Historia fetare e Jeruzalemit

[SERAFIM DILO]

7 korrik 1099,kryqezatat arine ne nje vend te ngritur i quajtur En Nebi Samovil,qe latinet e quanin Mons Gaudi,ose frenjisht Mont Joye,nga ky vend dukej qyteti i shenjte Jeruzalemi.Ai shtrihej ne nje siperfaqe drejtekendore,mbi 700 metra mbi nivelin e detit.Pothuajse nga te gjitha anet ishte nje fortese e mbrojtur nga natyra dhe e perforcuar nga muret mbrojtes.Nder shekuj te gjithe qe ishin afruar kishin vene duart ne koke,kur e kishin pare kete qytet,qe ngjante nje vend i mbrojtur nga Perendia.I fundit te nje serie pushtuese ishte kalifi egjiptjan Afdal,i cili kishte ardhur dhe ai poshte mureve per tja hequr Turqeve.Rrethimi kishte zgjatur dyzet dite,perpara se governatori ta dorezonte:me nje pakt,qe te kishte shpetuar jeten e tij e te gjithe njerezve qe i sherbenin.Mbas pushtimit Afdal organizoi mbrojtjen e qytetit perpara ardhjes se kryqezates.Kishte rindertuar nje pjese te mureve krahas atyre antike,nga shpejtesia prishi gjithcka qe ishte afer,shtepi e manastere,nuk pyeti.

Afdal ishte i pasigurte midis aleances latine,domethen me kryqezuesit kunder Turqeve,o aleanca me Turqit kunder Latineve.Midis dy alternativave,mendoi te gjente nje kompromis:kryqesoret te ndalonin ardhjen e tyre,dhe ai do te lejonte hyrjen e pelegrineve me grupe nga 200 persona,per te vizituar vendet e shenjta.
Propozimi nuk pranohet.Hyrja o marja me force e Jeruzalemit ishte e qendronte si problem,jo vetem per pozicionin e tij,por edhe sepse kryqezuesit nuk kishin ne dispozicion mjetet e forcen e duhur ushtarake per ta rrethuar plotesisht.Si mund te behet?.Mbledhje midis kapove,dikush propozon qe te shyhet sulmi per nje kohe me te pershtateshme.Por mendimi e propozimi dominues ishte:Jeruzalemin o tani o me kurre.
Si fillim duke mos pasur ide te qarta,vendosin te kontrollojne pikat e hyrjes ne qytet,e te kontollonin vendet pereth.Por kishte nje problem,problemi i ujit te pishem.Mijra njerez te lodhur ndodhen poshte diellit te perveluar.Duhej organizuar sherbimi per trasportimin e ujit,nga vende te ndodhura larg,puset afer ishin helmuar.
13 korrik 1099:provohet nje sulm per te provuar mbojtjen e qytetit dhe kapacitetin e ushteris mbrojtese.Konkluzion,mbrojtesit ishin te vendosur,po jo te pamundur.Nje kronist shprehet:"Sikur shkallet te ishin gati qyteti do ishte ne duart tona"Del e qarte se per te pushtuar Jeruzalemin duhej te ndertoheshin shkalle e kulla druri.Te ndertoheshin,dakort,po ku mund te merej druri?Perreth nuk ndodheshin pyje o rizerva e drurit e duhur.Per fat ne portin e Giaffa,kishte arritur nje anije me dru e ardhur nga Xhenova............Kronisti jep emerat e dy vellezerve xhenovez(Primo e Gulielmo),si dhe emerat e ndertuesve te kullave te drurit(Gaston Bern e Gulielm Ricou)po nuk ka rendesi....

Sulmi i 13 korrikut nuk ishte dhe aq i kote.Tani kane nje ide me te qarte mbi mbrojten e qytetit,si jane organizuar e kush i komondon.I komandon Iftikhar al Dawla,gjeneral Egjiptjan,i vendosur dhe me fantazi.Perpara se te arinin kryqezuesit kishte vendosur mbrojten e perforecimin e qytetit.Veprimi i pare:Largimi i popullesis siriane e greke,per te larguar ndonje kryengritje te brendeshme,e per te pasur sa me pake goje per te ushqyer.E dyta:prishja e kanaleve ujor,e helmimi i puseve o burimeve,djegja e fushave pereth,e mledhja brenda ne qytet e te gjitheve bagetive qe ndodheshin pereth.

Iftikhar,nuk do tja dije,e nuk impresjonohet nga numeri i kryqezuesve,eshte i vendosur te rezistoje deri ne fund,dhe e ben mire.Nuk duhet te jete dhe aq e veshtire -mendon:Mjafton te rezistojme,e ti mbajme poshte murave,per nje fare kohe.Pastaj vapa e semundjet do bejne te tyren.Keshtu dhe rrethuesit nuk do te durojne e do te ikin.

