Quhej Ivan apo Gjon i ati i Skėnderbeut? Sabri Godo jep dhe njė alternativė tjetėr tė emrit tė tij. Ai thotė se nė fund tė jetės, Gjon Kastrioti u konvertua nė mysliman dhe u quajt Hamza.
A ėshtė e vėrtetė se Skėnderbeu u kthye nė atdhe pėr t'u hakmarrė ndaj vrasjes sė babait tė tij, dhe jo pėr arsye patriotike, se ai ishte njė hero qė shkaktoi tragjedi pėr vendin e tij? A po e thyejnė mitin e heroit tonė kombėtar debatet dhe tezat e reja rreth historisė sė tij? Pas tezave tė ngritura nė librin e fundit mbi Gjergj Kastriotin, me autor studiuesin austriak Oliver Schmitte, bėjmė njė bisedė me Sabri Godon, autorin e romanit tė famshėm historik "Skėnderbeu". Godo ka argumentet e tij mbi tė gjithė tezat qė po hidhen rreth heroit tonė kombėtar.
Z. Godo, nė monografinė e re mbi Skėnderbeun, tė studiuesit austriak Oliver Schmitt, emri i babait tė Skėnderbeut shkruhet Ivan. Pėrkthyesi i kėtij libri nė shqip, Ardian Klosi nė njė intervistė pėr "Gazetėn", ka argumentuar se emri Ivan ishte emri i vėrtetė i tij, ndėrsa emri Gjon ėshtė njė emėr i shpikur. Sipas jush, ēfarė ka tė vėrtetė nė kėtė fakt?
Them se ky nuk ėshtė kurrfarė zbulimi. Albanologė tė tjerė tė hershėm e kanė vėnė nė dukje kėtė fakt, se Gjoni ka ndryshuar emrin. Sipas meje, kronika e ngjarjeve tė ēon atje. Fillimisht ai ka qenė katolik me emrin Gjon Kastrioti. Por erdhi njė kohė kur pa se nuk mund tė nxirrte pėrfitime nga Venediku dhe Vatikani pėr zgjerimin e pushteti tė tij dhe atėherė u kthye nė ortodoks.
Mė nė fund, para vdekjes e spėrkati kokėn e tij tė zbardhur pėr tė tretėn herė dhe u bė mysliman, sepse u thye nė luftė nga turku, iu morėn peng tė katėr djemtė dhe ai u ngujua nė kalanė e Gurbardhės. Atėherė duket se ka vėnė emrin Hamza. Por kjo nuk mund tė na bėjė tė mendojmė se Gjon Kastrioti ishte njė turk pėr nga origjina. Tani na duhet tė kujtojmė atė qė ka thėnė Ēabej i madh: se shqiptari e pėrdorte fenė si gunėn pėr t'u mbrojtur nga erėrat dhe ndodhte shpesh qė sundimtarėt e asaj kohe tė kalonin nga njė besim te tjetri. Ky ishte Gjon Kastrioti. Dhe tė dalėsh e tė proklamosh sot me zė tė lartė se ai e ka pasur emrin Ivan, pra kishte prejardhje serbe, afirmon vetėm njė pjesė tė sė vėrtetės. Them dhe njėherė se kjo nuk pėrbėn ndonjė lajm tė ri. Kjo ėshtė thjeshtė njė vogėlsi nga jeta e Gjon Kastriotit, qė nuk e ndryshon historinė e tij, si njė ndėr krerėt shqiptar qė u ngrit kundėr invazionit turk dhe qėndroi kundėr kėtij invazioni deri nė fund. Ky ishte prakticizmi i kohės.
Njė tezė ngacmuese e Oliver Schmitt ėshtė edhe kthimi nė atdhe i Skėnderbeut. Sipas tij, ai u kthye pėr hakmarrje. Schmitt citon njė dokument ku i dėrguari i Skėnderbeut nė Romė thotė se Sulltan Murati i II, i ka vrarė tė atin dhe kjo ėshtė arsyeja qė ai ngriti armėt kundėr osmanėve A e pėrligj ky fakt kthimin e tij nė atdhe?
