Ja dhe nje nje kryeveper e Kadarese.
Identiteti evropian i shqiptareve
Ismail Kadare
Sprove
1
Ne shkurt te vitit 2006, kryekomisioneri i Keshillit te Evropes, Baroso,
fluturoi me avion per ne Tirane, per nenshkrimin e Marreveshjes se
Shqiperise se vogel me kontinentin e madh evropian.
Disa vite me pare fjala “marreveshje” e perdorur per Evropen, do te ishte
fatale ne Shqiperi, madje aq fort, saqe do te conte ne burg ose ne pushkatim
cilindo. Per Evropen ishte e pershtatshme vetem nje fjale, ajo e kunderta me
marreveshjen, pra “mosmarreveshja”. Mosmarreveshje e plote, e palodhshme, e
perjetshme.
Ky ishte urdhri numer nje i kohes. Programi i pandryshueshem komunist. Thene
ndryshe: verdikti kunder Shqiperise.
Ne dhjetor te vitit 1990, ky verdikt u shkel me kembe e u thye. Fjalet “e
duam Shqiperine si Evropa”, ishin te parat qe gjemuan ne trajten e nje himni
e nje programi te ri. E bashke me to, disa jave me pas, shtatorja e njeriut
me antievropian qe kishte njohur ky vend, u thye e u zvarrit gjithashtu.
Qe nga ajo kohe Evropa, me sakte Evropa atlantike nuk pushoi se qeni xanxa
kryesore per shqiptaret.
Me 1997, kur per turpin tone, shteti shqiptar ra, ishte Evropa qe na u gjend
ne fatkeqesi. S’na erdhi ashtu sic e kishim pritur: me viza, para dhe, Zoti
e di cfare, por me arme dhe topa, per te na pajtuar me njeri-tjetrin.
Perpara se Evropa me NATO-n te merrnin kete vendim te madh, disa here u
ngrit dyshimi se mos shqiptaret e nderkryer, ashtu te armatosur sic ishin,
te qellonin trupat nderhyrese.
Per fat te mire, kjo nuk ndodhi. Midis marrezise, populli shqiptar e beri se
paku nje gje te mencur. Ne vendin ku mosprekja e kufirit prej cizmes se
ushtarit te huaj, ishte kthyer ne mit, asnje arme, qofte edhe per zakon, nuk
u shkreh kunder ushtrise euroatlantike. Ishte hera e pare qe ne historine
shqiptare ndodhte nje gje e tille. Ajo ishte nje deshmi e madhe: deshmi
prekese, se ate ushtri qe po zbarkonte nga deti dhe nga ajri, shqiptaret e
quajten si te tyren.
Vetvetishem midis kaosit, pa retorike integruese, pa u shtyre prej askujt,
shqiptaret treguan qarte se ndiheshin evropiane. Ata nenshkruan keshtu nje
akt monumental: rigjetjen e Evropes se humbur.
Dy vite me pas, si nje pergjigje e mirekuptimit, ndodhi e pabesueshmja. E
njejta ushtri euroatlantike, me avione, raketa e bombardime, nderhyri per
clirimin e Shqiperise se jashtme, Kosoves.
U duk sikur kontinenti meme, i penduar per harresen e gjate, po kujtohej me
ne fund per popullin e braktisur.
2
Nese marredheniet e Evropes me me trillanin e tre gadishujve te saj jugore,
Ballkanin, mund te thuhej se ishin kunderthenese, ato me shtetin e vogel
shqiptar, e kapercenin cdo perfytyrim.
Perpara se te kujtojme teper shkurt kroniken historike, le te sjellim nder
mend vitet e tranzicionit, ato qe i mbajne mend te gjithe.
Fill pas dehjes se pare per Evropen, madje mu midis dalldisjes per te, nuk u
be e qarte asnjehere se cfare e shtyu qeverine e pare demokratike te bente
nje levizje kunderthenese. Krejt si nje shpend i verber, nje dergate
shqiptare fluturoi me avion per ne Xhedal, fluturim pas te cilit Shqiperia u
gdhi ne Ligen Islamike.
Opozita e majte beri njefare zhurme, kundershtuese, qe u quajt me te drejte
e pasinqerte, ngaqe kur ajo vete erdhi ne pushtet, nuk beri asgje per ta
rishqyrtuar anetaresimin ende te paratifikuar ne Parlament. Kjo u shpjegua
dymenyrash. E para, se opozites, se akuzuar, per shkak te lidereve te saj,
si grekofile, i interesonte nje ngjyrim i tejshquar islamik per t’u
mjegulluar filogreqizmi i saj. E dyta, hotelet e shtrenjta te Dubait, te
shoqeruar, ndoshta, nga dhurata te shtrenjta, ishin mjaft joshese gjithashtu
per te majten.
Kur u duk se, pas kesaj turbullire, njefare konsensusi u arrit midis dy
kraheve kryesore politike, te djathtes dhe te majtes, lidhur me Evropen, kur
u duk se u kapercye disi edhe xhelozia e seciles pale, qe futjen ne Evrope
ta kryente ajo e kurrsesi pala tjeter; shkurt, kur u duk me ne fund se
driteza e shumepritur ne anen tjeter te tunelit po shfaqej, ne vend te
kthjellimit te strategjise politike shqiptare, ca re te zeza e mbuluan
horizontin.
Ishin ca hamendje perhere e me shqetesuese, ca si medyshje kinse filozofike,
kinse hamletiane: jemi apo s’jemi evropiane. Te jemi a te mos jemi te tille.
Eshte Shqiperia Evrope, a s’eshte Evrope. Eshte Lindje a Perendim. Eshte me
shume Perendim se Lindje. Eshte me shume myslimane se e krishtere. Eshte
edhe ashtu edhe keshtu. S’eshte as ashtu, as keshtu etj., etj.
U duken si percartje komike ne fillim. Nderkaq, hamendjet e hamletizmat sa
vente shtoheshin. Le ta themi me mire haptas ate qe kemi fshehur. Perse te
hiqemi ata qe s’jemi? Perse, hiqemi si evropiane, kur dihet qe s’jemi te
tille? Shkurt, perse te na vije turp nga identiteti yne joevropian?
Sa me shume qe nenshkrimi i marreveshjes se Shqiperise shteterore me Evropen
afrohej, aq me fort ndiheshin murmurimat. Sa me shume qe afrohej caktimi i
statusit te Kosoves, me fjale te tjera, besimi i Evropes e i Amerikes se
Kosova mund te hynte si shtet i pavarur ne familjen kontinentale, aq me
kembengulese behej krrokama se shqiptaret ishin si mish i huaj, pra i
padashur, per Evropen.
