Gjilani

[cod3r]

Gjilani Qytet update desha te di me shume nga ju per qytetin e Gjilanit se si qendrojne mendime e juaja per kete qytet dhe njerzet te cilet jetojne ne kete vend?

[cod3r]

Harrova te shtoj edhe pak te dhena per qytetin

Viti i saktë i themelimit të Gjilanit edhe sot e kësaj dite nuk është përcaktuar saktësisht. Në shekullin XVII Evlia Çelebija e përmend Gjilanin, por me emrin Moravë, si kadillëk në kuadër të sanxhakut të Vushtrrisë.

Në mes të tjerash, Evlia Çelebija shkruan se "shtatëmbëdhjetë ditë udhë nga Konstantinopoli (Stambolli i sotëm) për në Novobërdë kalohet nëpër Vrajë, Krivarekë (Egridere) e Moravë (Gjilan)".

Gjilani gjendet në pjesën lindore të Kosovës dhe është njëra nga shtatë komunat e mëdha të Kosovës. Pas luftës është edhe qendër e rajonit. Aktualisht, llogaritet t`i ketë mbi 132 mijë banorë.

Në popull është ruajtur gojëdhëna, sipas së cilës, Gjilani si vendbanim është formuar rreth vitit 1750, ndërsa si qendër urbane - në vitin 1772. Gjilani si qytet është zhvilluar krahas shuarjes së Novobërdës (Artanës), e cila në mesjetë ka qenë njëri nga qytetet dhe qendrat më të mëdha tregtare, ekonomike dhe xehtare në Ballkan.

Dihet mirëfilli se Gjilanin si qytet e ka themeluar familja feudale shqiptare e Gjinajve, e cila që nga viti 1737 deri në fund të shekullit XIX ka sunduar në Kosovë, Drenicë, në Llap dhe në Moravë. Sulltani ka qenë i detyruar ta pranoj pushtetin e kësaj familje si pushtet të trashëguar.

Gjinajt, në gjysmën e dytë të shekullit XIX e transferuan selinë e tyre prej Novobërdës dhe i ndërtuan sarajet e veta në vendin ku tash gjendet Gjilani. Si themelues i Gjilanit njihet Bahti Beg Gjinolli.

Pra, Gjilani është krijuar nga familja shqiptare dhe kjo është dëshmia kryesore se ai ka identitetit shqiptar.


Komuna e Gjilanit gjendet në pjesën juglindore të Kosovës, krahina e Anamoravës. Qyteti ka pozitë të përshtatshme gjeografike dhe kjo i mundëson lidhje të mira me qendrat tjera të Kosovës dhe të rajonit.

Nga 15 shkurti 2003, Gjilani është seli e zyrës së Agjensionit për Demokraci Lokale të Këshillit të Evropës. Eshte binjakezuar ose ka nenshkruar partneritet me komunat Kukes (Shqiperi), Luterbah (France) dhe Iper (Belgjike).

Ka një sipërfaqe prej 515 km/2, 63 vendbanime dhe 54 komuna kadastrale. Në një kilometër katror jetojnë 259 banorë. Shtrihet në një fushëgropë të gjerë. Ka kushte të mira për bujqësi dhe njihet si qytet agro-industrial. Në juglindje ka malet e Karadakut si dhe një pjesë të Rrafshit të Kosovës – një fushë pjellore.

Mbizotërohet nga klima e mesme kontinentale, me vera të nxehta dhe dimra të ftohtë. Temperatura mesatare e janarit është - 0.9 shkallë, ndërsa ajo e korrikut + 21.5 gradë. Në vjeshtë, këtu bien, mesatarisht, 177 mm shi, ndërsa në verë 129 mm. Sasia e reshjeve në pranverë është 145 mm dhe në dimër 130 mm.

Koordinatat e shtrirjes së Gjilanit janë 42 shkallë në veri dhe 21.20 shkallë në lindje. Qyteti ka një lartësi mbidetare nga 501 deri më 590/m, ndërsa regjioni, nga 475/m, në Budrikë, deri në 1.000 /m, në zonën kufitare me Maqedoninë (Stançiq).

Rrethina e Gjilanit është e pasur me xehe (hekur e leucid) dhe me burime minerale (Nasalë, Pidiq, Kmetoc, Pogragjë, Perlepnicë). Dallohet nga komunat tjera me një pedologji më homogjene të tokës.

Popullësia e Gjilanit, përherë ka qenë e përzier, me dominimin e shqiptarëve, si gjatë sundimit turk, ashtu edhe atij serbo-jugosllav. Sipas publikimit të Entit të Statistikave të Kosovës, dhjetor 2002, numri i përgjihshëm i banorëve është 133.724 (68.814 meshkuj dhe 64.910 femra), prej tyre 116.246 janë shqiptarë ndërsa 17.478 nga komunitetet tjera. Në zonën urbane jetojnë 79.898 banorë, ndërsa pjesa tjetër në viset rurale.

Struktura nacionale e popullësisë në komunën e Gjilanit është kjo: 11.6246 shqiptarë (86.9 %), 12.500 serbë (9.4 %), 133 malazezë (0.1 %), 936 turq (0.7), 267 muslimanë (0.2 %), 3.610 romë (2.7 %) dhe 32 të tjerë. Shkalla mesatare e lindshmërisë është 3.360 foshnje në vit. Numri i vdekjeve sillet në 384, ndërsa i martesave – 912.

Më 24 prill 2002, Gjilanin e goditi një tërmet i fuqishëm, me epiqendër në trekëndshin Gjilan-Malishevë-Uglar, i cili mori një viktimë dhe shkatërroi mbi 8 mijë objekte të infrastrukturës familjare, publike e shoqërore. Në hartat seizmike, Gjilani njihet si rajon me shkallë të lartë rrezikshmërie.


Trashëgimia Kulturore dhe Natyrore


Njeriu gjatë zhvillimit në etapat e tija është munduar t’i krijojë vetes kushte sa më të mira për jetesë, prandaj ka krijuar objekte të llojllojshme, vegla pune, rroba e gjësende të ndryshme që i kane shërbyer për qëllime të caktuara. Prandaj, në përpjekjet e tija ka krijuar edhe vlera të mirëfillta të kulturës jetësore dhe të trashëgimisë, vlera këto që pasardhësit e tyre shpesh me dashje e shpesh edhe pa dashje i kane zhdukur pa lënë edhe asnjë gjurmë të jetës së paraardhësve të tyre.



Sot në vende të ndryshme të botes ekzistojnë shembuj të shumtë të objekteve dhe gjësendeve të cilat i takojnë civilizimeve të ndryshme, që në të shumtën e rasteve ruhen me kujdesin më të madh të mundshëm, por në anën tjetër ka edhe vende të cilat nuk i kanë kushtuar rëndësi të madhe ruajtjes së trashëgimisë vendore.


Kosova nuk ka pasur fat të mirë në ruajtjen e trashëgimisë së saj kulturore jo pse nuk ka dashur ndoshta, por popullata e këtij trolli gjithmonë ju ka nënshtruar dëmtimeve të vrazhda.


Kosova nuk ka shpëtuar pa u dëmtuar në periudhën pesëdhjetëvjeqare komuniste ku, në emër të ndërtimit të vendit, janë rrënuar qendra të tëra qytetesh, objekte me vlera të larta arkitektonike të përmbajtjeve të ndryshme, stileve të ndryshme arkitektonike dhe periudhave të ndryshme. Nuk janë kursyer as edhe rrugët me kallderma të cilat kurrë nuk kanë pasur nevojë funksionale të asfaltohen, por të gjitha këto janë bërë për një “Kosovë të Re dhe më të bukur”, sikur që nuk është kursyer as toka e bukës.


Në konfliktin e fundit, 1999, Kosovës i janë shkatërruar të gjitha kullat e mbetura, i është vjedhur dokumentacioni nëpër arkiva dhe muze për të humbur identitetin e saj të lashtë. Këtu nuk janë kursyer as objektet më të vjetra - si ato të banimit apo religjioze. Ky dëmtim nuk i ka kursyer as bukuritë natyrore të cilat janë të shumta në këtë trevë.


