Odiseja E Nje Dedektivi

[Darius]

XI HUMOR VRASTAR


―Shtypës të dhjamosur, mos i përbuzni të shtypurit e dobësuar !
Zh. Zhuber


Më 10 janar 1983 u ushtrua një kontroll i posaçëm në minierën e Spaçit. Në ekipin e kontrollit merrnin pjesë dy të dërguar të ministrisë së Industri- Minierave, komandanti i kampit të Spaçit i shoqëruar prej një toge gradianësh me shefin e policisë në krye, drejtori i minierës, si edhe drejtori i ndërmarrjes pyjore të rrethit të Pukës. Kryeinxhinieri i minierës dhe asistenti i tij ishin pjesë e eskortës. Dy përfaqësuesit e ministrisë kishin asistuar edhe vitin e kaluar në këtë lloj kontrolli. Vëllimi i madh i punës së kryer i habiti.

— A mund të vizitojmë ndonjë front pune? pyeti njëri prej tyre.

— Sigurisht, iu përgjigj shefi i policisë. – Zef, na pri të shkojmë në ndonjë front pune, ku punojnë të burgosur që nuk janë dënuar rëndë – urdhëroi ai njërin prej policëve të turnit të parë. I ngrefosur nga përmendja e emrit në prani të mysafirëve të shquar, Zefi i priu grupit të kontrollit. Pas disa minutash, ai ndaloi në fund të një galerie vertikale të pajisur me shkallë druri dhe filloi të godiste me gur tubin metalik të ajrimit.

— Pse e bën këtë? e pyeti kureshtar njëri prej të dërguarve të ministrisë. Gardian Zefi nuk e la pa shfrytëzuar rastin të shpaloste njohuritë e tij personale në prezencë të zyrtarëve të rëndësishëm:

— Të burgosurit që punojnë atje lart janë armiq të partisë sonë të dashur. Pavarësisht se ata janë dënuar më lehtë nga të tjerët, armiku mbetet gjithmonë armik. Ne nuk duhet të fillojmë t‘i ngjisim shkallët e furnelit, pa na ardhur prej së larti i njëjti sinjal. Përndryshe ata mund të shkarkojnë kastile mbi ne ndonjë vagon me mineral, duke u justifikuar se nuk dinin gjë që kishte njerëz në ngjitje.

Ndërsa Zefi po shpaloste njohuritë e tij profesionale, prej së larti erdhi sinjali i tubit metalik. Besnikë të rregullores, policët u ngjitën të parët, pastaj delegacioni. Kur të gjithë ndodheshin në krye të furnelit, komandanti i kampit pyeti Zefin:

— Janë larg prej këtej të burgosurit?

— Rreth njëqind metra. Por sa më shumë t‘i afrohemi frontit të punës, aq më tepër do të shtohet pluhuri, mbasi minatori i grupit ka filluar të bëjë birat me martel. Doni t‘i thërras dy të burgosurit e tjerë të paraqiten këtu?

— Ide e mirë, Zef. Ne nuk preferojmë të futemi në një pluhur të dendur. Pas pak, dy të burgosurit u paraqitën tek grupi i vizitorëve.

— Nga je ti? e pyeti komandanti i kampit njërin prej tyre.

— Nga Elbasani.

— Çfarë profesioni ke ushtruar në jetën e lirë?

— Arsimtar.

— Pse je dënuar?

— Agjitacion e propagandë.

— A mund të bëjë një mësues i mirë propagandë kundë qeverisë së popullit të tij?

— Po kur të dënojnë pa bërë gjë?

— Justifikim banal. Çfarë interesi do të kishte partia jonë të dënonte shtetasit e saj të pafajshëm?

— Atë e di ajo vetë.

— Duhet ta kontrollosh mirë gjuhën, përndryshe…

— …do të arrestohesh e do të dënohesh pa dalë prej burgut, kështu si e pësova unë – e deshifroi retiçencën e komandantit të kampit i burgosuri tjetër.

— Me këtë gjuhë të gjatë që paske ti, jam i sigurtë se për agjitacion e propagandë duhet të jesh dënuar, – hamendësoi komandanti duke iu drejtuar të burgosurit tjetër.

— Natyrisht, nuk ka gjë më të lehtë, sesa të dënosh një njeri për fjalë të thëna e të pathëna.

— Çfarë profesioni ke pasur në jetën e lirë?

— Në të ashtuquajturën jetë e lirë kam qenë gazetar.

— Pse e paske ndërruar këtë profesion të bukur me vagonin e Spaçit?

— Kur e vërteta është e burgosur, një gazetar i mirë nuk mund të jetojë në liri.

— Por vjen të gërryej këtu në minierë – e plotësoi komandanti i kampit duke u gajasur.

Të mësuar për të ndjekur shembullin e eprorëve, policët i bënë iso të qeshurës me të madhe të komandantit të kampit. Për inerci, edhe të pranishmit e tjerë iu bashkangjitën korit humoristik. Kur të qeshurat u qetësuan, ish-gazetari i tha:

— Është më mirë të gërryesh në minierë, sesa të bëhesh varrmihës i së vërtetës, ndërkohë që e quan veten zëdhënës i saj.

— Sa vjet burg je dënuar? e vazhdoi dialogun komandanti i kampit.

— Dhjetë – u përgjigj i burgosuri.

— Sa ke bërë?

— Dhjetë.
— Sa të kanë mbetur akoma?

— Dhjetë.

I revoltuar, komandanti ia priti:

— Mos harro, armik, se policët e pranishëm po e konstatojnë sjelljen tënde dhe nuk do dalësh pa gjë. Po të pyes për dënimin, nuk kam qejf të luaj kungulleshkë me ty.

— Kur nuk keni ju qejf për të luajtur, po unë? Janë hetuesit e gjykatësit ata që paguhen për të luajtur me jetën e të tjerëve. Një javë para se të lirohesha pas dënimit të parë dhjetëvjeçar, më arrestuan në burg dhe më dënuan edhe dhjetë vjet të tjerë, të cilët sapo i kam filluar.

— Nga je?

— Nga Tir…

Një eksplozion e ndërpreu papritur dialogun e tyre. Marteli i të burgosurit që bënte birat në ballë të frontit të punës heshti. Të shqetësuar prej këtij fakti, dy të burgosurit pranë delegacionit thirën në një gojë:

— Shoku ynë është në rrezik; duhet të shkojmë ta ndihmojmë.

Pa pritur t‘iu jepte njeri leje, ata u zhdukën në errësirë duke vrapuar.

— Shoku komandant i kampit duhet të zbresim menjëherë, mbasi ne nuk e dimë se çfarë ka ndodhur – propozoi shefi i policëve.

Ekipi i kontrollit doli me hapa të mëdhenj nga miniera.

[Darius]

XII ADRESË E RE


―Kur hidrës i pritej një kokë, menjëherë
në vendin e prerë i dilnin dy të tjera.

Mitologji


Dhjetë ditë pas kontrollit të lartpërmendur, u hap fjala se nga Spaçi do të transferoheshin 100 të burgosur për në një kamp pune të detyruar tjetër, në rrethin e Pukës. Kampi i Ballshit ishte mbyllur përfundimisht. Të burgosurit e këtij kampi ishin shpërndarë në dy kampe të tjerë të rinj për të dënuarit politikë: në atë të Zejmenit (personat e paaftë për punë dhe ata me moshë mbi 50 vjeç) dhe në atë të Qafë-Barit (të aftët për punë në minierë). Mbyllja e kampit të Ballshit krijoi kështu dy kampe të rinj. Para faljes që u bë, në kampin e Qafës së Barit punonin të burgosur ordinerë, të cilët u zëvëndsuan nga ata politikë.

Në listën prej 104 të burgosurish, emri i Sazan Diksit figuronte midis të parëve. Pas dy ditë qëndrimi të paparashikuar në Spaç, për shkak të dëborës së madhe, më 23 janar 1983 të burgosurit e caktuar për transferim hipën duarlidhur në dy Ifa. Ata i kishin lidhur dy e nga dy me zinxhirë të mbërthyer me çelësa, duke i detyruar të ngjisheshin pas njëri-tjetrit në kamionët e mbushura me batanije. Makinat ishin të mbuluara dhe në fund të secilës prej tyre rrinin dy policë dhe dy ushtarë me shkop gome në dorë. Autokolonës i printe një kamion me ushtarë e me një mitraloz të ngrehur mbi kabinën e shoferit, ndërsa në fund të saj vinte përsëri një makinë tjetër me ushtarë të armatosur, me mitraloz mbi kabinë dhe me dy qena ndjekjeje. Ishte një rrugë malore shumë e vështirë, me borë e plot rreziqe. Të mpirë prej të ftohtit dhe ngjeshjes pas njëri-tjetrit, të burgosurit ndiheshin keq.

Pas tri orë udhëtimi, makinat diku ndaluan. Një i burgosur i sëmurë prej prostatit, i cili ndodhej në krah të Diksit, u kërkoi leje policëve të zbriste i lidhur për të urinuar, mbasi nuk rezistonte dot më. Në vend të përgjigjes, njëri nga policët e goditi fort me shkop gome në sup. Kjo e ndihmoi të burgosurin e sëmurë t‘i gjente në çast zgjidhje të sforcuar sikletit të tij fizik. Rreth orës tre pasdite makinat morën kthesën e fundit që të nxirte përballë kampit të Qafë-Barit, i rrethuar prej pishash. Një lumë i vogël me ujë të kthjellët përshkonte anën veriore të rrethimit të kampit. Ndërsa të burgosurit e atyshëm (të ardhur nga Ballshi) i kishin mbyllur në mensën e kampit, me të sapoardhurit u kryen veprimet përkatëse. Qysh atë mbrëmje u bë ndarja e tyre në brigada të sistemuara nëpër dhoma të veçanta, sipas turneve të punës në minierë. Godina e madhe e këtij kampi kishte shërbyer më parë si fjetore për puntorë të lirë, prandaj kushtet e fjetjes aty ishin më të mira se ato në kampin e Spaçit.

Puna filloi të pasnesërmen. Pesë ditët e para shërbenin për t'u njohur me minierën e re dhe quheshin ditët e instruksionit. Vetëm gjatë atyre ditëve nuk kërkohej norma e detyruar.


*


Kushtet e minierës ishin të vështira. Lagështia shumë e lartë e ajrit ua njomte rrobat brënda dy-tri orëve të burgosurve. Një inxhinier gjelogjie i burgosur kishte punuar me një grup specialistësh sovjetikë për studimin e minierës së Qafë-Barit më 1958. Sipas tij, sovjetikët kishin deklaruar se shrytëzimi i asaj miniere bëhej i mundur vetëm në saje të një teknologjie shumë të përparuar. Ministria e Industri–Minierave kishte tentuar tri herë për ta shfrytëzuar atë me punëtorë të lirë, por asnjëherë nuk ia kishin dalë dot ndanë. Më së fundi ishte gjetur zgjidhja: teknologjinë e përparuar e zëvëndësonte më së miri dhuna e prapambetur.

Puna kishte filluar me të burgosur ordinerë. Pas faljes, kishin qenë të burgosurit politikë të kampit të Ballshit që e vazhduan punën atje. Mirëpo vetëm një pjesë e vogël e këtyre të burgosurve kishin qenë në gjendje shëndetësore për punë nëntoke. Por komanda e kampit të Qafë-Barit i kishte futur të gjithë, pa dallim, në minierë. Megjithatë, as dhuna e pafré nuk e kishte bërë dot të pamundurën të mundur. Turni që kishte nxjerrë më shumë mineral kishte arritur me vështirësi shifrën 20 vagona. Për këtë arsye ardhja e të burgosurve nga Spaçi, të cilët kishin punuar edhe më parë në minierë, u prit me shumë interesim nga komanda e kampit të Qafë-Barit. Synimi i saj ishte të plotësoheshin të gjitha defiçitet e krijuara dhe, më tej, të vazhdohej realizimi dhe tejkalimi ritmik i planit. Kërkesat ndaj të burgosurve vinin duke u rritur dhe garancia e ngopjes së kësaj makuterie i besohej vetëm dhunës policore.

[Darius]

XIII NJOHJE

―Rasti është mbret i fatit.

V. Hygo


Ndryshe prej minierës së Spaçit, ajo e Qafë-Barit e kishte brenda planin e pjerrët për ulje–ngritjen e vagonave. Me sistem kundërpeshe, uleshin vagonat me mineral dhe ngjiteshin ata bosh. Në krahun e majtë të planit të pjerrët shquanin hyrjet e galerive horizontale, prej nga dilnin vagonat me mineral dhe hynin ata bosh. Diksin e caktuan me organikë të punonte në planin e pjerrët. Së bashku me një të burgosur tjetër, ata duhej të hiqnin vagonin bosh prej shtratit lëvizës metalik dhe të fusnin në të vagonin me mineral. Kjo punë kërkonte shpejtësi dhe saktësi të madhe veprimesh. Përndryshe, ose do të mbeteshin frontet e punës pa vagona bosh, ose mund krijohej ndonjë avari, deri edhe aksident. Diksi nuk ishte mjaft i shkathët, por këtë mangësi e kompensonte me saktësinë në veprime. Shumë rrallë mund t'i ndodhte ndonjë avari.

