sulm tė mundshėm. Sulmi do tė ndodhte thjesht pėr tė manipuluar opinionin publik amerikan nė arritjen e marrėveshjes pėr tė shkuar nė njė tjetėr luftė, e cila kishte kohė qė ishte planifikuar. Asnjė nuk ishte nė kėtė mes mė i mashtruar se sa Japonia.
Ata u mashtruan nė sulmimin e Shteteve tė Bashkuara, nga tė dyja palėt, nga amerikanėt dhe nga gjermanėt. Ministri i Jashtėm i Gjermanisė, Joakim Von Ribentrop, po u bėnte presion japonezėve qė ti sulmonin Shtetet e Bashkuara. Mė 6 dhjetor, Hitleri e pėrcaktoi vendimin japonez, prej shfaqjes sė faktit se forcat gjermane ishin duke hyrė nė Moskė. Mė 8 dhjetor, njė ditė pas Perl Harborit, gjermanėt duhej tė zmbrapseshin nga fronti i Rusisė. Tre mijė njerėz u vranė nė Perl Harbor, tė cilat ishin viktimat e fundit nė planin e Elitės qė kontrollonte botėn, por pjesa mė e madhe e ajkės sė Flotės sė Shteteve tė Bashkuara ishin jashtė portit nė atė kohė. U ēuditėt? Njė ditė pas Perl Harborit, Allen Dulles u caktua nė stafin e Zyrės sė Koordinatorit tė Informacionit, qė mė vonė u kthye nė Zyra e Shėrbimeve Strategjike - ZSHS (OSS- Office of Strategic Services) dhe mė pas nė CIA.
Plani funksionoi shkėlqyeshėm, ashtu si dhe opinioni publik reagoi saktėsisht nė mėnyrėn e kėrkuar. Amerika ishte nė njė tjetėr luftė nė Evropė dhe djemtė tanė, tė cilėt nuk do tė dėrgoheshin nė Evropė (duke iu referuar Ruzveltit) ishin tani nė rrugėn e tyre, disa prej tyre duke vdekur. Reagimi i Ēurēillit pėr lajmet ishte: Kjo ėshtė ajo qė unė kisha ėndėrruar, drejtuar dhe pėr tė cilėn kisha punuar dhe tani kjo ėshtė miratuar. Ai mund tė kishte shtuar: Dhe unė gjithmonė e kam ditur se kjo do tė ndodhte. Tryeza e Rrumbullakėt-Instituti Mbretėror i Ēėshtjeve Ndėrkombėtare u vendos nė mėnyrė tė pėrsosur tė koordinonte manipulimin nė Shtetet e Bashkuara. Lord Lothiani, i cili kreu fushatė pėr paqėtimin e Hitlerit dhe mė pas kėrkesėn pėr luftė, u emėrua ambasador i Anglisė nė Shtetet e Bashkuara. Kur ai vdiq nė dhjetor tė vitit 1940, u zėvendėsua nė Uashington nga njė tjetėr anėtar elitė i Tryezės sė Rrumbullakėt/RIIA, Lord Halifaksi (Kom 300). Ky burrė, nėse ju kujtohet, ishte po i njėjti njeri qė sugjeroi njė marrėveshje me Hitlerin, kur ata u takuan nė vitin 1938.
Pėrveē Ambasadės Angleze nė Uashington, Tryeza e Rrumbullakėt kishte nėn kontroll anėtarėt e Departamentit tė Kėrkimeve dhe Zbulimeve nė Zyrėn e Jashtme tė Anglisė, Ministrinė e Informacionit dhe tė gjitha agjencitė e tjera tė pėrfshira nė mobilizimin dhe riorganizimin ekonomik. E njėjta situatė ekzistonte edhe nė Shtetet e Bashkuara. Ndikimi i Kėshillit mbi Marrėdhėniet me Jashtė mbi Ruzveltin, e cila me anėtarėsinė e saj nė gjithė qeverinė, bankingun, tregtinė, median dhe ushtrinė, nuk mund tė mos vlerėsohej. Dhėndri i Ruzveltit, Kurtis Dall, citohet nė librin e Xhim Keithit, Casebook on Alternative :
Pėr njė kohė tė gjatė mu duk se [Ruzvelti] zhvilloi disa mendime dhe ide, tė cilat dukeshin tė drejta pėr pėrfitimet e kėtij vendi, Shteteve tė Bashkuara tė Amerikės. Por ai nuk e bėri. Shumica e kėtyre mendimeve, siē mund tė thuhet municioni i tij politik, ishte i strukturuar paraprakisht nė mėnyrė tė kujdesshme nga Kėshilli mbi Marrėdhėniet me Jashtė/One Ėorld Money Group (Grupi pėr njė Monedhė Botėrore).. Nė mėnyrė tė shkėlqyer, me njė shije tė mrekullueshme, si njė pjesė e pėrsosur e artilerisė, ai shpėrtheu atė municion tė pėrgatitur, nė mes tė njė qėllimi qė nuk dyshohej prej popullit amerikan - dhe kėshtu morrėn frytet si dhe ruajtėn mbėshtetjen e tij ndėrkombėtare politike. (f. 25).