Fatkeqësisht, në emër të ndërtimeve moderne as sot nuk kursehen objektet me vlera të larta arkitektonike dhe kulturore


Popullata, me fanatizmin më të madh, duhet t’i ruajë edhe ato pak objekte të mbetura të cilat kapërcyen stihitë nëpër kohë me ndonjë çarje, shembje apo edhe gërvishtje. Dora jonë, me një përkujdesje më të mirë financiare, mund t’i renovojë ato, t’i mbrojë dhe pastaj t’i prezentojë si thesare të një kulture e cila la gjurmë.


Gjilani si pjesë e Kosovës e ka këtë shans.


Gjilani si vendbanim nëpër dokumente përmendet që nga shekulli XIV, ndërsa si qendër urbane është formuar nga familja e Gjinollëve në shekullin XVIII. Duke pasur parasysh periudhën nga kur daton Gjilani dhe po ashtu faktin që ka qenë qendër e Anamoravës, edhe kjo trevë ka pasur karakteristikat dhe identitetin e vet. Ka pasur objektet me të cilat është identifikuar, ka pasur veshjen, folklorin, veglat e punës, termet gjuhësore dhe gjithsesi edhe bukuritë natyrore të cilat nuk janë të pakta. Siç e përmendëm edhe më lartë as Gjilani nuk i ka shpëtuar aspak zhdukjes së trashëgimisë kulturore; është rrënuar Sahat Kulla, qendra e vjetër e qytetit, objekte me vlera të larta arkitektonike; janë djegur objekte të banimit e religjioze, të vjetra edhe më shumë se 300 vjet (nga konflikti i fundit e edhe luftërat e më hershme që e kanë peshkuar këtë anë). Poashtu edhe tërmeti ka dëmtuar shumë objekte të kësaj treve e njëra ndër më të rëndësishmet është Xhamia e Madhe në qendër të qytetit.


Kjo njëherit ka qenë edhe njëra ndër xhamitë më karakteristike në Kosovë, ndoshta edhe në Ballkan. Karakteristika më e veçantë ka qenë ndriçimi, dritare shumë të mëdha, ritëm dhe simetri shumë të mirë si dhe dyert e hyrjes shumë të mëdha. Duhet përmendur se ndërtimi i Xhamisë së Madhe ka zgjatur mbi njëzet vite.


Po ashtu edhe objekti i Gjimnazit ka qenë njëri ndër objektet më të bukura të qytetit i cili ka pasur fatin që dy herë të dëmtohet nga zjarri dhe më në fund të rrënohet dhe të mos ekzistojë më.


Objekti me të cilin është identifikuar qyteti dhe i cili i përket familjes e cila njëherit është edhe themeluese e Gjilanit si qendër urbane është pa dyshim Konaku (Saraji) i Gjinollëve


Pjesë shumë e bukur edhe me vlera të larta arkitektonike ka qenë edhe qendra e dikurshme e qytetit me Prefekturën dhe Hotelin e vjetër.


Në qytetin e vjetër të Gjilanit po ashtu ka ekzistuar edhe Sahat Kulla. Element tjetër me rendësi të përmendet janë edhe rrugët e qendrës së qytetit të cilat deri vonë kanë qenë të shtruara me gurë (kalldrëm).


Njëri ndër objektet më të vjetra te komunës pa dyshim ka qenë xhamia në fshatin Miresh (ish Doberçan) e cila është djegur gjatë konfliktit të fundit


Shtëpia e Sadudin Shehut poashtu ka qenë njëri ndër objektet që vlenë të përmendet. Poashtu duhet të përmendim se edhe nëpër fshatra janë rrënuar shumë objekte të vjetra e me vlerë. Gjate vizitës së fshatrave të komunës është vërejtur se nuk ka asnjë fshat që së paku nuk ka dy e më shumë objekte që janë afërsisht tetëdhjetë e me shume vite te vjetra.


Nuk janë vetëm këto objekte që Gjilani sot nuk i ka, por ka edhe shumë e shumë tjera që janë rrënuar, poashtu edhe shumë objekte i janë lënë stihisë së kohës me shpërnguljen e banorëve nga fshatrat në pjesë urbane. Tani në komunën tonë ka vendbanime të tëra që kanë mbetur boshe - pa banorë.


Megjithatë, përveç objekteve që Gjilani me komunë më nuk i ka, ende ka objekte dhe vende të rendësisë së veçantë të cilat Qendra Rajonale për Trashëgimi Kulturore i ka identifikuar dhe propozuar të mirren nën mbrojtje.


Njëri ndër objektet e mbetura që ka vlerë të veçantë është shtëpia e Zekirijah Abdullahut, e cila është e ndërtuar para njëqind viteve dhe është dëmtuar mjaft nga tërmeti dhe stihia e kohës.


Objekt mjaft i lashtë dhe i rëndësishëm është Kalaja e Pogragjes. Ky objekt është lënë pasdore dhe pa përkujdesje të deritashme që si pasojë ka edhe dëmtimin e shumtë të tij. Objekti ka mundësi të mira që të ruhet dhe të renovohet.


Kullat nuk kanë munguar as në rajonin e Gjilanit, mirëpo fatkeqësisht janë të dëmtuara sa nga pushtetet e ndryshme që kanë kaluar nëpër këto troje, sa nga fatkeqësitë natyrore, por edhe nga pamundësia financiare e pronarëve që t’i rinovojnë dhe të kujdesen për to. Këtu duhet t’i përmendim Kullat e Hajdinëve në Terzijaj të cilat janë një kompozicion mjaft i mirë. Janë tri: Ajo e Shaqës - e ndërtuar më 1850, e Hajdinit - e ndërtuar më 1942 (që është djegur dhe tani ekziston vetëm një pjese e saj) dhe kulla e Xhelës - e ndërtuar më 1947 (që ende është e banuar dhe mjaft e bukur). Pastaj, kulla e Zeqir Haxhës e cila është e ndërtuar rreth vitit 1880 dhe është mjaft karakteristike. Veçori e kësaj kulle është se dritaret nga ana e jashtme i ka në formë harkore, ndërsa nga ana e brendshme në formë katrore. Duhet të cekim se kjo kullë ka parakushte ideale për renovim. Nuk duhet lënë anash as kullat e Kurexhëve, ajo e Fetah Kurexhës e ndërtuar ne vitin 1850 dhe e Hazir Kurexhës e ndërtuar ne vitin 1880.


Përveç kullave të lartpërmendura në komunën e Gjilanit ka edhe objekte tjera që janë te vjetra dhe që kanë rëndësi të veçantë për trashëgiminë kulturore të Gjilanit. Na mbetet neve detyrë që t’i ruajmë dhe mundësisht të hulumtojmë për fonde nga organizata dhe qeveri të ndryshme për sanimin e tyre dhe sensibilizimin e opinionit për ruajtjen, përkujdesjen më të madhe ndaj tyre.


Askush nuk do të përkujdeset për identitetin tonë nëse ne nuk bëjmë më shumë e shpesh edhe te pa mundurën për te ruajtur atë qe te paret tanë e kane krijuar me mund e sakrifice te madhe për te na lënë neve amanet qe ta ruajmë, prandaj kurrë nuk ka arsyetim te themi se nuk kemi mundur me shume dhe nuk duhet qe tja lejojmë vetes at luks qe për një “ Kosove te Re” ta shkatërrojmë trashëgimin tone dhe identitetin tonë që i ka shpëtuar stihive me shekuj të tërë.


Ndër objektet arkitektonike të rëndësisë së veçantë në Gjilan mund të përmenden Xhamia e Medresesë (1604), Xhamia e Sllakocit të Epërm (1770), Xhamia e Pidiqëve (1645), objekti ku ndodhet zyra e Kryetarit të Komunës, objekti ku ndodhen zyrat e LDK-se, objekti para postës ku ndodhet shitorja Optika, Shkolla e Muzikës, Kulla dhe Qeshmja e Sahit Agës në Kufcë të Ulët, tyrbja, shtëpia e Isuf Rexhepit e ndoshta edhe objekte tjera qe gjithmonë shpresojmë në kontributin e qytetarëve për ofrimin e ndihmës dhe informatave sa më të shumta.


Objekt i rëndësisë se veçantë ne rrethin e Gjilanit është edhe Kisha Katolike e Shën Anës në Dunav, e ndërtuar në vitin 1938 e që tani është e boshatisur. Kjo kishë është njëanijatëshe dhe e ndërtuar prej gurëve.