Me përjashtim të orës së parë të fillimit të punës, gjithë pjesën tjetër të kohës manovruesit e vagonave e kalonin në lëvizje. Përveç mpirjes së këmbëve nga lodhja, lëvizja e përhrshme kishte edhe të mirën e saj. Lagështia e madhe e minierës të ftohte menjëherë, po të uleshe i djersitur nga puna. Aq më tepër që edhe ajri që thithej ishte i mbingarkuar me avuj uji. Edhe në ato raste, kur gjatë orarit të punës krijoheshin pauza të vogla pushimi, Diksit i ishte bërë zakon të lëvizte nëpër galeri. Ai ulej rrallë dhe për një interval të shkurtër kohe. Puna e manovrimit të vagonave kishte një gjë pozitive: po ta kryeje normalisht detyrën, pa avari, i shpëtoje përplasjes me policinë. Shmangia e provokimeve të policisë përbënte një prioritet të preokupimeve të Diksit dhe për këtë ai sakrifikonte shumë. Edhe në ato raste kur policë të veçantë krijonin marrëdhënie të pazakonta mirësjelljeje me një pjesë të të burgosurve, Diksi nuk e ndryshonte qëndrimin ndaj tyre. Ai nuk dëshironte të shkëmbente qoftë edhe një përshëndetje të thjeshtë me gardianët e robërisë së tij. Policët e kuptonin mirë këtë gjë dhe nuk e falnin kurrsesi, po t'iu dilte sadopak në shteg. Kjo ishte një arësye më tepër që atij i diktonte një disiplinë të rreptë personale, e cila nuk i kishte munguar.


*


Për manovrimin e vagonave në planin e pjerrët punonin katër persona. Diksi me një të burgosur tjetër punonte lart, kurse dy të tjerët punonin në fund të planit të pjerrët. Lart puna ishte pak më e lodhshme, mbasi duheshin kryer shumë ngjitje e zbritje nga njëra galeri horizontale tek tjetra. Një muaj pasi Diksi kishte filluar punë në manovrimin e vagonave, ortaku i tij u kërkoi dy të burgosurve që punonin poshtë ta bënin me radhë punën lart, meqenëse në organikë nuk përcaktohej kush duhej të punonte poshtë e kush lart. Kur u shtrua kjo çështje për diskutim midis katër të burgosurve, për çudinë e të tjerëve, njëri nga ata që punonin poshtë u hodh e tha:

— Unë do të isha gati të punoja gjithmonë lart, në qoftë se për ortak do të kisha Sazanin. E di që puna atje është më e lodhshme, por preferencat do t'i ndajmë përgjysmë: unë i lejoj vetes të zgjedh ortakun, kurse ish-kolegu im ka të drejtë të zgjedhë vendin e punës më pak të lodhshëm. Apo ke kundrshtim ti, Sazan? e pyeti ai duke e shikuar në sy.

— Për mua është njësoj – u përgjigj Diksi. – Në të vërtet unë nuk kam ndonjë preferencë as për ortak e as për vend pune.

Dy të burgosurit e tjerë u habitën me këtë lloj propozimi, aspak të dobishëm për atë që e bëri. Ai zgjidhte vullnetarisht vendin e punës më të lodhshëm dhe një ortak më pak të shkathët prej atij që kishte pasur më parë. Mirëpo interesi e eklipsoi shpejt kureshtjen dhe propozimi u miratua dhe u vu në zbatim qysh atë ditë.


*


Në këtë periudhë Diksi kishte vuajtur pesë vjet burg dhe zor se i kishte mbetur ndonjë gjë e errët në njohjen e rrethanave dhe parashikimin e çdo të papriture nga prapaskenat e kampeve të punës. Këtë ndërrim ortakësh ai e priti thjeshtë, pa i kushtuar aspak rëndësi në dukje, por në vetvete e analizoi thellë. Të burgosurin që bëri propozimin Diksi e kishte në dhomën e fjetjes qysh prej dy muajsh. Ai ishte nga Gjirokastra. E quanin Hamit Meli. Disa cilësi të tij ia kishin tërhequr vëmendjen. Si edhe vetë Diksi, marrëdhëniet e tij me të burgosurit e tjerë Meli i kishte të kufizuara dhe të kontrolluara mirë. Pjesën më të madhe të kohës e kalonte vetëm. Herë pas here shoqërohej me nja dy të burgosur nga rrethi i tij. Kafen dhe duhanin i pinte shumë. Kohët e fundit nuk linte rast pa shfrytëzuar, për t'i ofruar kafe Diksit, ose të lidhte muhabet me të.

Nga ana e tij Diksi, pa e fyer aspak, mundohej që të mos i jepte shkak zgjerimit të mëtejeshëm të marrdhënieve me Melin. Megjithatë, edhe ai e kishte ftuar për kafe atë, por zgjidhte një orë të tillë që të kishin pak kohë të lirë: para se të fillonte leximi i detyruar kolektiv i shtypit, ose ndonjë veprim tjetër i parashikuar prej rregullores së regjimit të brendshëm të kampit. Meli e mbante veten me kujdes; natyrisht brenda kushteve tepër të kufizuara të burgut. Rrobat e trupit i mbante të pastra dhe rruhej rregullisht. Kujdesej për një palë mustaqe të shkurtra, ngjyrë gështenjë, të cilat i shkonin mjaft fytyrës së tij brune me sy të kaltër. Krevatin e rregullonte më mirë se bashkëvuajtësit e tjerë. Ishte i vëmendshëm në bashkëbisedim. Ai e përqendronte shikimin e mprehtë mbi bashkëfolësin, pa ia ndërprerë asnjëherë fjalën. Pjesën më të madhe të kohës së lirë e kalonte duke lexuar. Adhuronte Zhyl Vernin.

Ka disa libra para të cilëve njeriu duhet të përkulet – i kishte thënë ai një ditë Diksit. Ky ia kishte aprovuar mendimin. Kur Diksi gjente rastin të shkëputej prej tij, largohej natyrshëm, pa i lënë shkak për fyerje bashkëvuajtësit jo fort të njohur. Kuptohej që Meli nuk e dëshironte ndarjen, por ai nuk e jepte veten kurrsesi dhe vazhdonte të shëtiste i vetëm. Këtë sedër të atij Diksi e vlerësonte shumë, por në heshtje.


*


Në sjelljen në tërësi të ortakut të ri të punës në kamp, në minierë, me të burgosurit, apo karshi policisë, Diksi dallonte një karakter të fortë, të vendosur dhe rezistent në vështirësi. Meli ishte i pajisur me raport mjekësor, për të mos punuar në minierë. Kishte qenë operuar në stomak dhe vuante nga zemra e veshkat. Ndihma ekonomike nga familja nuk kishte. Mirëpo e pinte shumë duhanin dhe pa kafe nuk bënte dot. Për të mos kompromentuar personalitetin e tij, duke pritur ndihmë prej të tjerëve [gjë që ai si tip nuk do ta pranonte kurrë], Meli kishte zgjedhur rrugën më të vështirë: futjen vullnetarisht në punën e rëndë të minierës. Vetëm ata që e kishin në shpinë barrën e rëndë të punës së detyruar e kuptonin vërtet madhështinë e kësaj sakrifice, për hir të dinjitetit.

Meli kishte qenë i martuar. Kishte një vajzë. Pak para se të binte në burg, e kishte divorcuar gruan. Fill pas divorcit, ai kishte ndihmuar vëllanë e tij për tu arratisur bashkë me një shok. Kufirin e njihte mirë, mbasi i kishte qëlluar të punonte në zona kufitare. Meli vetë kishte planifikuar të arratisej të pasnesërmen e ditës që përcolli vëllanë matanë kufirit. Kjo shtyrje afati kishte ndodhur ngaqë priste të kthehej një shok prej Berati, i cili kishte shkuar atje për ta lënë të shoqen tek prindërit e saj. Kur të vinte ai, do ta kalonin kufirin bashkë. Meqënëse shoku ishte vonuar të kthehej sipas fjalës, Meli ishte detryruar të shkonte vetë në Berat, për ta takuar. Atje e kishin arrestuar. Këto të dhëna Meli ia kishte bërë vetë të njohura Diksit, kur merrnin kafe bashkë. Ato i vërtetonin edhe dy bashkëqytetarë të Melit, të cilët e kishin njohur atë në jetën e lirë. Për më tepër, njëri prej atyre kishte asistuar në seancën e fundit të gjyqit të Melit. Kjo kishte qenë e vetmja seancë e gjyqit të tij që ishte zhvilluar me dyer të hapura. Diksi e kishte njohur para disa vjetësh në kampin e Spaçit njërin prej këtyre bashkëqytetarëve të Melit. Ditën e parë që ai e pa Diksin të rrinte me Melin, i ishte afruar, kur kishte gjetur rastin, dhe i kishte pëshpëritur:

— Hamiti, me të cilin ti rrije qëparë, është djalë i mirë. Unë e kam njohur familjarisht qysh në jetën e lirë, megjithëse ai vetë ka punuar e ka jetuar në Tiranë. Por ... më duket se ka qenë ca kohë oficer sigurimi.

Natyrisht, këtë sinjalizim ai ia bënte me qëllim të mirë Diksit, i cili i ishte përgjigjur duke buzëqeshur:

— E kuptoj ç'do të më thuash; të faleminderit.


*


Në fillim, kur i kishin vendosur në dhomat e fjetjes sipas brigadave të punës, Meli kishte zënë një vënd të mirë pranë dritares, në katin e dytë të krevatave. Kur kishte hyrë në dhomë, Diksi kishte pyetur për kureshtje:

— Kush e zuri këtë vendin tek dritarja?

— Unë – i ishte përgjigjur Meli. – Unë e zura, por nuk kam qejf të jem në kat të dytë me krevat. Prandaj, po të duash, i ndërrojmë bashkë vendet e fjetjes.

— Jo, jo, pyeta kot; të faleminderit. Unë mirë jam edhe këtu – e kishte
mbyllur bisedën Diksi.

Por Meli i kishte shkuar tek krevati dhe, pasi i kishte dhënë një cigare, i kishte thënë:

— Ai vend fjetjeje nuk është i përshtatshëm për mua. E zura vetëm se nuk doja që të shkonte ai spiuni që fle në krye të radhës përballë. Prandaj më bën nder të ma lëshosh këtë vendin tënd këtu pranë derës e në katin e parë të krevatave.

— Po të jetë ashtu, dakord – i ishte përgjigjur Diksi. Dhe në çast i kishin ndërruar vendet e dysheqeve.

Meli ishte inteligjent dhe me eksperiencë në jetë. Këtë e tregonte qartë aftësia e tij për tu orientuar drejt nëpër labirintët e vështirë të jetës së burgut. Do të ishte utopi për një person me një intelekt e përvojë të tillë, që të mendonte se do të gjente shteg në vigjilencën vetëmbrojtëse të Diksit, për ta dëmtuar atë. Aq më tepër që ky i fundit, shpejt a vonë, diçka do të mësonte për të kaluarën e ish-oficerit të Sigurimit nëpërmjet bashkëqytetarëve të tij të burgosur, me të cilët edhe Diksi rrinte nganjëherë. Diksi e ndiente se afrimi i Melit me të ishte një kërkesë shpirtërore e këtij të fundit, motivet e së cilës mbetej t‘i vërtetonte koha. Sa më shumë që po e njihte Melin me kalimin e javëve, aq më tepër Diksi po bindej se qëllimi i afrimit të tij me të nuk frymëzohej nga synime të ulëta keqbërjeje. Por një vlerësim i tillë paraprak nuk bëhej shkak pakujdesie në asnjë rast. Ndarja e egjrës prej grurit nuk ishte aspak e lehtë në një kamp pune të detyruar. Gjithmonë i matur e depërtues në vëzhgimet e tij të posaçme, Diksi hidhte hapa të kujdesshëm drejt konkretizimit të parashikimeve të tij, për qëllimin jo keqdashës të Melit për t'u afruar me të.

[Darius]

XIV DËSHPËRIMI ZBEH KUJDESIN

―Dëshpërimi është më i madhi i gabimeve tona.

Vovënarg


Meli shquhej për një shkathtësi të admirueshme në kryerjen e veprimeve të ndryshme, si në punë edhe në rajonin e banimit. Pavarësisht se në çfarë ore shtrihej për të fjetur, gjumi i dilte gjithmonë para se të bëhej zgjimi i kampit. Kur binte çanga për zgjim, Meli e kishte rregulluar krevatin. Ngaqë vetë Diksi ishte disi i plogët, kjo shkathtësi e spikatur e kryerjes së veprimeve me disiplinë të përhershme nga ana e Melit i bënte përshtypje.
Një ditë, duke u përgatitur në dhomën e zhveshjes për t'u futur në minierë, tek shikonte lëvizjet e shpejta e të sakta të Melit (ky nuk e përsëriste kurrë dy herë të njëjtën lëvizje), Diksi i tha buzagaz:

— Kur të shikoj sesa shprehi të janë bërë zhveshjet dhe veshjet e shpejta, më krijohet përshtypja se ti ke mbaruar ndonjë shkollë ushtarake, Hamit.