S’ishte mbushur as java e fillimit te bisedimeve te Vjenes per statusin e
Kosoves, e s’kishin kaluar vec disa ore qe avioni i kryekomisionerit
evropian Baroso, ishte ulur ne aeroportin e Tiranes, kur murmurimat disi
kaotike u shtuan. Ato u shfaqen madje edhe atje ku priteshin me pak, si per
shembull, ne ndonje deklarim te akademikut nga Kosova, Rexhep Qosja. Thelbi
i shkrimit te tij “Identiteti kombetar dhe vetedija fetare”, eshte perpjekje
per te treguar se shqiptaret vetem pergjysme i perkasin qyteterimit evropian
Sipas Qosjes shqiptaret s’kane pse te shtiren si evropiane, ngaqe ata “i
takojne qyteterimit islamik hic me pak se qyteterimit te krishtere”.
I turbullt, i ceket dhe i pasakte, akademiku bie ne kundershtim me veten dhe
shkrimet e tij te meparshme ku ai me te drejte, ka qene ithtar i vendosur i
tezes se atdheu eshte nje, e fete jane tri, pra, nuk jane fete ato qe
kushtezojne identitetin por tjeter gje. E megjithate, kur vjen puna per te
vertetuar evropianizmin e munguar shqiptar, Qosja perdor pikerisht fjalet
“islamik” dhe “i krishtere” thua se nje shqiptar i krishtere mund te jete
evropian, por nje shqiptar mysliman, kurrsesi!
Por keqkuptimet ne shkrimin e Qosjes nuk jane vetem keto. Pervec nervozizmit
te paperligjur ndaj asaj tradite kulturore qe ka qene lidhur me katolicizmin
e hershem shqiptar, nervozizem qe nuk le pa prekur mbajtjen e portretit te
Nene Terezes ne institucionet e Kosoves, ne keto shkrime spikat dicka e
erret dhe e rrezikshme: ndarja e identitetit shqiptar.
Muzika ngjan si e njohur.
Askush nuk mund te jete aq naiv sa te mos e kuptoje se nje identitet i ndare
eshte nje komb i ndare. Askush s’mund te jete aq i ngathet nga mendja qe te
mos e kuptoje se perjashtimi i gjysmes ose shumices se kombit shqiptar nga
identiteti evropian, do te thote perjashtim nga Evropa. Dhe perjashtimi nga
Evropa nuk eshte larg debimit nga Evropa.
Ky nuk eshte as perfundim teorik e as filozofik. Kombi shqiptar, perpara se
ta lexoje ne libra e ka ndier ne mishin e tij kete lemeri. Shpernguljet me
dhune kane hyre ne vetedijen e traumatizuar te disa brezave shqiptare.
Keto shperngulje nuk rane si rrufe ne qiell te paster. Ato ishin pergatitur
per nje kohe te gjate nga zyra kriminelesh, nga ushtarake sadiste, nga
akademike te zinj si Vasa Cubrullovici, nga mendesia e nje popullsie te tere
te dehur prej etheve shoviniste.
Ne kete pergatitje, po ta hulumtosh tani do te gjesh paradigmat e vjetra:
Njera prej tyre eshte identiteti joevropian i shqiptareve. Shqiptaret, turq
te ardhur nga Anadolli. Shqiptaret, myslimane, mish i huaj per Evropen e
krishtere. Shqiptaret, rrezik per qyteterimin evropian. Shqiptaret duhen
mbajtur te tkurrur, te thyer ne mes. Na lini ne ta bejme kete pune.
Gjithe strategjia e Milloshevicit per te marre driten jeshile nga Evropa per
zhberjen e se paku gjysmes se kombit shqiptar, atij “qe s’kishte identitet
evropian”, domethene te shqiptareve me besim mysliman, bazohej ne besimin e
tij te verber se Evropa do te binte ne kete kurth gjenocidar.
Ne e dime c’ndodhi. Evropa dhe SHBA-ja nuk rane ne kurth dhe kjo eshte nje
nga aktet me te ndritshme te qyteterimit perendimor.
3
Perpara se t’i kthehemi tezave per identitetin e pergjysmuar shqiptar, le te
hamendesojme nje cast se ndoshta mbrojtesit e tyre kane te drejte. Me fjale
te tjera te shtrojme pyetjen se mos valle gjithe keto vite, madje disa
shekuj me radhe nuk e paskeshim ditur c’kemi qene? Ose e kemi ditur gabim?
Mos na kane genjyer poetet, nga De Rada te Naim Frasheri, qe te kujtojme se
jemi ata qe s’jemi? Dhe prape mund te vazhdonim. Mos valle me 1990, kemi
leshuar britmen e gabuar “E duam Shqiperine si Evropa?” Mos valle ajo duhej
te ishte: “E duam si Evropa, por e duam edhe si Azia”, ose “Hic me pak se
Azia?” Shkurt mos jemi ata qe s’jemi?
E gjithe kjo nuk eshte aspak per te qeshur. Percartje te tilla, ne prag te
afrimit te portave te Evropes, perpara se te ishin komike, jane thellesisht
tragjike. Si te tilla, ato kerkojne nje pergjigje te qarte, serioze dhe pse
jo, te prere. Ne raste te tilla parimi kryesor eshte se nje popull eshte ai
qe eshte dhe s’ka nevoje as per puder zbukurimi e as per bloze percmuese.
Letrat e Shqiperise jane te qarta.
Populli shqiptar nuk ka identitet gjysmak, te shtire apo te fshehur pas
lajlelulesh mashtruese. Identiteti i tij eshte gjithashtu i qarte,
pavaresisht se dikush nuk deshiron ta shohe, e dikujt nuk i intereson ta
shohe.
Gjeografia, gjeja me kokeforte ne bote, deshmon e para evropianitetin
shqiptar. Zelli i atyre qe me cdo kusht duan ta zbehin disi edhe kete fakt
kokeforte, arrin disa here te krijoje pershtypjen se Shqiperia eshte ne skaj
te Evropes dhe fill pas saj nis Turqia, ose Azia. Nderkaq, kur hedh syte ne
harte veren se gjer ne ate kufi shtrihen se paku tri shtete te tjera:
Maqedonia, Greqia dhe Bullgaria. Per te mos permendur ate qe quhet “Turqia
evropiane”.
Popullsia shqiptare, ashtu si e gjithe kontinentit evropian, eshte e bardhe.
