Si lidhen, dhe si shpėrthejnė pėrnjėhėrė osmanofobia, turkofobia e islamofobia? Cila ėshtė rrugėdalja?
Janė tri arsye qe mė bėnė tė shkruaj sėrish mbi rrymimet e nacionalizmit serb: osmanofobinė, turkofobinė e islamofobinė, me partizanėt e tij shqiptarė, rrymime qė po gėlojnė kėto ditė nė kuloaret tashmė tė njohura qė promovojnė frymė tė tillė. Njėra ėshtė vizita e ministrit turk tė arsimit Omer Dincer, me kėrkesėn shoqėruese pėr largimin e termave fyes ndaj periudhės osmane dhe turqėve, nga tekstet shkollore tė historisė, e dyta ėshtė njė ndjesi e pėrzier nė mes objektivizmit ndaj ēėshtjes, me subjektivizmin e njė qytetari nė lidhje me disa ēėshtje qė mendoj se medeomos inteferojnė nė kontekstin qė nuk ėshtė vetėm teknik, se a e pati apo se pati me vend Dinceri, por mė i thellė. Arsyeja e tretė qė mė shtyri, ėshtė nevojė pėr edukimin e pjesės sė shoqėrisė, qė ndihen tė ofenduar nga rrymimet nė fjalė tė nacionalizmit serb dhe mercenarėve tė tyre shqiptarė.
.
Vizita dhe kėrkesa e ministrit Dincer, ishte mėse e arsyeshme, por per shkakun se ishte e vonuar dhe direkte, ajo shkaktoi kakofoni dhe shumė reagime tek rrethet osmanofobe e turkofobe ne Kosovė. Sė pari, vetė kerkesa, me qellim a pa qellim u keqinterpretua, sepse Dincer nuk kerkoi rishkrimin e historisė, por vetėm largimin e fjalėve fyese karshi periudhės osmane/turqve. Kjo flet mė sė miri se sa sensitive dhe se sa problemtike ėshtė ēėshtja e historigrafisė, sepse kur njė gjė ėshtė krejt nė rregull, nuk ka nevojė pėr reagime krejtėsisht tė paartikuluara e inate, po pėr kundėr-argumente e dėshmi.
Dijmė se tashmė per 10 vite e ma shumė, eksiston projekti i CDRSEE (Center for Democracy and Reconciliation in Southeast Europe), ku ndėr tė tjera eksiston edhe iniciativa per rishqyrtimin e historigrafive tė vendeve te Ballkanit, qė nuk kanė dalur akoma nga tutelat ideologjike tė periudhės sė nacional-komunizmit. Por projekti fatkeqesisht ka hasur nė barrieren e mosgadishmerisė per bashkepunim, dhe nė istikamet refuzuese tė mendėsise nacional-komuniste, qe akoma dominon tek institucionet dhe drejtuesit akadamikė nė Ballkan. Pėr mė tepėr as e ashquruajtuara shoqėri civile e as palo-OJQ-tė, qė merren me ēėshtje shumė mė rudimentare, nuk kanė denjuar ta vėnė nė theks iniciativėn e CDRSEE-sė apo tė kohabitojnė nė ndonjė projekt me tė.
Historigrafia qė mėsojnė shqiptarėt nė Kosovė, tashmė 40 vite eshte pothuajse e njejtė me atė tė Tiranės, e fabrikuar nė sistemin enverist, qe ishte mė rigjidi per kah egėrsia jo vetem ne Ballkan. Njė i huaj, qe lexon tekstet e historisė tė nxėnėsve kosovarė, nuk mund ta bėjė dallimin konkret se a ėshtė duke lexuar historinė zyrtare te Republikės sė Shqiperisė, apo atė te Kosovės. Kjo vlen edhe per serbėt e Kosoves, qė poashtu mėsojnė verzionin e historigrafisė serbe te Republikės sė Serbisė, te paliruar akoma nga me mitomania e nacionalizmi. Iniciativat per rishqyrtimin e teksteve tėhistorisė kanė eksistuar qe paslufte, por qė nga koha e ish-ministrit Michael Daxner, nuk jane ripėrtrirė mė, me ndonjė synim konkret. Pasi qė Kosova tashme qe 3 vite e gjysme ėshtė shtet, dhe pėrderisa pėrjashtohet zėshėm mundėsia e ndryshimit tė kufinjėve (kooptimit tė Kosovės me Shqipėrinė), kjo eshte nevojė imediate.