— Hamendja jote është e saktë në këtë rast. Është e vërtetë që kam studjuar në shkollë ushtarake dhe ky ka qenë njëri nga elementet e jetës sime, për të cilin kam dashur të të flas posaçërisht - iu përgjigj Meli, duke vendosur një kapele doku në kokë, ndërsa shikimin zhbirues e përqendroi mbi bashkëfolësin. Ata të dy kishin mbetur vetëm në dhomën e zhveshjes, por pikërisht në kohën kur Diksi po përgatitej të vazhdonte bisedën, polici i punës, pasi goditi fort me një bisht kazme derën e dhomës, bërtiti:

— Hajt, shpejt jashtë, se do të mbyllet dera.

Ata dolën të dy. Meli duke rregulluar kasketën e dokut në kokë, ndërsa Diksi duke kopsitur xhaketën, që i ishte këputur copë prapa shpinës.

— E paske me dritare xhaketën – e qesënditi polici, duke përplasur derën pas tyre.

— Po, që ta shikojë edhe kurrizi se nga kush po heq kaq shumë – ia priti Meli duke vazhduar rrugën.

— Ç'ka the ti, kokëqyp? – e pyeti polici, ngaqë nuk arriti ta dëgjonte mirë.

— Fola me shokun tim – ia preu shkurt Meli.

— Kur të flas unë me ty do të flas mirë – ia ktheu polici i skuqur në fytyrë. Meli u ndal; çehreja i ndryshoi.

Diksi i futi krahun dhe, për ta larguar sa më lehtë, i tha me zë të ulët:

— Na mbeti biseda në mes. Eja vazhdojmë rrugën, lere atë.

Meli ndezi një cigare në ecje e sipër dhe të dy kapërcyen portën e hekurt në hyrje të minierës.



*



Meli i dha një cigare Diksit. Ky e ndezi, ndonëse duhanin e pinte pak. Duke thithur cigaren që mos t‘i fikej, Diksi i tha:

— Më i përmbajtur duhet të tregohesh me policët, Hamit. Ata sebep kërkojnë për të na rënë në qafë. Tekefundit për atë paguhen.

— Ashtu është, por nuk mund ta marrësh dot me mend se çfarë alergjie më krijojnë, kur ua dëgjoj zërin. Ata janë të prirur prej natyre t‘i telashojnë të tjerët, t‘i urrejnë pa i njohur fare. Nuk do të isha kurrë i gatshëm që t‘i torturoja ata, siç po na torturojnë ata ne. Amà, nuk do të më dridhej dora t‘i qëroja këto shtazë me uniforma.

— Në teori gjithçka ngjan e thjeshtë – buzëqeshi Diksi.

— E kam provuar edhe në praktikë, Sazan, prandaj flas me këtë siguri – iu kundërpërgjigj i vendosur Meli.

Kjo deklaratë e befasishme dhe krejt e veçantë e ortakut të punës e befasoi Diksin. Ky u step për një çast, me sytë të fiksuar tek Meli. Pastaj, për të thyer heshtjen, i tha me një buzëqeshje paksa të sforcuar:

— Edhe shakatë ushtarakisht i bën ti, Hamit.

— Në atë që thashë nuk ka asgjë për shaka dhe asgjë jashtë realitetit të jetës sime të dikurshme. Përkundrazi, aroma e gjakut nuk i përshtatet aspak humorit – ia ktheu Meli, duke u mbështetur në një kosh vagoni të përmbysur. Momentalisht u vendos një heshtje e thellë. Pastaj Meli rimori fjalën me një zë paksa të ndryshuar:

— Kam dashur të të flas edhe më parë për diçka tepër personale dhe shumë të rëndësishme. Më erdhi mbarë për këtë, kur ti më dhe rast me hamendjen tënde përsa i përket mundësisë së kryerjes së ndonjë shkolle ushtarake nga ana ime. Shpëtimi [kështu quhej njëri prej bashkëqytetarëve të tij që kishte qenë me Diksin në Spaç] ka respekt për ty dhe jam i sigurt që ai të ka thënë se unë kam qënë oficer sigurimi dikur. Ndërsa unë të jam prezantuar si teknik ndërtimi. Nuk të kam gënjyer, por s' ta kam thënë gjithë të vërtetën. Madjé, për motive sigurie, kam heshtur për pjesën më të rëndësishme të saj. Pikërisht për atë që dua të të flas tani.

«Vitet e fundit para arrestimit, unë kam punuar si përgjegjës sektori në hidrocentralin e Fierzës dhe, më pas, në mirëmbajtjen e monumenteve të kulturës në Gjirokastër. Në dokumentacionin e burgut unë njihem si teknik ndërtimi, por gjithë të vërtetën e jetës sime të mëparshme nuk e di as Shpëtimi dhe asnjë tjetër prej bashkëqytetarëve të mi. Me Sigurimin e Shtetit unë kam punuar në Tiranë. Në Gjirokastër shkoja më shumë si mik atëherë. As pjestarët e familjes sime nuk dinin gjë, se cili ishte aktiviteti im i vërtetë. Meli e ndërpreu të folurin dhe flaku bishtin e cigares në një pellg të vogël uji midis shinave ku kalonte elektrovozi. Ata të dy ishin krejt të vetëm pranë galerisë ku fillonte plani i pjerrët. Ishin të veshur me leckat gjithë baltë të minierës dhe prisnin ardhjen e vagonave të parë me mineral prej fronteve të punës. Meqenëse Sazani ishte thjesht dëgjues e vetëm për vetëm me atë që fliste, vendosi t'i krijonte mundësi bashkëfolësit "ta zbraste thesin". Ndërkohë që Meli e kishte fiksuarr shikimin tek bishti i cigares që po plluskonte mbi ujë, Diksi shtoi si pa të keq:

— Megjithatë Shpëtimi e dinte që ti ke qenë një rast tek gjysmë-vëllai i nënës tënde, i cili ndodhet në Turqi qysh në vitet tridhjetë. Dhe me sa më tha ai, nuk ke shkuar si turist atje.

Meli buzëqeshi hidhur. Diksi vazhdoi fjalën:

— Nganjëherë njeriu që nuk ia di rëndësinë një sekreti e trajton atë si bisedë të zakonshme. Në këtë rast faji nuk është i tij.

Shpëtimi i kishte folur Diksit për këtë çështje më tepër nga sa i tha ky Melit.

— Shpëtimi ka hyrë e ka dalë në shtëpi tonë dhe mund të ketë përfituar nga ndonjë pakujdesi e familjes sime – u përgjigj Meli. – Ngaqë ai profesion zgjati me vite për mua, ndokush prej pjesëtarëve të familjes edhe mund ta ketë shprehur pa teklif ndonjë llaf, lidhur me fatkin që unë dilja me shërbim jashtë shtetit. Megjithatë unë doja të të flisja ty për atë pjesë të aktivitetin tim, për të cilën nuk di gjë askush: as ata që kanë pasur lidhje me familjen time e as vetë familja.

— Ajo është një çështje që të përket vetëm ty dhe askujt nuk i bën mirë që ta vësh në dijeni të sekretit tënd – i tha me një ton të vendosur Diksi, duke mos dashur ta shtynte më tej bisedën që po merrte një drejtim delikat.

— Unë dua t'i bëj mirë vetes time – insistoi Meli me një zë ku dalloheshin nuanca dridhjeje. – Ndodhem në rrethana të tilla, të cilat më kanë detyruar këto kohët e fundit ta çoj shpesh mendjen tek Zoti, të cilin nuk e kam besuar. Duke bërë dikë pjesëtar në sekretin tim, do t'i krijoj një frymëmarrje më të lirë vetvetes; kam nevojë për një gjë të tillë, patjetër. Më shtyn një arsye e fortë subjektive. E di që çdo njeri ka të drejtë të rrëqethet nga e kaluara ime, kur unë afrohem për t'i hapur zemrën, ashtu siç do t‘i ndodhte para fantazmës së ndonjë të vdekuri, që do t'i çfaqej për t'i besuar një amanet. Mos e kalo nëpërmend idenë se unë dua të të provokoj, duke të folur për çështjen time delikate. Jo, kurrë, Sazan. Garanci për këtë është fakti që, për ruajtjen e këtij sekreti, unë kam firmosur një deklaratë në hetuesi, mosrespektimin e së cilës e paguaj me kokë.
Prandaj edhe në dosjen time penale nuk përmendet fare kjo pjesë e së kaluarës sime.

— Pikërisht për këtë arsye ti duhet t'i qëndrosh besnik vetvetes, duke mos e ndarë me askënd sekretin tënd. Të kërcënohet gjëja më e shtrenjtë – jeta.

— Nuk është gjithmonë jeta gjëja më e shtrenjtë për njeriun, Sazan. Në rrethana të caktuara, ka të tjera gjëra që shndërrohen në një shumëfish të vlerës së jetës së individit.

Papritmas fishkëllima e elektrovozit, që po hynte në minierë, u kujtoi të dyve vonesën në manovrimin e vagonave. Bashkë me elektrovozin hynin edhe policët me brigadierin e lirë, të cilët patjetër duhej të gjenin vagona të manovruar tek plani i pjerrët. Ata iu përveshën me shpejtësi punës.


*


Mbasi i ulën vagonat me mineral të horizontit të parë dhe po ngjiteshin një galeri më lart, Meli pyeti ortakun e punës:

— Sipas radhës së dhomave, a mos na takon ne të dyve sonte të shërbejmë si posta kapanoni, Sazan?

— Po; më lajmëroi qysh në mëngjes përgjegjësi i fjetores: unë jam postë e dytë, ti je e tretë.

— Do t'i ndërrojmë. Unë do të bëj postë e dytë, ti e tretë. S'ka ndonjë gjë të
keqe kjo punë, besoj.

— Por as ndonjë gjë të mirë, – e plotësoi Diksi, i cili i kishte bezdi këto ndryshime, se mos i krijonin përplasje me policinë.

— E ka një të mirë, të madhe bile. Dua ta përfundojmë diskutimin që na ndërpreu elektrovozi. Nuk e fillova rastësisht atë bisedë dhe as nuk dua ta vazhdoj thjesht për të vrarë kohën. Jo, përkundrazi. Meqënëse unë nuk e kam problem gjumin, do ta marr shërbimin postë e dytë. Kur të ngrihesh ti, si postë e tretë, unë nuk do të shkoj për të fjetur, por do të vazhdojmë bisedën.

— Mirë, atëherë, gjersa e paske vendosur. Veç duhet të bisedojmë vetëm në korridor, se nuk i dihet. Ndonëse normalisht të tjerët duhet të jenë në gjumë në ato orë të pasmesnatës, ka edhe të papritura.

— As që duhet vënë në diskutim kjo.

[Darius]

XV JEHONË E NJË TË KALUARE TË TRISHTUAR

―Kihet besim vetëm tek ata që kanë besim në veten e tyre.

Taleirand



Komanda e kampit të Qafë–Barit kishte vendosur një rregull, sipas të cilit të burgosurit duhej të bënin shërbim nate me radhë, në bazë të dhomave. E thënë me fjalë të tjera, ata duhej të ndihmonin gardianët e tyre! Një forcë e marrosur tallet gjithmonë me të drejtën. Atë javë brigada e Melit dhe e Diksit shkonte në punë turni i parë. Në darkë përgjegjësi i kapanonit i njoftoi ata se kishin radhën e shërbimit të natës: Diksi
posta e dytë, ndërsa Meli posta e tretë. Ky bisedoi me përgjegjësin e kapanonit, i cili pranoi që ata të dy të ndërronin radhën e shërbimit midis tyre. Si postë e parë çdo ditë shërbente vetë përgjegjësi i kapanonit.

Megjithëse Meli e zgjoi gjysmë ore më vonë Diksin, ky nuk e pati të lehtë zgjimin në atë orë. Ortaku i punës e dinte që Diksi e kishte gjumin pikë të dobët. Një natë në minierë, gjatë turnit të tretë, Meli kishte qeshur me të madhe duke dëgjuar Diksin të thoshte me zë të ulët:

«Dreqi ta hajë këtë punë; kur do të ngopem një herë me gjumë?»

Diksi e gjeti kafen gati, si dhe një cigare me filtër – luks i kohës. Ai filloi ta pinte me kënaqësi kafen. Meli nuk ishte vetëm një teljaki kafeje, por edhe një mjeshtër i përgatijes së saj. Ndërsa ai po pinte kafen, Meli filloi të fliste:

— Më është dashur të të hapem nga halli, aspak nga dëshira. Më pak akoma, për të vrarë kohën me diskutimin e një çështjeje, dekonspirimi i së cilës do të më çonte para togës së ekzekutimit. Nuk të kam zgjedhur rastësisht ty për të ta besuar sekretin tim. Përkundrazi, të kam studjuar me shumë vëmendje këta muaj që njihemi bashkë, të cilët, për nga ngarkesat e vuajtjeve dhe të vështirësive të shumëllojshme, barazohen me vite. Nuk ka vend më të përshtatshëm se ky kamp pune i vrazhdë dhe as rrethana më të favorshme se këto që po përjetojmë ne çdo ditë e çdo natë, për të provuar forcën e karakterit, vendosmërinë e njeriut dhe cilësi të tjera të dorës së parë, të cilat karakterizojnë personin e denjë për një sekret të rëndësishëm. Për mua është fat i madh që të njoha. Kam pyetur shumë për ty dhe ato që kam dëgjuar nga persona të ndryshëm kanë qenë pothuajse të njëjta. Duke pasur parasysh çështjen që më preokupon mua, shpresoj se ajo që do të na ndante në jetën e lirë, këtu duhet të na bashkojë.