Dall gjithashtu tregoi se Ruzvelti injoroi njė ofertė gjermane tė njė dorėzimi tė nderuar nė pranverė tė vitit 1943. Ky propozim iu bė komandantit Xhorxh Earle, atashe ushtarak personal i Ruzveltit nė Stamboll, nga admirali Ėilhem Canaris, kreu i shėrbimeve sekrete tė Gjermanisė dhe mė vonė u pėrsėrit nga Fritz Von Papen, ambasadori gjerman. Tė gjitha mesazhet, tė cilat Earli i a dėrgoi Ruzveltit, ku ishte detajuar nė mėnyrėn mė tė mirė propozimi i dorėzuesit, u injoruan plotėsisht. Manipulatorėt dėshironin qė lufta tė vazhdonte derisa botės ti ndryshohej imazhi i saj.
Simbolikisht, shtėpia e madhe e Ruzveltit (nė East 65 Street nė Neė York) ishte fqinje me zyrat qendrore tė Kėshillit mbi Marrėdhėniet me Jashtė! Ndėrkohė qė ferri ishte vizatuar nė kėtė planet pėr herė tė dytė nė njėzet e pesė vjet, Elita ishte nė kėtė rrugė. Ashtu si dhe nė Luftėn e Parė, ideja ishte qė tė arrinin paqen njėherė e mirė kur lufta tė mbaronte dhe ta linin botėn nė fund tė luftės nė njė gjendje pėr ta kontrolluar me sa mė shumė efektivitet. Hitleri nuk e pushtoi Britaninė atėherė kur ajo ishte gati pėr ta marrė (pas zbythjes sė Dunkirk-ut nė vitin 1940) sepse, jam plotėsisht i bindur, ata tė cilėt po e kontrollonin, nuk dėshironin qė kjo gjė tė ndodhte. Dhe si u bė e qartė pas luftės, komandanti mė i lartė pėrkrahės, gjenerali Eizenhauer (Eisenhoėer), u ndalua nga Ruzvelti (Elita Botėrore) pėr tė lėvizur nėpėr Gjermani, kur gjermanėt ishin teptisur, kėshtu qė Perandoria e Bashkimit Sovjetik do tė zgjerohej deri nė Berlin, duke krijuar nė kėtė mėnyrė Luftėn e Ftohtė.
Eizenhaueri ishte mik i ngushtė me Rokfelerin dhe Bernard Barushin. Falė tyre, progresi i tij nėpėr poste ishte pėrshpejtuar mahnitshėm. Pas luftės ai u bė president i Shteteve tė Bashkuara. Mė 9 prill tė vitit 1951, gazeta Life raportoi se Eizenhaueri kishte radiotelegrafuar Stalinin nėpėrmjet misionit ushtarak tė Shteteve tė Bashkuara nė Moskė, nė detajim tė planit tė tij pėr tė ndaluar nė lumin Elbė dhe lejoi kėshtu rusėt qė tė merrnin Berlinin. Mesazhi u shkrua nga kėshilltari i tij politik, Xhon Ėheeler Bennet i Institutit Mbretėror tė Marrėdhėnieve Ndėrkombėtare, u morr nga Ė. Averell Harriman dhe mė pas iu kalua Stalinit. Perdja e Hekurt dhe Muri i Berlinit ishin krijime tė Elitės, sipas parimit klasik pėrēa dhe sundo si dhe manipulo pėrmes frikės. Lufta Botėrore, si njė formė e kontrollit, do tė zėvendėsohej, mė nė fund, pas shumė dekadash, nga frika e konfliktit apokaliptik mes Lindjes dhe Perėndimit. Kjo frikė ishte totale nga zbulimet e armės sė re shkatėrruese, bomba atomike. Ajo ishte krijuar nga amerikanėt nėn tė ashtuquajturin Projekti Manhatan, drejtuar nga Robert Openheimer me mbėshtetjen e Elitės, kontrolluar nga Instituti pėr Studime tė Avancuara (Institute for Advanced Study) nė Universitetin e Princetonit (ku vizitor i rregullt ishte edhe Albert Ajnshtajni).