Qendra Rajonale për Trashëgimi Kulturore, përveç objekteve të cilat i ka ndërtuar popullata shumicë e komunës së Gjilanit që i ka propozuar për t’i vënë nën mbrojtje, ka propozuar edhe disa objekte të popullatës pakicë e në veçanti të asaj serbe që të vendosen nën mbrojtjen e shtetit. Kjo qendër ka identifikuar kishën Varvara në Kmetovc, Manastirin e Dragancës, Kishën e qyetit të Gjilanit dhe kishën në Pasjan.


Populli i Kosovës nëperiudha të ndryshme kohore ka sakrifikuar edhe jetën e vet për te mbrojtur këto troje, kështu që ka dhënë shumë viktima, heronj, dëshmorë dhe martirë prandaj në shenjë mirënjohjeje, respekti dhe falënderimi popullata ka ngritur përmendore për ta. Ndër përmendoret më të bukura dhe me pozitë shumë të mirë gjeografike janë edhe Përmendorja te Hani i Zhegovcit dhe ajo te Kurexhët.


Komuna e Gjilanit përveç trashëgimisë kulturore ka edhe trashëgimi natyrore e cila është obligim i yni që të kujdesemi për të, ta ruajmë dhe ta mirëmbajmë. Ne këtë aspekt mund të përmendim shpellën e Bresalcit, Gurin e Hoxhës në Përlepnicë, Vrellën (burimi) në Pidiq, Kalaja, shpella dhe ujëvara e Resules në Pidiq, gurët (natyral-artistik) në Malishevë, luginën e lumit Llapushnica, vendet me ujë termik në Uglar dhe Miresh, dy pendat - atë të Livoqit dhe të Përlepnicës si dhe shumë bukuri natyrore që ka komuna në përgjithësi. Nuk duhet lënë anash as disa nga drunjtë, e në veçanti duhet përmendur Përrnajën në Stanqiq që është shumë e rrallë ndoshta edhe në Ballkan.


Te gjitha këto qe u përmendën më lartë do të mbeteshin të mangëta nëse do ta anashkalonim trashëgiminë shpirtërore të Gjilanit me rrethinë e cila, mundemi lirisht të themi, ka qenë mjaft e pasur duke filluar nga folklori, veshjet tradicionale, lojërat e llojllojshme, veglat dhe mjetet e punës te cilat i ka shfrytëzuar kjo anë. Mjerisht, tani shumë pak mund të gjendet nga e tërë trashëgimia shpirtërore, me përjashtim të disa ansambleve kulturore folklorike të cilat ende e ruajnë dhe e kultivojnë tek të rinjtë.


Sigurisht që është mbetur edhe shume për t’u thënë dhe bërë por kjo le të jetë një nismë për vetëdijësimin tonë që t’i përkushtohemi më shumë ruajtjes së të kaluarës sonë, dhe duke shpresuar se të gjithë do të kontribuojmë, të mbetemi me shpresë se ndoshta edhe Gjilani me rrethinë një dite do të ketë muzeun e vet dhe do të kemi përkrahjen e popullatës për ofrimin e ekzemplarëve të vjetër dhe informatave që të ruajmë edhe atë pak që na ka mbetur..........................


Në vend të përfundimit


Duke pasur parasysh tërë atë që u përmend më lartë dhe me gjithë ato objekte të zhdukura dhe po ashtu me ato të mbeturat ne, duke filluar nga institucionet, organizatat e ndryshme, shoqëria civile dhe popullata, duhet t’i japim vetes detyrë që të kaluarën e ndritshme të të parëve tanë (së pakut atë pak që na ka mbetur) ta ruajmë dhe të kujdesemi për te. Mbetet detyrë e jona që;


· Të vetëdijësohemi për ruajtjen e trashëgimisë kulturore dhe natyrore


· Me përpikëri të caktojmë vlerat e mirëfillta të trashëgimisë


· Qeveria duhet të gjejë mundësi dhe donacione (përkundër buxhetit të vogël të Kosovës për të cilin dihet se është pothuaj simbolik) që sa më shumë t’u del në ndihmë pronarëve me anë të mjeteve financiare dhe këshillave profesionale për renovimin e objekteve të rëndësisë së veçantë për trashëgiminë kulturore.


· Organet shtetërore dhe komunale duhet të rregullojnë me ligje mbrojtjen e trashëgimisë kulturore dhe natyrore.


· Duhet të ndërpriten ndërtimet pa leje që, në emër të një “Kosove të Re“, rrënojnë objektet e trashëgimisë Kulturore.


· Mbetet detyrë e të gjithë neve, por në rend të parë e qeverisë, që këtyre objekteve apo vendeve t’u mundësojmë qasje sa më të mirë.


· Të punohet sa më shumë që është e mundur në sensibilizimin e opinionit për trashëgiminë.


· Duhet të kemi një kujdes të veçantë që t’i mbrojmë nga fatkeqësitë natyrore (të reshurat, vërshimet, tërmetet etj.)


· Obligim i Ministrisë së Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor është që me planet e reja hapësinore të inkorporojë sa më shumë këto objekte dhe vende, që t’u sigurojë qasje sa më të mirë dhe t’u projektojë rregullim të rrethit që ato të funksionojnë e mos të jenë të izoluara. (autorë Muhamet Sadriu, Lumnije Tahiri)


Në Gjilan, zhvllojnë aktivitete sportive dhjetra klube sportive, si "Gjilani" dhe "Drita" që garojnë në Superligën e Kosovës në futboll. Një skuadër tjetër, po me rmtin "Drita", të cilin e mbajnë disa klube sportive në Gjilan, zhvillon gara në grupin e basketbollistëve më të mirë në Kosovë.

Ndryshe, Gjilani njihet si qytet i sportit dhe i sportdashësve. Ka një stadium futbolli, një palestër sportive dhe disa terrene tjera më të vogla për ushtrime dhe aktivitete sportive.


Deri në vitet e 90-ta, Gjilani kishte një ekonomi relativisht stabile. Ajo përbëhej nga Industria e tekstilit, Industria e duhanit, Industria e baterive – "IBGJ”, Fabrika e radiatorëve dhe stabilimenteve tjera ngrohëse, Fabrika e prodhimeve për xehetari dhe konstruksioneve të çelikta, Ndërmarrja hidro-ndërtimore dhe industriale “Morava e Binçës”, Therrtorja, Industria e miellit dhe e bukës e të tjera. Shfrytëzimi jo i drejtë dhe mirëmbajtja jo e duhur e këtyre kapaciteteve, gjatë periudhës së administrimit të dhunshëm serb në Kosovë, ka bërë që riaktivizimi të jetë i vështirë. Megjithatë, në shumicën e tyre u bënë përpjekje për ta rifilluar prodhimtarinë, ndërsa suksesi nuk qe i njëjtë.

1.Industria e tekstilit

Prodhon tepihë tafting, klasik, të dorës, perde, trikotazh. Gjendet në rrugën Gjilan- Preshevë. Aktualisht punojnë rreth 200 punëtorë, me të ardhura mesatare 103 €. Qarkullimi vjetor është 299.265 €. Shfrytëzimi momental i kapaciteteve prodhuese është 5%. Kapacitetet e instaluara janë: tepihët tafting të thurur me dorë 4.000.000 (m²/vit), trikotazhë për fëmijë dhe të rritur 400.000 copë/vit si dhe perde të llojeve dhe modeleve të ndryshme 15.000.000 (m²/vit). Është themeluar në vitin 1958, ndërsa viti i fundit i modernizimit është 1985. Lënda e parë kryesisht sigurohet nga importi-Turqia, ndërsa prodhimet e gatshme plasohen në tregun kosovar.

2.Industria e duhanit

Në kuadër të IDGJ-së vepron kombinati i duhanit, veprimtaria e të cilit është grumbullimi i duhanit, përpunimi dhe fermentimi i tij, si dhe prodhimi i cigareve: Bozhur, Dard, Holiday, Princ, etj. Gjendet në rrugën Gjilan – Ferizaj. Aktualisht punojnë rreth 240 punëtorë me të ardhura mesatare 210 €. Qarkullimi vjetor është 1.184.370/€. Shfrytëzimi momental i kapaciteteve prodhuese është 33%. Kapacitetet e instaluara janë: 30 (t /në një ndërrim). Është themeluar në vitin 1945, ndërsa viti i fundit i modernizimit është 1989. Lënda e parë kryesisht sigurohet nga tregu i Kosovës, Serbisë dhe Maqedonisë, ndërsa prodhimet e gatshme plasohen në tregun kosovar.