[SERAFIM DILO]

Mungesa e ujit e mbarimi i ushqimeve po e con ushterin pushtuese drejt katastrofes.Kryqezata ka fjalen e urdherit te saj:Deus lo vult.Po cfare do Zoti?.Ushteria nuk e di.Poshte Jeruzalemit eshte mbledhur i gjithe nobilteti Francez i ardhur me gjithe krenarin e tij,por ushteria eshte e perbere edhe nga mbeturina njerezore ose te ashtequajturit "tafurs".Kush jane?Jane njerez pa koshienc,me pas o aspak besim,kane ardhur per aventure e nuk kane moral as ne plackitje.Per te tjeret lirimi i "Vendeve te shenjta"nuk ka cmim,ndersa per ata nje cmim e ka:keshtu kur kapo i "tafurs"shkon e ankohet tek prifti Pjetro "Eremita"e i thote:"Po vdesim per buke,çfar duhet te bejme?"Njeriu i shenjte e i besimit i pergjigjet i vendosur e pa e vrare mendjen:"C est par vo lasquete........".Se vdisni nga uria,eshte nga kauza e frikes qe keni,frikacaker:ikni,merini keta Turqit qe sa kane vdekur,duhet te jene te mire per tu ngrene,po ti zieni e ti kriposni.

Shenjat e para te mosbesimit e rebelimit midis kryqezatave poshte Jeruzalemit.Cfar duhet bere?Duhen detyruar me te forta?Apo duhen bindur me fjale?Zgjidhet teoria e dyte:-Ushtare e vellezer tane,Jeruzalemin duhet ta meritojme,me durim e perkushtim,ne kemi besimin me vete.Kemi besimin?.Besimi fetar,kjo po qe eshte nje ide!Traumatizare ushterin me besimin fetar.Besimi,nje doze e forte tradicjonale per ti thene dridhjen trupave!E si mund te jipet?.Natyrisht me anen e vizionit.Behet.Nje prift i quajtur Pierre Didier,ka pasur nje vizion,shpejt ti tregohet ushterise.Mblidhet gjithe ushteria,princerit e ushtare.E prifti,qe nuk duhet te kete pasur mungese fantazie,shpegon:Per te marre Jeruzalemin e per tu pergatitur per sulmin-vashdon-Kame pare Papen e lidhur i rethuar nga engjellit qe me ka lajmeruar per tju thene:Princerve konteve markezeve e gjithe ushterise,qe per te merituar Jeruzalemin;duhet mbajtur argjerim,e duhet te lutemi per faljen e mekateve.........

[SERAFIM DILO]

Ne 13 korrik mbaron edhe ndertimi i kullave te drurit,ndertuesit kane bere gati dy kulla te reja fringo.Shpihen menjehere ne afersi te mureve.Njera nga kullat eshte per ushterin e dukes nga Buglione e kontit te Normandise,e tjetera per kontin nga Provenca.....Dy grupe ne sulm:gare e vertete,kush do te te harinte te hynte i pari ne Jeruzalem?.Gati per te sulmuar.Provohet dy here-nje ne daten 13 e tjetri ne daten 14-deshtojne,me humje te medhaja per sulmuesit.Mbrojtesit nuk jane gjetur ne befasi.Dine si duhet mbrojtur:franket jane te mbuluar me lende djegese(vaj i perveluar),bie mbi kokat e tyre,jane kthyer ne pishtare uman.
Si mund ti behet?Idea i vjen Gofredos:te mbulohen kullat me lekura te fresketa,kunder rrezikut te zjarrit.Sulmi vazhdon te provohet te nesermen,ne mengjesin e 15 korrikut-dite fatale per Jeruzalemin.Hariet.