Ashtu si gjuha, ajo quhet, ne rastin me te favorshem, pasardhese e ilireve,
ne me te pafavorshmet, e trako-ilireve. Historia e Shqiperise, ashtu si e
gjithe gadishullit, gjer ne pushtimin otoman, eshte pjese e kronikes
mesdhetare evropiane. Se paku tri qytete kryesore te saj, me jete te
panderprere, Durresi, Shkodra dhe Berati, kane afersisht nje moshe me Romen.
Lidhjet ekonomike e ushtarake, ligjet rregulluese (statutet) e qyteteve, te
rrugeve e porteve detare jane te nje natyre me ato te kontinentit. Gjurmet
arkeologjike greko-iliro-romake, teatro e amfiteatro gjenden gjithashtu kudo
Historia e mesjetes shqiptare sipas vepres monumentale te Milan Shuflait,
jepet ne nje tablo te plote me principatat, kryezotet, aleancat, krushqite e
natyrisht grindjet e pashembullta, tradita e te cilave ka mberritur e
pazbehur aspak gjer ne ditet tona.
Gjergj Kastrioti Skenderbeu, heroi kombetar shqiptar, permendja e te cilit
ishte e ndaluar ne Shqiperi per pese shekuj, per shkak te sundimit otoman, u
be se pari nje mit evropian, (mbi nje mije vepra historike e artistike, te
shkruara per te), perpara se Evropa t’ia rikthente Shqiperise ne shekullin
XX.
Letersia e hershme shqipe, letersi dygjuheshe, shqip e latinisht, si ne
shumicen e vendeve evropiane, u zhvillua ne te njejtin nivel per gati tre
shekuj. Emra te medhenj te saj si Pjeter Budi, Frang Bardhi, Pjeter Bogdani
i botonin veprat e tyre dygjuheshe ne kryeqendrat kulturore evropiane, per
t’i sjelle fshehtazi ne Shqiperi, ku shkrimi dhe shtypshkrimi shqip ishin te
ndaluara.
Ne kushtet dramatike te ndalimit, me 1908, nje komision i kryesuar nga
Gjergj Fishta dhe Mithat Frasheri, me shpalljen e alfabetit latin si alfabet
zyrtar te shqiptareve, dhane nje kumt te qarte te evropianizmit shqiptar.
Kjo ndodhte ne prag te agut, pas nje nate te gjate peseshekullore, kur
mendjet ishin ende te turbullta, dhe alfabeti latin ne Ballkan ishte teper i
rralle.
Me kete mall tragjik per Evropen e humbur, Shqiperia mberriti ne vitin 1912,
vit i lirise se saj. Me 28 nentor u shpall pavaresia, dhe nga zgafellat e
kombit u nxor flamuri i mocem mbreteror me shkabe dykrenore, nje nga
emblemat e medha, e cila, prej botes romako-bizantine i kishte kaluar
Evropes e kishte zene vend ne qender te heraldikes se saj. Kontinenti nene,
ne nje vrull fisnikerie ua njohu ate shenje shqiptareve. Por gjestet e
Evropes do te ishin me pas teper te kursyera per ta.
4
Ishte e natyrshme qe krahas kesaj historie filoevropiane, e kunderta e saj
do te rrugetonte paralelisht me te: kunderevropianizmi. Ai ishte i
pashmangshem sidomos gjate pushtimit peseshekullor osman. Programi kryesor i
perandorise, misioni i saj i shpallur ishte pushtimi dhe shkaterrimi i
Evropes mbare. Merrej me mend se sa e eger do te ishte kjo perandori me
trojet e porsapushtuara te kontinentit armik.
Dhe egersia nuk vonoi. Pas nenshtrimit fizik nisi ai shpirteror. U lane ne
kembe kishat, por u ndaluan shkollat dhe gjuha e shkruar. Me sa duket qysh
atehere u kuptua se kishat, duke qene dyllojeshe, katolike dhe ortodokse,
ishin me pak te rrezikshme se gjuha, e cila ishte nje. Shume shpejt nje
besim i ri, do t’u shtohej te pareve, feja myslimane me xhamite e saj. Por
gjuha do te ishte prape nje, ashtu sic ishte identiteti i popullit.
Ky i fundit, qysh atehere, natyrshem e zuri vendin e vet mbi tre besimet
kryesore te shqiptareve. Qellonte qe brenda nje familjeje te gjellinin
perbri besimi katolik dhe mysliman, te ndare midis vellezerve. Nisur nga kjo
s’duhej ndonje filozofi per te kuptuar se fete mund te ishin te ndryshme,
por identiteti, ashtu si lidhja gjinore, mbetej gjithmone nje. Kishim pasur
nje atdhe per te tre besimet dhe kjo s’do te ndryshonte, dhe kjo s’mund te
ndryshonte kurre.
Nostalgjiket e sotem te perandorise otomane duket se e kane harruar c’ka
ndodhur ne ate kohe. Edhe sikur shtypje e ploje te tmerrshme te mos kishte
pasur, do te mjaftonte tragjedia e ndalimit te shkollave per disa shekuj
rresht, per te kapur permasat e se keqes.
Shqiperia, ashtu si gjithe vendet e gadishullit, u demtua rende. U demtua e
u tret trupi i saj, por po aq i lemerishem ishte gjymtimi i trurit nga terri
i gjate i padijes. E vec kesaj nderprerjeje ogurzeze do te mjaftonte te
kujtonim nxenesit dhe mesuesit e masakruar, kur kapeshin duke mesuar shkrim
e kendim, ne bodrumet e fshehta, per te kuptuar se perse gjuha shqipe u
ngrit me pas ne statusin e martirit dhe perse zuri vendin e nje tempulli.
Lufta per zbehjen e identitetit shqiptar dhe zevendesimi me ate otoman,
ishte e lodhshme dhe e perditshme. Perandoria, ashtu si kudo ne Ballkan, u
perpoq te krijonte te tjera zakone, stil, vese, arkitekture, veshje, muzike
dhe letersi. Diku ia dilte e diku kurrsesi. Letersia e bejtexhinjve, per
shembull, njefare brumi i perzier shqiptaro-turk, u thye perfundimisht, si
nje sajese prej qerpici prej murit hijerende e monumental, ndonese te ftohte
te tradites se letersise dygjuheshe shqiptaro-latine.
Gjate kohes se komunizmit u bene shume perpjekje per ta rehabilituar kete
letersi, me qellimin meskin per t’ia kundervene letersise tradicionale
mesjetare, sidomos asaj katolike, qe regjimit nuk i pelqente kurrsesi.
Mirepo kur studiuesit e moren neper duar, e pane se pervec qe ishte
qesharake per nga niveli, ajo ishte thellesisht e pamoralshme.