Kosova duhet ta ketė historinė specifike te saj, te liruar nga mitomania, ligjerimi nacionalist mbi periudha kur as qe kanė eksistuar kombi e nacionalizmi si fenomene shoqėrore, si dhe mbi te gjitha duhet te jetė e liruar nga nocionet fyese ndaj periudhave te caktuara, sic eshte ne veqanti ajo osmane, e ndaj kombeve te caktuar, sic jane ne rastin e historigrafisė shqiptare e serbe, turqit. Vetė anėtari i nderit i Akademisė sė Shkencave dhe Arteve tė Kosovės, historiani i njohur Noel Malclom, tashmė njė dekadė argumenton mbi panevojėn e qendrimeve te shpėrfyturuara ndaj te kaluares osmane, duke u pėrqėndruar nė nevojėn e shqyrtimit tė alienizimit nacional-komunist, por duket se palo-akadamikėt ne Prishtinė, e citojnė Malcolmin vetėm kur u duhet, dhe nė pjesėt qė u duhen, kurse nė kontekstet ku mund ti mėshojnė problemeve si kau pelės, ia fusin vetė sipas tekeve e krizave paroksizmale tė momentit.
Historigrafia nuk duhet ti anashkalojė konfliktet si ndodhi e caktuar ne hapėsire dhe kohė, por duhet tė mos u jep ngjyrime te tjetersuara, pasi natyra e konflikteve ėshtė shumėdimensionale dhe jo-domosdomerisht politike apo nacionaliste. Por, ajo ēka eshte disi paradoksale, ne kakofoninė e shkaktuar pas vizitės se ministrit Dincer, janė reagimet me tone te ashpra, ne vecanti nga disa rrethe tė krishterėsh shqiptarė, dhe disa tė tille afėr mendėsise sė tyre. Halabakė tė faqes fashistoide
www.zemrashqiptare.net, palo-media elektorinike si Gazeta Express (ku tolerohen komente qė thėrrasin nė vrasjen e muslimanėve dhe turqėve sikurse nė mediat millosheviqane), politikanė pensionistė e nacional-katolistė si Arbėn Xhaferi, pėrjetuan kriza paroksizmale nga kėrkesa modeste e Dincerit vetėm pėr korrigjim fyerjesh. Paradoksi qėndron nė faktin se, nese eksiston nje pakėnaqesi e pergjithshme per periudhen e enverizmit nacional-komunist, shtrohet pyetja si ėshtė e mundur qė pikėrisht njerėz me formėsim dhe deklarim fetar tė krishterė ti bėjne avokim aq mbrojtes historigrafisė enveriste. Pėrgjigjja qėndron nė faktin, se keto rrethe te krishterėsh kane gjetur istikame mbrojtese nė historinė enveriste, ngase pėrkundėr faktit qė verzioni i historigrafise nė fjalė nuk potenconte se figurat si Gjergj Kastrioti, Pjeter Bogdani etj., jetuan e vepruan nė kohėra lufterash fetare, duke u dhėnė veprave tėtyre ngjyrime te luftėarave kombėtare (ineksistente), prapėsepraprė dihej e dihet, se figurat nė fjalė ishin tė krishtera, dhe kryen masakra kundėr osmanėve/muslimanėve. Dhe rrethet e krishtera, nuk po distancohen nga mendesia jo-qenesore e historigrafise nacional-komuniste qe eksistencen e kombit e zhvendose ne kohera imagjinare, sepse po u konvenon interpretimi dhe inkubimi i kėtyre figurave nė histori, si heronjė kombėtar, anipse nuk janė tė tillė, dhe anipse sot tek shumica muslimane e tek komuniteti/kombi turk reflektojnė armiqėsi. Nuk po distancohen sepse, tė paktėn historigrafinė e kanė sihariq tė mire nga enverizmi: shumica e figurave dominuese nė historigrafi, pėrfshirė edhe atė tė periudhės qė na e kanė mėsuar si Rilindje, ishin tė krishterė. Prandaj tė lartepermendurit po vazhdojnė ta promovojnė tė njejtėn linjė tė menduari, pothuajse tė njejtėn histori, vetemse tashti, me rezonancė fetare-kombetare, duke i promovuar figurat e krishtera nė fjalė si panteonė te kombit. Pra thėnė troē nacional-katolicizmi (kryesisht ky, sepse ortodoksia shqiptare ėshtė mė pak e ekspozuar ndaj halabakėrisė shqiptariste), po i huazon e po i pėrdorė po tė njejtat figura e mite tė krishtera tė serviruara nga historia nacional-komuniste. Por kjo e fundit, sipas linjės sė saj koncipuese proletare qė kishte, ka ditur qė aty kėtu edhe ndonjė figure jo krishtere, ta vlerėsojė. I tillė ėshtė Haxhi Qamili, kryengritjen e tė cilit verzioni enverist i historisė, e ka interpretuar si kryengritje fshatare komuniste kundėr beglerėve borgjezė. Por, Haxhi Qamili nuk i shkon pėrshtati halabakėrisė nacional-katoliciste, andaj Haxhi Qamilin jo vetėm qė e anashkalojnė por edhe e anatemojnė si tradhėtar tė shqiptarisė. Keto miskonceptime apo tjetersime te qėllimshme, e gjithnjė e mė tė impouneshme, jo vetem qe kane intoksuar tashmė disa breza njerėzish nė dekadat e shkuara, por avazi i njejtė po vazhdon edhe sot, pėrderisa ndryshimet nuk kane ndodhur deri me tani.