Meli e ndërpreu për një çast fjalën, u mbush mirë me frymë, thithi fort cigaren, piu një gllënjkë kafe dhe vazhdoi:

— Babai im rridhte prej një shtrese të varfër dhe ka qënë partizan i brigadës së parë. Babai yt, me sa më ke folur ti vetë dhe kushëriri yt që ndodhet këtu, rridhte nga shtresë e mesme, jurist, dhe ka qenë aktivizuar në lëvizjen kombëtariste. Babai im qe plagosur në luftë dhe vdiq si pasojë e një operacioni që i bënë shumë vjet pas luftës, për t'i nxjerrë një cifël predhe nga kafka e kokës. Sipas fjalëve të nënës, ai më shumë duhet të ketë vdekur për shkak të brengave, sesa nga operacioni. Nëna më pat thënë se gjatë viteve të fundit të jetës së tij të shkurtër, babai përsëriste shpesh: «Derdhëm gjak për t'i sjellë një mynxyrë këtij populli. E ç'fitoi ai nga lufta jonë? Vetëm varfëri dhe frikë. Do të kishte qenë më mirë të më kishte lënë të vdekur në vend kjo cifël predhe, sesa të shikoja pasojat dëshpëruese të luftës sonë.»

«Para se të vdiste, babai e kishte lënë amanet që asnjëri prej djemve të tij të mos vazhdonte shkollë ushtarake. Ndofta ngaqë ai vetë kishte qenë oficer gjithë jetën dhe vdiq i zhgënjyer. Fati e solli që pikërsiht unë, më tersi i fëmijëve, të përfundoja në një shkollë speciale ushtarake. Atje përgatiteshin kuadro për shërbimin sekret, organizmi drejtues i të cilit ishte DSJ [ Drejtoria e Sigurimit të Jashtëm ]. Ky ishte një institucion shumë i pushtetshëm. Aktiviteti ynë përqendrohej kryesisht jashtë shtetit. Në gamën e misioneve të DSJsë përfshihej edhe likuidimi fizik i kundërshtarëve aktivë të regjimit të Tiranës, të cilët mund të ishin shqiptarë të arratisur ose detektivë të huaj. Në këto lloj misionesh ne na kishin aktivizuar qysh në moshën 21 vjeçare. «Për të siguruar bindjen tonë të detyruar, para se të fillonim aktivitetin jashtë shtetit DSJ na komunikonte pengjet familjare. Ata ishin dy prej njerëzve më të dashur të rrethit tonë familjar, të cilët do të ekzekutoheshin në mënyrë mafioze prej Sigurimit, në rast dezertimi nga ana jonë. Gjatë karrierës sime, ka pasur tre dezertime prej radhëve të DSJsë.

Në të tre rastet ne na kanë shfaqur sekuenca filmike me aksidente automobilistike të improvizuara prej Sigurimit për zbatimin e dënimit me vdekje të pengjeve, ose me vrasje në forma nga më të ndryshmet. Ata e bënin një gjë të tillë për të na bindur se vdekja e pengjeve tanë ishte e sigurtë, po të dezertonim. Kështuqë, ca në saje të mashtrimit sistematik, ca prej papjekurisë së moshës kur fillonim aktivitetin dhe ca për shkak të rrezikut të pengjeve, DSJ arrinte të na detyronte të bëheshim mish për top, duke u futur në një rrugë pa kthim prapa. Rezultati: një dramë e vërtetë. Ndërsa babai im vdiq i zhgënjyer nga frutet e luftës partizane, unë jetoj i zhgënjer prej fruteve të luftës së ftohtë. Në këtë kamp pune, ku më përplasi regjimi të cilit i shërbeva aq shumë, unë përpiqem ta harroj të kaluarën time, por më kot. Megjithatë e keqja nuk mbaron këtu për mua.

«Edhe në këtë gjendje kaq të dëshpëruar, e ardhmja ime është përsëri e kërcënuar për arsye që unë do të përpiqem të t'i sqaroj. Natyrisht, ti nuk ndryshon dot asgjë nga rrjedha e fatit tim, por rrëfimi im ka një qëllim të dyfishtë. E para, unë jam arrestuar befasisht dhe më duhet të çoj patjetër një amanet të rëndësishëm tek nëna ime, një amanet që do të ma lehtësonte vdekjen, po ta shkarkoja nga shpirti im i rënduar. E dyta, doja që dikush prej bashkëvuajtësve të mi ta dinte se tekniku i ndërtimit Hamit Meli ka qenë detektiv i DSJsë dhe, si i dënuar me kusht, mund të dalë kur të dëshirojë nga burgu, por veç për të rifilluar karrierën e mëparshme. Askujt nuk mund t'i shkojë ndërmend se unë mund të flas për një temë të tillë me një person, babai i të cilit mund ta ketë pasur ndonjëherë emrin në listat e zeza të DSJsë, si person për tu likujduar fizikisht. Për një sy të zakonshëm, kjo do të thotë që unë të ndodhem përballë një rreziku të dyfishtë tek ti. Pikërisht kanosja e këtij rreziku të dyfishtë e zbeh shumë dyshimin, se unë mund të flas me ty për të kaluarën time si detektiv. Ndërkohë qenë vendimtare edhe cilsitë që gjeta në personin tënd për një përçapje të tillë aspak të zakonshme.

Meli nxori cigaren e fundit nga paketa, flaku kutinë bosh nga dritarja, e ndezi cigaren dhe po bëhej gati të fliste përsëri, kur u dëgjua çanga që lajmëronte zgjimin e kampit. Të dy u çuan menjëherë në këmbë, se dëgjuan hapat e policëve të shërbimit të brendshëm që po ngjisnin shkallët. Ata u futën shpejt në dhomën e gjumit.

[Darius]

XVI NËPËR LABIRINTET E NJË ÇËSHTJEJE DELIKATE


―Sekreti midis dy personave është sekret
Zoti; midis treve, është sekret i të gjithëve.

Proverb persian


Qysh prej natës kur i hapi zemrën Diksit, kontaktet me të iu bënë kërkesë shpirtërore e dorës së parë Melit. Ndërkohë Diksi e mirëpriste praninë e Melit, por ai nuk bëhej asnjëherë nismëtar i asaj bisede të gjatë rrëfimtare, rreth së cilës do të vërtitej dialogu midis tyre, sa herë që do të ndodheshin vetëm. Tashmë Meli e kishte kapërcyer pengesën më të vështirë për të: prezantimin e portretit të tij të dikurshëm, me të cilin lidheshin kujtimet më të hidhura të jetës së tij të deriatëhershme. Ai nuk ndiente më asnjë vështirësi të hynte drejtpërdrejt në temën e preferuar, kur ndodhej vetëm me Diksin. Mirëbesimi ndaj atij që ia dëgjonte ofshamat i krijonte Melit një lirshmëri të tillë komunikimi, saqë ai shtjellonte skenat më tronditëse të rinisë së tij të përgjakur. Sa herë fliste për ato ngjarje, ish-detektivit i dukej sikur nxirte gulfa-gulfa vrerin e shpirtit të tij. Këtë lehtësim të përkohshëm e paguante me një çmin jo të vogël. Duke kujtuar të shkuarën tronditëse, ai përjetonte ato situata që ishte përpjekur mjaft t'i harronte, por nuk ia kishte dalë dot ndanë. Tani, duke folur, fytyra i ndizej shpuzë e herë-herë i zverdhej krejt, dhe jo rrallë në cepat e syve të kaltër shfaqeshin bula lotësh.

— Ti je i vetmi njeri me të cilin kam folur për brengat e mia – do t‘i thoshte ai Diksit një natë në minierë.

Këto kriza periodike ishin një kurim i pazëvendësueshëm për ndërgjegjen e tij të pllakosur nga pendesa. Në rrethanat ku gjendej, Meli po shikonte me sytë e tij të vërtetën lakuriq, barbarinë e atij regjimi për forcimin e themeleve të të cilit ai kishte derdhur gjakun e të tjerëve dhe të tijin: gjatë kryerjes së një misioni në Athinë, ai ishte plagosur paksa mbi rrëzën e kofshës së djathtë. Meli po i njihte nga fare pranë se cilët ishin armiqtë e popullit. Ish-detektivi i DSJsë e pohonte vetë se nuk do ta besonte kurrë ekzistencën e një gjendjeje të tillë në burgjet shqiptare, po të mos ishte bërë dëshmitar okular i saj. Më se një herë, ai ishte shprehur:

— Në qoftë se ka pasur ndonjë gjë të domosdoshme për mua në këtë botë, ka qenë pikërisht ky burg.

Një ditë, gjatë punës në minierë, ish-detektivi e thirri Diksin tek një stol dërrase afër daljes së një galerie horizontale pranë planit të pjerrët. Ishte vendi ku ata manovronin vagonat e njërës prej galerive. Atje ai i tregoi një vizatim të gdhendur bukur mbi dërrasën e stolit nga dora e stërvitur e ndonjë të burgosuri ordiner, të cilët kishin punuar më parë në atë minierë. Në të tregohej një zemër njeriu e përshkuar prej një thike. Kjo simbolizonte brengën që përjetonte autori i vizatimit nga ndarja prej ndonjë njeriu të shtrenjtë, sepse poshtë punimit lexohej:

përsëri do të kthehem.

Duke i treguar këtë figurë me gisht, Meli i tha shokut të tij:

— Edhe zemra ime përshkohet prej një thike të tillë akulli. Ajo biseda e orëve të vona sikur filloi të ma shkrinte pak dhe dalëngadalë nisa të mbushem me frymë. Ndihmomë të çlirohem prej saj, sa më shumë të jetë e mundur. Prano vetëm të më dëgjosh, pa u mërzitur. Për ty kjo nuk është ndonjë sakrificë e madhe, kurse për mua është një shërbim i madh.


*


Një natë, ndërsa ata të dy po manovronin vagonat, njëri prej policëve të punës u afrua e u tha me një ton gazmor:

— Shtrëgohuni mirë sonte, se do të dalin mbi 90 vagona mineral.

— Gjynah që nuk u bëkan njëqind – ia ktheu me ironi Meli, duke përthyer qafën e çizmes së grisur.

— Farmak e ke atë gjuhë të shkretë, o mustaqe, por ne njëqind vagona do t'i bëjmë për inatin tënd – ia priti polici duke shtrënguar dhëmbët.

— Do t'i bëjnë thuaj, jo do t'i bëjmë – e korrigjoi Meli.

— Mbylle, mustaqe, se do të ta tregoj mirë gramatikën unë pastaj – iu hakërrua polici i bërë spec.

Diksi i vuri dorën në sup ortakut të punës dhe e shtyu drejt vagonit që duhej manovruar. Atë çast arriti një vagon i mbushur treçerek me mineral, mbi të cilin kishin vendosur një të burgosur të dëmtuar rëndë, që po rënkonte. Një vagon i dalë prej shinave e kishte ngjeshur të burgosurin e dëmtuar për anë të galerisë, duke e shembur keq. Prej dhimbjeve të mëdha, ai shante mbarë e prapë qeverinë që e kishte dënuar me heqje lirie dhe po i merrte jetën në punë të rëndë të detyruar. Polici dëgjonte dhe s'fliste, duke mos ditur çfarë t'i bënte të aksidentuarit. Ai ishte njëri prej punëtorëve më të mirë midis të burgosurve dhe gardianit i vinte më tepër keq që ai nuk do të bëhej më për punë. Ndërkohë puna u ndërpre për shkak avarie në njërën galeri, prej nga dilnin më shumë vagona me mineral. Polici u largua për të shoqëruar dy të burgosurit, që do të nxirnin jashtë të dëmtuarin. Duke përfituar nga rasti, Meli nisi trajtimin e temës qendrore të bisedave të tyre:

— Të kam thënë, Sazan, se jam i dënuar me kusht. Unë lirohem menjëherë prej burgut, në qoftë se pranoj të rikthehem në detyrën e detektivit. Pasi më arrestuan në Berat, më futën në një dhomë të veçantë në DP të Bredshme të atij qyteti. Atje më erdhën dy persona, të cilët m'u paraqitën si përfaqësues të Sigurimit të KQ të partisë. Pa asnjë lloj hyrjeje, ata u futën drejt në temë:

«Para dy ditësh, familja juaj u ngrys me biografinë më të mirë në Gjirokastër dhe u gdhi me biografinë më të keqe. Ishit bijtë e një babai që ka luftuar qysh orët e para me brigadën e parë sulmuese dhe vdiq nga plagët e luftës çlirimtare, siç i kishte hije. Njëri prej vëllezërve të nënës suaj është hero i popullit, ndërsa tjetri dëshmor i luftës për çlirimin e vendit. Po t'iu shtoje këtyre fakteve të admirueshme edhe misionet e realizuara me sukses nga ti kur militoje në DSJ, nuk gjeje dot fjalë për të përshkruar meritat e familjes suaj. Ndërsa sot nuk gjen dot fjalë për të shprehur përmbysjen që ka ndodhur në familjen tuaj:

«Aktualisht ti je vëllai i një të arratisuri, në ndërgjegjen e të cilit ke ndikuar negativisht me sjelljen tënde arrogante dhe përçmuese ndaj realiteti tonë shoqëror. Veç kësaj, tetë udhëtime të tuat me mision jashtë shtetit kanë qenë të kontrolluara nga vëzhgues të posaçëm. Ti je fotografuar në shtete të ndryshme duke biseduar me të arratisur politikë, një krim i rëndë ky që dënohet prej ligjeve në fuqi. Për këto dy arësye të forta e meriton plotësisht arrestimin. Megjithatë partia, duke marrë parasysh edhe të kaluarën tënde si detektivi më rezultativ i shërbimit tonë sekret, s'ka ndërmend të të shtyjë në atë greminë, buzë së cilës ke shkuar me këmbët e tua. Ajo ka vendosur të të japë edhe një herë dorën.