Pas vdekjes sė Ruzveltit, pasardhėsi i tij Heri S. Truman, njė tjetėr Frimason, autorizoi pėrdorimin e kėtyre armėve tė reja, qė tė shkatėrronin qytetet japoneze tė Hiroshimės dhe tė Nagasakit, mė 6 dhe 9 gusht tė vitit 1945. Tetėdhjetė mijė burra, gra dhe fėmijė u vranė vetėm me shpėrthimin nė Hiroshimė. Vetėm Zoti e di se sa kanė vdekur dhe se sa tė tjerė kanė vuajtur nga pasojat radioaktive. Ky veprim mizor grotesk u justifikua nga politikanėt dhe udhėheqėsit ushtarakė si e vetmja rrugė pėr tė mbrojtur jetėn e amerikanėve, qė, sipas tė thėnave, do tė kishin qenė tė shumtė pėr njė pushtim tė autorizuar tė Japonisė. Ne tani dimė njė tjetėr variant. Tani dimė se japonezėt pranuan tė dorėzoheshin pranverėn e kaluar, mbi tė njėjtat kushte, tė cilat ishin pranuar pasi u hodhėn bombat.
Perandori Hirohito e pranoi kėtė nėpėrmjet negociatave tė fshehta me Shtetet e Bashkuara, nė saje tė Vatikanit. Ish ministri i kabinetit britanik, Toni Ben, ka thėnė se ai ka mėsuar se ky ishte rasti kur ai hyri nė qeveri. Koloneli Donn Grand Pre, i dalė nė pension, shkroi nė gazetėn amerikane investiguese, The Spotlight, mė 12 shtator tė vitit 1994, se edhe ai e dinte me siguri se japonezėt duhet tė dorėzoheshin pėrpara Hiroshimės. Ai thotė se nė maj tė vitit 1945 ishte me njė forcė ushtarake duke hequr atė ēfarė kishte mbetur nga ushtria japoneze e Burmės Veriore, ndėrkohė qė njė tjetėr force ushtarake, B-29, po shkatėrronte Tokion me njė seri sulmesh. Dy ditė pas kėtyre sulmeve, nė maj, thotė koloneli, veprimi i Sekretarit tė Shtetit tė ShBA-sė, Josef C. Greė, i rekomandoi presidentit Truman qė tu shtonte kushteve tė tij pėr dorėzimin e japonezėve fjalėt dorėzim nuk do tė thotė eliminimi i dinastisė aktuale (Perandori Hirohito), nėse japonezėt do ta dėshironin ruajtjen e saj. Kėto ishin kushtet qė japonezėt tė dorėzoheshin pas tmerrit qė pėrjetuan nė tre muajt e mėvonshėm. Trumani nė fillim e pėlqeu kėtė gjė, por pasi u konsultua me kėshilltarin e tij, ideja u rrėzua pėr arsye ushtarake. Ishte ēėshtje kohe, thanė kundėrshtarėt. Vendimi i Trumanit do tė kushtonte dhjetėra mijėra jetė, ndoshta qindra mijėra tė tilla. Ēėshtja e kohės lidhej me Konferencėn Potsdam, kur Trumani, Ēurēilli dhe Josef Staini do tė lėshonin njė ultimatum ndaj Japonisė - minus shtesėn e sugjeruar. Ashtu si thotė dhe kolonel Don Grand Pre tani:
Rrjeta psikologjike pas shpėrthimit tė bombave ishte hedhur qė tė krijohej frika mbarėbotėrore e fuqisė sė njė energjie bėrthamore, nė mėnyrė qė vendet tė dorėzonin pavarėsinė e tyre, tė ulnin tė gjitha armėt e forcat e tyre tė armatosura dhe tė falnin kėshtu lirinė e tyre tek qeveria botėrore.