Hariet per fat,o per ato kombinacione qe historia injoron:veçantia e njeriut te thjeshte qe ndryshon rrymen e historise.
Fati i kryqezates eshte i varur nga dy ushtare te thjeshte,dy vellezer fjaminge-per ngjarjen,Letold e Gilbert nga Tournai:keta dy te marre,pa pyetur nga vaji i perveluar qe u binte ne trup.Kalojne murin e harine te mposhtin tre ushtare arab,dhe permbysin te gjithe fucite me lende djegese qe mbrojtesit kishin pergatitur.Mbrojtesit te kapur nga vaji i ncehte e ne panik,terhiqen ne menyre te çregullt ne drejtim te xhamise Al-Aksa.Mbas dy fjamingeve hyn dhe ushtaret me ne krye Gofredon.Nga ana tjeter e murit,ushteria gjendet ne veshiresi,(konti i Tolosez u kishte dhene ushtareve;nje monedhe per çdo tre gure,per te mbushur kanalin natyror qe ndante murin) kapercimi i murit eshte i paharitshem,sa qe konti mendon te terhiqet.Kur papritur mbrojtesit terhiqen,çfare ka ndodhur?Mbrojtesit jane lajmeruar qe kryqezuesit kane hyre ne qytet,vendosen te terhiqen ne Kullen e Davidit bashke me governatorin,mbrojtja e fundit.
Lufta vazhdon brenda ne qytet,luftohet gjithe mbasditen.Ne fund,afer mbremjes,duke pare qe Jeruzalemi eshte i humbur,governatori i urdheron armepushimin,dorezohet:me kusht qe ti shpetohet jeta ushterise se tije.Pranohet.

Nga ana tjeter Gofredo vazhdonte luften,qe kthehet ne masaker.Mbrojtesit kishin po shkonin drejte xhamise,por egersia e kryqezates nuk pyet,edhe per vendet e shenjta.Mbeten shum pake te mbijetuar,pak a shume vetem ata qe mund te ndrohen o qe kane nje fare vlefte per tu shitur.Tragjedi siper xhamise Al-Aksa-shkruan kronisti anonim-ku ishin mbledhur arabet,bashke me femi e gra.Arin Tankredi,nje nga komandantet e kryqesates:dhe i siguron,se jane nen mrojtjen e tije,si garanci u jep dhe stemen e tij.Por ne ate kohe vine dhe kryqezues te tjere,te cilet ne rremuje e siper,e mbase pa qene ne dituri per akordin e Tankredit vazhdojne te vrasin e presin.Shume vriten ne vend e te tjeret hidhen poshte nga tempulli-shkruan kronisti:"sanguis illorum per totum templum flueret"gjaku i atyre rrjedh si burim gjate gjithe tempullit-pershkrim qe nuk ka nevoje per koment.

Por sa arab myslyman u vrane? Ibn Al-Athir flet "per me teper se shtadhjetemije,njerez e imam bashke"Si plackitje:"dyzet qirimbajtes te argjente me peshe 3600 drame"e shume gjara te tjera -sipas historianit arab.....

Kjo qe dhe fitorja e kryqezates se pare,e cila erdhi ne qytetin e paqes,me rruget e mbushur plot me me gjak e kufoma.Te burgosurit te detyruar ti spostonin jashte mureve.Jeruzalemi u lirua nga te pafete,tani duhet mbrojtur nga ata me fe,dhe duhet mbrojtur me shume nga ata me shume fe o te ashtequajturit fetare.

[busavata]

keshtu duket pushtimi i Jeruzalemit ne vitin 1099 sipas kesaj pikture te shekullit 13
autori i pa njohur

( kliko ne linkun per ta pa pikturen.. )

http://i40.tinypic.com/5mecmb.jpg

[SERAFIM DILO]

Mbas pushtimit te Jeruzsalemit,fillojne dhe grindjet e rivalitei midis kapove te kryqezates.Te gjithe duan te fitojne dicka,te ndershmerit,pjesen e tyre,ambiciozet pjesen e tyre dhe ate te ndershmerve.Grindjet shuhen menjehere,ne momentin e fundit,si gjithmone me anen e "vizionit".
Problemi shtrohet ne 17 korrik te 1099,dy dite mbas maries se qytetit te shenjte.Mblidhet nje asamble.Te gjithe bien pak a shum dakort,se gjeja me praktike ishte formimi i nje principate,siç ishte Aninokia o Edesa.Po kush do te vihej ne tron?.Kandidatet jane shume,por fatkeqesisht kurora eshte vetem nje.

Nga ana tjeter idea nuk pelqehej nga veskovet e fetaret ne pergjithesi,te cilet nxjerin nje argoment te arsyeshem e te veçante:si mund te kurorzojme nje mbret ne qytetin e Krishtit,ku ai u kurorezua me nje kurore me gjemba?Mekat.Zoteria e Davidit do ti kishte denuar.E pa mundur te behet nje gje e tille.