Ky pėr mua ėshtė njė interpretim naiv. Nuk e kam lexuar librin e zotit Schmitt dhe respektoj ēdo diskutim dhe mendim tė kundėrt, me kusht qė tė jenė fakte qė tė ngrenė peshė. Ėshtė e ditur se kur njė individ pėrfshihet nė njė kryengritje, doemos do tė ketė dhe njė shtysė vetjake. Nė kėtė rast shtrohet pyetja nėse interesat e kėtij individi pėrputhen me interesat e njė shtrese tė gjere ose tė mbarė njė populli. Atėherė nuk mund tė vėsh si motiv kryesor inatet ose interesat personale. Dhe kjo tė shikohet si njė materie qė ul rolin e individit nė shoqėri. Nuk e kuptoj fare njė interpretim tė tillė. Dhe kjo kurrsesi nuk mund tė pėrbėjė njė arsye pėr tė mbajtur njė qėndrim kritik ndaj njė individi. Mua mė duket se kėto janė mė tepėr kritika anėsore tė stisura qė nuk kanė ndonjė qėndrueshmėri. Ose pėr ta thėnė mė qartė, nuk duhet tė merren fare nė konsideratė.
Kėto teza dhe fakte janė komentuar nga masa e gjerė e historianėve nė Shqipėri si denigruese pėr figurėn e Skėnderbeut. A ndikojnė kėto nė thyerjen e mitit tė heroit?
Skėnderbeu ėshtė kthyer nė njė legjendė dhe me kohė legjendat bėhen mite. Por ka njė tė vėrtetė tė madhe rreth figurės sė tij, qė ai shkriu jetėn nė luftėn kundėr invazionit turk dhe bėri ēmos qė kėtė ta kthente nė njė luftė tė gjithė popujve tė Ballkanit dhe mė gjerė. Dhe po tė mos ishte kjo rezistencė e madhe e tij, shqiptarėt do tė qenė kthyer nė njė popull tė robėruar. Do tė kishte pasoja deri edhe nė ditėt e sotme. Sepse ishte epopeja e madhe e Skėnderbeut qė mbajti gjallė frymėn e tė qenit shqiptar dhe qė ishte burim i madh frymėzimi si pėr pashallarėt shqiptarė qė ngritėn krye kundėr sulltanit, si Karamahmuti, Ali Pasha, etj, por veēanėrisht pėr rilindasit tanė. Them se ishte njė frymėzim edhe pėr luftėn nacional- ēlirimtare. Njė popull mund tė thyhet nė luftė, por jo tė dorėzohet. Dhe pikėrisht kėsaj ideje i shėrbeu Skėnderbeu. Me tė drejtė mund tė shtrojmė pyetjen, se ē'do tė kishte ndodhur me ne dhe si do tė ishte zhvilluar historia e Shqipėrisė nėse princat shqiptarė tė mesjetės do tė ishin nėnshtruar perandorisė osmane dhe do te ishin njėsuar me tė?!
Nė parathėnien e kėsaj monografie, shkruhet se Skėnderbeu ėshtė njė hero, por jo njė hero qė bėri luftė dhe fitoi disa beteja, por si njė hero qė shkaktoi tragjedi pėr vendin e tij...
Ajo qė thotė zoti Schmitt ėshtė plotėsisht e saktė. Asnjė vend tjetėr nė atė kohė nuk pėsoi njė shkatėrrim aq total sa Shqipėria. Asnjė vend tjetėr nuk pagoi njė ēmim aq tė shtrenjtė pėr kryengritje ndaj sundimit turk. Por ē'do tė thotė kjo? A mos duhej pranuar mė mirė skllavėria, apo duhej luftuar pėr trojet dhe pėr lirinė. Nėse nė atė kohė Shqipėria vuajti njė kalvar tė tmerrshėm, shqiptarėt me atė qė bėnė nėn udhėheqjen e Skėnderbeut fituan tė drejtėn historike tė quhen njė popull qė ėshtė i gatshėm tė bėjė sakrificat mė ekstreme nė mbrojtje tė tė drejtave tė tyre. Ky ėshtė trashėgimi mė i madh moral qė na mbeti nga epoka e Skėnderbeut. Ne treguam se ē'ėshtė nė gjendje tė bėjė njė popull i vogėl duke u ngritur kundėr fuqisė mė tė madhe tė kohės dhe kjo na jep tė drejtėn tė themi se ne kemi qenė kėtu qė nga kohėt mė tė lashta dhe se kemi qėndruar me krenari kundėr tė gjithė evazioneve.