E paraqitur kinse si letersi me probleme shoqerore-klasore e erotike (me
gjasme teper e guximshme per kohen), u pa se si ana shoqerore, si ajo
erotike, ishin teper te dyshimta. Kjo e fundit, per shembull, s’ishte aspak
erotizem normal, por i mbushur me motive ashikesh e dylberesh. Gjer ketu
edhe mund te pranohej, madje mund te quhej teper e perparuar, per te mos
thene qe Shqiperia mund ta paraqiste sot si deshmi te habitshme te vizionit
te saj te emancipuar per homoseksualizmin, dy shekuj perpara Evropes se
sotme!
Por kjo pune ishte me e nderlikuar. E ashtuquajtura letersi erotike, ne nje
pjese te madhe te saj s’ishte gje tjeter vecse bejte dhe lavde per
pedofiline. Ne i degjojme keto kenge ende sot, por shtiremi sikur nuk i
marrim vesh c’thone. Ato gjemojne disa here neper lokalet e nates, madje, ne
programet televizive, e ne prape shtiremi se nuk i kuptojme.
Mjafton njefare perqendrimi ne keto tekste e keto melodi, mjaftojne deshmite
e shkruara te kohes, per te kuptuar se cili eshte thelbi i kesaj nenkulture,
te futur kontrabande, nen pasaporten e artit popullor. “Cunat e vegjel”,
adoleshentet, dylbere me shallvare mendafshi e vetulla te hequra, nga njera
ane dhe ashiket e moshuar, “lalet” me mustaqe, qe psheretinin te dergjur per
ta, nga ana tjeter, ishin personazhet kryesore te ketyre idileve te
neveritshme.
Ende nuk dihet nga kishte buisur kjo kunderkulture, qe jo vetem me
shqiptaret, por me asnje popull ballkanas s’kishte lidhje. Ne thelb ajo
bartte brenda saj nje program te fshehur zhburrerimi e zvetenimi moral te
pashembullt. Nuk duheshin vec disa breza “cunash” e “lalesh” te tille qe jo
liria, por vete ideja e lirise te perendonte pergjithmone.
Kunder kesaj lyre qe s’dije c’emer t’i vije, u ngrit Rilindja Kombetare
Shqiptare. Me programin e saj te qarte evropianist, me kthjelltesine e
mendimit, strategjine burrerore dhe idete iluministe, ajo e menjanoi si nje
rrecke ate kinse kulture qe po rrihte t’i zinte frymen Shqiperise.
Pas terheqjes se shtetit osman nga gadishulli, lufta midis identitetit te
lodhur shqiptar dhe ketij kinse identiteti lengaraq, u duk se do te
perfundonte shpejt. Ky i fundit s’e kishte me perkrahjen e shtetit pushtues,
kurse identiteti shqiptar, si nje luan i zgjidhur nga zinxhiri, dukej se
mund te fshinte cdo pengese qe do t’i dilte perpara.
Por nuk ndodhi ashtu.
Fill pas ardhjes se mbretit gjerman Vilhelm Vidit, i derguari protestant i
Evropes, ne vendin me tri fe, rebelimi i Haxhi Qamilit ishte nje ogur i keq.
I nisur si mllef kunderevropian ai perfundoi ne terbim antishqiptar. Nen
daullet dhe klithmat “Dum Baben!”, qe do te thoshte, as me pak as me shume:
“Duam roberine!” hordhite e haxhiqamilisteve digjnin flamurin shqiptar,
mbyllnin shkollat shqipe, masakronin nxenes e mesues, si dikur.
Ky rebelim egershan u shfaq keshtu befas si krah i armatosur i asaj
dergjjeje te pergjumur shallvaresh e psheretimash, qe shqiptaret nuk e
kishin marre seriozisht.
5
Nga burrat e shtetit, mbreti Zog ishte nje nder ata qe me se shumti u
shqetesua nga nje perseritje e mundshme e haxhiqamilizimit. Perpjekjet e tij
shpeshhere te deshperuara, per nje shtet shqiptar evropian, binin ndesh me
fytyren reale te Shqiperise. Shqiperia ishte e vonuar. E pervec voneses, ajo
kishte nje pengese tjeter. Ndersa ne vendet e tjera feja zoteruese e
krishtere ndihmonte per ndarjen nga tradita otomane, ne Shqiperi, ajo
tradite mund te strehohej pikerisht pas fese zoteruese, myslimanizmit.
(Parazite te shumte do t’i ngjiteshin kesaj feje, sidomos ne shekullin e
njezete, duke perfshire edhe te fundit, ate me te rrezikshmin, terrorizmin.)
Por jemi ende ne fillim te shekullit.
Faik Konica, qysh pa u permbysur perandoria, u drejtoi nje thirrje
“muhamedaneve shqiptare”. Thirrja ishte profetike: otomanet po rrezoheshin,
c’do te benin myslimanet shqiptare?
Konica dhe gjithe mendjet e ndritura te kohes e kuptonin se ceshtja e
myslimanizmit shqiptar, ishte ne te vertete ceshtja e ekzistences se
Shqiperise. Vetem me te krishteret Shqiperia nuk mund te behej. Ndaj
programi i nje Shqiperie evropiane, ishte i pandare nga ai i nje
myslimanizmi kombetar e njeheresh evropian.
Shqiptaret ishin familjarizuar nderkaq me idene se identiteti shqiptar, duke
qene nje, qendronte vetvetiu mbi te tre besimet e tyre. Te tre ata ishin
njelloj te ligjshem dhe cdo fryrje e njerit ne demtim te tjetrit, do ta
prishte drejtpeshimin historik. Pra do te kishte tre perberes te nje
identiteti dhe jo nje identitet i ndare me tresh.
Natyrisht qe kjo ceshtje e zgjidhur parimisht e filozofikisht, gjate kohes
kur ende Shqiperia nuk ekzistonte si shtet me vete, paraqitej me e
nderlikuar ne kushtet e pavaresise. Mbreti Zog, i cili u ndesh me te, do ta
kuptonte se nje shtet shqiptar ne Evrope nuk mund te mbahej ne kembe jashte
zakoneve te kontinentit: aleancave, traktateve e gjeostrategjise, me fjale
te tjera, jashte kushtezimit evropian. Per ta pershtatur vendin me keto
zakone te reja, ai e quajti te ngutshme nxjerrjen e ligjeve dhe dekreteve qe
rregullonin marredheniet e te tre besimeve me shtetin. Merrej me mend qe nje
vend te rendesishem do te zinin ceshtjet e besimit mysliman. Nder to,
kryesorja ishte ndarja e tij me cmersin e shtetit te perenduar osman. Keshtu
ai nxori dekrete qe disa here u duken tejet te guximshme e te parakohshme,
si ai per ndalimin e qylafit turk per burrat, ose te ferexhese per grate.