Por ishte e qarte se nga umori o denimi i Zotit te Davidit,duhej te merej parasysh deri ne njefar pike;ne ato momente ishin umoret e nevojat e princerve qe duhej te mireshin si fillim.Ishin ata qe komandonin.E ne kete ishin te gjithe te barabarte,ishte e veshtire tu plotesohej deshira te gjitheve.E mbi te gjitha vendi quhej"Mbreteria e Jeruzalemit".
Prifterinjte kemngulin,e si gjithmon e arsyetojne ne menyre te thjeshte:Ishte Papa qe kishte dashur kryqezaten,ishte Papa qe e kishte organizuar kryqezaten,e ishte Papa qe i kishte pretenduar pushtimin e Jeruzalemit:domethene,qe nuk duhej te dyshohej se "Qyteti i Shenjte" i perkiste kishes.
Princerit degjojne,prifterinjte ne heshtje,ngejne shpatullat sikur nuk e dine te habitur:Jeruzalemi te jet pa mbret,e ti lihet kishes?Asnjehere,as mos ta çoje njeri nder mend.
Diskutimi vazhdon,kthehet pathuajse si gjithmon ne grindje-e ne vendin e paqes duhej shmangur-fjala i lihet Shpirtit te Shenjte:domethene diskutimi duhet shtyre e vendosur me vone,me qetesi.Mbas disa lutjeve,arin dhe pergjigja e Zotit nepermjet gojes se tre veskove:Pietro nga Narbona,veskovi i Albara;Robert nga Rouen,veskov i Ramla;dhe Arnolfo,veskov i Martorano nga Kalabria.Tani nuk ishte vertet pergjigja o pikepamja e Zotit,ishte ajo e princerve dhe e te tre prifterinjve qe perfaqesonin kishen.
Si perfundim zgjidhja ishte pak a shume kjo:zoterinj,jemi ketu te gjithe ne Jeruzalem,kryeqyteti shpirteror,etj,etj..Duhet ti japin rendesi ne radhe te pere shpirtit;qe do te thote:ne fillim te zgjedhim patriarkun:qe do te thote:si fillim mendojme per pushtetin shpirteror,pastaj per pushtetin materjal-kohor.
E rastesisht ne ato momente vdes edhe patriarka grek i Jeruzalemit ne Qipro Simeoni.Duhej zgjedhur nje patriar i ri,e me qe gjendeshin ne Jeruzalem duhet te ishin ata qe duhet ta zgjidhnin.Duhej zgjedhur nje patriar latin jo grek"perndryshe"-shprehen te tre veskovet-zgjedhja do jete ilegale,e nuk do ta pranojme.
Kisha kishte folur:do vendosim nje patriark latin.Tani u kishte ngelur princerve ne "dere" te zgjidhnin.E nuk eshte e lehte te zbulosh ambicionet.

[SERAFIM DILO]

Midis viteve 1118-1120,nje fisnik francez Hugues de Payns me origjin nga krahina franceze e Champagne,ndodhet ne Jeruzalem,e vendos te formoje nje trup special;Urdherin e Tempullit,o ata qe me vone do te quheshin Templaret.

Gjate udhetimit duhet ti kete ndodhur diçka e papelqyer,sepse sa po hariti ne"Qytetin e Shenjte,vendosi te krijoje Urdherin e Tempullit.Idea,si do qe te ishte,ishte e pershtaçme pe momentin.Kryqezoret kishin pushtuar Jeruzalemin,mbanin nen kontroll edhe pikat strategjike te Siris dhe te Palestines;por nuk kishin harritur te kontollonin rruget,njerezit ishin te pa sigurte gjat udhetimit.Rruget kryesore qe te çonin drejt detit ishin te kontolluara nga bandit o kusare te ndryshem.Prisnin ne pikat kyçe,ku pelegrinet o tregetaret ishin te detyruar te kalonin,dhe atje grabiteshin dhe masakroeshin.Nje udhetar qe vinte nga Giaffa e shkonte ne Jeruzalem duhej te mendohej mire.Cfare duhet bere?Te krijohej ne repart ushterie special,per nderhyrjet e shpejta-nje tip;trup i armatosur i revolucjonit kryqezues.

Te gjithe mund ta benin,te varfer e te pasur,prifterinj e udhetar-por vetem qe te kishin arme,e mbi te gjitha ti dinin ti perdornin keto arme.
Ne nje dore shpaten e ne tjetrin kryqin,kerkojne dhe u pranohet te quhen "pauperes milites Christi",te varferit ushtare te Krishtit.
Dhe ne fakt,se ishin dhe mbase te bindur,por kryesisht per te snobuar varferine.Del se te paret"pauperes milites"ishte pothuajse e gjithe aristokracia franceze e ndodhur ne Jeruzalem,te cilet besonin ne dashurin ndaj varferis,por me teper besonin ndaj dashuris per aventuren.
Edhe vet Hugues nga Champagne;kishte lene nipin e tij ne France,per te jetuar siç thoshte;ne afersi te varrit te Krishtit.Ne realitet Hugues,edhe me gjithe vullnetin e tije,nuk do ta kaloje kohen te falet o te luten ne vendet e"Shenta".Ky njeri ishte plot me besim,por nje besim qe kishte kruarjen e aksjonit.