Kjo monografi e Oliver Schmitt servir dhe njė varg dokumentesh, qė sipas vlerėsimit tė pėrkthyesit tė kėsaj vepre, Ardian Klosi: "monografia ėshtė shumė bindėse, sepse ėshtė e mbėshtetur nė dokumente, dhe dokumentet qė ka gjetur Oliver Schmitt janė tė rralla..." A janė mjaftueshėm kėto dokumente pėr tė ndryshuar historinė?
Ai qė bėn eksplorimin nė histori gjithnjė do tė ndeshet me njė dokument qė kundėrshtohet nga njė dokument tjetėr. Unė nuk do tė bėja kurrsesi gabimin qė tė humbisja mendjen nga pėrshkrimi i bisedės sė dy ambasadorėve dhe ta merrja njė gjė tė tillė si njė dokument qė hedh themelet e historisė sė njė individi. Tani mė bie nė mend se kur sulltan Mehmeti sulmoi pėr herė tė dytė Shqipėrinė, i dėrguari i Venedikut nė Durrės, qė ndiqte ngjarjet nė afėrsi imediate (dihet distanca ndėrmjet Durrėsit dhe Krujės), ky i dėrguar pra, i raportonte senatit se turku i madh kishte arritur nė Shqipėri me 300 mijė ushtarė, qė do tė thotė gjithė fuqia e perandorisė osmane. Njė shifėr e tillė duket padyshim e ekzagjeruar, sepse nė kohėn e atėhershme ishte e pamundur tė pėrfytyrohej njė pėrqendrim prej 300 mijė trupash nė njė vend tė vogėl si Shqipėria dhe para Krujės, me tė vetmin synim pėr tė marrė qytetin. Mund tė pėrmenden dokumente tė tjerė tė tillė me shumicė, qė na vijnė drejtpėrdrejt nga koha e atėhershme, por qė kurrsesi nuk mund tė merren si e vėrteta e fundit, pėr shkak tė subjektivitetit dhe rrethanave tė tjera. Prandaj them edhe njėherė, sė duke zbuluar diku njė dokument s'mund tė ngrihesh nė kėmbė e tė thėrrasėsh "Eureka", sepse e vėrteta gjithnjė ka disa nėnshtresa dhe siē thashė nė fillim, njėri dokument djeg tjetrin, dhe pėr tė gjetur disi gjurmėt e sė vėrtetės, duhet t'i shtrosh qė tė gjithė nė tryezė. Unė shoh njė prirje te disa autorė qė kapen pas disa "zbulimeve", pėr tė dalė nė treg me njė lloj origjinaliteti tė tyre, por nė raste tė tilla duhet pasur shumė kujdes pėr tė mos e ekzagjeruar dhe sidomos pėr tė mos denigruar pa baza. Me aq sa kam mundur, kam lexuar gjithēka qė ėshtė shkruar pėr Skėnderbeun, nga njė numėr i madh albanologėsh. Por sipas meje, sintezėn mė tė vėrtetė rreth Skėnderbeut e ka bėrė Tivarasi dhe pas tij, Fan Noli e ndonjė tjetėr. Megjithatė, nuk ėshtė e ndaluar qė tė bėjnė kėrkime tė mėtejshme, pėrkundrazi duhet konsideruar si njė kontribut ēdo gjė e re qė del nė shesh nga hulumtimi nė arkiva. Veēse nė kėtė rast merr shumė rėndėsi interpretimi dhe tė qenit objektiv.
A mendoni se ėshtė bėrė portretizimi i saktė i Skėnderbeut?
Unė pėr vete mendoj se kam arritur tė shoh me qartėsi tė mirė figurėn e Skėnderbeut, ambientin nė tė cilin jetoi, dhe tė kuptoj shpirtin e kohės. Megjithatė, e thashė edhe mė lart se kurrė ndonjėherė nuk duhet tė thuash se ke arritur nė shtresėn e fundit tė sė vėrtetės. Fakti qė Skėnderbeu diskutohet ende dhe pėr tė ka kontribute tė reja, tregon qartė se nė epokėn e tij ai ishte njė figurė e madhe e kontinentit, duke shtrirė ndikimin e vet edhe nė shekujt qė erdhėn mė pas. Duhet mirėpritur ēdo kontribut i ri qė na sjell vėrtet diēka tė re dhe jo tė stisur.
Skėnderbeu dhe diktatura komuniste. Si kanė bashkėjetuar?