Presidenti Truman u shpreh shkurtimisht nė njė fjalim pėrpara Hiroshimės: Do tė ishte tepėr e lehtė pėr kombet tė vendoseshin nė njė republikė botėrore, ashtu siē ėshtė pėr ne gjallimi nė Republikėn e Shteteve tė Bashkuara. Kjo qasje e njėjtė e tė justifikuarit tė centralizimit tė qeverisė botėrore dhe gjithēkaje tjetėr qė shkon nė drejtim tė saj, mund tė shihet nė deklaratat e Albert Ajnshtajnit, njeriut qė kujtohet pėr gjeninė e tij shkencore deri nė njė nivel tė tillė, saqė edhe sot mund tė dėgjoni tė thuhet pėr njė njeri shumė tė zgjuar, se ai ėshtė si Ajnshtajni. Por pėr tė ka mė shumė se kaq. Ajnshtajni, i cili arriti nė Amerikė nga Gjermania nėpėrmjet Zvicrės, ishte njė mik i ngushtė i Bernard Barushit, financierit dhe lėvizėsit tė telave tė presidentėve si dhe i Lord Viktor Rothsēajlldit, manipulatorit kryesor pėrbrenda Inteligjencės Britanike, tė cilėt do tė mblidhnin informacione atomike pėr programin e armėve bėrthamore sekrete tė Izraelit.
Ajnshtajni punoi pėr zhvillimin drejt krijimit tė bombės atomike dhe Barushi e quajti atė arma absolute. Barushi u vetemėrua nė vitin 1944 si udhėheqės i njė organizate tė cilėn ai e quajti Komisioni i Energjisė Atomike tė Kombeve tė Bashkuara (The United Nations Atomic Energy Commission) - gjashtėmbėdhjetė muaj pėrpara kabinetit tė Shteteve tė Bashkuara, duke pėrfshirė aty, pėr mė tepėr, edhe Zėvendės Presidentin Truman, tė cilėt e dinin qė madje bomba ekzistonte edhe pėrpara takimit tė parė zyrtar tė grupit themelues tė Kombeve tė Bashkuara! Por nė atė kohė Barushi dhe shokėt e tij manipulatorė e dinin, qysh nga Lufta e Parė Botėrore, se ēfarė ishte planifikuar. Kur Trumani do tė bėhej president dhe mėsoi pėr bombėn dhe do tė zyrtarizoheshin Kombet e Bashkuara, ai caktoi Barushin nė krye tė Komisionit tė Energjisė Atomikė tė Kombeve tė Bashkuara. Qė tė dy, Barushi dhe Ajnshtajni kėrkuan tė pėrdornin frikėn prej shkatėrimit atomik pėr tė vendosur njė qeveri botėrore.
Ēfarė ndihme do tė ishte tė pėrtitoje nga njė shembull nė Hiroshima dhe nė Nagasaki pėr tė theksuar kapacitetin e saj shkatėrrues! Ajnshtajni bėri thirrje pėr formimin e njė qeverie botėrore nėn Kombet e Bashkuara, Britaninė dhe Bashkimin Sovjetik, tė cilave u duhej dhėnė sekreti i bombės. Ai shtoi se kėto tri shtete ishin tri fuqitė e vetme me fuqinė mė tė madhe ushtarake dhe ai i nxiti ata qė tia angazhojnė kėtė fuqi (ushtrinė botėrore), qeverisė botėrore. Gjeniu vazhdonte mė tej:
Qeveria botėrore do tė kishte fuqi mbi tė gjitha ēėshtjet ushtarake dhe i nevojitej vetėm njė fuqi e mėtejshme: fuqia pėr tė ndėrhyrė nė vendet ku pakica po shtypte shumicėn qė krijonte njė paqėndrueshmėri qė tė ēonte drejt luftės Duhet tė kishte njė fund pėr konceptin e mosndėrhyrjes, pėr tė pėrfunduar atė rol tė ruajtėsit tė paqes.