Ky grup i pare i kavaljereve eshte i mirpritur nga Baldovino;sepse ishte ajo qe kerkonte nga kontet e baronet qe ndodheshin ne Jeruzalem,nje ushteri e re qe te kontrollonte qytetin e rruget lidhese te tij.I priti dhe i vendosi ne pallatin e tij.Qe ishte tempulli giustinian i Virghereshes,me vone i kthyer ne xhamine Al-Aksa,dhe tani e bere vendeqendrimi i tyre,qe gabimisht mendohej se ishte Tempulli i Salomonit;nga ketu rjedh dhe emeri i tyre;milites templi,e me vone Templaret.

[SERAFIM DILO]

I Templari kishin nje vendqendrim,kishin dhe nje detyre,o te pakten duhet ta mendonin neke menyre.U mungonte nje regullore:dy nga ata mendojne te nisen per ne Europ e te pyesin,te keshillohen me nje prift teolog Bernard nga Clairvaux,qe ne ate kohe mbahej si nga specialistat e urdherave kishtar.I vjeteri prift i jep atyre nje skeme mbi regullat e mbi te gjitha dhe nje veshje o uniform.Ai shprehet:"luftetari perfekt i kryqit do te veshi trupin me loriken e hekurit,e shpirtin me loriken e besimit"..(lorika,lekura o pllakat,qe ndodhen tek svaritesit si krokodili etj).
Pastaj u pershkruan dhe detajet:bindje te plote apsolute:"do te shkoje e vine simbas urdherit te kapos";do te kene veshjen qe do tu ipet,nuk do te deshirojone asgje perves te domosdoshmes,do te jetojne bashke,nuk do te kene gra,nuk do te kene femi,midis tyre nuk do te kete as dembela e as pertac.
Nuk do te shprehin fjale te kota,asnje te qeshur e egzaxhiruar,asnje qarje,asnje pershperitje.Nuk do miren me shah e zara,do te urrejne gjuetin,nuk do miren me palaço o te sillen si te tille.E vazhdon:nuk do te presin floket,nuk duhet te shikohen te krehur,(pak a shume te laken pak e te jen te papaster).
Me mjeker e floke te gjata,keta kalores te Krishtit kane detyra te rrepta;meshe çdo mengjes;dhe ne qofte se eshte e pamundur,trembedhjete "pater noster" ne mengjes,e shtate ne nje ore tjeter.Kungim i detyruar te pakten tre here ne vit;larje e kembeve te varferve te Enjten e Shenjte.E shume keshilla te tilla qe ktheheshin ne urdhera o detyra.Kjo ishte pak a shume rregullorja e Tempareve o e"pauperes milites.

Fakt kurioz;gjendet dhjete vjete me mbrapa ky Urdher i te varferve o i lypesve,me operacionin e pare financjar.Ne Saragoze nje person deshiron te shkoje si pelegrin ne Jeruzalem.Arka e kursimit e Tempullit(ne te njejten kohe kishte filialet e saj ne te gjitha qytetet e rendesishme te Europes) i jep nje paradhenje per shpenezimet e rruges e te qendrimit.Si shkembim,Urdheri i Templareve do te shfrutezonte pasurin e tij,dhe do tja kthente kur ai te kthehej nga udhetimi.
Eshte rasti i pare i ipotekes bankare.Formula ishte gjetur:duhej vetem te zbatohej ne shkale me te gjere o internacjonale.Mund te thuhet se ne bazen e ketyre operacjoneve financjare o ipotekare,qe u formua gjithe ajo pasuri kolosale,e qe e beri kete Urdher te varfer nje nga potencat financjare te asaj kohe.

[SERAFIM DILO]

Konflikti Izraelit Palestinez.