«Duke thënë fjalët e fundit, ai nxori nga çanta dy fotografi dhe, pasi ma tregoi të parën, më pyeti:

— E njeh këtë person?

— Po, iu përgjigja.

«Ishte njëri prej ish-instruktorëve tanë, i arratisur në vitin 1969.

— Po këtë tjetrin? më pyeti, duke më treguar fotografinë e dytë.

— Edhe këtë e njoh – iu përgjigja sërish.

«Ishte një shoku im i profesionit, i arratisur qysh vitin e parë të aktivitetit, më 1971.
«Pastaj ai nxori nga çanta një fije letre të palosur me kujdes dhe ma zgjati duke më
thënë:

— Lexoje me vëmendje dhe duam përgjigje përsa shtrohet në të.

«Hapa letrën dhe lexova:

Hamit Meli të lihet i lirë, me kusht që, pas një periudhe tranzitore dyjavore, të pranojë të rikthtehet në detyrën e tij të detektivit, me këtë mision të posaçëm: Brenda një periudhe katërvjeçare nga dita që do të rifillojë detyrën e detektivit të zbulojë (i ndihmuar edhe nga burimet e tjera informative që disponon shërbimi ynë sekret) dhe të asgjësojë me çdo kusht personat që do t'i rekomandohen. Në rast mospranimi të këtij propozimi, Hamit Meli të mbahet nën arrest dhe t'iu dorëzohet organeve të hetuesisë.

Për Komitetin Qendror të PPSH

Manush Myftiu


«Kur personi që kisha përballë e llogariti se unë e përfundova së lexuari letrën, urdhëroi me një ton të prerë:

— Vendos dhe përgjigju!

— Dua të mendohem – i thashë – Ndërkohë dua të më sillni dhe pak ujë, se kam etje.

— Jo vetëm ujë, por edhe raki, të cilën ti e do aq shumë – shtoi ai.

«Personi tjetër që e shoqëronte nxori nga çanta një shishe 0,5 kg raki rrushi e mandej të dy dolën jashtë, duke më thënë:

— Ne po largohemi, që të mendohesh në qetësi. Pas një ore do të kthehemi të marrim përgjigjen përfundimtare.

«Duke dalë, ata e mbyllën derën me çelës nga jashtë.


*


«Dilema ime ishte e vështirë. Pas gjashtë vjetësh shërbimi si detektiv, DSJ më kishte pezulluar nga detyra. Shkak u bë alkoolizimi im kronik, si pasojë e të cilit m'u dobësua mjaf vetëkontrolli. Villja vrer pa doganë kundër regjimit që i kisha shërbyer, duke përdorur si shkak çdo dukuri të rëndomtë të jetës së përditshme që më ngacmonte nervat. Pas disa paralajmërimesh, më pezulluan pa afat nga puna, në pritje të reagimit tim. Unë e intensifikova më tej përdorimin e alkoolit. Në këtë drejtim ndikoi mjaft edhe mungesa e dëshirës për tu rikthyer në profesionin e mëparshëm. Ndërkohë DSJ më dërgonte sinjale, se do të ishte e gatshme të më riaktivizonte, sapo të jepja shenjat e para të përmirësimit të sjelljes sime. Ndërsa unë bëja të kundërtën. «Për shkak të rrahjes së një polici në hotel Turizmi në Gjirokastër, më dënuan gjashtë muaj burg. Edhe atëherë më propozuan të ma falnin burgun, me kusht që të rifilloja detyrën e detektivit. Preferova vuajtjen e dënimit. Ndihesha shumë i lodhur nga nervat si prej profesionit të dikurshëm, ashtu edhe prej realitetit të zymtë shqiptar. Sikur të kisha arritur të arratisesha siç mendoja, do të isha tërhequr në jetën private, për të harruar gjithçka. Kujtesa ime e fortë më kishte ndihmuar shumë gjatë veprimtarisë si detektiv. Po aq shumë po më shqetësonte ajo pas braktisjes së profesionit, mbasi nuk më linte të harroja.

Harresa është një dukuri e rëndomtë me kosto të lartë: ajo vjen për të prishur punë, kur njeriu nuk e do, dhe e refuzon ftesën e tij, kur njeriu dëshiron të harrojë. «Pas arrestimit në Berat, DSJ përfitoi prej rrethanave për të më vendosur përballë alternativës së vështirë: burg ose rikthim në detyrën e detektivit. Kur dy përfaqësuesit e KQPPSH erdhën në dhomën ku më kishin mbyllur, unë e kisha pirë të shumtën e rakisë. Pa pritur pyetje prej tyre, u ktheva përgjigjen e përgatitur:

— Nuk mund ta pranoj propozimin tuaj.

«Kryesori prej atyre të dyve u prish në fytyrë. Me sa dukej ishte përgatitur shpirtërisht për të kundërtën, mbasi duhej ta kishte marrë si fillim pazari kërkesën time për tu menduar. Pas një heshtjeje të shkurtër, ai pyeti me një ton të vrazhdë:

— Cila është arsyeja e refuzimit?

— Personi i parë ka qenë njëri prej instruktorëve më të përgatitur të shkollës sonë (ai na mësonte përdorimin e thikës). Këtë fakt e dinë mirë të gjithë ata që e kanë njohur nga afër. Kështuqë ai mbetet gjithmonë superior në konsideratën time si ish-nxënës i tij. I dyti ka qenë shoku im i ngushtë. Edhe këtë gjë e dinë ata që i lidhte puna me ne. Megjithëse ka dhjetë vjet që unë nuk e kam parë, po të vihem përballë tij, e di që nuk do të më bëjë dora ta godit, mbasi me të më lidhin shumë kujtime. Përveç kësaj, askush nuk më siguron dot se ata të dy nuk janë aktivizuar me ndonjë shërbim sekret të huaj, i cili aktualisht i ka në mbrojtje.

— Edhe ashtu mund të jetë; prandaj të është lënë në dispozicion një goxha kohë: katër vjet!

— Sidoqoftë, unë e vlerësoj të pamundur realizimin e këtyre dy misioneve nga ana ime. Vazhdoni veprimet tuaja.

— Këtu përfundojnë veprimet tona. Më tej, janë të tjerë ata që do të merren me ty, pasi të largohemi ne. Para se të ndahemi, po të themi edhe këto fjalë: ke për të vuajtur aq shumë, saqë do të na kërkosh por nuk do të na gjesh dot më. Megjithatë nuk po ta mbyllim plotësisht derën edhe kësaj here, me qëllimin e mirë që në horizontin e së ardhmes tënde të afërt të mos shikosh vetëm tela me gjemba. Po të bëjmë të ditur këtë adresë të shkurtër (ajo përbëhej nga katër fjalë dhe një numër). Fiksoje mirë në kujtesë. Qysh prej këtij çasti e deri sa të plotësohen dy vjet, kurdoherë që mund të ndryshosh qëndrim ndaj ofertës sonë, mjafton t'i thuash hetuesit (gjatë proçesit hetimor) të transmetojë në emër tënd fjalën "dakord" në këtë adresë dhe ti menjëherë do të lirohesh, sipas kushteve që lexove në letrën që të paraqitëm. Kur të jesh në kamp, mjafton një copë letër në këtë adresë me të njëjtën fjalë dhe përsëri do të lirohesh, gjithmonë sipas të njëjtave kushte. Mbetsh me shëndet!

«Pas këtij takimi, më kaluan direkt në hetuesi speciale, ku më katandisën të ecja tre muaj këmbadoras. Më shkatërruan veshkën e djathtë, më bënë me sëmundje zemre dhe ma acaruan më tej sistemin e dëmtuar nervor me seanca elektroshoku. Megjithë këto tortura shkatërrimtare për organizmin tim, unë nuk pranova asnjërën prej akuzave që më bënin. Megjithatë ky fakt nuk i pengoi fare të më dënonin me 17 vjet burg. Por kjo nuk ka më aq rëndësi. Njeriu merret me të shkuarën, kur nuk e kërcënon e ardhmja. Pikërisht këtu ―më vret këpuca mua.

«Muajin e ardhshëm, në gusht, plotësohen dy vjet nga afati që më kanë caktuar ata për tu menduar. Refuzimet përfundimentare të këtyre lloj ofertash DSJ i vlerëson si ―dezertim nga detyra shtetërore me rëndësi të posaçme‖ dhe autorët e tyre i gjykon e i dënon në mungesë. Dhe, ç'është më e keqja, vendimet e dënimeve me vdekje të kësaj natyre ekzekutohen në heshtje. Raste të tilla ka pasur edhe kur unë militoja pranë DSJsë. Në rrethanat e mia, një helmin nëpërmjet ushqimit është mënyra më e thjeshtë dhe më e sigurtë për të më hequr qafe.


— Ushqimi këtu gatuhet dhe ndahet prej të burgosurve. Është e pamundur që ata të pranojnë të bashkëpunojnë me të burgosur për veprime sekrete kaq të rëndësishme – e kundërshtoi Diksi idenë e ish-detektivit.

— Ashtu është. Mirëpo kur unë vazhdoja aktivitetin në DSJ, kisha marrë vesh nëpërmjet shokëve të profesionit, se në raste të veçanta Sigurimi fuste në burgun e Burrelit ndonjë agjent të tij si të burgosur. Ai kontrollonte nga brenda situatën e burgut në përgjithësi dhe persona të caktuar, në veçanti. Një agjent i tillë mund të bënte ç'të donte me jetën e të burgosurve realë, pa i shkuar askujt ndërmend se nga i kishte ardhur e keqja. Të njëjtën ndërhyrje ata mund ta bëjnë ku t'ua dojë puna. Këtë problem po e diskutoj me ty jo se mund t'i gjendet zgjidhje, por për të mos qenë i panjohur për ty. Ashtu siç dëshiroja që dikush ta dinte se unë nuk kam qenë vetëm teknik ndërtimi në jetën e lirë, po ashtu dëshiroj që ti ta dish se ndonjë vdekje e befasishme e imja nuk do të jetë pa shkak të jashtëm. Diksit i erdhi keq për pozitën e vështirë të bashkëvuajtësit. Në qoftë se brenda televa me gjemba mbretëronte pasiguria e përgjthshme, për Melin kishte shkaqe suplementare pasigurie, edhe më kërcënuese. Ai asnjëherë dhe në asnjë rrethanë s'mund të ishte i qetë.

«E keqja s'paska fund as brënda kësaj të keqeje njerëzore - burgut», – mendoi Diksi, tek po shikonte bashkëvuajtësin në siklet të shumëfishtë. Me keqardhje të dukshme, ai i tha Melit:

— Më dhimbsesh, Hamit, por veç funksionit të dëshmitarit të heshtur, nuk mund të luaj dot rol tjetër në dobinë tënde. S'kanë thënë kot: «Më mirë një fund i tmerrshëm, sesa një tmerr pa fund.»

Për çduinë e Diksit, Meli i regjur me pusitë e vdekjes mendonte ndryshe:

— Gjendja nuk do të jetë gjithmonë njëlloj, Sazan. Me plotësimin e afatit dyvjeçar, unë do të shpëtoj në ndonjë formë prej tyre: ose do të më heqin qafe, ose do të më hiqen qafe. Cilado që të ndodhë, për mua nuk është e papritur.


*


Javët kalonin e bashkë me to edhe turnet e punës. Herë punonin ditën e flinin natën, herë punonin natën e flinin pjesërisht ditën. Për çudi, me afrimin e gushtit, Meli po tregohej më i kënaqur dhe nganjëherë i thoshte shokut të tij duke qeshur:

— Vapa ikën me gushtin, thotë populli. Në qoftë se vapa e sivjetme nuk do të më marrë me vete, do të përjetojmë bashkë një vjeshtë të freskët, si nga klima natyrore dhe nga ajo njerëzore.

Por koha nuk i vërtetoi parashikimet e tij. Ndonëse pas gushtit po kalonte edhe shtatori, pikërisht atëherë, kur ai mendonte se ―e kishin fshirë nga lista‖, i ndodhi e patritura më e madhe.