3.Ndërmarrja shoqërore "Çeliku"

Prodhon drynari metalike për ndërtimtari, llamarinë ndërtimore për mbulimin dhe veshjen e objekteve industriale, punime për pozicione teneqepunuese, konstruksione të çelikta (konstruksion bartës për objekte industriale), ura, rula për shirita transportues.Gjendet në rrugën Gjilan-Bujanoc. Aktualisht punojnë rreth 187 punëtorë me të ardhura mesatare personale 150 €. Qarkullimi vjetor është 982.834 €. Shfrytëzimi momental i kapaciteteve prodhuese është (20-30%). Kapacitetet e instaluara janë 300 tonelata konstruksione të çelikta në muaj. Është themeluar në vitin 1947, ndërsa viti i fundit i modernizimit është 1990. Lënda e parë kryesisht sigurohet nga importi: Maqedonia, Mali i Zi, Bosnja dhe Sllovenia. Ndërsa plasmani i prodhimeve të gatshme bëhet në tregun kosovar.

4.Ndërmarrja shoqërore "Kualiteti"

Veprimtaria kryesore e kësaj ndërmarrjeje është grumbullimi i grurit, prodhimi i miellit dhe prodhimi i bukës dhe i pjekurinave. Aktualisht punojnë rreth 129 punëtorë me të ardhura mesatare personale 218 €/muaj. Qarkullimi vjetor është 705.210 €. Shfrytëzimi momental i kapaciteteve prodhuese është (40-50%). Kapacitetet e instaluara të furrës janë 1100 kg/orë. Kapaciteti i mullirit për bluarje është 20 tonë /në një ndërrim. Kapaciteti i deponimit të grurit në drithnikë është 1.300 vagona, ndërsa kapaciteti i terjes është 100 tonë / një ndërrim. Është themeluar në vitin 1975, ndërsa viti i fundit i modernizimit është 1978. Lënda e parë kryesisht sigurohet nga prodhuesit individual nga regjioni i Gjilanit. Ndërsa plasmani i prodhimeve të gatshme dhe i shërbimeve bëhet në tregun e regjionit të Gjilanit.

5.Ndërmarrja shoqërore "Jugoterm"

Prodhon radiatorë solarë, kolektorë dhe prodhimeve tjera. Gjendet në rrugën Gjilan-Preshevë. Aktualisht punojnë rreth 215 punëtorë, me të ardhura mesatare 300 €. Qarkullimi vjetor është 3.144.430 €. Shfrytëzimi momental i kapaciteteve prodhuese është (40 %). Kapacitetet e instaluara janë : Prodhimi i radiatorëve 50.000 m² /në një ndërrim. Radiatorë gypor 1200 copë /në muaj. Kolektorë solar 1000 copë/ në muaj. Është themeluar në vitin 1978, ndërsa viti i fundit i modernizimit është 1984. Lënda e parë kryesisht sigurohet nga Maqedonia dhe Greqia. Plasmani i prodhimeve të gatshme bëhet në tregun kosovar, shtetet e Ballkanit dhe në tregun slloven.

6.Ndërmarrja shoqërore IBGJ (Industria e baterive)

Veprimtaria kryesore e kësaj ndërmarrjeje është: Prodhimi i baterive të hapura, prodhimi i baterive cilindrike dhe të baterive disk, si dhe të prodhimeve të tjera, si llampat elektrike të tipeve të ndryshme, pollaramonteve për antena satelitore, etj. Gjendet në rrugën Gjilan-Bujanoc. Aktualisht punojnë rreth 200 punëtorë me të ardhura mesatare 150 €/muaj. Qarkullimi vjetor është 406.437 €. Shfrytëzimi momental i kapaciteteve prodhuese është (5 %). Kapacitetet e instaluara janë 15.000.000 Amper orë /në vit . Është themeluar në vitin 1976, ndërsa viti i fundit i modernizimit është 1990. Lënda e parë kryesisht sigurohet nga Anglia dhe Gjermania. Ndërsa plasmani i prodhimeve të gatshme bëhet në tregun Kosovës, Sërbisë, Maqedonisë dhe Sllovenisë.

7.Ndërmarrja shoqërore "Grafikos"

Veprimtaria kryesore e kësaj ndërmarrjeje është: Shtypja e formularëve të ndryshëm, shtypja e materialeve përcjellëse për veprimtaritë ekonomiko-financiare, shtypja e gazetave, broshurave, reklamave, katalogjeve, librave shkollorë, kalendarëve, etiketave, prospekteve të ndryshme, etj. Gjindet në rrugën Gjilan-Preshevë. Aktualisht punojnë rreth 60 punëtorë me të ardhura mesatare 170 €. Qarkullimi vjetor është 245.989 €. Shfrytëzimi momental i kapaciteteve prodhuese është (30 %). Kapacitetet e instaluara janë: Makina Ofset e formatit “B1” 500 kalime të tabakut /në orë. Makina GTO e formatit “A3” 6000 kalime të tabakut /në orë. Është themeluar në vitin 1954, ndërsa viti i fundit i modernizimit është 2000. Lënda e parë, kryesisht sigurohet nga Sllovenia. Ndërsa plasmani i shërbimeve dhe i prodhimeve të gatshme bëhet ekskluzivisht në tregun kosovar.

8.Ndërmarrja Hidro Ndërtimore Industriale "Morava e Binçës"

Veprimtaria kryesore e kësaj ndërmarrjeje është: Ndërtimi i ulët dhe ndërtimi i lartë, fabrika e banesave dhe hallave montazhë, baza e asfaltit, gurëthyesi dhe prodhimi i materialit ndërtimor, fabrikat e betonit të gatshëm. Gjendet në rrugën qarkore pjesa veriore e qytetit. Aktualisht punojnë rreth 715 punëtorë me të ardhura mesatare 125 €. Qarkullimi vjetor është 4.327.578 €. Shfrytëzimi momental i kapaciteteve prodhuese është mesatarisht (25 %). Kapacitetet e instaluara janë urëthyesi, separacioni I= 60 m³ /në orë, separacioni II=120 m³ /në orë. Fabrikat e betonit kanë kapacitet prej 235 m³/në orë. Baza e asfaltit: Kapaciteti i bazës së parë është 25 tonë /në orë. Kapaciteti i bazës së dytë është 45 tonë /në orë. Është themeluar në vitin 1954, ndërsa viti i fundit i modernizimit është 1982. Lënda e parë, guri ndërtimor, fraksion i thyer sigurohet nga gurëthyesi i ndërmarrjes, ndërsa lëndët tjera merren nga tregu i Kosovës, Maqedonisë, Sërbisë, Bosnjës, Shqipërisë dhe Italisë. Plasmani i shërbimeve dhe prodhimeve të gatshme bëhet kryesisht në tregun kosovar.

[veletini]

Gjilani,qytet shume i bukur,me njerez poashtu shume te mire dhe me mundesi mbase te medha zhvillimi.

[YlliRiaN]