Si te gjitha konfiktet o lufterat eshte i veshtire per tu shpeguar.Nje shpegim interesant e modern mbase e jep Isaac Deutscher,ku perdor nje tregim kurioz:"Nje njeri gjendet ne nje situat ku duhet te hidhet nga kati i fundit i nje pallati qe po digjet nga zjarri,ne te cilin kishin vdekur shume nga familjaret e tij.Ai shpeton duke u hedhur:por duke rene,bie siper nje personi tjeter qe kalonte rruges,duke i thyer kembet e duart.
Njeriu qe ishte hedhur nga ndertesa-vashdon tregimi-nuk kishte zgjidhje tjeter;megjithate personit qe ju thyen duar e kembet shikon ne kete njeri fatkeqesin e tij".
Dhe e mbyll duke e shpeguar:"Sikur te dy te silleshin ne menyre llogjike,nuk do te ishin bere armiq"Dhe ne fakt njeriu qe i shpetoj zjarrit,sapo mori veten,duhet te kishte kerkuar ta ndimonte e ti shpegonte personit fatkeq qe ishte plagosur;dhe ky i fundit duhet ta kuptonte qe ishte viktime e fatit o e rastit.Por ne te vertet çfare ndodh?"I plagosuri akuzon tjetrin per fatkeqesin e tij,e do te hakmerret duke e share e kercenuar.Tjetri duke degjuar kercenimet,vazhdon edhe ai te shaje e ta kercenoje,e fillojne te zihen e grihen,e vazhdojne te zihen gjithmone sa here takohen".Si perfundim zenie e violenc pa fund,pa perfundim.

Izraeljani eshte ai qe eshte i detyruar te hidhet nga Europa e djegur nga zjarri,e bie mbi Arabin e Palestines,dhe e plagos:Ja dhe konflikti izralian e palestinez-simbas Isaac Deutscher.


Weizmann dhe emiri Feisal,mbreti i ardhshem i Irakut,ne mars te 1919 qe gjendej ne Paris si kapo e delegacionit arab,per konferencen e paqes,deklaron me besim te plote se per Arabet,"mbi te gjithe ata te shkolluar",e shikonin me simpati Movimentin Sionist.Si gjithmone mbase fjalet jane te thjeshta per tu shprehur.Problemi eshte faktet qe vine nga mbrapa,ato jane te veshtira per tu mbajtur.

[SERAFIM DILO]

Mbas pushtimit te Jeruzsalemit,fillojne dhe grindjet e rivalitei midis kapove te kryqezates.Te gjithe duan te fitojne dicka,te ndershmerit,pjesen e tyre,ambiciozet pjesen e tyre dhe ate te ndershmerve.Grindjet shuhen menjehere,ne momentin e fundit,si gjithmone me anen e "vizionit".
Problemi shtrohet ne 17 korrik te 1099,dy dite mbas maries se qytetit te shenjte.Mblidhet nje asamble.Te gjithe bien pak a shum dakort,se gjeja me praktike ishte formimi i nje principate,siç ishte Aninokia o Edesa.Po kush do te vihej ne tron?.Kandidatet jane shume,por fatkeqesisht kurora eshte vetem nje.

Nga ana tjeter idea nuk pelqehej nga veskovet e fetaret ne pergjithesi,te cilet nxjerin nje argoment te arsyeshem e te veçante:si mund te kurorzojme nje mbret ne qytetin e Krishtit,ku ai u kurorezua me nje kurore me gjemba?Mekat.Zoteria e Davidit do ti kishte denuar.E pa mundur te behet nje gje e tille.

Por ishte e qarte se nga umori o denimi i Zotit te Davidit,duhej te merej parasysh deri ne njefar pike;ne ato momente ishin umoret e nevojat e princerve qe duhej te mireshin si fillim.Ishin ata qe komandonin.E ne kete ishin te gjithe te barabarte,ishte e veshtire tu plotesohej deshira te gjitheve.E mbi te gjitha vendi quhej"Mbreteria e Jeruzalemit".
Prifterinjte kemngulin,e si gjithmon e arsyetojne ne menyre te thjeshte:Ishte Papa qe kishte dashur kryqezaten,ishte Papa qe e kishte organizuar kryqezaten,e ishte Papa qe i kishte pretenduar pushtimin e Jeruzalemit:domethene,qe nuk duhej te dyshohej se "Qyteti i Shenjte" i perkiste kishes.
Princerit degjojne,prifterinjte ne heshtje,ngejne shpatullat sikur nuk e dine te habitur:Jeruzalemi te jet pa mbret,e ti lihet kishes?Asnjehere,as mos ta çoje njeri nder mend.
Diskutimi vazhdon,kthehet pathuajse si gjithmon ne grindje-e ne vendin e paqes duhej shmangur-fjala i lihet Shpirtit te Shenjte:domethene diskutimi duhet shtyre e vendosur me vone,me qetesi.Mbas disa lutjeve,arin dhe pergjigja e Zotit nepermjet gojes se tre veskove:Pietro nga Narbona,veskovi i Albara;Robert nga Rouen,veskov i Ramla;dhe Arnolfo,veskov i Martorano nga Kalabria.Tani nuk ishte vertet pergjigja o pikepamja e Zotit,ishte ajo e princerve dhe e te tre prifterinjve qe perfaqesonin kishen.
Si perfundim zgjidhja ishte pak a shume kjo:zoterinj,jemi ketu te gjithe ne Jeruzalem,kryeqyteti shpirteror,etj,etj..Duhet ti japin rendesi ne radhe te pere shpirtit;qe do te thote:ne fillim te zgjedhim patriarkun:qe do te thote:si fillim mendojme per pushtetin shpirteror,pastaj per pushtetin materjal-kohor.
E rastesisht ne ato momente vdes edhe patriarka grek i Jeruzalemit ne Qipro Simeoni.Duhej zgjedhur nje patriar i ri,e me qe gjendeshin ne Jeruzalem duhet te ishin ata qe duhet ta zgjidhnin.Duhej zgjedhur nje patriar latin jo grek"perndryshe"-shprehen te tre veskovet-zgjedhja do jete ilegale,e nuk do ta pranojme.
Kisha kishte folur:do vendosim nje patriark latin.Tani u kishte ngelur princerve ne "dere" te zgjidhnin.E nuk eshte e lehte te zbulosh ambicionet.