Nė kohėn e diktaturės Skėnderbeu u pėrdor pėr njė lloj nacional-socializmi tė Enver Hoxhės. Pėr tė u shkruan vepra dhe figura e tij u lėvrua nė gjini tė ndryshme tė arteve. Megjithatė, gjithnjė bėhej kujdes qė Enver Hoxha tė mbetej i pari dhe Skėnderbeu tė vinte pas tij. I ėshtė lėnė rrugė e lirė trajtimit tė figurės sė tij nė shėrbim tė ideologjisė sė kohės pėr inspirim patriotik, sidomos nė periudhat kur Shqipėria mbetej e izoluar. Por nė ēdo rast duhej tė bėhej kujdes pėr tė nėnkuptuar se si figura mė e madhe nė tėrė historinė tonė duhej tė shihej Hoxha.
Fan Noli i ėshtė rikthyer dy herė veprės sė tij kushtuar Skėnderbeut dhe ka bėrė disa korrigjime nė tė. Njė prej tyre lidhet me datėn e lindjes. Nė historiografinė tonė njihet si datėlindje e Skėnderbeut viti 1405. Por Noli shkruan se e ka korrigjuar kėtė datė tė botimit tė parė. Ai ka poseduar mė vonė fakte qė dėshmojnė se data e saktė ėshtė 1400. E megjithatė, ne ende njohim 1405 si datė tė lindjes sė tij... Pse?
Albanologu i madh, Shuflaj thotė se ėshtė e kotė tė kėrkosh dokumente nė Shqipėri, pėrveē atyre qė janė shkruar nėpėr shkėmbinj, sepse ēdo qė ishte e shkruar u dogj nga turku. Nisur nga kjo duhet tė pohojmė se ne nuk kemi njė dokument kishtar apo tė njė lloji tjetėr qė tė na japė datėlindjen e saktė tė Skėnderbeut. Ashtu si nuk kemi njė datė tė saktė pėr kthimin e tij nė Krujė. Unė besoj se Fan Noli pati mendimin e bukur tė vinte 28 nėntorin si datė tė kthimit tė tij nė Krujė, duke dashur ta lidhė kėtė me 28 Nėntorin e 1912 dhe qė koincidon pastaj me 28 Nėntorin e 1944 tė Ēlirimit tė Shqipėrisė nga fashizmi. Kėshtu krijohet njė kombinim i shkėlqyer i kėtyre tri ngjarjeve tė mėdha nė historinė e kombit tonė. Pra, 28 Nėntori. Pėr mua data ekzakte ose dita ekzakte e lindjes sė Skėnderbeut ashtu si edhe saktėsia precize e ndonjė date tjetėr, nuk kanė mė njė rėndėsi tė veēantė. Rėndėsi kanė ngjarjet.
Noli kritikon edhe shumė teza dhe tė dhėna nga ai qė quhet biografi i Skėnderbeut, Marlin Barleti. A duhet tė vazhdojnė historianėt ta kenė bazė historinė e Skėnderbeut tė Barletit?
Barleti na ka lėnė njė vepėr monumentale. Por ai nuk i ka shpėtuar frymės romantike tė kohės, duke e lėnė tė lirė fantazinė e tij. Brenda asaj rryme, ai diku edhe trillon. Pėr shembull, mund tė quhet si krejt e shpikur letėrkėmbimi i Skėnderbeut me Sulltanin, qė nuk vėrtetohet me asnjė burim tjetėr dhe qė diku ndofta thuhet me tė drejtė se ėshtė huazuar nga Tuqididi, megjithatė si njė kronikan i kohės, ai jep shumė tė dhėna tė tjera qė konfirmohen edhe nga burime te mėpasshme, dhe si i tillė Barleti mbetet gjithnjė i ēmuar, aq mė tepėr sepse ishte ndėr tė parėt qė shkroi pėr Skėnderbeun.
Dhe nė fund i kthehemi edhe njėherė veprės sė Schmitt. Ardian Klosi i fton historianėt ta lexojnė fillimisht veprėn e mandej tė debatojnė. Mė thatė se as ju nuk e keni lexuar ?
Unė e kam kėrkuar kėtė libėr dhe ende nuk e kam gjetur. Sigurisht s'mund tė marr pėrgjegjėsinė pėr ta gjykuar pa e njohur. Por ju pėrgjigja pyetjeve tuaja, duke u nisur nga disa fraza dhe citate qė duket se vijnė drejt nga libri. Kėshtu qė ruaj tė drejtėn tė korrigjoj veten nė njė kohė tė dytė.
http://balkanweb.com/gazetav5/artikull.php?id=48345
Krijoni Kontakt