Gjilani si vendbanim njihet që nga viti 1342, kur këtu ka qëndruar mbreti serb Dushan. Me emrin Gnivlani përmendet në kartën e konteshës Milica me djemtë në vitet 1394-1402. Në Defterin osman të vitit 1455, thuhet se ky vendbanim ka pasë 41 shtëpi, ndërsa sipas defterit kadastral të vitit 1566-74, kishte 38 shtëpi e 12 beqarë. Ky vendbanim përmendet edhe më vonë në dokumente të shkruara dhe nga udhëpërshkrues të ndryshëm. Rreth emrit të tij ekzistojnë disa mendime. Disa thonë se emrin e ka marrë në bazë të një vendbanimi me emrin Gjinaj që ka qenë në afërsi të fshatit Depcë të komunës së Preshevës, por që atëherë i takonte Gjilanit. Një mendim tjetër thot se një oficer otoman që ka qëndruar në këtë vendbanim paska qenë nga një Gjejlan, që qenka diku në Siri apo diku tjetër në Lindjen e mesme dhe e ka pagëzuar me këtë emër, ndërsa mendimi më real qëndron në faktin se në Gjilan, rreth vitit 1750 u vendosë familja Gjinolli, që këtu erdhi nga Artana (ish Novobërda), e që i takonte fisit Gjinaj, andaj edhe nga kjo familje (Bahti Beg Gjinolli) e mori edhe emrin.
Thuhet se vendbanimi i parë i Gjilanit ishte më në veriperëndim, në lagjen e sotme Dardania I, por që në vitin 1830 e përfshiu një zjarr dhe u dogj tërësisht. Familja e Gjinollëve pastaj qytetin e zhvendosi më në lindje, në mes të shtëpisë së sotme të mallrave dhe të tregut, lagje kjo që është quajt edhe Begler mëhallë.
Gjilani në kohën e sundimit të Perandorisë otomane, një herë i takonte sanxhakut të Vushtrrisë në Vilajetin e Kosovës e pastaj edhe Vilajetit të Prizrenit, sipas rregullimit të atëhershëm administrativ të shtetit otoman, nga se nuk ishte ndonjë vendbanim i madh për t’u bërë qendër administrative.
Rrita më e hovshme e Gjilanit fillon pas sëmundjes së murtajës që e përfshiu Gjilanin në vitin 1836. Lagjet më të vjetra të Gjilanit ishin ajo e Bejlerëve dhe Çifllak mëhalla, pastaj u zgjerua edhe në lagjet: Mëhalla e Varoshit, Atik Xhami mëhalla, mëhalla e romëve, Baçevina, Dere mëhalla, mëhalla e muhaxhirëve e kështu me radhe.

Gjeografia
Gjilanit gjendet në pjesën juglindore të Kosovës. Ka një sipërfaqe prej 1695 ha,36 ari e 63 metra. Ka një pozitë të mirë gjeografike sepse shtrihet në pellgun e Moravës dhe është qendër e rajonit të Anamoravës. Gjilani gjendet në udhëkryq të rrugëve Ferizaj-Bujanoc dhe Preshevë-Artanë. Kufizohet në jug-lindje me Preshevën (33 km) dhe Kumanovën, në Lindje me Bujanocin (40,5 km), në veri-lindje me Dardanën (ish Kamenicën) (29 km), në jug me Vitinë (20 km), në veri-lindje më Artanën(ish Novobërdon) (19.5 km) dhe në përendem me Lipjanin dhe Prishtinën (47 km).
Gjilani me rrethinë ka klimë të mesme kontinentale, me vera të nxehta dhe dimra të ftoftë. Nëpër Gjilan kalojnë proçkat Mirusha, që burimin e ka në livadhet e Koretishtës, Baja, që buron në vendburimin termal Baja, dhe Stanishorka, lum që vjen nga fshatin Stanishor e që krijohet nga përroskat që burojnë nga malet e Makreshit dhe të Strazhës. Këto përroska bashkohen në mes të Gjilanit dhe fshatit Malishtë (ish Malishevë), duke e krijuar lumin e quajtur sipas këtij fshati, i cili derdhët në Moravën e Binçës.


Arkitektura
Para djegies së Gjilanit (1850) shtëpitë ishin të mbuluara me kashtë. Pas djegies, shtëpitë e reja u ndërtuan me qerpiç të quajtura “dollma” tip oriental i shtëpive të mbuluar me qeremide e çatme. Çarshia shtrihej prej Xhamisë (së Shehirzadës) në qendër e deri te Ura e Musë Kotorrit (Maskatarit). Dyqanet ishin afër njëri tjetrit dhe ngjante në një kasaba turke. Në atë kohë Gjinollët kishin shtëpi njëkatëshe me lëndë druri (çatmali) me dru-gdhendje të ndryshme dhe me pamje të bukur. Ndërtesa prej guri ishte Kulla afër Sarajit, që një herë shërbeu për mbrojtje e pastaj u shndërrua në sahat kullë dhe hamami.

Objektet fetare
Xhaminë e vjetër (Atik Xhaminë) e kanë ngritur Gjinollët me material të sjellë nga Artana, kurse xhaminë e re (të Shehrizadës) e ka ngritur Halit Beu, në vitin 1910 kurse minarja i është ngritur në vitin 1921. Kjo xhami është dëmtuar rëndë nga tërmeti i vitit 2002 dhe u rrënua tërësisht dhe me donacione është ngritur e reja. Xhaminë në Balec Mëhallë e ka ngritur Hysein Pasha (edhe kjo xhami është rinovuar më vonë), ndërsa xhaminë e vjetër (tashmë të rrënuar) në Dere-mëhallë e ka ngritur Rexhep Rexhepi, babai i Hasan Rexhepit mbathtar pronar i hanit. Xhamia në Arbëri (ish Çenar çeshme) është ngritur nga populli gjatë viteve 1990 dhe është përfunduar në vitin 2002. Aktualisht është ndarë edhe një lokacion për ngritjen e një xhamie të re në Gjilan. Kisha në Gjilan, thuhet se është djegë dy herë në vitin 1830 dhe 1852 e këtë të tashmen e ka ngritur komuniteti serb me 12 maj të vitit 1861.

Arsimi
Arsimi në Gjilan daton që nga periudha e pushtetit osman. Në gjysmën e shekullit të XIX në oborrin e Atik Xhamisë ishte hapur mejtepi. Më vonë këtu është hapur edhe medreseja e më vonë edhe Ruzhdija. Këto shkolla, pos Ruzhdijes që kishte në program edhe lëndë të përgjithshme, kishin program fetar.
Arsimi serb, sipas disa burimeve, daton prej vitit 1858. Në bazë të një dokumenti shkolla shqipe duhet të jetë hapur diku në vitin 1909, por se shumë shpejt kjo shkollë mbyllet, singa administrata turke ashtu dhe nga ajo serbe. Përmendet se shkollimi fillor në gjuhën shqipe ka filluar me 8 dhjetor të vitit 1941, për t’u vazhduar edhe pas Luftës së Dytë Botërore. Aktualisht Gjilani ka 5 shkolla fillore (Musa Zajmi, Thimi Mitko, Abaz Ajeti, Rexhep Elmazi dhe Selami Hallaçi) dhe 5 shkolla të mesme (Gjimnazi “Zenel Hajdini”, shkolla e mesme e mjekësisë “Asllan Elezi”, e bujqësisë “Arbëria”, Ekonomikja “Marin Barleti” teknike “Mehmet Isai”), degën e fakultetit të edukimit “Skënderbeu”, si dhe fakultetet private degën e Kolegjit “Fama” dhe Kolegjin universitar “Gjilani”.

Kultura dhe Sporti
Jeta dramatike në Gjilan ka filluar me vizitat që këtu i ka bërë teatri shëtitës i Perica Aleksiqit (Petre Përliçko), para vitit 1940, ndërsa shfaqja e parë shqipe ka qenë “Vllazni interes” të Kristo Floqit, e shfaqur të dielën, më 26 mars të vitit 1943, nga arsimtarët shqiptarë të shkollës së përzier “Bogdani” në Gjilan.
Klubi i parë sportiv i përzier, përmendët të ketë qenë klubi i futbollit “Bashkimi”, ndërsa shoqëria e parë kulturo artistike, e ka pas emrin “Drita”.
Sot Gjilani ka disa Shoqëri Kulturo Artistike, Teatrin, i cili që nga 20.01.2004 e këndej ka statusin e Teatrit Profesionist, Bibliotekën rajonale “Fan S. Noli, Arkivin Rajonal historik, Qendrën Rajonale për Trashëgimi Kultore etj. Gjilani prej vitit 1990 e këndej organizon manifestimin “Flaka e janarit…” me katër shtylla kryesore: muzikë, art figurativ, letërsi dhe art dramatik.

Ekonomia
Ekonomia e Gjilanit fillon me zejtari, ndërsa ekonomia e vërtetë fillon në vitin 1947 kur ngrihet kombinati i duhanit. Në vitin 1962 ndërtohet faza e parë e industrisë se tekstilit e pastaj vazhdon industria e konstruksioneve të çelikta, e baterive, fabrika e radiatorëve. Mirëpo, të gjitha këto, aktualisht janë duke u privatizuar.

Komunikacioni
Gjilani është nyje e rrugëve automobilistike, ndërsa hekurudhë nuk ka.