[Darius]

XVII NË KURTHIN E PROFESIONIT

―Asgjë nuk ndodh kurrë pa shkak.

Xh. Eduards


Më 29 shtator 1983 Meli dhe Diksi punonin turni i dytë në minierë. Në orën dy pasdite niseshin për në punë. Paradite, pas leximit të detyrueshëm të shtypit, ata kishin shkuar të ngushëllonin një bashkëvuajtës për vdekjen e babait. Pas ngushëllimit, të dy u nisën për në dhomën e fjetjes, për tu shtrirë një copë herë, para se të niseshin për në punë. Melin dikush e thirri dhe mbeti prapa, ndërsa Diksi shkoi e u shtri në dhomë. Pasi hëngrën drekë, u nisën për në punë. Vetëm rrugës për në minierë, Diksi e kuptoi se shoku i tij ishte bërë tym, pavarësisht se përpiqej të mos binte në sy.

Ata shkuan më shpejt se çdo ditë tjetër tek vendi i punës. Mbasi i bëri shenjë Diksit që të mos fliste, ortaku i tij i punës filloi të kontrollonte rreth stolit të drunjtë, në kapakun pa poç qelqi të një feneri dritash të mbërthyer në faqe të galerisë dhe në çdo vend të mjedisit rrotull, ku, sipas mendimit të tij, mund të vendosej ndonjë aparat regjistrimi për zërin. Si u sigurua mirë, ai u ul në stolin e drunjtë, ndezi një cigare, i dha edhe Diksit një (veprim ky që u paraprinte shpesh bisedave të tij serioze ) e mandej filloi të sqaronte:

— Pikërisht tani, kur unë mendoja se gjithçka do të mbulohej gradualisht nga harresa, ndodhi e kundërta. Personi që më thirri kur po shkonim bashkë në dhomën e fjetjes për të pushuar, pasi u afrua, më tha:

— Hamit, a mund të ndez pak cigaren?

«Kur unë i zgjata cigaren që të ndizte të tijën, të cilën e kishte në buzë, ai shpalosi paksa njërën anë të jakës së xhaketës, ku shquante emblema e DSJsë. Pastaj më pyeti i buzëqeshur:

— Si je me shëndet, Shkëmbi?

«Ai po më fliste kështu me pseudonimin që unë kam përdorur gjatë kryerjes së shumicës së misioneve si detektiv. U trondita shumë, por nuk lëviza prej vendit. Pasi ndezi cigaren (natyrisht për të justifikuar thirrjen time), ai vazhdoi pa e fikur buzëqeshjen e shtirë:

— Sot e tutje unë do të shërbej si ndërlidhësi yt sekret me DSJnë. Qendra më ka autorizuar të të njoftoj, se je urgjentisht i thirrur për tu riaktivizuar në detyrën e detektivit. Kaq për sot, vetëm sinjalizimi. Nesër do të bisedojmë gjatë e gjerë dhe do të më japësh përgjigje për ofertën. Ndërkohë dua të të kujtoj se biseda që po zhvillojmë është duke u incizuar.

«Tek vështroja atë fytyrë-maske, tek dëgjoja zërin e tij të më fliste për "riaktivizim", po më bëhej të bërtisja me të madhe dhe të lajmëroja gjithë të burgosurit, se bashkë me ta hante e flinte një oficer sigurimi i maskuar. Ndërkaq e mblodha veten dhe e pyeta:

— A e di ndonjë oficer i komandës se kush je ti në të vërtet?

— Vetëm njëri. Për sot nuk duhet ta zgjasim më. Nesër brigada juaj shkon përsëi mbasdite në punë. Pas leximit kolektiv të shtypit, në orën 11 do të takohemi në dhomën ku fle brigada e ndërtimit. Paradite ata janë në punë dhe dhoma e tyre është bosh. Nesër kam shumë gjëra për të të thënë dhe besoj se do të merremi vesh bashkë. Mirëupafshim nesër në orën 11.

«Ai u largua serbes-serbes, si të ishte ndonjë shok i vjetër burgu. Ndërsa unë mbeta edhe disa çaste pa lëvizur prej vendit. Pastaj, me këmbët që i tërhiqja zvarrë, erdha e u shtriva në dhomë. Ishte ndofta hera e parë që më erdhi aq keq për veten time. Ç'fat i zi! mendoja. Kur unë përpiqesha të të kujtoja sa më rrallë (se ti nuk harroesh dot kurrë, moj e kaluar torturuese!), gjithçka po nis nga e para. Ky paska qenë vërtet një mallëkim.
Kur pushoi së foluri, Meli po merrte frymë me zor.

[Darius]

XVIII BASHKË NË MINIERËN E NXEHTË DHE NË LUFTËN E FTOHTË


―Meqë nuk mbetej rrugë tjetër, ai zgjodhi këtë formë heroizmi: të qëndronte besnik.

M. Burbun


Ngjarja e tronditi Diksin. Papritmas ai e pa veten në qendër të një cikloni, pasojat e të cilit nuk mund të parashikoheshin. Natyrisht, zgjidhja më e qetë e situatës së komplikuar vrullshëm do të ishte pranimi i ofertës së DSJ prej Melit dhe dalja e tij nga burgu. Vetëm kjo mbyllje kapitulli do të shmangte rrezikun që kanoste drejtpërdrejt Melin dhe tërthorazi Diksin. Mirëpo kjo mbetej një e drejtë ekskluzive e Melit: i takonte atij të vendoste për të ardhmen e vet. Diksi mund t‘i bënte vetëm ndonjë sugjerim të kujdesshëm. Përndryshe Meli kishte të drejtë të dyshonte në qëndrimin e Diksit, për të mbajtur të njëjtat marrëdhënie me të edhe pas acarimit të mundshëm të komunikimit të tërthortë të ish-detektivit me DSJnë. Kjo ishte një thikë me dy presa, mbasi distancimin e Diksit prej tij, në rast refuzimi të ofertës së re të DSJsë, Meli kishte të drejtë ta interpretonte edhe si një kërcënim të tërthortë për të ardhmen e tij. Ai mund të mendonte se, në rast rreziku eventual, Diksi do ta përdorte ndoshta sekretin e tij të rëndësishëm si varkë shpëtimi.

Në ato rrethana sa komplekse aq edhe delikate, Diksi ishte i detyruar të merrte një vendim të qartë e të prerë, të cilin duhej t‘ia bënte të ditur pa asnjë rezervë bashkëvuajtësit, që i kishte besuar jetën e tij. Ndërkohë ai e kuptonte mirë se nga anonte balanca e gjykimit të Melit. Në rast se ky do të kishte qenë i prirur për ta pranuar ofertën e DSJsë për rifillimin e detyrës së detektivit, këtë gjë do ta kishte bërë qysh ditën e arrestimit në Berat. Ose gjatë torturave të rënda në kuadër të hetuesisë speciale. Ose gjatë afatit dyvjeçar që i kishin lënë për tu menduar. Tekefundit do ta kishte pranuar edhe tani që DSJ i trokiti në portën e kampit të Qafë–Barit dhe ndërlidhësi i saj priste përgjigje prej tij. Pse do ta vinte në dijeni Diksin për kontaktin me ndërlidhësi sekret në kamp, nëse Meli kishte ndërmend ta pranonte ofertën e fundit të DSJsë? Aktualisht Diksi ndodhej para një alternative të qartë: ose aleat deri në vdekje me Melin që i besoi aq shumë, ose të përgjunjej prej përmasave të rrezikut e ta komplikonte më keq situatën, mbasi ish-detektivi me përvojë kishte të drejtë ta shikonte me dyshim personin, që i kishte besuar sekretin.

Pra, nëse në rastin e parë i rrezikohej vetëm jeta, në rastin e dytë rreziku i jetës nuk pakësohej fare, përkundrazi, veçse do të mbartte edhe thyerjen morale, injorimin. Diksi ishte 36 vjeç dhe qyshse kishte njohur veten ai kishte pranuar të hiqte të zitë e ullirit, për hir të dinjitetit. Mjaft të deklasuar si ai e kishin gjetur fjalën me Sigurimin dhe flirtonin me të për një jetesë të pështirë. Ai vetë kishte pasur gjithmonë neveri prej pazarllëqeve, që e shndërronin personalitetin e njeriut në një leckë wc-je të Sigurimit. Prandaj ai nuk ia lejonte vetes kurrë të manifestonte lëkundjen më të vogël në këto kryqëzime të udhëve të fatit. Aq më tepër që Diksi e kishte tashmë të qartë se agjenti i DSJsë me maskë të burgosuri – ndërlidhësi sekret – i kishte studjuar me imtësi marrëdhëniet e Melit me të burgosurit e tjerë dhe i kishte transmetuar relacione të posaçme qendrës për gjithçka. Pothuajse gjithë kohën e lirë në kamp Meli e Diksi e kalonin së bashku, qysh prej rrëfimit të ish-detektivit. Në rast se Meli, sipas të gjitha gjasave, do ta refuzonte përsëri ofertën e DSJsë dhe Diksi do të shkëputej prej tij, ndërlidhësi do t‘ia transmetonte këtë menjëherë DSJsë. Pse kjo ndarje e papritur midis këtyre dy bashkëvuajtësve, pikërisht në një moment të tillë? Ky do të ishte një tjetër ekspozim ndaj rrezikut.

Nga ana tjetër, a kishte kompensim më të mirë për 36 vjetët e skëterrshëm të jetës së Diksit, i cili e kishte kaluar fëmijërinë në internim dhe po thinjej në burg ku i duhej të vuante edhe nëntë vjet akoma, sesa lufta kundër diktaturës vrastare? Të ndihmonte për ta privuar DSJnë prej detektivit të saj më të mirë, nuk ishte një arritje e vogël për Diksin nga pozicioni i të burgosurit politik.


*

Mbasi i kishte përshkruar detajet sfilitëse të dialogut të tij me ndërlidhësin sekret të DSJsë, Meli e kishte fiksuar shikimin mbi fytyrën e Diksit. Kuptohej që ai po priste me ankth reagimin e bashkëvuajtësit, që e njihte tashmë me hollësi të kaluarën e ish-detektivit. Diksi buzëqeshi para se t‘i përgjigjej:

— As që bëhet fjalë se unë mund të ndryshoj qëndrim ndaj teje, Hamit, prej rrethanave të reja që u krijuan. Ti ma besove sekretin tënd jetik, pa e parashikuar një zhvillim të tillë të ngjarjeve. Unë të falënderoj për këtë dhe të jap fjalën se do të jemi bashkë deri në fund të kësaj furtune që sapo ka nisur. Veç dëshiroj që, sot e tutje, ti ta kontrollosh më mirë veten në koniukturat e reja që do të krijohen në mënyrë të paevitueshme. Qoftë edhe për sedër profesionale, ti nuk duhet t‘iu japësh rast me fjalorin tënd të shthurur spiunëve të burgut, që të përfitojnë prej pakujdesive të tua për të ulur dënimin e tyre duke dëmtuar ty.

— Si çdo njeri, edhe unë kam dobësitë e mia, Sazan. Por situata tashmë ka ndryshar kryekëput; të njëjtën gjë do të bëj edhe unë.

— E ke vendosur përfundimisht për ta refuzuar ofertën e re të DSJsë?

— Profesioni i detektivit më ka mësuar të mos lë asgjë pezull në jetë, mbasi qëndrimet e lëkundura sjellin gjithmonë pasoja të padëshirueshme. Torturat në hetuesinë speciale, mbasi i kisha shërbyer gjashtë vjet në frontet e luftës së heshtur diktaturës, persekutimi që po i bëjnë familjes sime duke i ndërprerë edhe korrespondencën me mua dhe situata e tmerrshme e kampeve të punës, që po i shikoj me sytë e mi, ma kanë forcuar bindjen, se kundërshtimi i rikthimit në detyrën e detektivit është një prej vendimeve më të drejta që kam marrë në jetë. Aq më tepër që unë nuk do të jem më i vetëm në luftën e pabarabartë që na pret. Më fal, miku im, që po të implikoj në një çështje të vështirë, e cila mund të të kushtojë jetën. Ti ke vuajtur shumë dhe më vjen keq që ngjarjet rrodhën kështu. Por edhe e kaluara ime është e dhimbshme. Në këtë situatë kërcënuese le të luftojmë së bashku kundër armikut tonë të përbashkët!

Dy shokët besnikë i shtrënguan dorën njëri-tjetrit.

[Darius]

XIX PËRBALLË NDËRLIDHËSIT SEKRET

―Për të dalë mirë nga një bashkëbisedim duhet admiruar pak, dëgjuar shumë, nuk bën
të pretendosh se je mendjehollë, por ta tregosh atë tek të tjerët me sa të mundesh.

B. Franklin


Të nesërmen Meli hyri në dhomën e caktuar disa minuta më herët. Pas pak atje shkoi ndërlidhësi. Pas përshëndetjes së rastit, Meli i hodhi një sy trupit mesatar, por të lidhur mirë të ―lajmëtarit të furtunës‖ dhe i tha:

— Me shëndet qenke goxha mirë.

