Letër e hapur opinionit kulturor tiranas

[ILovePejaa]

Migjen Kelmendi: Letër e hapur opinionit kulturor tiranas

Nga Migjen Kelmendi / Ka vite që nuk e shkruaj standardin gjuhësor të vitit '72. Praktikoj shkrimin e një gegërishteje ashtu si më kujtohet dhe si e flas me njerëzit e dashur të mi, ashtu si e flasin 2 milionë njerëz, shqiptarë të Kosovës, në familje, në rrugë, nëpër dasma e deka, nëpër kafeteri, nëpër jetë.

Por, duke pasur një respekt të madh për opinionin kulturor të Tiranës, ndoshta më mirë të them për mileun kulturor të Tiranës, vendosa që këtë letër të hapur ta shkruaj në gjuhën standarde, duke shprehur admirimin tim më tepër për toskërishten se sa për një grusht rregullash ortografie të caktuara më 1972. Sepse, unë nuk mund ta përjetoj e konceptoj ndaras toskërishten nga gjuha dhe kultura shqipe, ashtu si ndodhi me idiomën tjetër, gegërishten, gjatë gjithë kësaj kohe. Unë nuk mund ta kuptoj kulturën shqiptare pa njërin nga këto dialekte. Pa cilindo nga to, gjuha dhe kultura shqiptare për mua është më e pakuar, më e varfun, dhe më e vogël.

Po shkruaj në gjuhën standarde sidomos për të shprehur respektin dhe vlerësimin tim të lartë për po këtë mile që gjuhë të vetën ka toskërishten e ngritur në standard. Ndoshta duhet shpjeguar shkurt se çka mendoj me fjalën Mile Kulturor: Për mua mile janë gjithë ata njerëz të kujtuar e të dhënë pas çështjeve kulturore, që ndjejnë një përgjegjësi për fjalën e thënë publike, që kanë sens të zhvilluar për drejtësi, që reagojnë publikisht dhe me zë, që kanë dhe mbajnë qëndrim ndaj çështjeve me rëndësi të përbashkët, që mundohen me qenë të argumentuar, dhe kanë aftësinë ta dëgjojnë tjetrin dhe argumentet e tij, dhe e thonë zëshëm e publikisht të vërtetën "sikur edhe të duken qesharakë", si do të thoshte Sartr.

Jam thellësisht i bindur se njeriun e respekton po e respektove mënyrën e të folmes së tij. Gjuhën e tij. Dhe, vice versa. Këtu edhe konsiston një angazhim imi publik prej vitesh në Kosovë: e drejta për të qenë i tjetërt, i ndryshëm. Pa u shpall tradhtar, përçarës, pa paragjykuar. Mendoj se sot shkrimi dhe botimi i gegërishtes nuk mund të shpjegohet më përmes kontekstit ideologjik. Me këtë nuk them se kontesti politik i gjuhës standarde ka humbur, sepse nuk mund e shohim gjuhën jashtë shoqërisë, jashtë njeriut. Por, gegërishtja në kontekstin kuluror e gjuhësor të sotëm ka kuptimin e nji sfide ndaj tolerancës brendashqiptare. Gegërishtja si provokim i tolerancës që e ka ose s'e ka kultura shqiptare. Si mund të pretendojmë tolerancë ndaj kulturave tjera, sidomos në Kosovë, kur ne mund të jemi aq jotolerantë ndaj asaj pjese të kulturës sonë- gjuhës shqipe- pjesë e pandashme e monument auditiv i së cilës është dialekti gegë.