Ambicionet ishin te medhaja,po meshiheshin me lezet dhe hipokrizin qe momenti kerkonte.Ishte nje loje e holle,qe arti i hipokrizis tradicjonale kerkonte.Kush do ishte i pari qe do kerkonte:une dua te jem mbret i Jeruzalemit?.Asnje,"nuk mund te flitet ne token e shenjte,pastaj kemi ardhur per ta çliruar,jo per te mreteruar".
I pari eshte konti i Sant Gilles:kishte dy vjet qe brithte per kuroren e Jeruzalemit,per kete ishte nisur ne kryqezate.Ben te ditur me anen e sekretarit te tije,qe do ta refuzonte kuroren,qe nuk do te pranonte edhe sikur ta propozonin.Por shprehet edhe me shume:qe nuk ishte kunder sikur te propozohej edhe ndonje kont tjeter.Midis te tjerave vazhdon:"vartesit e mi,jane te trembur nga idea qe do rine ne Token e Shenjte,sikur une te emerohesha mbret i Jeruzalemit.
Ishte nje genjeshter,per tu mos u akuzuar.Konti kishte nje konsiderate te paharritshme per vetveten,dhe e quante veten "kapo moral"i gjithe kryqezates.Problemi ishte se kontet e tjere nuk e konsideronin-konsideraten e tij,me pak fjale e urrenin,por gjithmone me perzemersi.
Keshtu pak a shume silleshin dhe fisniket e tjere:edhe konti i Normandise bashke me ate te Fiandres bejne te ditur:se nuk jane te interesuar,dhe do te nisen sa me shpejte te jete e mundur.
I pari qe merr kurrajon per te pare dhe reagimin e konkurences eshte konti i Provences,nxjer kanditaturen:per njeher hidhet poshte.Ishte njeri qe perzihej,pastaj nuk mund te luhet me letera te hapura.

Kisha kishte zgjedhur,ndersa kontet nuk arinin as te zgjidhnin.Kishte mbetur vetem Goffredo:ishte mbase i vetmi qe nuk kishte lidhje me vendlindjen,e si besimtar edhe nuk mund te diskutohej.Keshtu mbasi e lusin mire e me mire,ul koken qe simbas deshires se kolegeve e perpara vullnetit te Zotit.Problemi eshte se çfare titulli do ti japim?.Ne asnje menyre "mbret",po ashtu dhe "princ";qendet zgjidhja:do te quhet"Advocatus Ecclesiae Santi Sepulcri".Titulli ishte origjinal,edhe se ishte i memorjes te legjslacionit karoling.
Dakort:po i kujt ishte e drejta te zgjithte Avokatin?Sepse ishte e rendesishme ,kush kontrollonte Avokatin,nuk kontollonte vetem kishen e "Santo Sepolcro",por kontollonte te gjithe qytetin.
E konti i Saint Gilles ishte dakort per Avokatin,por nuk dorezonte Kullen e Davidit,qe e kishte pushtuar me shpate,ai ishte vendosur aty,nuk kishte njeri qe mund ta luante.
Situaconi nuk kishte rruge zgjidhje,nuk mund te kontollohej qyteti,pa Kullen.Filojne llafet e zeniet midis princerve kristian:duhet detyruar konti ti dorezohet Goffredos,por si mund ta detyrojme:qe mos te humbi dhe faqen?.Si gjithmone qendet nje kompromis:Raimondi konti i Saint Gilles,do ti dorezoje Torren e Davidit veskovit te tije,e ky do tja dorezoje Goffredos.
E keshtu mbas ulerimave sharjeve,secili kundet te gjitheve,konti largohet duke mallkuar,e shkon te laje kembet ne ujin mistik te Xhordanit.