Dekreti i tij me befasues ishte ai i ndryshimit te lutjes ne gjunje. Duke u
nisur nga nje nyje e Kanunit te mocem, qe ndalonte rreptesisht renien ne
gjunje te burrave, e qe nje burre te gjunjezuar e quante te vdekur moralisht
mbreti, nepermjet Bashkesise Islame, urdheroi myslimanet shqiptare te
faleshin kendej e tutje pa e ulur dinjitetin shqiptar, domethene ne kembe!
Dhe ashtu u be. Mund te dukej se mbreti Zog, ne perpjekje per krijimin e
“myslimanit evropian”, po kryente ca bema qe mund te dukeshin donkishoteske.
Por s’ishte fare ashtu. Ne te njejten kohe afersisht, sado e habitshme te
dukej, ne Turqi, ne berthamen e ish-perandorise se rroposur, po perparonte
ideja e nje “Turqie evropiane”.
Po vertetohej ideja e rilindesve se myslimanizmi shqiptar nuk do te ishte
pengese per rrugetimin e Shqiperise drejt Evropes.
Nderkaq, ne hapesiren shqiptare, qe kishte mbetur jashte kufijve shteterore,
po ndodhte nje zhdrivillim i kundert. Rrethet shoviniste ne vendet fqinje,
kryesisht ne Jugosllavi, e kuptuan shume shpejt se mund ta shfrytezonin
myslimanizmin kunder identitetit shqiptar. Si vende te krishtera qe ishin,
do te ngjante e logjikshme qe ato te perpiqeshin te dobesonin myslimanizmin
te shqiptaret. Por, per nje paradoks te madh, ato bene te kunderten. Dukej
qarte se ajo qe i shqetesonte ata nuk ishte myslimanizmi, por identiteti
shqiptar. Ndaj ne menyre te ethshme shpresonin qe me ane te fese t’i merrnin
frymen identitetit.
Strategjia e tyre ishte afatgjate. Sa me shume qe shqiptaret te ngjanin jo
si shqiptare me besime te ndryshme, por thjesht si myslimane pa komb, aq me
te huaj do te dukeshin ne syte e Evropes. Dhe keshtu, Evropa, e mesuar me
zakonin e mbrapshte qe popujt myslimane t’i perftonte me lehte si koloni, se
sa si popuj sovrane, te tille do t’i perftonte dhe shqiptaret, gjersa t’i
harronte.
Shqiperia zyrtare nderkaq ishte pengese per kete harrim. Mbreti Zog sikur ta
ndiente te keqen, vazhdonte me deshperim evropianizmin e ngutshem te vendit.
Por nje ngjarje e befte do te nderlikonte gjithcka: pushtimi italian.
Nga deshperimi dhe zia si nje ngushellim i papritur do te ishte bashkimi i
Kosoves me Shqiperine. Por hareja per kete s’do te vazhdonte gjate.
Pushtimin fashist do ta zevendesonte diktatura komuniste, me sakte nje
diktature dyfishe; shqiptare dhe serbe, e para mbi vendin ame, e dyta mbi
Kosoven.
Procesi i evropianizimit jo vetem u nderpre, por urrejtja kunder Evropes, u
be baza e strategjise komuniste. Kjo urrejtje ishte dhurata me e cmuar qe
komunizmi shqiptar u beri jugosllaveve. Shqiperia u nda perseri nga Evropa,
kete here edhe me tragjikisht.
Me 1947-en, Enver Hoxha, te vetmen “sprove historike” qe shkroi ia kushtoi
himnizimit te Haxhi Qamilit. Urrejtja kunderevropiane u shkri me ate
kundershqiptare si trupi me hijen e vet.
Endrra jugosllave po njemendesohej nepermjet Enver Hoxhes. Dhe ndodhi ajo qe
pritej, Evropa e harroi Shqiperine.
Me duar te lira tashme, jugosllavet iu turren identitetit shqiptar.
6
Rretheve shoviniste ne Jugosllavi dukej se iu erdhi dita. Armiqesimi i
Shqiperise komuniste me Evropen ishte argumenti me i mire per ta, per t’i
paraqitur edhe shqiptaret e Jugosllavise si kunderevropiane.
Thelbi i strategjise jugosllave mbetej i pandryshuar: te tkurrej, te shkonte
drejt tretjes shtati i ketij populli, qe edhe pa kete, ishte mpakur pa
pushim. Ai nuk po e kapercente dot shifren fatale, nje milion, ne kohen qe
popujt e tjere ishin katerfishuar e disa here tetefishuar.
Pra, thelbi mbetej statusi i gjymtuar i Shqiperise. Njefare gjenocidi i
ftohte, i vazhdueshem. Pyetja, a ka shqiptare normale, thene ndryshe
shqiptare qe ishin vertet shqiptare, kishte pergjigje mohuese. Nga jugu, nga
rrethet shoviniste greke vinte ideja e mbrapshte se ortodokset ne Ballkan,
pervec sllaveve, ishin te gjithe greke, pra rrjedhimisht nuk kishte, madje
nuk mund te kishte shqiptare ortodokse. Ata qe hiqeshin te tille, nuk ishin
vec greke, qe rastesisht kishin mbetur brenda kufijve te Shqiperise dhe qe
flisnin gjuhen shqipe, natyrisht perkohesisht!
Te dehur nga kjo ide, jugosllavet po josheshin nga nje neps edhe me i madh:
t’i shkeputnin kombit te vjeter, nje cope me te madhe: myslimanet. Ndryshe
nga menyra greke, qe kujtonin se marrezine e tyre mund ta arrinin me ca
shpallje e ca mallkime shkronjash, si dikur, sllavet e kuptonin se procesi
do te ishte i gjate dhe i mundimshem. Meqenese s’dukej asnje shprese se
shqiptaret do ta zevendesonin identitetin e tyre me ate sllav, e vetmja
menyre mbetej ajo e terthorta, perdorimi i nje identiteti te trete.
Pas heqjes se ortodokseve dhe myslimaneve, trupit skeletik te kombit, nuk do
t’i mbetej vecse pakica katolike, e vetmja per te cilen ndonje fqinj tjeter,
ta zeme Italia, nuk po tregonte ndonje padurim gllaberimi. Por pakices, sado
rrenjese te ishte do t’i gjendej zgjidhja. E bashke me te do te perfundonte
keshtu problemi shqiptar.