Ishit ju, mileu kulturor tiranas, që më thate mua, me qëndrimin kritik tuajin, me angazhimin tuaj publik ndaj padrejtësive në shoqërinë shqiptare, pra, ju që më keshilluat mua përmes shembullit personal dhe veprës tuaj, mua një kosovari të humbur në Tiranë, nji alieni të përkryer në këtë qytet, se çka ka ndodhur me gjuhën shqipe gjatë asaj kohe komunizmi. Se sa të deformuar e të palexueshëm jemi ne në Kosovë brenda gjuhës standarde shqipe. Se çfarë paragjykimesh e stereotipesh tashmë janë krijuar në Tiranë nga ky mossundim i standardit nga ana e njerëzve të Kosovës. Dhe, sado të dhimbshme që ishin ato të vërteta, ju falenderoj për të gjitha. Se m'i thatë, e kuptova edhe si respekt. Nuk m'i kishin thënë në Kosovë. Nuk e mësova në Prishtinë, në Kosovë, se çka ka ndodhur me gjuhën shqipe. Ishte Tirana, ishit ju, si mile kulturor tiranas, që më iluminuat dhe më bëtë ta perceptoj e ta përjetoj tashti Kosovën nën dritën e kësaj të vërtete të rëndë e të hidhur që mesova nga ju. Po, cila është kjo e vërtetë e cila ma jep guximin dhe kurajon që të këmbëngul në angazhimin tim publik për nevojën emergjente që të rishikohet e të rivlerësohet norma dhe standardi gjuhësor shqip?

Është realiteti lingual kosovar. Është ajo që kishit hetuar dhe diktuar ju menjëherë, sapo u bë e mundur për kosovarët që ta vizitojnë Shqipërinë: Joautenticiteti i kosovarit brenda standardit shqip. Kosovari me tërë peshën e epigonizmit të tij. Kosovari me tërë infantilitetin e një nacionalizmi romantik të vonuar. Kosovari me atë standard qesharak të tij që ju bëri me gaz. Është Kosovari në rolin e një Kloni të Deformuar, një diçka si karikaturë e pasuksesshme e mileut kulturor tiranas, i cili kur e kuptoi se qesheni me të, u rebelua. Është Kosovari si një Klon i Rebeluar i cili do tashti t'i mbajë ligjërata dhe ders edhe Mjeshtrit, Krijuesit të tij. Autorit. Mileut Kulturor Tiranas. Kosovari i cili nuk i pëlqeu opti që pa në pasqyrën tuaj. Dhe, në vend se të kujtohet e t'i gjejë rrënjët e këtij deformimi, Kloni i Rebeluar Kosovar do që ta thejë pasqyrën. Është Kosovari si një Pinokio i rebeluar i cili s'e ka kuptuar se është i krijuar Mjeshtri.

Nuk na ndihmoni nëse nuk na e thuani të vërtetën në fytyrë. E di, është e zorshme t'i thuhet të çalit- i çalë, t'i thuhet kurrizos- kurrizo. Është e zorshme t'i thuhet Pinokios se është prej druri. Por, kjo heshtje ndaj realitetit lingual në Kosovë nuk e ndihmon nevojën emergjente të ndërmarrjes së masave që do ndihmonin dhe do ndikonin që ky realitet gjuhësor që shndërron një shqiptar Kosove në diçka joautentike, të ndryshojë.

Angazhimi im publik për nevojën imediate të rishikimit të standardit e ka kuptimin e një alarmimi të përgjithshëm me permasat e këtij deformiteti gjuhësor në Kosovë. Ne mund të vazhdojmë të bëhemi të shurdhët ndaj këtij realiteti lingual në Kosovë, por një shoqëri që pretendon se është demokratike, se kultivon dhe aplikon metodat dhe të arriturat shkencore edhe në gjuhë, që kupton thellë të drejtat e njeriut dhe është më se koshiente për diversitetin dhe pluralitetin si vlera të nji shoqërie moderne e jo fatkeqësi, nuk besoj se mund t'i lejojë vetes të mbetet e shurdhët.

Kosova e reprezentuar përmes këtyre autoriteteve që morën pjesë në konferencën ndërkombëtare në Tiranë, nuk është Kosova e vërtetë linguale. Këto autoritete e fshehin këtë realitet lingual të Kosovës. Po cili është ky realitet?