Kėto gjimnastika mendore ishin shkruajtur nė faqet e manualit tė personelit tė Elitės dhe kėto tema janė pėrsėritur si papagall nė ditėt e sotme prej atyre qė kėrkojnė ti kthejnė forcat paqeruajtėse tė Kombeve tė Bashkuara nė njė ushtri botėrore, ashtu siē tha Ajnshtajni. Thjesht shikoni vetėm Bosnjėn. Nėn kriterin e Ajnshtajnit, kur pakica shtyp shumicėn, ndėrhyrja e parė nga qeveria botėrore dhe ushtria duhet tė kishte qenė nė Bashkimin Sovjetik, pėr tė cilin ai tha se do tė ishte pjesė e qeverisė botėrore dhe ushtrisė! Por jo, nuk ndodhi kėshtu. Gjeniu pati njė pėrgjigje pėr kėtė:
Ėshtė mė se e vėrtetė se nė Bashkimin Sovjetik vendos pakica, por unė nuk i konsideroj nė vetvehte kushtet e saj tė brendshme si njė kėrcėnim pėr paqen botėrore. Ēdokush duhet tė mbajė parasysh se populli i Rusisė nuk kishte njė edukim tė gjatė politik dhe ndryshimet pėr tė pėrmirėsuar gjendjen e Rusisė duhej tė arriheshin nėpėrmjet pakicės, pėr arsyen se aty nuk kishte njė shumicė tė aftė pėr kėtė.
I deshifruar, ky fjalim i Ajnshtajnit ėshtė duke thėnė se ajo ēka na duhet ėshtė ta pėrdorim frikėn e shkatėrrimit masiv pėr tė vendosur njė qeveri botėrore (Elita), e cila do tė kishte njė ushtri botėrore nė dispozicionin e saj, pėr tė ndėrhyrė kurdoherė qė do tė prekeshin interesat dhe kur mund tė pėrfitohej nga pėrdorimi i forcės. Nė vitin 1946, njė mik i Ajnshtajnit, britaniku Bertrand Russell (Kom 300), tha se kjo ishte e nevojshme pėr tė pėrdorur frikėn e armėve bėrthamore, pėr tė detyruar tė gjitha shtetet qė tė dorėzonin sovranitetin e tyre dhe ti nėnshtroheshin diktaturės sė Kombeve tė Bashkuara. Kjo ishte njė qasje e vendosur nė vitin 1958 nė Konferencėn e Pugėash, atėherė kur ishte pranuar politika e Shkatėrrimit tė Garantuar tė Dyanshėm (Mutual Assured Destruction-MAD).
Kėshilltarėt u pritėn nga Cyrus Eaton, njė biznesmen ortak me Rokfelerin. Nė tė vėrtetė, politika e MAD-it pėrfshinte krijimin e arsenaleve bėrthamore pėr tė dyja anėt, nė njė pikė tė tillė ku secili, tė sulmonte tjetrin do tė thoshte asgjėsim i tė dyja palėve. Frika e kėsaj do tė pėrdorej si njė mjet i mrekullueshėm pėr tė kontrolluar politikėn e qeverisė, shpenzimin pėr forcat e armatosura dhe opinionin publik gjatė Luftės sė Ftohtė, ndėrkohė qė nė krye tė shkallės sė manipulimit ata ishin tė gjithė nė tė njėjtėn anė. Pavel A. Sudoplatov, kreu i Zyrės sė Inteligjencės Sovjetike pėr problemin atomik gjatė Luftės ė Dytė Botėrore, ka pranuar tashmė se Openheimeri kishte furnizuar Bashkimin Sovjetik me tė dhėna rreth bombės, gjatė luftės. Klaus Fuchs, njė fizikan bėrthamor gjerman, punoi me Projektin Manhatan, pasi ai u zhduk nga Gjermania pėr nė Britani nė vitin 1933. Fuchs, mik i afėrt me Lord Viktor Rothsēajlldin (Kom 300), u burgos mė pas pėr 14 vjet, pėr shkak se i kishte dhėnė Rusisė sekretet atomike tė Britanisė dhe ato amerikane. Konferenca Pugėash e pasluftės, e frymėzuar nga Ajnshtajni dhe Bertrand Russell, ishte njė tjetėr mjet, nėpėrmjet tė cilit, tė dhėnat shkencore kaloheshin nga njėra anė nė tjetrėn gjatė tė pretenduarės Lufta e Ftohtė. Ata gjithashtu ndihmuan edhe Viktor Rothsēajlldin pėr tė grumbulluar informacione bėrthamore pėr Izraelin, ashtu siē do ta shohim edhe mė poshtė.