Per te njemendesuar endrren e tyre makabre, jugosllavet kishin nevoje per
pervojen otomane. Keshtu qysh ne vitet ’50, ata filluan programin e
shpernguljes me dhune te shqiptareve drejt Turqise. E bene kete si nje test
ne syte e Evropes dhe te kampit socialist, pa u shqetesuar prej askujt,
madje as prej atij qe hiqej si miku i shqiptareve e qe ne te vertete ishte
armiku i tyre me i madh, Stalinit.
Zevendesimi i gjuhes shqipe prej turqishtes po nxitej edhe me fort, e bashke
me te, pakesimi i shkollave per shqiptaret. Politika e vjeter osmane: mjaft
i keni xhamite, s’ju duhen shkollat, po perparonte si ne ethe. Krahas gjuhes
i gjithe ngjyrimi kombetar po zbehej me shpejtesi. Muzika po orientalizohej
me fort se me pare, veshjet e famshme tradicionale, ato qe edhe gjate
periudhes se gjate otomane ishin ruajtur, po zevendesoheshin, jo prej
veshjeve te kohes si kudo, por me petka arabe qe nuk ishin njohur kurre ne
kete vend.
Jugosllavia, kjo primadone e “botes se trete”, po i ofronte kesaj bote
popullsine me te padeshiruar te saj, shqiptaret. Ajo perpiqej qe keta te
ngjanin sa me pak evropiane e aq me shume afrikano-veriore e aziatike.
Keshtu, kur te vinte casti fatal, qe ajo e pergatiti me aq kujdes, t’i
thoshte Evropes, se ajo nuk po zhbente nje popull normal te ketij kontinenti
por nje nenpopull.
E gjithe kjo ethe shkombetarizimi shoqerohej nga propaganda per rrezikun e
krijimit te nje pyke te myslimanizmit ne brinjet e Evropes. Parashikoheshin
skenare ogurzinj me trekendesha islamike, me qendra terroriste,
fundamentaliste, me xhihad version ballkanik etj., etj.
E gjithe kjo ne pritje te castit fatal, kur rebelimi shqiptar do te
shperthente. Ai rebelim do te paraqitej si lufte per islamin, e jo si lufte
per liri. Si lufte kunder krishterimit serb e jo kunder krimit serb. Shkurt,
si lufte kunder qyteterimit evropian, ne emer te nje tjeter qyteterimi.
Nuk ishte e lehte per shqiptaret e Kosoves t’u shmangeshin ketyre kurtheve.
Por ata ia dolen dhe kjo ishte nje merite e tyre e jashtezakonshme. Ata i
treguan gjithe botes se luftonin ne radhe te pare per liri. Dhe prape per
liri. Ata i treguan Evropes se s’kishin asgje kunder krishterimit serb, e aq
me pak atij evropian, ngaqe krishterimi ishte gjithashtu besim i tyre,
vellam i vjeter i myslimanizmit, madje krishterimi shqiptar ishte me i mocem
se ai sllav.
Ne caste te veshtira, popujve u ndricohet mendja ne menyre te ethshme. Nje
shekull me pare, ne ag te shkeputjes nga osmanet, Rilindja Shqiptare e
flakeroi mendimin shqiptar, duke hedhur idene e harmonise fetare ne interes
te lirise e te kombit. Nje shekull me pas, kunder propagandes serbe qe
kembengulte t’i jepte shqiptaret si turq apo aziatike te ardhur vone ne
Ballkan, dhjetera-mijera te rinj myslimane shqiptare me 1981-shin e
1991-shin, kerkuan rrenjet e krishterimit te hershem shqiptar, aspak per
arsye fetare, por thjesht per te treguar se populli i tyre kishte qene
ngulitur ne Kosove shume shekuj perpara sllaveve.
Gjemimi i bombave siper Jugosllavise ishte njekohesisht nje lajm i madh. Nje
lajm nga ata qe i vinin Shqiperise nje here ne nje mije vite, e Evropes vete
nje here ne shekull. Ishte lufta e pare e Aleances Atlantike, e
njekohesisht e para lufte per shkaqe morale, ne kontinent. Dhe s’ishte vetem
kaq. Ishte hera e pare qe koalicioni i madh euroatlantik, qe identifikohej
se shumti si krahu i armatosur i qyteterimit te krishtere perendimor, kishte
hyre ne lufte per mbrojtjen e nje populli me shumice myslimane, kunder nje
tjetri qe kerkonte te perligjte krimin pas kryqit. Evropa dhe SHBA-ja nuk i
kerkuan popullit shqiptar as nderrim feje dhe asgje tjeter te kesaj natyre.
E mbrojten ashtu sic ishte, shqiptar ne radhe te pare, trefetaresh pastaj.
Me kete lufte, qe ndiqej dite pas dite e ore pas ore nga mbare planeti
tokesor, Evropa atlantike po emanciponte, vec te tjerash, vetveten.
Te gjendur befas ne qender te historise evropiane, a mund te thuhet se
shqiptaret i kapen permasat e asaj qe po ndodhte?
Veshtire te thuash “jo”, por po aq veshtire te thuash “po”.
7
Ne kohen e tanishme, viti 2006, ceshtja e raporteve te shqiptareve me
kontinentin nene, eshte ende ne zhvillim e siper. Te ndergjegjshem per nje
pjese te gjerave, shqiptaret paraqiten po aq te pandergjegjshem per te
tjerat.
S’eshte fjala vetem per mosmirenjohjen qe shfaqet aty-ketu. Per qirinjte e
shuar fill pas kapercimit te tmerrit dhe per nervozizmin kunder katedrales,
qe askush nuk ua kerkoi si shperblim per asgje. E bashke me katedralen,
murmurima e panjerezishme kunder Rugoves te porsaikur, qe me funeralin e tij
i beri nje sherbim te fundit Kosoves. (Ka gjase qe prania e fuqishme
evropiane ne kete mort te kete rizgjuar ca demone te vjeter.)
Eshte folur shpesh per ate pjese te Shqiperise qe, ndonese s’guxon te dale
haptas, eshte kunder Evropes. Eshte folur per mafien dhe krimin e organizuar
qe duke mos njohur komb e atdhe, s’kane si te cajne kryet per to. Eshte
folur per politikane te korruptuar, qe ashtu si mafia tmerrohen nga ligjet e
demokracise e nga standardet e Ballkanit evropian. Eshte folur per fjalimet
antiamerikane ne parlamentin shqiptar me 1997-en, qe kane shkaktuar, me
siguri, lot nostalgjike, ne syte e stalinisteve shqiptare. Jane te njohura
udhetimet gjysme te fshehta te politikaneve shqiptare te te dy kraheve, ne
vende, disa here te cilesuara si terroriste, me qeveri te dyshimta, qe s’i
duan as popujt e vet, e me te cilat s’na lidh asgje.