[SERAFIM DILO]

Mamluk,do te thote"i mbajtur nga te tjeret"ne arabisht,domethene skllav.Kush ishin keta Mamluk o mameluket?.Ishin te gjithe pothuajse me origjin nga Kaukazi,nga Azia qendrore dhe teritoret e Kurdeve o Mongoleve.

Trima dhe te eger,merçenar,ishin nen sherbimin e kalifit te Bagdatit,ku benin pjese ne ushterin e tij.Kishin njohuri ushtarake,dhe disa nga keta ishin dhe komandant ushterie.Keta Mameluk,mbreterojn ne Jeruzalem plot 267 vjet,nga viti 1250 deri ne 1517.Nga heret e pakta ne historin e Jeruzalemit qe nuk kishte nevoje te derdhej gjak,nuk pati nevoje per rrethim o katapulta,Mameluket ishin brenda ne qytet.
Ata ishin pjese e ushteris te sulltanit Aiyub,i cili kishte hyre ne Jeruzalem dy vjet perpara ne 1248.Gjate vdekjes se tije ne 1249,qyteti ndodhet ne komanden e milicis qe komandojej nga komandanti Aybak,qe eshte nje Mamluk.Keshtu ai gjendet padron i qytetit,Aybak ndryshe nga paseardhesit e tije nuk mendon te krijoje nje dinasti.Nje ide e tille nuk bente pjese ne kulturen e tyre,dhe as nuk u shkonte nder mend ketyre komandat aventurash,per te cilet nje gje ishte e qarte:qe zgjuarsia dhe inteligjenca nuk trashegohen.Ligji i tyre ishte po aq i thjeshte dhe aq i drejte:pushteti i takon atij qe e mer,qe do te thote kush eshte me i forti.Arsyetim llogjik,te pakten per luftetar.

Por lind edhe nje problem,qe kishte te bente me pushtetin:kujt do ti jepej komandimi i vendeve dhe ushteris qe ndodhej ne zonat pereth Jeruzalemit.Nje komandant i mire ishte garanci per mbrojtjen nga armiqte,por ngelte gjithmon vetem nje komandant i mire,siç dihet midis komandanteve puçi eshte gjithmon i mundur,dhe ne çdo komandant ndodhet nje "Cezar qe eshte gati te kaloj Rubikonin".
Mamluket i japin keti problemi te perhershem nje zgjithje inteligjente e pothuajse moderne;nje kryeveper e psikollogjis te pushtetit.Dy komandant,nje ushtarak e nje tjeter civil.Me kusht qe drejtimi e pushteti i tyre te kishte nje kohe o afat te shkurter,keshtu asnje nuk do kishte abicionin e nje komplloti.
Kjo sjell edhe si pasoje qe qeverisja e governatoreve Mamluk te behej me nxitim,e shume here ky nxitim i nciste te qeverisnin ne menyre pozitive.Tempujt e besimit myslyman fillohen e restaurohen,duke filluar nga xhamite qe zbukurohen e pasurohen:ndertojne kater Medrese,kollona e minarete te tjera:me pak fjale e kthejne Jeruzalemin ne nje qender kulturore islamike.Po ashtu si gjithe pushtuesit e tjere rregullojne murrat mbrojtes edhe ujesjellesin e qytetit.

Veprojne si fetaret e tjere,ne kohen e kristjaneve kishat lulezonin e xhamite liheshin ne prapambetje,ne kohen e Mamlukeve ndodh e njejta gje,natyrisht e kunderta.Edhe se Mamluket ishin tolerant ndaj ebrenjve e kristianeve,kishin lene liri kulti.Megjithate e drejta e mysylmaneve Mamluk nuk lejonte ndertimin e kishave te reja o restaurimin e atyre qe egzistonin.Per te mare lejen e nje restaurimi te nje kishe ishte shume e veshtire dhe mund te behej vetem me ane te koruptimit me anen e parase,para e shkrete.

Disa kisha per tu shpetuar kthehen dhe ne xhami,shume e thjeshte:hiqen simbolet krishtere e vihen ato mysylmane:si te thuash qe Zoti behet Allah,e arabishtja ne vend te latinishtes.
Kjo sjell edhe nje çoroditje ne disa besimtar,e ne disa raste besimtaret jane te njejte.Nje grua e vjeter e krishtere,ri e lutet ne nje kishe qe eshte kthyer xhami,e kur e pyesin se çfar ben ketu?.Ajo pergjigjet:eshte nje ndrim i trup rojes ne dikasteret e qiellit-komenton me nje filozofi qe vetem thjeshtesia ka:Edhe lart ne qiell qeverit ndrohen,por Zoti qendron.