Ėshtė vėshtirė pėr ta besuar menjėherė, por nuk duhet tė kėrkoni shumė larg pėr tė kuptuar se pothuajse ēdo ngjarje e madhe negative e njė rėndėsie botėrore ka qenė pjesė e tė njėjtit plan afatgjatė nga kulti i Syrit qė Sheh Gjithēka, pėr tė marrė pushtetin e planetit nėpėrmjet qeverisė botėrore tė qendėrzuar, bankės qendrore, monedhės dhe ushtrisė. Dhe kjo ėshtė arritur nėpėrmjet programimit tė trurit, mendjes sė njeriut. Nėse do ta ndalonim tė gjithė kėtė, do ti mundėsonim njerėzimit tė shpėrthente jashtė tė gjithė fuqinė e plotė pėr dashuri dhe harmoni, - kjo ėshtė ajo ēka duhet tė bėjmė para sė gjithash. Duhet tė ndalojmė sė menduari bardhezi dhe tė zbutim sistemet e ashpra tė mendimit. Kjo botė nuk ėshtė vetėm bardhezi.
Asgjė nuk ėshtė e tillė. Nėse ju do tė keni njė sistem tė ashpėr besimi, i cili nuk ėshtė i hapur ndaj hollėsive tė pafundme tė jetės, ju do tė mbeteni njė pjesė e marifetit tė manipulatorit. Nė qoftė se dikush ka njė biznes dhe vishet me njė kostum me vija, nuk mund tė themi si pėrfundim se ai ėshtė i keq, pa e dėgjuar se ēfarė ka pėr tė thėnė ky person, pasi nė kėtė rast, mendja juaj nuk ėshtė mė e juaja. E njėjta gjė ndodh edhe me ata, tė cilėt shohin tė pastrehėt ose udhėtarėt dhe menjėherė reagojnė duke thėnė pėrfituesit ose hotelxhinjtė e pensioneve. Ose disa tė tjerė, tė cilėt besojnė se njė racė ėshtė inferiore nė lidhje me racėn tjetėr. Asnjė nuk ka tė drejtė nė gjithēka dhe asnjė nuk ėshtė gabim nė gjithēka.
Pėr shkak tė mendimit tė masės sė popullit britanik pėrpara dhe gjatė Luftės sė Dytė Botėrore i cili ishte kaq i vendosur dhe i pandryshueshėm, u arrit tek ideja e tė mirės kundėr sė keqes, ndėrkohė qė e njėjta forcė ishte mbrapa tė dyja anėve. Kjo gjithashtu bėri tė mundur qė njerėzit, tė cilėt kishin guximin tė ngriheshin dhe tė flisnin kundėr manipulimit, tė burgoseshin pa asnjė akuzė gjatė gjithė luftės. Nėse kundėrshtoni anėn tonė, atėherė do tė jeni mbėshtetės sė anės tjetėr, kjo mėnyrė kalamani tė menduari ėshtė besuar. Ky ėshtė njė tip i tė pamenduarit, qė e lejon manipulimin tė ecė pėrpara. Edhe sot, nėse trajtoni hilenė, mashtrimin botėror dhe ndėrsa pėrmendni tė gjitha emrat e pėrfshira nė tė mund tė rastisė qė tė jetė ndonjė hebre, atėherė ju menjėherė do tė damkoseni dhe do tė quheni antisemit. Disa njerėz e bėjnė kėtė me qėllimin pėr tė zhvlerėsuar studiuesit dhe pėr tė dobėsuar efektet e informacionit tė tyre. Tė tjerėt, tė cilėt unė i quaj Robotėt radikalė, pėrsėritin si papagall kėto slogane, sepse mendjet e tyre janė kaq tė ngurta nė kėtė kohė, saqė ato nuk mund tė pėrballohen me idenė se shumė nga e majta ekstreme, radikalėt, heronjtė, kishin qenė tė kontrolluar nga e njėjta forcė, ndonjėherė pjesė e tė njėjtės forcė qė kontrollon armiqtė e perceptuar tė sė Djathtės ekstreme.
Ishte ky naivitet qė lejoi tė ndodhnin Luftėrat Botėrore. Pėr herė tė dytė nė dyzet e pesė vjet, qė tė dyja, E djathta dhe E majta u manipuluan pėr tė hyrė nė konflikt me pasojėn mė shkatėrruese dhe mė tė llahtarshme qė ishte parė ndonjėherė. Me trishtim mund tė themi se tė njėjtat reagime fėminore vazhdojnė edhe sot e kėsaj dite.
Krijoni Kontakt