Te gjitha keto dihen. E keqja eshte se kujtesa e politikes shqiptare eshte e
shkurter dhe, vec kesaj, disa nga politikanet tane, dinakerine e tyre e
kujtojne per zgjuarsi.
Eshte e kuptueshme qe dhe haxhiqamilizmi dhe komunizmi shqiptar do te linin
pas vetes nje fryme te semure kunderevropiane. Eshte e kuptueshme qe shume
njerez do te ndihen keq ne familjen e sotme te popujve.
Problemi i mirekuptimit ose moskuptimit shqiptar me kontinentin, eshte ne
thelb mirekuptimi ose moskuptimi me vetveten.
Raportet me Evropen s’mund te jene vecse te qarta e pa dyfytyresi. Mesazhi i
Evropes me 1997-en dhe 1999-en, ishte i qarte. Ajo na quante te vetet ashtu
sic ishim, me ate identitet qe kishim. E vetmja kerkese e saj ishte ajo qe
iu be gjithe popujve te tjere te ish-Lindjes komuniste: emancipimi,
demokracia.
Trillet, nazet dhe dyshimet nuk jane pa nje burim. Nje pjese vijne nga
keqkuptimet tona te vjetra, nje pjese nga dredhite e sotme. Ende disa vite
me pare ishin te kuptueshme. Por ne pranvere te ketij viti, ato jane te
teperta.
Pengesat qe s’na lene, ose na duket se s’na lene, t’i afrohemi Evropes,
perpara se t’i kerkojme jashte, duhet t’i kerkojme brenda nesh. Nuk eshte
pengese asnjera nga fete, e sidomos nuk eshte myslimanizmi ndaj te cilit
dyshimi ngjan me i lehte.
Eshte thene me te drejte se te tri besimet jane te barasligjshem ne Shqiperi
Duke mos qene pengese asnjeri, po aq mund te thuhet se asnjeri s’eshte
lokomotive qe na terheq drejt Evropes. Ne pengojne, ata pengojne te tre
bashke, e, ne terheqin, kete e bejne te tre njelloj.
Nje shqiptar mysliman, eshte po aq i natyrshem si shqiptar dhe si evropian,
sa nje katolik, e po aq sa nje ortodoks.
Ne acarimet e shpesh ne perpjekjet me turqit osmane, shqiptaret myslimane
ishin ne vijen e pare. Feja e njejte me pushtuesin, nuk ua mjegulloi idene e
lirise. Bilbilenjte, ata qe ne menyre aq te padenje u pergojuan ne Kuvendin
shqiptar me 2006-en, ishin nje nga familjet martire, 13 djem oficere te se
ciles u varen brenda dites nga pushtuesi me te njejten fe.
E njejta gje ka ndodhur me shqiptaret ortodokse. Martiret e vijes se pare
kunder trysnise mizore te shovinizmit fqinj, ishin pikerisht ata. Papa
Kristo Negovani, At Stath Melani, Petro Nini Luarasi, jane vetem disa nga
emrat e medhenj qe feja e njejte me kundershtarin nuk ua zbehu per asnje
cast idene e lirise.
Rexhep Qosja ka te drejte kur thote se nese shqiptaret do te kishin ruajtur
besimin fillestar, rikthimi i tyre ne Evrope do te kishte qene me i lehte.
Por kjo keqardhje e tij, nese mund ta quanim keshtu, bie ndesh me
kembenguljen se gjysma jone i perket nderkaq qyteterimit lindor. Me kete
pranohet ngadhenjimi i vonuar i shtetit osman. Me kete pranohet se ne gjithe
gadishullin ballkanik i vetmi popull qe u thye, qofte edhe pergjysme, ishim
ne.
Ne qofte se kjo do te ishte e vertete, ne do te ishim te detyruar ta
pranonim. Por kjo, per fat, nuk eshte kurrsesi ashtu.
Sic u tha me lart, kombet nuk ndryshohen as nga pushtimet e as nga
konvertimet.
Nostalgjia e terthorte qe po shfaqet sot tek ne per otomanizmin nuk eshte
vetem e habitshme. Ajo eshte ne radhe te pare poshteruese. E po ashtu
fantazma e Haxhi Qamilit, qe perhere e me shpesh shfaqet ne trojet shqiptare
Shtatorja qe iu ngrit ne qender te Tiranes, me 2001, nje shefi otoman, i
shpallur si kinse themeluesi i qytetit, ka qene fyerja me e madhe per
kryeqytetin e shtetit, per historine dhe ndergjegjen shqiptare. Vetem nje
popull qe nuk e meriton lirine mund t’i ngreje shtatore pushtuesit te vet.
Bashkia e Tiranes, e drejtuar ne ate kohe “nga haxhi qamilet”, sic i cilesoi
me te drejte arkitekti Maks Velo, e ngriti ate shtatore naten dhe pa
lajmeruar askend, si keqberesit. Banoret e pallateve rreth sheshit ku ajo
ende ngrihet sot, e mbajne mend njeriun qe printe vallen rrotull shtatores
ate nate. Ky njeri mban nje nga postet me te rendesishme ne qeverine e sotme
Kjo shtatore eshte misherimi i korrupsionit politik dhe moral te shkalles me
te erret. Historianet e kane shpallur te rreme kete kinse themelues. Emri i
Tiranes si vend vendbanimi, eshte shume me i vjeter se koha e ketij pashai.
Klisheja krejtesisht e gabuar e perftimit te Shqiperise si vend ndermjetes,
nje sanduic midis Lindjes dhe Perendimit, nje qyteterim as ashtu, as keshtu,
thene ndryshe nje “vend i as-as-it”, s’na ben kurrfare nderi. Se pari, sepse
nuk eshte e vertete, se dyti, sepse te lakmosh nje cilesim te tille, eshte
njelloj si te veteshpallesh “gjysmak”, qe ne shqip midis te tjerash do te
thote “tarrallak”.
Ideja e perhapur andej-kendej, dhe fatkeqesisht e perkrahur nga Qosja, se
“fati yne historik eshte i paracaktuar per te sendertuar zbutjen e
kundershtimeve midis Lindjes dhe Perendimit”, te kujton nje nga njollat
historise shqiptare, kapardisjen e Shqiperise komuniste per kinse misionin e
saj planetar per mbrojtjen e marksizem-leninizmit.