Me përgjegjësinë më të madhe prej njeriu publik e them hapur se aplikimi i standardit letrar ne Kosove ka dështuar. Ju ftoj ju, mileun kulturor tiranas, të mos i besoni këtij konstatimi tim, por të vini në Kosovë, ta bëni ju atë që nuk po e bëjnë Institutet e Akademitë e Kosovës, shkencëtarët e linguistët e Kosovës, që nuk po e bëjnë këto Konferenca Ndërkombëtare, e këto "Seminare Ndërkombëtare". Ta bëni ju këtë demoskopi linguale, këtë hulumtim jo vetëm shkencor, por edhe njerëzor në Kosovë. Përse ky shqetësim imi që dua ta ndajë me ju? Arsyeja dominante është rinia kosovare. Kosova është shumë e re. Mos paçin përgjegjësi këta njerëz ndaj fëmijëve tanë, duhet ne ta marrim përgjegjësinë për ta. Shtatëdhjetë për qind e Kosovës sot është nën tridhjetë vjeç. Jo se ky shtatëdhjetë përqindsh nuk e sundon standardin e vitit 72, po standardin nuk e sundojnë as mësuesit e tyre të shqipes, as profesorët e tyre, as prindët e tyre ekonomistë, mjekë, juristë, gazetarë. Në Kosovë ende shtatë ditë të javës nuk di kush t'i shkruajë pa bërë të paktën një gabim. Sot, tridhjetë vjet më vonë aplikimi të tij. E di, tingëllojnë të rënda e kuturu këto fjalë e konstatime, por ju lus të mos më besoni. Ejani në Kosovë, në Prishtinë, cognito ose incognito, vërtetohuni. Unë do ju kërkoj falje publikisht nëse këto konstatime nuk vërtetohen. Vizitoni shkollat fillore në Kosovë, bisedoni me mësuesit e gjuhës shqipe. Kërkoni nga ata t'ju shkruajnë diçka në gjuhën standard. Bisedoni me femijtë shkollorë të Kosovës. Do të prekeni nga paaftësia e tyre për t'u artikuluar në gjuhën standarde. Do ta ndiheni të pushtuar po asaj pyetje që isha unë: çka ka ndodhur me gjuhën shqipe që i bënë fëmijtë tanë në Kosovë të duken si të retarduar. Por, edhe kur diçka mësojnë, duken si Pinokio. Falco. Joautentikë. Shkoni në gjimnaze, në shkolla të mesme. Kërkoni bisedë me profesorët e gjuhës shqipe. Bëni pyetje. Bisedoni me tinejxherët e Kosovës. Shkoni mandej në Fakultete, në atë të Gjuhës dhe Letërsisë. Bisedoni me profesorë, me studentë. Vizitoni Institutin e Gjuhës dhe Akademinë e Kosovës. Bisedoni me akademikë. Shikoni dokumentet zyrtare. Shikoni programet televizive. Dëgjoni radiot. Lexoni gazetat në Kosovë. Dhe, pasi ta keni bërë këtë hulumtim, le të takohemi së bashku, kështu publikisht, për t'i nxjerrë përfundimet. Jam i bindur se, ashtu si ju kam lexuar dhe ju kam njohur, do të jeni të kapluar nga i njëjti shqetësim.

Po bëhen tridhjetë vjet qëkur kultura shqiptare u përcaktua për nji standard dhe normë letrare. Asnjëherë dhe nga asnjë intelektual që ka mbajtur një qëndrim kritik ndaj atyre vendimeve, nuk kam lexuar se ka qenë ose është kundër nevojës për një standard gjuhësor. Ajo që është kontestuar gjithmonë është përgjegja që i bënë kësaj sfide civilizuese reprezentët e kulturës shqiptare në Tiranën e vitit 1972.

Përcolla me vemendje disa kontribute që u bënë në Konferencën ndërkombëtare për gjuhën shqiptare në Tiranë. Asnjë hulumtim me të cilin do të provohej suksesi, niveli i nxënies, prakticiteti i standardit nuk u promovua. Për pjesëmarrësit e kësaj konference Gjuha Standrade është mirë. Është në rregull. Vetëm disa njerëz (ata prej Kosove) janë shtrembër. Këta shkencëtarë dhe humanistë edhe një herë na provuan publikisht se janë më parë të gatshëm që t'i hedhin e t'i rishikojnë e ridizajnojnë njerëzit, gjeneratat e tëra me të rinj (sidomos në Kosovë), se sa t'i rishikojnë e rivleresojnë vendimet që u morën në kushtet e mungesës së mendimit të lirë dhe lirive të përgjithshme në Tiranën e vitit 1972.