Ēasja osmanofobe e turkofobe (qe shoqerohet me islamofobi si substrat), ėshtė ne mėnyre konsistente njė mendėsi e historigrafisė nacionale te shqiptarėve dhe serbėve, qe pas shkuarjes se Perandorise Osmane nga Ballkani. Tek tė parėt, ne shėrbim dhe nėn kamoflim, tė asaj qė emėrtohet si vizion oksidentalizues/europianizim/ arratisje nga lindja, kurse tek serbėt, gjerat jane mė ndryshe, po caku i atakut ėshtė i njejtė pėr tė dyja taborret.. Nga kjo duhet tė lirohen edhe shqiptarėt edhe serbėt. Tė paktėn shqiptarėt dhe serbėt e Kosovės, pėr tė cilėt bėjė fjalė nė kėtė shkrim. Historia nuk mund te kuptohet nisur nga principet deterministe, kontinuale, statike e te pandryshushme, e assesi nisur nga as konceptime politike, ideologjike, e nacionaliste. Historia ka kthesat e saj, hendeqet e saj, tjetersimet e saj, rrjedhat e ndryshueshme e ciklike, qe kane sjellur e sjellin ndryshime ne kohė dhe hapesirė. Ajo ėshtė shkencė nė kuptimin brenda koordinatave akadamike dhe njeh vetem faktet dhe argumentet. Por ėshtė edhe mė shumė se shkencė.
Historia si shkencė, brenda koordinatave tė saja akademike, vėrtetė duhet tė funksionojė si shkencė, por ajo ka edhe njerėzit pėrballė saj, sepse merret me tė kaluarėn e tyre, prek nė botėkuptimet e tyre, nė fetė e tyre, nė kulturėn e tyre, nė nomosin e tyre, nė llogosin e tyre, nė dinjitetin e tyre. Historia dallon nga retrospektiva dhe kronika, pėr faktin se lidhet edhe me tė tashmėn, ajo BĖHET dhe e BĖNĖ tė ardhmen. Nuk ėshtė thėnė kot : kush e kontrollon tė shkuarėn e kontrollon tė ardhmen. Kush e kontrollon tė tashmėn e kontrollon edhe tė shkuarėn. Kontrollimi i historisė nga ideologjia, shkakton reaksione, njejtė ideologjike. Dirigjimi politik i saj, reaksione politike. Nėse akademikėt e historianėt nuk ndėrrmarin hapa nė rishqyrtimin e historigrafisė qė serviret nė Kosovė (ēoftė nė konsultim me Tiranėn/Beogradin, ēoftė me iniciativa tė pavarura) dhe nuk fillohet sė pari me heqjen e idiotizmave tekstuale, e mė pas edhe ekzaminimin rrėnjėsor shkencor tė saj, shqiptarėt muslimanė, muslimanėt e tjerė nė Kosovė, komuniteti turk nė Kosovė, pėrfshirė edhe 80 milionė turqė, por edhe ateistėt, agnostikėt e pjestarėt e botėkuptimeve/filozofive tė tjera jetėsore, duhet tė qėndrojnė tė alarmuar nga shkalla e pasaktėsive tė qėllimshme dhe indoktrinimit qė u serviren atyre, fėmijve tė tyre, e bashkombėsėve tė tyre. Shqiptarėt muslimanė duhet ta kuptojnė njėherė e mirė, se me dekada tė tėra janė tė indoktrinuar me histori osmanofobe, turkofobe e islamofobe. Duhet ta kuptojnė se nga historia ideologjike e tillė ēfarė ėshtė, mund tė marrin pėrgjegjje vetėm pėr KOHĖN e ndodhive historike. Pra mund tė gjejnė pėrgjegjje historike vetėm nė pyetjen KUR, duke mėsuar kėshtu vetėm data. Nė pyetjen KUSH, gjejnė mė pak saktėsi, sepse gėnjehen qėllimshėm mbi profilet e shumė protagonistėve historik. Ndėrkaq qė nė pytjet PSE dhe SI, pėrgjigjjet historike janė tėrėsisht ideologjike.