Ide te tilla delirante, ato me te cilat, Shqiperia, per nje kohe te gjate, u
be gazi i botes, u kane ardhur ne maje te hundes shqiptareve. Por jo
politikaneve tane. Me sa duket, reflekset e vjetra te zyrave te Enver dhe
Nexhmije Hoxhes, iu vijne ne mendjet e tyre prej mitomanesh.
Jane keto, me sa duket, qe shkaktojne coroditjen kryesore ne politiken
shqiptare. Nje pjese e madhe e politikaneve flasin gjithe diten per Evropen
dhe Perendimin, por mendjen, me sa duket, e kane nga Lindja. Nga Lindja ne
te gjithe gamen qe ajo ngerthen: Lindja e Mesme, ish-lindja sovjetike, e po
te mos mjaftoje kjo, edhe ajo kineze maoiste. Jane keto reflekse, qe i
shtyjne keta politikane, qe, ne vend qe te perqendrohen ne ceshtjet e
ngutshme madhore perpara te cilave ndodhet kombi shqiptar: mireqenia, hyrja
ne Evrope dhe statusi i Kosoves, fillojne e joshen nga fantazira pa kuptim,
per te cilat nuk kane as mundesi, as shtat e as tager moral nga populli i
vet. Te brengosesh se si do te pajtohet Perendimi me Lindjen, te kinse
nderhysh, per shembull, ne kinse rolin e ndermjetesit, ne mosmarreveshjet
SHBA - Iran, per energjine berthamore, kjo, ne rastin me te thjeshte quhet
enderr ne diell, kurse ne rastin me te keq, e ka emrin korrupsion politik.
Misioni i shqiptareve ne kete planet, fati apo e thenia e tyre, eshte nje
dhe i pandryshueshem: mbrojtja e interesave te vendit te tyre, qe quhet
Shqiperi dhe i popullit te tyre qe mban emrin shqiptar.
Programi i cdo populli te qyteteruar eshte ky dhe vetem ky. Miqesite,
aleancat, strategjite, kane lidhje me te dhe vetem me te. Ky nuk eshte
etnoegoizem. Kur cdo popull ne menyre te natyrshme, njerezore e demokratike
e kryen kete mision ndaj vetes, ai e ka kryer ate ndaj gjithe njerezimit.
Ky eshte thelbi i idese evropiane, fundaja mbi te cilen ngrihet Bashkimi
Evropian, ai qe ndryshe quhet Evropa e Kombeve.
Ne nuk e kemi shpikur Shqiperine, ashtu sic kane dashur te na mbushin
mendjen disa. Ne nuk e kemi shpikur as ngulitjen e saj ne Evrope, sic kane
dashur te na mbushin mendjen ca te tjere. Humbja dhe rigjetja e kontinentit
nene, nuk te ben me pak evropian se te tjeret. Perkundrazi, ajo te ben me
shume.
Ne mbyllje te kesaj sprove, le te perpiqemi ta shohim ate qe ka ndodhur, nga
nje kamera e larget, nga ato qe te japin mundesi t’i skajosh gjerat ne nje
tablo sa me te pergjithshme.
Eshte nje kontinent qe shekuj me pare eshte quajtur Evrope. Eshte nje
gadishull jugor i saj, ai me i ndritshmi dikur, dhe me i erreti pastaj, me
emrin Ballkan. Ishte nje perandori qe u shfaq perbri, perandoria osmane, me
nje program e nje enderr te mbrapshte: te zhduke nga faqja e dheut Evropen.
Ndodh kacafytja e madhe midis te dyve. Gjate saj, perandoria e re i shkul se
vjetres gadishullin ballkanik, djepin e qyteterimit te saj. Pese shekuj me
pas, gadishulli ne fjale, ne mes te te cilit ndodhet Shqiperia, shpeton nga
kthetrat e osmaneve. Perandoria e tyre bie. Kthimi i Ballkanit te kontinenti
nene eshte i gjate, i mundimshem.
Dhe ja epilogu: popujt e Ballkanit, jane vene ne radhe perpara Portave te
Evropes. Perbri, eshte Turqia, berthama e dikurshme e perandorise se
tmerrshme. Per pese shekuj ka kujtuar se popujt ballkanas, pasi ia ka
zhvatur Evropes, po i con si trofe, drejt kontinentit te vet. Por c’po na
shohin syte? Nje gje tejet te pabesueshme. Ka vertet nje trofe, por jo ashtu
sic eshte kujtuar. S’jane popujt ballkanas qe Turqia po i con si rober drejt
Azise, por perkundrazi, jane ata, qe po sjellin si trofe nje haneme te
vjeter: Turqine.
Natyrisht qe Turqia nuk eshte robine, ne kuptimin e mirefillte. Natyrisht qe
ajo po e kerkon vete, madje me kembengulje te pranohet ne Evrope. Natyrisht
qe ajo, ndersa leshonte kercenime e mallkime kunder Evropes, fshehtazi
joshej prej saj. Dhe ky ka qene ngadhenjimi i madh i Evropes.
Ana e fshehte e historise, shfaqet ketu ne formen me tronditese. Pyetja:
kush u thye prej kujt, ngrihet me gjithe peshen e saj.
Dy rrjedha te historise kane ecur paralelisht. Ne ate te jashtmen,
perandoria osmane, godiste, fitonte, roberonte. Por ne nje rrjedhe te
brendshme, te fshehte, ajo goditej, humbte, roberohej.
Popujt e Ballkanit bashkerisht ishin aktoret e kesaj lufte. Ishin ata qe,
vit pas viti e shekull pas shekulli, bashke me energjine e tyre, bashke me
zyrtaret e larte, gjeneralet, guvernatoret dhe aventurieret, qe ia dhane pa
kursim, i ngjiten perandorise joshjen evropiane. Historia e pushtuesit te
pushtuar, si ne rastin e Romes me Greqine, ne njefare menyre u perserit.
Rrjedhimisht, asnje nga popujt e Ballkanit nuk u thye. E aq me pak
shqiptaret. Nese ka pasur per ta nje fat historik te paracaktuar, ai eshte i
ndryshem nga ai i ndermjetesit.
Popujve ballkanas, e midis tyre shqiptareve, pa e ditur as ata vete, madje
pa e ditur as Evropa, fati u caktoi te jene komando te Evropes, mu ne qender
te botes osmane. Si te tille ata kane qene perhere, ndonese me dhembje, ne
rrenjet e Evropes. E qenia me dhembje nuk eshte kurre nje mungese,
perkundrazi.
FUND
Botohet me shkurtime. Teksti i plote do te vihet ne qarkullim se shpejti nga
shtepia botuese “Onufri”.
Postuar mė parė nga Julius
Krijoni Kontakt