Pësonalitete

* Mulla Idriz Gjilani (1901-1949)
* Myderriz Haki ef. Sermaxhaj (1914-1948)
* Binaze Kacabaçi - Dauti (1891-1981)
* Qamil Bala (1878-1933)

Krijimi i rajonit

Pas fundit të sundimit osman dhe disa lloje të administrimit gjerë pas shtet rrethimit të shpalluar në Kosovë nga RSF e Jugosllavisë, qyteti shërbente si qendër administruese për hapsira të ndryshme. Pas shtet rrethimit dhe me ndarjen në rajone ekonomike dhe shoqërore, qyteti bëhet qendër e një hapësirë që në histori hyri si rajoni i Gjilanit. Këtë ndarje në vitet e fundit, para shëndrimit të konfliktit në luftë të armatosur e kundërshtonte sistemi i dhunëshem i instaluar nga Millosheviqi, të cilët kishin parashikuar ndarjen sipas një sistemi tjetër. Ky sistem i pregatitur nga Beogradi i përgjigjej më shumë strategjisë ushtarake dhe politikave aktuale të kohës (Rasti i komunës së Fushë Kosovës). Pas disa kundërshtimeve rreth reformave për komua, sistemi i Milosheviqit me heqen e Autonomis dhe shpëndarjen e Kuvendit të Kosovës, e futi në zbatim sistemin e ri. Ndarjen në rajone sipas sistemit të Beogradit pas nënshkrimi të marrveshjes teknike për sektore e morri edhe NATO.


Kodi Postal 60000



Qarku ---- Komuna---- Vendbanimi ---- Numri


Gjilan ----Gjilan ---- Gjilan ---- 60000
Gjilan ----Gjilan ---- Gjilan 1 ---- 60010
Gjilan ----Gjilan ---- Gjilan 2 ---- 60030
Gjilan ---- Gjilan ---- Bresalc ---- 60510
Gjilan ----Gjilan ---- Zhegër ---- 60520
Gjilan ----Viti ---- Viti ---- 61000
Gjilan ----Viti ---- Kllokot ---- 61050
Gjilan ----Viti ---- Pozhoran ---- 61060
Gjilan ----Kamenicë ---- Kamenicë ---- 62000
Gjilan ----Kamenicë ----Hogosht ---- 62050
Gjilan ----Kamenicë ----Strezoc ---- 62060
Gjilan Kamenicë Muçivërc 62070

[Milkway]

Gjilani ne dimer

[Pse_]

nice o gl tmir jem vet na

[argjenddre]

Gjilani si vendbanim njihet që nga viti 1342, kur këtu ka qëndruar mbreti serb Dushan. Me emrin Gnivlani përmendet në kartën e konteshës Milica me djemtë në vitet 1394-1402. Në Defterin osman të vitit 1455, thuhet se ky vendbanim ka pasë 41 shtëpi, ndërsa sipas defterit kadastral të vitit 1566-74, kishte 38 shtëpi e 12 beqarë. Ky vendbanim përmendet edhe më vonë në dokumente të shkruara dhe nga udhëpërshkrues të ndryshëm. Rreth emrit të tij ekzistojnë disa mendime. Disa thonë se emrin e ka marrë në bazë të një vendbanimi me emrin Gjinaj që ka qenë në afërsi të fshatit Depcë të komunës së Preshevës, por që atëherë i takonte Gjilanit. Një mendim tjetër thot se një oficer otoman që ka qëndruar në këtë vendbanim paska qenë nga një Gjejlan, që qenka diku në Siri apo diku tjetër në Lindjen e mesme dhe e ka pagëzuar me këtë emër, ndërsa mendimi më real qëndron në faktin se në Gjilan, rreth vitit 1750 u vendosë familja Gjinolli, që këtu erdhi nga Artana (ish Novobërda), e që i takonte fisit Gjinaj, andaj edhe nga kjo familje (Bahti Beg Gjinolli) e mori edhe emrin.
Thuhet se vendbanimi i parë i Gjilanit ishte më në veriperëndim, në lagjen e sotme Dardania I, por që në vitin 1830 e përfshiu një zjarr dhe u dogj tërësisht. Familja e Gjinollëve pastaj qytetin e zhvendosi më në lindje, në mes të shtëpisë së sotme të mallrave dhe të tregut, lagje kjo që është quajt edhe Begler mëhallë.
Gjilani në kohën e sundimit të Perandorisë otomane, një herë i takonte sanxhakut të Vushtrrisë në Vilajetin e Kosovës e pastaj edhe Vilajetit të Prizrenit, sipas rregullimit të atëhershëm administrativ të shtetit otoman, nga se nuk ishte ndonjë vendbanim i madh për t’u bërë qendër administrative.
Rrita më e hovshme e Gjilanit fillon pas sëmundjes së murtajës që e përfshiu Gjilanin në vitin 1836. Lagjet më të vjetra të Gjilanit ishin ajo e Bejlerëve dhe Çifllak mëhalla, pastaj u zgjerua edhe në lagjet: Mëhalla e Varoshit, Atik Xhami mëhalla, mëhalla e romëve, Baçevina, Dere mëhalla, mëhalla e muhaxhirëve e kështu me radhe.

Gjeografia
Gjilanit gjendet në pjesën juglindore të Kosovës. Ka një sipërfaqe prej 1695 ha,36 ari e 63 metra. Ka një pozitë të mirë gjeografike sepse shtrihet në pellgun e Moravës dhe është qendër e rajonit të Anamoravës. Gjilani gjendet në udhëkryq të rrugëve Ferizaj-Bujanoc dhe Preshevë-Artanë. Kufizohet në jug-lindje me Preshevën (33 km) dhe Kumanovën, në Lindje me Bujanocin (40,5 km), në veri-lindje me Dardanën (ish Kamenicën) (29 km), në jug me Vitinë (20 km), në veri-lindje më Artanën(ish Novobërdon) (19.5 km) dhe në përendem me Lipjanin dhe Prishtinën (47 km).
Gjilani me rrethinë ka klimë të mesme kontinentale, me vera të nxehta dhe dimra të ftoftë. Nëpër Gjilan kalojnë proçkat Mirusha, që burimin e ka në livadhet e Koretishtës, Baja, që buron në vendburimin termal Baja, dhe Stanishorka, lum që vjen nga fshatin Stanishor e që krijohet nga përroskat që burojnë nga malet e Makreshit dhe të Strazhës. Këto përroska bashkohen në mes të Gjilanit dhe fshatit Malishtë (ish Malishevë), duke e krijuar lumin e quajtur sipas këtij fshati, i cili derdhët në Moravën e Binçës.

Arkitektura
Para djegies së Gjilanit (1850) shtëpitë ishin të mbuluara me kashtë. Pas djegies, shtëpitë e reja u ndërtuan me qerpiç të quajtura “dollma” tip oriental i shtëpive të mbuluar me qeremide e çatme. Çarshia shtrihej prej Xhamisë (së Shehirzadës) në qendër e deri te Ura e Musë Kotorrit (Maskatarit). Dyqanet ishin afër njëri tjetrit dhe ngjante në një kasaba turke. Në atë kohë Gjinollët kishin shtëpi njëkatëshe me lëndë druri (çatmali) me dru-gdhendje të ndryshme dhe me pamje të bukur. Ndërtesa prej guri ishte Kulla afër Sarajit, që një herë shërbeu për mbrojtje e pastaj u shndërrua në sahat kullë dhe hamami.

Objektet fetare
Xhaminë e vjetër (Atik Xhaminë) e kanë ngritur Gjinollët me material të sjellë nga Artana, kurse xhaminë e re (të Shehrizadës) e ka ngritur Halit Beu, në vitin 1910 kurse minarja i është ngritur në vitin 1921. Kjo xhami është dëmtuar rëndë nga tërmeti i vitit 2002 dhe u rrënua tërësisht dhe me donacione është ngritur e reja. Xhaminë në Balec Mëhallë e ka ngritur Hysein Pasha (edhe kjo xhami është rinovuar më vonë), ndërsa xhaminë e vjetër (tashmë të rrënuar) në Dere-mëhallë e ka ngritur Rexhep Rexhepi, babai i Hasan Rexhepit mbathtar pronar i hanit. Xhamia në Arbëri (ish Çenar çeshme) është ngritur nga populli gjatë viteve 1990 dhe është përfunduar në vitin 2002. Aktualisht është ndarë edhe një lokacion për ngritjen e një xhamie të re në Gjilan. Kisha në Gjilan, thuhet se është djegë dy herë në vitin 1830 dhe 1852 e këtë të tashmen e ka ngritur komuniteti serb me 12 maj të vitit 1861.

