Kundėrshtimi i krishterizmit tė ri judaizmit
Krishterizmi i Palit nė masė tė konsiderueshme iu kundėrvu judaizmit, posaēėrisht nė pikėpamje tė ritualeve dhe rregullave. Pali i anuloi ndalesat nė disa ushqime qė rregullat jevreje I konsideronin tė papastra dhe bėri luftė tė rreptė kundėr sunetimit tė fėmijėve meshkuj. Krishterizmi i ri nė vetvete bartė shumė elemente nga paganizmi i vjetėr grek dhe romak misterie tė kulteve dhe mėsimeve afrikane dhe paraaziatike. “Misteriet ishin tė lidhura pėr besimin mbi vdekjen dhe ringjalljen e zotėrave – paralelisht lindja dhe zhdukja, vyshkja e bimėve, dhe lindja dhe cofja e kafshėve. Toleroheshin sakrificat nė pikėpamje tė fryteve dhe kafshėve, prandaj zotėrat identifikoheshin me vetė sakrificat. Me marrjen e pjesėve tė sakrificės – bukės, mishit apo gjakut tė kafshėve – venės, pjesėmarrėsit nė misterie janė identifikuar me zotėrat,” shkruan A. Gamsi i cili vie nė pėrfundim se mėsimet e theksuara pagane dhe filozofike tė botės helene Mesdhetare nė forma tė ndryshme janė futur nė krishterizėm: “Elemente tė tilla, pėr shembull, janė tė kuptuarit mbi Zotin-baba dhe Zotin-bir, mbi Trininė e shnjtė si njėsi dhe nė tė njėjtėn kohė veēoritė, mbi shpėtimin individual, mbi gabimin si princip i jetės sė njeriut kurse i pavarur prej njeriut, mbi sakrifikimin e Zotit, mbi shpagimin e mėkateve me sakrificė, mbi bashkimin me Zotin duke u ushqyer me trupat e zotit tė sakrifikuar, mbi misteriet – fshehtėsitė si mjete qė mundėsojnė dhe ndihmojnė shpėtimin e njeriut, mbi shpirtin si pjesė hyjnore e qenies njerėzore qė ėshtė e paraparė pėr shpėtim, dhe mbi trupin dhe materien si seli apo, sė paku, burim i tė keqes, etj.” Fletushkat e aposolit Pali sollėn edhe elemente progresive: pėr dallim nga judaizmi, ato gruan e bėjnė subjekt tė barabartė nė jetėn fetare, pas sė cilės shumė gra u bėnė priftėresha dhe pėrhapėse tė zjarrta tė krishterizmit; largohet e drejta ekskluzive e “popullit tė zgjedhur” qė vetėm ai i takon religjionit tė Zotit dhe vendoset barazia njerėzore (“Zoti nuk shikon kush ēka ėshtė” – Fletushka Romakėve 2, II; “Nuk ka dallim ndėrmjet Jevrenjėve dhe Grekėve; sepse ai ėshtė Zot i tė gjithėve dhe i pasur pėr tė gjithė qė e ftojnė” – 10, 12); lehen marrėdhėniete e mėhershme anarkike kundrejt pushtetit dhe futet ndėgjueshmėria ndaj pushtetit (“Ēdo shpirt t`i bindet pushteteve qė sundojnė sepse nuk ka qeveri e tė mos jetė nga Zoti ... Jepja, pra, secilit ēka i keni borxh: kujt, pra, tatimin, tatimin; e kujt, doganėn, doganėn; e kujt frikėn, frikėn; e kujt nderin, nderin;” – Romakėve, 13, 1-7); insistohet nė martesė dhe familje (“Burri ta konsiderojė gruan dashuri tė pėrhershme, ashtu edhe gruaja burrin: gruaja nuk ėshtė zotėri nga trupi i saj, por burri...” Korinasve, 7, 3-5); ... etj.
Krijoni Kontakt