Nė shkrim-reagimet e tyre shqiptarėt muslimanė, duhet tė jenė mė ofanziv duke potencuar qėndrimin islam tė tyre. Tė mos potencosh se ke qėndrim islam (ose ēfarėdo qėndrimi ēoftė) i bie ose tė frikohesh, ose tė besosh fshehurazi nė bindjet qė ke. Kurse tė kundėrshtosh mbi principe tjera jo-islame, anipse ndonjėherė imponohen, nuk ėshtė e rekomandushme, sepse gjason nė kompleks inferioriteti e defetizėm. Unė e di dhe e kuptoj qe nė polemika, nganjeherė shėrben si efikase edhe metoda e tė qenurit diplomatik, por besoj se muslimanėt shqiptarė pas monizmit, po i shterrin krejt energjitė e tyre duke u munduar tė dėshmojnė ēfarė NUK JANĖ. Shkruajnė se nuk janė terroristė, se nuk janė anti-europianė, se nuk janė kundėr demokracisė, se nuk janė kundėr tolerancės
kurse ēfarė JANĖ, dhe si e kanė ndėrmend tė pozicionohen karshi qėndimeve deri edhe fashiste tė palėve tė kundėrta, defetizohen. Kjo duhet ndryshuar, nė ndėrrmarėsi shumė mė proaktive tė theksimit tė identitetit musliman tė tyre. Politikisht, duhet tė ngulin kėmbė nė tri kėrkesat bazike: Mėsimin-Besimin, Qendrėn-Islame dhe Mos-diskriminimin e femrės muslimane, qė i preokupojnė qė nga rėnia e monizmit. Duhet ta krijojnė njė qendėr rėndese tė tyren, dhe bashkim krerėsh potencialisht elitistė, nisur nga fakti se janė shumė tė decentralizuar. Poashtu duhet mos izolohen, por tė emancipohen mė shumė mbi tė kaluarėn e tė parėve tė tyre muslimanė, qė nuk hanin barė, por ishin shoqėri politike nė Lidhjen e Prizrenit mė 1878, dhe qė shumica dėrmuese e tyre ishin Klerikė Islamė e muslimanė tė devotshėm. Akademikisht duhet dėshmuar e mbrojtur fakti, se themelet e kombit shqiptar janė nė Lidhjen e Prizrenit (e jo mė herėt), anipse Shqipėria nuk u krijua mbi principet e Lidhjes sė Prizrenit, e as Kosova nuk ėshtė shtet i dytė shqiptar, e lėrė mė fetar. Tė paktėn duhet ditur e vėrteta historike, e tė mos lejohet grabitja e historisė nga ata qė nuk e bėnė atė.
Komuniteti turk nė Kosovė, nuk duhet tė bėjė gjumė dimėror ndaj turkofobisė nė vend, por nėpėrmjet njerėzve tė tij, qė e kuptojnė shqipen (e qė besojė nuk janė tė paktė), tė informohen mbi shkallen e shfryerjeve ksenofobike ndaj tyre si komunitet, qė nga fashistėt e zemrėsshqiptare me nė krye Ndue Ukajn, tek njėfarė nacional-katoliku gjakovar Fahri Xharra, e deri tek bariu i grixhės qė kompromiton rolin e tij, Don Shan Zefi, e ti denocojnė tė tillėt pėr shpifje e ofendime. Jam i bindur se po tė kishte ofendime tė tilla ēfarė bėjnė tė lartėcekurit, ndaj komunitetit rom, deri mė tani do tė kishte reagim nga ky komunitet. Dhe pėr fund, Turqia dhe krerėt e saj institucionalė qė nga Ambasada Turke, TIKA etj., pos forcimit tė marrėdhėnieve tė shėndosha me institucionet e Kosovės, duhet sa mė shumė ta ndihmojnė krijimin e lidhjeve organike tė studentėve shqiptarė tė fushave si Historia, Sociologjia, Shkencat Politike, e Marrėdhėniet Ndėrkombėtare duke mundėsuar shkollimin e avansimin e tyre nė fushat respektive, nėse shteti turk ėshtė i interesuar qė nė Kosovė nesėr tė eksistojė njė ambient mė volitės, pėr interesat tona vėllazorore. Ėshtė pikėrisht historia e shkruar nė formėn e saj mė indoktrinuese ajo qė ka alienizuar tashmė me dekada, shumė breza. Shpresoj tė investojmė sa mė shumė nga vetja jonė qė ketė ta ndryshojmė. Po i vuajmė pasojat e historigrafisė enveriste tė importuar nė Prishtinė nė pajtueshmėri me sistemin jugosllav e mė pas serb, si dhe 17 vjeqarin rugovist osmanofob, turkofob e islamofob.
Autor: Fatlum Sadiku
Krijoni Kontakt