— Se ushqehem mirë – u përgjigj tjetri duke qeshur. – Ti e di që dietat i kemi të larta. Apo kujton se mbahem me gjellën e kazanit të kampit?

— Prej sa kohësh je ―i burgosur‖?

— Afërsisht, nëntë vjet.

Ai i zgjati Melit paketën me filtër. Ky nuk e mori cigaren. Ndërlidhësi e ndezi për vete me një çakmak të bukur. I burgosuri ndezi një cigare nga paketa e tij dhe thumboi bashkëbiseduesin:

— Paske çakmak me gaz sot, nuk ke nevojë për ndihmën time të ndezësh cigaren.

— Sot ka nevojë shteti për ndihmën tënde, Hamit. Urdhëro lexoje këtë letër.

Ai i zgjati Melit një rryp të gjatë letre speciale mjaft të hollë, të mbështjellë në formën e një cilindri të vogël. Ish-detektivi e shtjelloi letrën dhe lexoi:

Për interesa të larta shtetërore, ju ofrohet prej DSJsë një detyrë e rangut të parë në kuadrin e një misioni me rëndësi të posaçme, i koduar ―Misioni i Madh‖. Për riaftësimin tuaj fizik e profesional do të merren këto masa:

Do të kuroheni gjashtë deri në tetë muaj në një nga klinikat më të mira të botës. Koha e vuajtjes së hetuesisë dhe burgut do t'ju kompensohen në të holla me dhjetëfishin e rrogës që keni pasur si detektiv i Sigurimit të Jashtëm të Shtetit. Shuma arrin shifrën 740 mijë lekë (të reja) dhe do ti jepet në dorë nënës suaj. Të gjithë të afërmit tuaj (vëllezer e motra familjarisht) do të grupohen në Tiranë, duke u sistemuar në punë të përshtatshme.

Ju do të merrni kontakt me specialistë të aftë, për të rifreskuar dhe riaftësuar reflekset tuaja të mirënjohura profesionale. Në qoftë se do të keni ndonjë kërkesë apo dëshirë, plotësimi i së cilës varet prej nesh, nuk do të na mungojë aspak vullneti që t'jua realizojmë. E njëjta gatishmëri duhet t'ju karakterizojë edhe ju në përgjigje të ofertës sonë.

Mospranimi ju ngarkon me përgjegjësi të rëndë.

Për Komitetin Qendror të PPSH

Nexhmije Hoxha


Kur mbaroi së lexuari letrës, Meli e pyeti ndërlidhësi me një ton habie:

— Ç‘lidhje ka drejtoresha e Institutit të studimeve marksiste–leniniste, që firmos këtë letër, me shërbimin sekret shqiptar?

— Nuk mud t‘i përgjigjem kësaj pyetjeje. Atë do t‘ua përcjell shefave në Tiranë, të cilët mund të më autorizojnë për përgjigjen. Tani hidhi një sy kësaj fotografie. Megjithëse Meli i kishte vënë detyrë vetes që të mos shprehte asnjë lloj ndjenje në bashkëbisedim me ndërlidhësin, pamja e fotografisë e tronditi. Ky sukses i parashikuar bëri që ndërlidhësit t‘i qeshte nuri. Në fotografi paraqitej vëllai i arratisur i Hamitit, Dari Meli, me pranga në duar, dalë para godinës së DSJsë. Megjithëse ishte i prangosur, Dariu qeshte. Kjo tregonte se fotografia ishte përgatitur enkas për ish-detektivin e burgosur. Pas triumfit të çastit, ndërlidhësi e pa të arsyeshme të bënte sqarimet e nevojshme:

— Yt vëlla është vënë në shërbim të DSJsë. Aktualisht nuk ndodhet në Tiranë. Shefat mendojnë se ai po punon mirë. Para se të më kthesh përgjigjen që duhet t‘i transmetoj qendrës lidhur me ofertën e saj, puna e kërkon që ti të mendosh edhe për fatin e mëtejshëm të vëllait më të ri nga ti. Unë kam këtu disa hape të posaçme, të cilat e ngrejnë temperaturën deri në dyzet gradë celsius. Po të pish një prej tyre tani, pas një ore ne do të jemi duke udhëtuar bashkë për në spital, pra, për në DSJ.

— Një veprim i tillë është i pamundur për mua. Unë jam më tepër i sëmurë nga sa mendon qendra. Nuk ka kurim mjekësor që mund të më rikthejë qetësinë nervore dhe reflekset e mia të dikurshme profesionale.

— Kjo është arsyeja e refuzimit të ofertës?

— Të duket e pamjaftueshme?

— E mjaftueshme, natyrisht, por e evitueshme. Për riaftësimin tënd shëndetësor e profesional do të firmosin profesorë të mjekësisë më të zhvilluar bashkëkohore.

— Nuk ka profesor mjekësie që të firmosë sinqerisht për rimëkëmbjen e shëndetit tim të shkatërruar. Veshka ime e djathtë është e dëmtuar dhe unë urinoj gjak shpesh. Sistemin nervor e kam të acaruar tej mase. Krizat e zemrës më janë bërë kronike. Në gjumin e shqetësuar që bëj, unë flas përçart dhe pa dashje dekonspiroj vetveten. Qendra flet përkundruall, pa e njohur nga afër gjendjen time shëndetësore.

— Jo, s‘është ashtu, Hamit, gabohesh. Ndryshe nga ç‘mendon ti, ne kemi kohë që të vëzhgojmë. Unë kam qenë edhe në kampin e Ballshit për gjashtë muaj që ti qëndrove atje. Edhe këtu bashkë kemi ardhur. Po të duash, mund të të them edhe numrin e vagonave që ke manovruar deri sot në planin e pjerrët.

— Një vëzhgim i sipërfaqshëm nuk i konstaton dot anomalitë e mia nervore dhe organike.

— Detyra ime është që të të sqaroj ofertën dhe udhëzimet e qendrës, jo të ushtroj trysni psikologjike mbi ty, Hamit. Përfundimisht ti do të vendosësh vetë për përgjigjen që unë duhet t‘i transmetoj qendrës. Veç duhet të mbash parasysh faktin, se refuzimi kategorik nuk do të kalojë pa pasoja për ty.

— Pasojat mund të jenë edhe më të rënda, në qoftë se paaftësia ime bëhet shkak për dështimin e Misionit të Madh.

— Qendra më ka udhëzuar gjithashtu të të njoftoj, se duhet të pranosh të futesh në ndonjë punë të përshtatshme këtu në kamp. P. sh. të peshosh ushqimet e furnizimit ditor të kuzhinës së kampit. Ky është vend pune pa telashe dhe nuk ke të bësh fare me të burgosurit e shumtë. Kjo mund të ndikojë edhe në përmirësimin e gjendjes tënde shëndetësore.

— Faleminderit për interesimin, por unë nuk dua punë më të mirë nga ajo që po bëj.

— Jo, në minierë ti nuk do të hysh më; ky është vendim i qendrës. Nejse, këtu jemi e do të flasim përsëri bashkë. Ke gjë për të thënë nga ana jote?

— Po. Pavarësisht se ne do të vazhdojmë të jemi të dy në të njëjtin kamp,
dëshiroj të mos më shqetësosh, me përjashtim të rasteve kur do ta rekomandojë qendra diçka të tillë.

— Pse kjo? pyeti i habitur ndërlidhësi, duke ndezur një cigare tjetër.

Meqenëse Meli nuk iu përgjigj fare kësaj pyetjeje, që nuk kishte lidhje me thelbin e çështjes, ndërlidhësi i tha:

— Në rast se nuk ke gjë tjetër për të shtuar, mund të largohesh. Bashkë do të kontaktojmë vetëm me rekomandim të DSJsë.

Duke thënë këto fjalë, ai u shtri mbi dyshekun ku ishte ulur. Meli doli pa e përshëndetur. Duke konstatuar se punët po i merrnin rrokullimën, veshët i gumëzhinin e shikimin nuk e kishte të qartë si gjithmonë.

[Darius]

XX PIKËNISJA E SFIDËS SË MADHE

―Të dish të besosh është një cilësi shumë e rrallë, që tregon një mprehtësi të ngritur mbi nivelin e së përgjithshmes.

P. dë Gondí


Të nesërmen, më 1 tetor 1983, Meli u përjashtua nga puna në minierë sipas organikës së re mujore. Të njëjtën ditë, tetëdhjetë të burgosur të kampit të Spaçit u transferuan në atë të Qafë–Barit. Dy autobuza plot me të burgosur duarlidhur ishin vënë në mes nga dy makina me ushtarë të armatosur, policë e qena ndjekjeje. Ata arritën në kampin e Qafë-Barit rreth orës dy pasdite. Qysh atë ditë u bë shpërndarja e tyre nëpër brigada pune me turne. Shumë prej këtyre të burgosurve kishin qenë me raport mjekësor, të paaftë për punë nëntokësore. Mirëpo numri fillestar i të burgosurve që punonin në minierën e Qafë–Barit ishte zvogëluar dukshëm, ngaqë shumë prej tyre ishin sëmurur si pasojë e kushteve të rënda të minierës.

Në këto rrethana, duke mos pasur rezerva forcash të tjera (arrestimet nga jeta e lirë ishin kufizuar disi) Drejtoria e Kampe-Burgjeve dërgoi në kampin e Spaçit një komision ―mjeko-ligjor‖ të përbërë kryesisht prej hetuesish. Këta konstatuan se shumica e të burgosurve të Spaçit, deri atëherë të pajisur me raport paaftësie për punë nëntokësore, ishin përmirësuar nga ana shëndetësore. Pasi ua hoqën raportet mjekësore, i dërguan në minierën e Qafë-Barit, ku shëndeti i tyre do të merrte goditjen fatale. Ditën tjetër, më 2 tetor, kartelisti i kampit të Qafë-Barit e thirri Melin në zyrë. Duke qenë vetëm për vetëm me ish-detektivin, ai hyri drejt në temë:

— Jam oficer i DSJsë. Kam urdhër të të sistemoj në atë vend pune që do të të pëlqente, prej këtyre që kemi brenda kampit.

— Ju faleminderit, nuk dëshiroj asnjë lloj pune të ofruar me porosi nga lart. Meqenëse keni vendosur të mos më lejoni të hyj më në minierë, të paktën më caktoni të punoj në brigadën e ndëritmit, thjesht si punëtor.

— Pse thjeshtë si punëtor? ia ktheu kartelisti i habitur. – Ti je teknik ndërtimi i diplomaur. Kjo është e regjistruar edhe në kartelën tënde personale; besoj se ti e di këtë.

— Sigurisht që e di, por unë ndihem më mirë punëtor krahu, sesa të merrem me drejtimin e punimeve. Siç e dini, vuaj nga nervat dhe mund të mos sillem si duhet me bashkëvuajtësit e mi.

— Si të duash. Jam gjithashu i autorizuar të të them, se për çdo problem që mund të të lindë, duhet të kërkosh menjëherë takim me mua. Në rast se do të ndërrosh mendje përsa i përket çështjes së punës, unë jam gati që të të sistemoj në çdo kohë atje ku do të dëshirosh.

— Faleminderit, por nuk besoj se do të ndërroj mendje ndonjëherë, – ia ktheu Meli, duke u mëshuar fjalëve të fundit.

Për të zgjidhur problemin e strehimit të të burgosurve që do të vinin prej kampit të Spaçit, mbi tarracën e depove dhe të bibliotekës së kampit të Qafë-Barit u ndërtua urgjentisht një kapanon prej dërrase rreth 25 m i gjatë e 6 m i gjerë. Këtij kapanoni të drunjtë të burgosurit i ngjitën nofkën maune. Me sistemimin e ri të brigadave, pas përjashtimit nga nëntoka Melin e çuan për të fjetur pikërisht në maune. Ai nuk ishte më në njëjtën dhomë me Diksin. Tani Meli takohej me shokun e tij vetëm në oborr, kur ai kthehej nga puna Atë 2 tetor 1983 Sazani punonte turni i parë në minierë. Kur u kthye pasdite në kamp, Meli i doli përpara:

— Me të ngrënë bukë, të pres të vish lart tek sheshi, ku pimë kafenë. Atje do të më gjesh.

Ndryshe nga herët e tjera, Diksi hëngri bukë me të shpejtë dhe shkoi ku e priste shoku. Besnik i rregullit të tij të përhershëm në prag të bisedave serioze, Meli i dha atij një cigare, ia ndezi (vetë e kishte të ndezur) dhe mandej nisi të fliste pak i impresionuar. Në të vërtet ajo ç‘ka i kishte ndodhur do të justifikonte edhe emocione akoma më forta.


*


Në orën nëntë Meli kishte shkuar të pinte kafen e mëngjesit tek një kënd i sheshit sipër kampit, si zakonisht. Ndërsa ai po merrej me përgatitjen e kafesë, njëri prej të burgosurve të ardhur të djeshmen prej Spaçit, i cili qëndronte tek cepi i banjave përkarshi, filloi t‘i bënte një sërë shenjash të pakuptueshme. Meqenëse Meli nuk po kuptonte asgjë, i kishte hequr sytë prej andej dhe ishte përqendruar sërish tek xhezveja.
Pas disa minutash, i njëjti person kishte shkuar e ishte ulur mbi një gur, dy-tri metra tej vendit ku rrinte Meli. Rrotull tyre nuk kishte pasur të burgosur të tjerë. Ndonëse Meli e kishte kuptuar se ardhja e atij të panjohuri aty nuk ishte e rastësishme, ai ishte treguar indiferent në pamje dhe bënte sikur s‘e vinte re praninë e atij. Disa çaste pasi ishte ulur mbi gur, i panjohuri e kishte thyer heshtjen, duke folur me kokën ulur:

— Hamiti që ke qenë je, apo ke ndryshuar?