Arsimi
Arsimi në Gjilan daton që nga periudha e pushtetit osman. Në gjysmën e shekullit të XIX në oborrin e Atik Xhamisë ishte hapur mejtepi. Më vonë këtu është hapur edhe medreseja e më vonë edhe Ruzhdija. Këto shkolla, pos Ruzhdijes që kishte në program edhe lëndë të përgjithshme, kishin program fetar.
Arsimi serb, sipas disa burimeve, daton prej vitit 1858. Në bazë të një dokumenti shkolla shqipe duhet të jetë hapur diku në vitin 1909, por se shumë shpejt kjo shkollë mbyllet, singa administrata turke ashtu dhe nga ajo serbe. Përmendet se shkollimi fillor në gjuhën shqipe ka filluar me 8 dhjetor të vitit 1941, për t’u vazhduar edhe pas Luftës së Dytë Botërore. Aktualisht Gjilani ka 5 shkolla fillore (Musa Zajmi, Thimi Mitko, Abaz Ajeti, Rexhep Elmazi dhe Selami Hallaçi) dhe 5 shkolla të mesme (Gjimnazi “Zenel Hajdini”, shkolla e mesme e mjekësisë “Asllan Elezi”, e bujqësisë “Arbëria”, Ekonomikja “Marin Barleti” teknike “Mehmet Isai”), degën e fakultetit të edukimit “Skënderbeu”, si dhe fakultetet private degën e Kolegjit “Fama” dhe Kolegjin universitar “Gjilani”.

Kultura dhe Sporti
Jeta dramatike në Gjilan ka filluar me vizitat që këtu i ka bërë teatri shëtitës i Perica Aleksiqit (Petre Përliçko), para vitit 1940, ndërsa shfaqja e parë shqipe ka qenë “Vllazni interes” të Kristo Floqit, e shfaqur të dielën, më 26 mars të vitit 1943, nga arsimtarët shqiptarë të shkollës së përzier “Bogdani” në Gjilan.
Klubi i parë sportiv i përzier, përmendët të ketë qenë klubi i futbollit “Bashkimi”, ndërsa shoqëria e parë kulturo artistike, e ka pas emrin “Drita”.
Sot Gjilani ka disa Shoqëri Kulturo Artistike, Teatrin, i cili që nga 20.01.2004 e këndej ka statusin e Teatrit Profesionist, Bibliotekën rajonale “Fan S. Noli, Arkivin Rajonal historik, Qendrën Rajonale për Trashëgimi Kultore etj. Gjilani prej vitit 1990 e këndej organizon manifestimin “Flaka e janarit…” me katër shtylla kryesore: muzikë, art figurativ, letërsi dhe art dramatik.

Ekonomia
Ekonomia e Gjilanit fillon me zejtari, ndërsa ekonomia e vërtetë fillon në vitin 1947 kur ngrihet kombinati i duhanit. Në vitin 1962 ndërtohet faza e parë e industrisë se tekstilit e pastaj vazhdon industria e konstruksioneve të çelikta, e baterive, fabrika e radiatorëve. Mirëpo, të gjitha këto, aktualisht janë duke u privatizuar.

Komunikacioni
Gjilani është nyje e rrugëve automobilistike, ndërsa hekurudhë nuk ka.

Shum flm necky

[veletini]

Keni hyre ndonjehere ne bizhuterine "trendy" ne Gjilan,qe ndodhet fare afer xhamise se re ?Shkoni dhe,padyshim se do te mrekulloheni me ato qe do te gjeni aty,sidomos po qe se ju jeni i ri apo e re.

[Dar_di]

Gjilani, qytet ku romanca qendron ne peisazhin e natyres njerezore, aty ku puthitet lumturia e pafund, ku te rinjet i percellon dashuria, ku njerezit jane te kulturuar dhe deshmojne edukate, miresjellje e fisnikeri. Shesh i vertete i nje rinie te bukur e te fresket.

[YlliRiaN]

Agim Ramadani


Agim Ramadani (1964-1999) lindi në fshatin Zhegër të komunës së Gjilanit, në Kosovë, me 3 maj të vitit 1964. Shkollimin filor e kreu në vendlindje, të mesmen shkollën teknike në Gjilan në vitin 1980, ndërsa Akademinë ushtarake-drejtimi i komunikacionit në Zagreb të Kroacisë.

Me poezi dhe pikturë është marrë që nga shkollimi i mesëm. Përderisa poezitë e tij, sa ishte gjallë i mbetën të shpërndara nëpër revista të ndryshme e në dorëshkrim, si piktor organizoi ekspozita kolektive e përsonale në Kroaci, ku punoi si ushtarak e në Zvicër, ku jetoj si emigrant politik, mëqe me fillimin e luftës në Kroaci, ai braktisi ish Armatën Jugosllave ku punonte si oficer. Në vitin 1998 pranohet antarë nderi në Akademinë Evropiane të Arteve.

Ndonëse kishte të rregulëuar statusin e emigrantit, Agim Ramadani në vitin 1998, iu përgjigj thirrjës së atdheut dhe u inkuadrua në radhët e Ushtrisë për Çlirimin e Kosovës, duke lënë në Zvicër tre fëmijë dhe gruan.

Gjatë luftës u dëshmua si strateg i lartë dhe udhëheqës i dashur për ushtarët. Ishte njëri ndër hartuesit e planit për thyerrjen e kufirit shqiptaro-shqiptar, gjë të cilën edhe e bëri bashkë me shokët e vet. Ishte i pari që shkuli gurin-piramidën-kufitare në Koshare. Pas thyerrjës së këtij kufiri, në pjesën e Kosovës, tek vendi i quajtur Rrasa e Zogut, ai ra heroikisht- duke mos vdekur kurr. Njihet me emrin konspirativ-Katana. Llogaritët si një nga heronjt më të njohur të historisë së re shqiptare. Në Gjilani para Teatrit Kombëtar i është ngritur një shtatore, në të cilën janë komponuar të gjitha elementet artistike dhe luftarake të Agim Ramadanit-Katanës.Është përfaqësuar në disa leksikone dhe antologji të shkrimtarëve shqiptarë, të botuara pas vitit 2000. Agimi la pas vetes tre pasardhës, djemt Jetonin e Edonin, dhe vajzën Laurinën.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------
Mulla Idriz Gjilani

Fetar, atdhetar konseguent, orator e mjeshtër i penës, i zoti i punës, besnik i fjalës, predikues fetar dhe mualim-mësues iluminist, ideolog dhe luftëtar i lirisë, i vendosur në idealet e veta liridashëse si bjeshkët e Kosovës të cilat i mbrojti me fjalë, me pushkë, me gjak, burrërisht, trimërisht, i pathyeshëm, me plagë në zemër e në trup, nuk u dorëzua për t'u bërë legjendë. Kështu e portretizoi Studjuesi i mirënjohur Muhamet Pirraku udhëheqësin Shpirtëror, Politik dhe Ushtarak të madhin Mulla Idriz Gjilani.


Biografia

Mulla Idriz Gjilani lindi në Velekincë, katund në periferi të Gjilanit, më 4 qershor 1901. Ndoqi mësimet fillestare në mejtepin e Cernicës të cilan i mbaroi në vitin 1911, kurse studimet e mesme i vazhdoi në medresenë "Atik" në Gjilan. Më 1926 u diplomua, pas një ndërprerjeje të shkollës. Në moshën 25- vjeçare u bë imam dhe fitoi titullin “Mulla”. Shërbeu në detyrën e Imamit në Karadak e në Hogosht. Më 1941 u zgjodh në postin e Bashvajizit në Ulema-mexhlizin e Kuvendit fetar-arsimor të Vakufit të Shkupit.


Veprimtaria Atdhetare dhe Fetare

Në karrieren e tij prej fetari ai u nis nga disa parime kur’anore dhe hadithore që përcaktonin vlerat e arsimit, të kulturës dhe të edukatës: "Pa shkollim - thotë ai, - nuk ka as fe të mirëfilltë", "Talebet (nxënësit) tonë nuk duhet të mësojnë më vetëm për leximin e Kur’anit, por edhe për njohjen e mjeshtërisë së shkrimit. Talebet tonë duhet t’i nisim në rrugën për ta njohur islamin dhe jo për ta prezantuar si diçka statike", "S’ka fe pa atdhe" , "Të ndihmojmë njëri-tjetrin me fjalë, me penë, me pasuri, të duhemi si vëllezër", "Pa një atdhe të lirë feja nuk mund të mbahet kurrë, nuk mund të ushtrohet", "Lexoni te mualimë të urtë sa e mirë dhe sa e kuptueshme është feja islame, kur shpjegohet shqip, në gjuhën e Zotit për shqiptarët".