Po bëhen tridhjetë vjet dhe kultura shqiptare nuk e ka as edhe një hulumtim të vetëm me të cilin provohet e dëshmohet nxënia e standardit. Sidomos në Kosovë. Janë tridhjetë vjet që Kosova ka Institute e Akademi, që ka linguistë e shkencëtarë, që ka njerëz prej profesioni. Por, po ashtu, janë tridhjetë vjet që në Kosovë nuk është bërë as edhe nji shkrim më i vogël për, ta zemë- diglosinë. T'i lemë fenomenet tjera gjuhësore. Për diglosinë si fenomen që qysh Çabej alarmonte se mund të paraqitet si i padëshiruar nëse njeri dialekt i shqipes sundon standardin.

E Kosova jo se s'ka diglosi- Kosova është rast frapant diglosie sot në Ballkan. Nuk mund të iket e shpëtohet nga ky argument i akullt i Kosovës sot, duke u munduar që të riinterpretohet, riformulohet e të shumëkuptimësohet fjala- diglosi. Kosova si Mbretëri Diglosie është argument krucial i dështimit të standardit gjuhësor në Kosovë. Nuk e di a mund të jetë shkaku se të shkruash për diglosinë do të thotë të pranosh se aplikimi i standardit ka dështuar, apo kjo është vetëm mungesë totale e përgjegjësisë profesionale dhe njerëzore e gjuhëtarëve kosovarë. Por, ky është- fakt. Ju ftoj të vini në Kosovë, të bisedoni me njerëzit e Kosovës, të vërtetoheni vetë se si do transformohen në sytë tuaj, se si do hutohen duke u përpjekur të flasin 'letrarçe", se si do zvogëlohen e belbojnë para jush, duke u munduar që të kalojnë nga një e folme në tjetrën.

Vokabulari triumfant që dominoi këtë konferencë nuk mendoj se i bën nder kulturës shqiptare. Realiteti lingual në Kosovë nuk i jep të drejtë as shfryerjes nga kënaqësia as tonit triumfant.

Reprezentët e kulturës shqiptare që ishin në sallë, më parë se të nxjerrin përfundime historike e fjalë të mëdha, do duhej nis matjet empirike, demoskopite, duke biseduar me njerëz, duke i pyetur për problemet gjuhësore që kanë, duke krijuar e kultivuar debatet e transparencën, e sidomos, duke i dëgjuar edhe mendimet e argumentet e kundërta. Si mund të jetë shkencore një konferencë ku gjithë diskutantët janë të një mendimi? Konferencë ku nuk ftohen e nuk dëgjohen zërat që kanë mendim dhe argumentim tjetër. Si mund të quhet shkencore diçka që nuk krijon kushtet e ballafaqimit të argumenteve? Diçka është e vërtetë vetëm atëherë kur i bën ballë argumenteve që e kontestojnë. Nëse Standardi Letrar i vitit 72 qenka i arrirë, i gjetur, i pazëvendësueshem, përse nuk lejohet që t'i nënshtrohet një argumentimi tjetër. I bëri ballë pyetjeve dhe skepticizmit të atyre që s'mendojnë si lingustët në sallën e kësaj konference, Standardi vetiu do dëshmohej i gjetur e i saktë. Por, zë tjetër në sallë nuk u dëgjua. Po si në vitin 72.

Tridhjetë vjet më vonë, konstatoj se protagonistët janë po ata (Ajeti, Lafe, Demiraj, Qosja...), se argumentimi është po ai (nacionalromantik, skajshmërisht i politizuar, ku anatemohen e ndiqen ata që mendojnë ndryshe), referencat janë po ato (Kostallari, Konica, Naimi, Materializmi dialektik...), se përfundimet janë të njëjtat. Mungonte vetëm fizikisht Enver Hoxha dhe linguisti shtetnor Androkli Kostallari. Po them, fizikisht, sepse shpirtërisht ata ishin aty. Triumfantë, si gjithmonë.

12. 11. 2002, Prishtinë

Burimi: Shekulli

[AsgjëSikurDielli]

Ky shkrim me pelqen shume.

Sec e ka nje te vertete te hidhur, sidomos kur thote se Enver Hoxha e Androkli Kostallari (nga vete emri shihet se sa gjak shqiptari ka ky) ishin aty shpirterisht - triumfante gjithmone.

Te kalohen barrierrat e gjuhes dhe per zot te mbahet edhe nje Kongres e te permiresohen gabimet!

Pershendetje!

StarCraft.