— Ai që kam qenë jam. Edhe ndonjë ndryshim të mundshëm e kam bërë vetëm për mirë. Po ti kush je?

— Një ish-shoku yt i profesionit, Guri Streto. Më mban mend apo jo?

— Sikur jemi ndarë dje.
— Po fytyrën ma mban mend mirë?

— Sigurisht. Ti ishe djali më i hijshëm i kursit dhe është e lehtë ta mbash mend fytyrën e një shoku të bukur. A ke ndonjë fotografi me vete të shmallohem me Gurin pa maskë?

— Sot jo, por do ta kem parasysh për të ardhmen. Fizikisht të paskan shkrirë fare – kishte ndërruar temë Streto. – Megjithatë lëkura jote u duhet akoma dhe po interesohen posaçërisht për të tani.

— Guri, ndofta përveç ty mund të ketë edhe ndonjë tjetër të DSJsë këtu, për të cilin ti s‘di gjë dhe duke na parë bashkë…

— Mos u shqetëso për këtë çështje, Hamit. Unë e di që këtu ndodhet edhe ndërlidhësi yt me qendrën, përveç ndonjë tjetri. Por mua më kanë caktuar drejtues të veprimeve të këtushme dhe më kanë udhëzuar të të vëzhgoj personalisht nga sa më afër, për të konstatuar gjendjen tënde nervore. E rëndësishme është që të mos dëgjojë askush se çfarë diskutojmë bashkë. Ata flisnin pa e shikuar njëri-tjetrin në sy. Streto bënte sikur lexonte një gazetë të hapur që mbante në dorë, ndërsa Meli pinte kafenë me fytyrë të kthyer anash. Pas një heshtjeje të shkurtër, Streto kishte vazhduar:

— Mund të mos isha nxituar për tu takuar qysh sot me ty, por dëshiroja të të bëja të ditur sa më parë një të vërtetë që më rëndon në ndërgjegje, pavarësisht se nuk jam fajtor për të. Vëllanë tënd të arratisur, Dariun, e kemi sjellë në Shqipëri unë me tre shokë të tjerë. Ti e di mirë, Hamit, se ata që na urdhërojnë kanë në dorë fatin tonë e të familjeve tona. Në këto rrethana detyrohemi të bëjmë edhe diçka që nuk e dëshirojmë. Me ndonjë tjetër do ta kisha më të vështirë që të kuptohesha siç duhet për një problem të tillë, por ti i ke provuar vetë këto gjëra. Rëndësi ka që Dariu tani është shumë mirë me shëdet dhe ka filluar të mësohet me kushtet e reja të jetës e të punës.

— Ku e ―psonisët qafirin?

— Në Stamboll. Në një hotel ku kishte zënë dhomë Dariu, zumë edhe ne. Përgjonim me kujdes çdo lëvizje të tij. Kur ai shkoi të bënte banjë, njëri prej shokëve të mi hyri në dhomën e tij dhe i ndërroi një cigare në paketen që kishte në xhep, me një tjetër të po atij lloji të paisur me bar gjumi. Pas banjës, Dariu doli në qytet. Ne e ndiqnim me vëmendje, sepse nga çasti në çast ai mund të pinte cigaren tonë dhe ngelej në rrugë. Pas rreth dy orësh, ai u kthye përsëri në hotel. Ne gjithmonë pas tij. Në mëngjes pritëm të çohej nga gjumi, por më kot. E kuptuam që cigarja e kishte bërë punën e saj. Pasi kaloi ora tetë e gjysmë, u futëm në dhomën e tij. Ishte endé ―në gjumë‖. Dy prej nesh e morën për krahësh, sikur e kishim ndonjë shok të sëmurë. Në rrugë priste furgoni i posaçëm. Për kureshtje shikuam paketën e tij. I kishin mbetur vetëm dy cigare. Pra, cigaren tonë e kishte pirë ndër të fundit.

«Si e sollëm në Tiranë, e shikoja rrallë; vetëm kur e çonin ose e sillnin prej hetuesisë. Ishte shumë i tronditur e i hutuar, dyllë i verdhë në fytyrë. Kur pranoi të bashkëpunonte me DSJnë, u la i lirë. Atëherë e afruam pranë dhe u përpoqëm ta qetësonim e ta ndihmonim. Tani është mjaft mirë me shëndet e me punë.

— E ku merr vesh ai nga punët tuaja!

— Pse, çfarë mendon ti se i kërkojnë të bëjë Dariut? Ti e kupton që ai mbahet peng për ty. Atje ku punon ka shokë të mirë e është i qetë.

— Le të jetë si të dojë, vetë e ka fajin. Unë e bëra timen, e nxora jashtë shtetit. Nuk diti të përfitonte, i bëftë mirë buka e Tiranës tani. Asgjë nuk më mbetet merak. Edhe ti nuk duhet ta ndiesh veten aspak fajtor për atë që ndodhi. E njoh mirë pozicionin tuaj, se e kam provuar vetë. Veç, harrova të të pyes: kur e keni sjellë në Tiranë?

— Nga fundi i shkurtit.

— Nejse, le të kthehemi në temën e duhur. Kush është tani drejtor i
DSJsë?.

— Dofeni, siç i thonë francezët djalit të madh të mbretit. Por mos mendo se është ai djali me pamje çupline, që ke njohur ti dikur. Ka ndryshuar shumë. E pi duhanin dhe alkoolin më tepër nga unë. Tani e ka kuptuar që pushteti i babait qëndron mbi krime.

— Drejtori i mëparshëm, Mehmet Xhafa, ku gjendet?

— Zoti e di nëse gjendet a s'gjendet më. E gjithë elita drejtuese e DSJsë është e re.

— Po instruktori anglez, që na thoshnin se ishte rob lufte, akoma atje gjendet?

— Jo, edhe ai ka avulluar; pa nam, pa nishan.

— Po shefi i madh që pezulloi mua nga detyra, Kobra, siç e thërrisnim midis nesh, nga bëhet? As televizioni e as shtypi nuk po ia përmendin më emrin.

— Kjo është pyetja më e vështirë për mua. Emri i tij konsiderohet tabu në DSJ, Hamit. Në radhët e shërbimit sekret qarkullon një pëshpëritje, se e kanë arrestuar. Por kjo i ngjan më tepër propagandës që synon të shpërndajë nën zë vetë Sigurimi për çështje të veçanta me qëllim të caktuar. Një ditë në DSJ na shfaqën disa sekuenca filmike të gjoja hetuesisë së Kobrës. Por ne e kemi njohur nga afër për një kohë të gjatë dhe si profesionistë të këtyre punëve nuk gënjehemi dot lehtë.

— Ishte ndonjë sozi e Kobrës?

— Pa dyshim. Nga ana tjetër, thuhej se familja e tij ishte e internuar në Kurbnesh. Unë e kam verifikuar personalisht fallsitetin e këtyre thashethemeve, duke kontrolluar jo vetëm listën e familjeve të internuara në Kurbnesh dhe në qendra të tjera, por i kam kontrolluar edhe në terren ato.

— Si mendon se qëndron e vërteta?

— Çështja Kobra është shumë e turbullt, Hamit. Një pasdite isha duke pritur Dofenin para selisë së Komitetit Qendror të PPSH. Për çudi, vetura e Dofenit ishte e treta ndër tri veturat që ndaluan njëherësh pranë vendit ku po prisja unë. Prej veturës së parë zbriti një person me duar lidhur pas shpine e me kasketë në kokë, të cilin e kishin kapur për krahu dy oficera. Prej veturës së dytë zbritën katër persona, të cilët shoqëruan tre të parët. Dofeni u afrua pranë meje e më pëshpëriti: «I arrestuari është Kobra. Pas pak ai do të ketë një ballafaqim të fortë në selinë e Komitetit Qendror.» Pas këtyre fjalëve të Dofenit e kuptova pse ma kishte fiksuar takimin në atë vend e në atë orë.

— Po gjendja në përgjithësi si është në DSJ?

— Ndërkohë që në mensën e DSJsë shampanja është me bollëk, në pazarin e Tiranës mezi gjendet edhe preshi. Kohët e fundit është bërë një mobilizim i përgjithshëm i detektivëve. Bile janë thirrur edhe kuadro që kishin vite në pension. Po vazhdojnë përgatitje intensive për një mision të veçantë, me sa duket, shumë i rëndësishëm. Misioni i Madh e kanë koduar. Palestrat ushtojnë ditë e natë prej zërave të instruktorëve e të detektivëve.

— Sipas mendimit tuaj, për çfarë misioni bëhet fjalë?

— Vështirë të gjendet me hamendje. Një ditë guxova ta pyesja Dofenin, nëse do të isha edhe unë pjesëtar i atij misioni. Ai m'u përgjigj prerë: «Patjetër, Guri. Këtë herë ne do të aktivizojmë gjithë potencialin tonë për realizimin me sukses të Misionit të Madh. Këtë mision do ta kryesojë Hamit Meli dhe vetëm Hamit Meli»

— Janë mësuar ata t'i bëjnë llogaritë pa hanxhin dhe t'iu dalin sipas kutit të tyre. Por kësaj here nuk besoj se do t'iu eci. Unë jo vetëm që s'do ta kryesoj atë mision, por as nuk do të pranoj kurrë të kthehem përsëri në DSJ. Le të bëjnë ç'të duan.

— Që të vendosësh përfundimisht kështu, duhet të mendosh patjetër edhe kundërmasat e tyre ekstreme. Deri në ç'pikë je përgatitur shpirtërisht për të përballuar trysninë e DSJsë?

— Deri në vdekje. Unë e di që ata nuk kanë asnjë arsye pse të ma kursejnë jetën, ashtu sikundër unë nuk kam asnjë arsye pse të pranoj të rikthehem atje. Ata më sakatuan e më poshtëruan sa mundën në hetuesi, po më marrin shpirtin në burg e po ma çmendin familjen me lloj-lloj makinacionesh të natyrës më cinike. Dhe të gjitha këto, pasi babai im luftoi e vdiq për këtë regjim, ndërsa unë vetë jam përgjakur qysh në moshën njëzet e dy vjeç për interesat e tyre vulgare, duke hequr një të tretën e stomakut për shkak të plagosjes në tokë të huaj. Jo, jo, unë çdo goditje nga ana e tyre do ta mirëpres i vendosur, por ―ledhatimin‖ që duan të më bëjnë e neveris deri në fund, pa mëdyshje.

— Punët e tua ti i di vetë më mirë se kushdo, Hamit, se je i zoti i hallit. Veç dua të të paralajmëroj për diçka: do të të duhet shumë punë, për t'iu shmangur rrezikut të kurtheve, para se çështja të arrijë në një vendim arbitrar nga lart. Do të jesh objekt vëzhgimi i informatorëve të specializuar të DSJsë që do të veprojnë në kamp, ndërkohë që gjithë spiunëve të burgosur, të cilët kanë sadopak lidhje me ty, do t‘iu kërkohet të zhbirojnë gjithçka të mundshme rreth teje. Sidoqoftë vetëm nuk do të jeshë – shtoi Streto, duke e shikuar për herë të parë Melin në sy.

— Normalisht një person në gjendjen time të pashpresë do ta mirëpriste ndihmën e ish-shokëve të armëve – ia ktheu ish-detektivi. – Por unë nuk mund t‘ia lejoj vetes kurrë që të rrezikoj shokët e mi, për të shpëtuar lëkurën time. Të falënderoj përzemërsisht për besimin që po tregon ndaj meje. Jam i kënaqur që do të kemi rast për të biseduar përsëri bashkë.

— Fjalët nuk sjellin zgjidhje situatash, Hamit… As ne nuk ndjehemi të sigurtë në DSJ.

— I mbyturi nuk pyet prej të lagurit, Guri. Por e ndiej për detyrë morale e shpirtërore të të porosit që, në vendimet e tua të ardhshme, të mos ndikohesh fare prej merakut për fatin tim. Kjo do të ishte pa kuptim dhe pa dobi për ty dhe një brengë për mua.

— Të kuptoj mirë, Hamit. Fati yt, i cili mund të ishte edhe i imi, është një arsye më tepër që u bashkangjitet arsyeve të shumta, të cilat po na përmendin nga letargjia. Janë rrethanat e reja që po krijohen në DSJ, të cilat na imponojnë një qëndrim të ri ndaj diktaturës. Përndryshe do të humbasim si sëpata pa bisht, siç thotë populli. Gjithsesi, këtu do të jemi dhe shpresoj se do të kuptohemi e do të sqarohemi edhe më mirë. Tani, mirëupafshim nesër!

Mirëupafshim, Guri!