Gjatë kohës si hoxhë dhe bashvaiz zhvilloi një veprimtari intensive në fushën e edukimit fetar me frymë atdhetare. Hapi mejtepin e Pidicit për mësimin e djemve dhe të vajzave, organizoi ilegalisht mësimin e shkrim-leximit me alfabetin e gjuhës shqipe, futi mësimin shqip në medresenë "Atik", ushqeu mirëkuptimin dhe bashkëpunimin vëllazëror me bazë kombëtare shqiptare në popullsinë muslimane-katolike të zonës së Karadakut. Kur qe mësimdhënës në tre mejtepe njëkohësisht, shfrytëzoi sistemin monitor: përgatiti nxënësit më të mirë dhe me moshë më të madhe për ta zëvendësuar kur ai mungonte.


Në prill të vitit 1937, në kushte ilegaliteti, themeloi në Arllat të Drenicës Organizatën e Rinisë Përparimtare "Drita" të Kosovës. Aktivitetet e tij fetare nuk dalloheshin nga ato atdhetare e humane. Kudo, kurdo e me këdo ato ishin të pranishme.

Mulla Idrizi ishte kundër shpërnguljes së shqiptarëve. Në funksion të kësaj bindjeje atdhetare e humane ai programonte në xhami, në konaqe, në kuvende e deri në ceremonitë e vdekjes. Në formë kushtrimi ai thërriste: "Jemi përgjegjës për varret e prindërve tanë para Zotit dhe para kombit. Nuk guxojmë të heqim dorë prej tyre t’i lëmë të shkreta për t’i lavruar derrat e naçalnikëve sllavë! Jo vetëm në Turqi, por as në Shqipëri nuk bën të shkojmë. Zoti në Kur’an na ka bërë përgjegjës për vatanin dhe kombin!"

Mulla Idrizi printe në aksionet për ndërtimin e urave, rrugëve, çesmeve, mejtepeve, xhamive, mirëmbajtjes së varrezave, të cilat i shikonte si mjete dëshmuese të bashkimit të popullsisë shqiptare. Uniforma e ndihmoi për të maskuar aktivitetin e tij patriotik. Mulla Idriz Gjilani ishte një "rilindës" në kuptimin e vërtetë të fjalës në kushtet që kalonte Kosova. Në kohën kur Mulla Idriz Gjilani ushtronte detyrën e bashvaizit, numri i nxënësve të "Atik medresesë" të Gjilanit arriti në 734, nga të cilët 326 ishin femra. Po ashtu i organizoi shkollat lëvizëse me mësues shetitës. Vetëm në zonën e Gjilanit u hapën 39 shkolla të tilla fetare, që zgjuan te brezi i ri ndjenjat fetare dhe ndërgjegjën kombëtare.


Veprimtaria Politiko-Ushtarake

Nga prilli 1941 Mulla Idriz Gjilani iu kushtua plotësisht veprimtarisë politike. Si hoxhë me forcën e Zotit, si mësues me forcën e fjalës, si luftëtar me forcën e armës, si komandant me besnikërinë e ushtarit, ai luftoi për unitetin territorial të trevave shqiptare, luftoi kundër gjenocidit serb e bullgar, kundër komunizmit.

Në qërshor të 1944 -ës drejtoi betejën e Kikës, ku shqiptarët e udhëhequr prej tij dolën fitimtarë kundër ushtrisë sllavo-komuniste. Veprimtaria e Mulla Idriz Gjilanit është heroike. E tillë është edhe periudha 1944-1949 dhe kallja e tij në zjarr më datën e 25-26 nëndorit 1949.

Veprimtaria Politiko-Ushtarake


Ishte intelektual i kohës, i cili zotronte shumë gjuhë orientale, gjë që e mundësoi të njihet me arritjet shkencore të kohës, në fushën e fizikës, kimisë, mjeksisë, astronomisë, etj. Botoi punimet fetare “Lindja e Zpejgamberit”, dhe “Vllazëria Islame’, të cilat përshkoheshin nga mesazhi i paqes, vllazërimi, bashkimit kombëtar, etj.

Burimi i të dhënave

Marrë nga autobiografia-autori.Ramadan S.Latifaj


--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Haki Sermaxhaj


Myderriz Haki ef. Sermaxhaj lindi më 14 tetor 1914 në Hogosht të Dardanës (Kamenicë), në një familje me tradita fetare e atdhetare, i edukuar dhe i formuar si intelektual i guximshëm për çështjen e Besimit fetar, për kombin dhe Atdheun

Pasi kreu shkollën fillore në vendlindjen e tij në gjuhën serbe me sukses të shkelqyeshëm në vitin 1925/26,Hakiu regjistrohet në “Meddah” medresen e Shkupit në vitin 1927/28 për t'u shkolluar nga Myderrizi dhe patrioti i shquar Ataullah Kurtishi.

I porsa kthyer nga përfundimi i medresesë “ Meddah” të Shkupit ku merr titullin Myderizz në vitin 1940, Haki Efendiu fillon aktivitetin e tij fetar e patriotik, në Mdresenë “ATIK” të Gjilanit si Myderriz dhe drejtor i saj. Gjatë kësaj kohe ai bënë reformimin e medresesë . Ajo që është më e rëmdësishmja e që do të luaj rol të rëndësishëm në zgjimin e ndërgjegjës kombëtare dhe të bashkimit kombëtar është futja e gjuhës shqipe si lëndë mësimi për herë të parë në Medrese .

Pas Luftës së Dytë Botërore , inkuadrohet në përpjekjet e popullit shqiptar për liri, demokraci e dinjitet kombëtar. Duke mos u pajtuar me riokupimin sllavo-komunst të viseve etnike shqiptare, Haki Sermaxhaj do të gjendet në vorbullën e L.p.L.T.Sh. ( Lëvizja për lirimin e Tokave Shqiptare), gjegjësisht ONDSH dhe “Besa Kombëtare”, si organizata legale politike të organizuara mirë dhe të krijuara në prag të përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, me degët e shtrira në të gjitha viset shqiptare të ish-Jugoslavisë, që kishin program dhe aspirate politike kmbëtare, qëllimi i të cilave ishte çlirimi dhe bashkimi i trojeve shqiptare. Këtu Haki Semaxhaj shquhet si udhëheqësdhe organizator i aftë duke qëndruar në krye të Komitetit të Qarkut NDSH-së për Rrethin e Gjilanit, për shpëtim e bashkim komëtar.

Pas zbulimit dhe burgosjes së KQ me qendër në Shkup, në gjysmën e dytë të muajit gusht të vitit 1946, burgoset edhe Haki Sermaxhaj në burgun e OZN-ës së Qarkut të Shkupit, ndaj të cilit përdoren torturat nga mëtë tmerrshmet çnjerzotre, si pasojë e të cilave sëmuret rëndë dhe nuk i ofrohet kurfar ndihme mjekësore. Ishte kjo arsyesja që Hakiu të mos gjykohet së bashku me të tjerët në “ Procesin e Gjilanit”, por për të do të organizohet gjykim veçant në Gjygjin e qarkut në Gjilan, ku dënohet me 20 vjet burgim të rëndë. Për vuajtje të dënimit dërgohet në burgun e Mitrovicës së Sremit.

Myderrizi Haki ef. Sermaxhaj vdiq më 27 janar 1948, pas 9 muaj qëndrimi në spitalin e burgut të Mitrovicës së Sremit. Disa shokë , me leje të drejtorisë së burgut, e varrosën në varrezat e burgut të Mitrovicës së Sremit. Eshtrat e tij edhe tani prehen në tokën e huaj.

Burimi i të dhënave

Mr. Aliriza Selmani - Hafiz Avni Aliu, Myderriz Haki Efendiu (1914-1948), Lidhja e historianëve të Kosovës " Ali Hadri" Prishinë, 2005.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------